Interressante speech van Wouter Bos

quote:

'they never get hit by their own shit'

quote:

Gastcollege van PvdA-lijsttrekker Wouter Bos op de VU, woensdag 11-12-02

'Nieuwe keuzes voor een sterke economie'

Laat ik maar meteen met de deur in huis vallen: het gaat slecht met de economie en de verwachtingen worden steeds weer naar beneden bijgesteld. De maatregelen van het kabinet Balkenende dreigen de situatie alleen maar verder te verslechteren: minder groei, meer werkloosheid, minder koopkracht. Het kan echt 'anders en beter', om maar eens een boek van Balkenende te citeren, maar dan moeten we wel nieuwe en meer verstandige keuzes maken voor een sterke economie.

Wat leren deze cijfers ons?

Het strategisch akkoord is niet gericht op het behoud van werkgelegenheid of het behoud van collectieve voorzieningen, maar op versnelde verbetering van het begrotingssaldo. Desondanks zal het saldo, óók met CDA en VVD aan het roer, zeker 3 jaar lang negatief zijn. Ondertussen slagen zij er wel in om de werkloosheid verder te vergroten en de collectieve voorzieningen af te breken.

Uit de effecten van de maatregelen in het Strategisch Akkoord blijkt overduidelijk welke economische toer CDA en VVD opgaan: minder collectieve voorzieningen, lagere belastingen, meer markt en het creëren van een overschot aan arbeidsaanbod. Het arbeidsaanbod, het aantal werkzoekenenden, wordt bewust vergroot, onder meer door te bezuinigen op de Melkert-banen en door de toegang tot de WAO drastisch te beperken (psychisch zieken tellen bijvoorbeeld niet meer mee). En inderdaad, meer arbeidsaanbod leidt tot loondruk en uiteindelijk - maar pas na 2006 - tot groei van de werkgelegenheid. Dit is een economisch model, maar het is een hardvochtig model, geen sociaal model.

Dit economisch model werkt niet in Nederland. Werkgevers en werknemers willen de afbraak van de verzorgingsstaat ogenblikkelijk compenseren, zo bleek ook uit het Najaarsakkoord van 28 november jongstleden:

- Het kabinet Balkenende wil de Melkert-banen afbreken: werkgevers en werknemers fluiten het kabinet terug.
- Het kabinet Balkenende wil het spaarloon afschaffen: werkgevers en werknemers fluiten het kabinet terug.
- Het kabinet Balkenende wil geen ondersteuning van langdurige minima: werkgevers en werknemers fluiten het kabinet terug.
- Het kabinet Balkenende wil een onevenwichtig WAO-akkoord: werkgevers en werknemers fluiten het kabinet terug.

Het kabinet had dit kunnen verwachten als het geluisterd had naar het advies uit onverdachte hoek. De Teldersstichting, het wetenschappelijk bureau van de VVD, constateert in het rapport 'Groei, inkomensverdeling en economische orde' dat werkgevers en werknemers de ontmanteling van de collectieve voorzieningen direct ongedaan maken. Het rapport wijst de optie om dit door wetgeving te voorkomen af als 'verlicht despotisme'. Daarom ook wijst het rapport een hard sociaal beleid à la Amerika van de hand als strijdig met de Nederlandse preferenties.

Het economisch beleid van het kabinet Balkenende heeft dus geen draagvlak in de samenleving en werkt (mede daardoor) contraproductief. De woorden zijn groter dan de daden.

Maar er is een herkansing. 22 januari. Misschien, zo denken jullie, maken CDA en VVD in hun nieuwe plannen voor de komende periode andere keuzes. Wie dat denkt, komt bedrogen uit.

Eerst het CDA dan maar

Heeft het CDA de les geleerd dat het loslaten van een sociaal evenwichtig beleid niet alleen de eigen achterban niet bevalt, maar ook niet effectief is? Ja, die les heeft het CDA geleerd, zij het gedeeltelijk. In zijn nieuwe plannen neemt het CDA afstand van de algemene lastenverlichting uit het Strategisch Akkoord, zoals het teruggeven van het Kwartje van Kok en de afschaffing van de OZB. Maar verder borduurt het CDA voort op het Strategisch Akkoord met betrekking tot de doelstellingen voor het snel wegwerken van het financieringstekort. Het investeert niks extra ten opzichte van het Strategisch Akkoord en aan de bezuinigingen wordt ook niks afgedaan.
Dit betekent bijvoorbeeld dat alle bezuinigingen op gesubsidieerde arbeid, die in het Najaarsoverleg voor één jaar zijn tegengehouden, een jaar later gewoon weer op de rol staan want ze staan nog steeds in het programma van het CDA.

Dan de VVD

De VVD neemt het Strategisch Akkoord tot uitgangspunt van het nieuwe verkiezingsprogramma. Er wordt wat extra bezuinigd, en elders wat bezuinigingen teruggedraaid en ook in de lastensfeer wordt wat geschoven. De tekort- en schuld-doelstellingen worden niet veranderd ten opzichte van het Strategisch Akkoord. De verschuivingen zijn per saldo lasten en saldo neutraal.

Laten we eens samenvattend proberen te kijken naar wat er mis is met wat CDA en VVD voor Nederland in petto hebben.

Allereerst is er sprake van een kortzichtige fixatie op het tekort.

Het is kijken naar de toekomst met de oogkleppen op.

Wat er mis is met de fixatie op een tekort wordt het beste uitgelegd door CDA hoogleraar Koedijk.
In het blad Christen Democratische Verkenningen van afgelopen oktober zegt hoogleraar Koedijk: 'De ingeslagen koers van het sturen op tekorten moet inderdaad in een nieuw regeerakkoord zo spoedig mogelijk verlaten worden.' (.) 'Bij een nieuw regeerakkoord moet er weer zo snel mogelijk gekoerst worden op een structureel begrotingsbeleid dat uitgaat van de trendmatige groei.'

Met andere woorden, Zalm heeft zelf vrolijk meegewerkt aan het om zeep helpen van zijn eigen Zalmnorm. Onder het kabinet Kok was de regel dat je vantevoren afspreekt hoeveel geld je vier jaar lang uitgeeft. Vervolgens schiet je niet in paniek en ga je niet opeens bezuinigen als het even wat minder gaat. Zalm zelf heeft in de Kamer meerdere malen verklaard dat het daarbij helemaal niet erg is als het tekort tijdelijk onder de 0% schiet.

Het Strategisch Akkoord daarentegen kent een fors aantal bezuinigingen dat enkel en alleen te maken heeft met de wens een tekort te vermijden. Daarmee wordt een economie die toch al in problemen is, verder in de problemen gebracht.

Er is nog iets mis met het Strategisch Akkoord. In feite werken CDA en VVD maar met één afhankelijke variabele. De rest van de wereld (de economische groei, de werkgelegenheid, de stand van de collectieve voorzieningen en de koopkracht van mensen) wordt ondergeschikt gemaakt aan de op zich arbitraire en mechanisch uitgewerkte doelstelling van het aflossen van de staatsschuld. Het is staatsschuld fetisjisme van de hoogste plank. Het argument hiertegen wordt ook het beste verwoord door een CDA hoogleraar:.

In hetzelfde interview zegt hoogleraar Eijffinger: 'Als de economische groei laag is mag het tekort oplopen tot maximaal 3%. Nederland is nu roomser dan de paus.'(..) 'Er is echt niets tegen om het financieringstekort tijdelijk op een half of een heel procent te zetten.'(..) 'Het grote voordeel daarvan is dat de aan de kiezers gedane beloften - om meer te doen aan zorg, veiligheid en onderwijs – dan ook werkelijk kunnen worden waargemaakt.'

Het is belangrijk om de staatsschuld af te lossen teneinde volgende generaties niet op te zadelen met een onverantwoorde lastendruk. Maar volgende generaties willen ook redelijke wachttijden in de zorg, goede scholen en veilige buurten. De volgende generatie wil ook geen getto’s, geen onderbezetting van de politie, geen verloederd vmbo-onderwijs. Vandalisme kost Nederland ruim 3 miljard euro per jaar. Files kosten Nederland miljarden per jaar. Zijn dat dan schulden waar we volgende generaties mee op wensen te schepen? De manier waarop CDA en VVD, in woorden althans, de aflossing van de staatsschuld verabsoluteren leidt er toe dat we over 25 jaar aan het ziekbed van de Nederlandse samenleving moeten constateren dat de operatie weliswaar is geslaagd maar de patiënt overleden.

CDA en VVD hebben beide in hun aanvullende verkiezingsprogramma’s niets ondernomen om deze weeffouten in het Strategisch Akkoord te herstellen.
Maar er is nog iets dat me niet aanstaat.

[.....]

Mijn boodschap op het gebied van belastingen is een simpele. Op belastinggebied moeten we niet doen wat onnodig is en al helemaal geen dingen doen die de economie verder doen verslechteren.
De stelselherziening in de zorg heeft allerlei negatieve koopkrachteffecten en gooit de loonstrookjes van mensen overhoop in een tijd dat ze het toch al krap hebben. Niet doen dus.
Het Kwartje van Kok teruggeven aan de pomp zorgt voor meer files in plaats van minder. Niet doen dus. Dan kun je dat geld beter earmarken en besteden aan meer openbaar vervoer, meer wegen en meer natuur.

Het afschaffen van de OZB maakt broodnodige investeringen op lokaal niveau in leefbaarheid, stadsvernieuwing en criminaliteitsbestrijding onmogelijk. Niet doen dus. Het verlaat de woonlasten en verhoogt dus de woonprijzen. Niet doen dus. Het moet ergens van betaald worden en dus gaan andere belastingen omhoog. Dat is weer slecht voor de werkgelegenheid. Niet doen dus.
Wat we wel moeten doen is belastingen gericht verlagen als de economie daar beter van wordt. Dat kan met het geld dat wij vrijmaken door de herziening van de zorgverzekering uit de stellen. Die miljarden euro’s kunnen de komende garen beter en gericht ingezet worden om mensen aan het werk te houden en te helpen en ondernemerschap lonend te maken.

De PvdA kiest voor financiële degelijkheid. Wij willen ook de staatsschuld aflossen, maar niet door alles (economische groei, werkgelegenheid, de kwaliteit van de collectieve voorzieningen en de koopkracht van mensen) daaraan ondergeschikt te maken. Want wat heb je aan een schuld van nul als je scholen, ziekenhuizen en buurten verloederd zijn? Dat zijn niet de activa op onze balans die wij aan volgende generaties willen nalaten.

De PvdA wil investeren in de kracht van de economie. Niet de economie afknijpen met nodeloze bezuinigingen, maar investeren in collectieve voorzieningen, waardoor de economie gestimuleerd wordt. Investeren ook in innovatie, omdat we daarmee onze concurrentiepositie echt kunnen verbeteren.

De PvdA wil investeren in de kracht van mensen. Investeren in kennis en in werk, werk, werk.

De PvdA wil alleen effectieve belastingverlagingen. Geen cadeautjes voor de rijken die dan weer door jan modaal betaald moeten worden. Wel gerichte en effectieve belastingverlagingen die in het kader van een meerjarig centraal akkoord kunnen bijdragen aan herstel van de Nederlandse economie.

De PvdA wil niet rommelen in de loonstrookjes, zeker nu mensen het toch al krap hebben. Niet een absurde verhoging van de ziektekostenpremie, maar een premie naar draagkracht, zodat de koopkracht van grote groepen niet wordt aangetast. En laten we nu eerst onze energie stoppen in het wegwerken van de wachtlijsten voordat we aan een nieuw verzekeringsstelsel beginnen.

Met deze nieuwe keuzes voor een sterke economie wil de PvdA de Nederlandse economie er weer bovenop helpen. Natuurlijk, we zijn afhankelijk van de wereldeconomie. Die trekt nog niet aan. Maar wat we zelf kunnen doen, moeten we niet nalaten. De afgelopen jaren hebben we gezien dat dat echt verschil kan maken. CDA en VVD helpen de economie er niet bovenop en creëren onzekerheid voor de mensen die dat het slechtst kunnen hebben. Wij maken andere keuzes. Nu jullie nog!

Dank jullie wel.

quote:

Op dinsdag 12 april 2005 20:36 schreef Pikkebaas het volgende:

[..]

Slaat ook op woutertje. Loopt eerst te fulmineren over ouders die hun kinderen op een witte school doen en doet vervolgens hetzelfde.

quote:

Bos probeert sinds de moord op Pim Fortuyn, 6 mei 2002, de PvdA om te vormen tot een partij die minder hecht aan sociaal-democratische oerbegrippen als gelijkheid.

quote:

Op dinsdag 12 april 2005 20:36 schreef Pikkebaas het volgende:

[..]

Slaat ook op woutertje. Loopt eerst te fulmineren over ouders die hun kinderen op een witte school doen

quote:

Voor ons staat voorop dat het onterecht is om met de beschuldigende vinger te wijzen naar ouders die het beste willen voor hun kinderen en dus hun kind naar de beste beschikbare school sturen, vaak een zogenaamde "witte" school. Het positieve uitgangspunt dat ouders, autochtoon of allochtoon, het beste willen voor hun kinderen, moet ondersteund worden door de PvdA.

Bron: PvdA.nl

quote:

Op dinsdag 12 april 2005 21:06 schreef Brammetje het volgende:
Die speech zal hij wel niet op zijn vrije dag hebben gegeven. Elke vrijdag heeft meneer namelijk gewoon een vrije dag.

Sterker nog, hij krijgt hetzelfde salaris als voorheen. Moeten alle burgers in dit land eens doen.

quote:

Op dinsdag 12 april 2005 21:06 schreef Brammetje het volgende:
Die speech zal hij wel niet op zijn vrije dag hebben gegeven. Elke vrijdag heeft meneer namelijk gewoon een vrije dag.

quote:

Op dinsdag 12 april 2005 21:36 schreef tudoros het volgende:
Meneer heeft kinderen. Sommige vaders willen wel graag huisvader zijn.
Dat ie hetzeflde salaris behoudt gaat in principe niemand wat aan en is daarnaast heel goed te verdedigen. Het is gewoon een afsrpaak tussen zijn werkgever en hem.

quote:

Op dinsdag 12 april 2005 22:10 schreef Brammetje het volgende:

[..]

Ik vind het ook prima als hij een vrije dag neemt, maar dan lijkt het mij niet meer dan logisch dat je salaris wordt aangepast aan het aantal uren dat je werkt. Het is toch ongehoord dat hij elke vrijdag vrij is!!!

Hij wordt betaald van onze centjes, dat moeten wij eens doen. De gewone burger krijgt dan echt niet hetzelfde salaris, dat wordt dan aangepast aan het aantal uren.

En het woord "thuiswerken" gaat al helemaal niet op. Ik vind het jammer dat dit maar zo allemaal kan in de 2e kamer. Niemand die dit controleert. Ze gaan zelf over hun eigen regels namelijk.

Net zo goed dat je de eerste kamer niet kan opheffen, er moet namelijk een 2/3 meerderheid zijn in de eerste kamer. Het is allemaal zo krom!!!

quote:

Op dinsdag 12 april 2005 21:37 schreef Sidekick het volgende:

[..]

Nee, hij werkt dan thuis. Uiteraard zal dat niet zijn productiefste dag zijn, maar zie jij het verschil met anderen?

quote:

Op woensdag 13 april 2005 18:17 schreef R_ON het volgende:
Wat bedoelt Bos met deze zin: "Van sturing vooraf zijn we overgestapt naar strengere controle achteraf.'' Heeft hij daar concrete voorbeelden bij?

quote:

Op woensdag 13 april 2005 18:58 schreef Sidekick het volgende:

[..]

Bijvoorbeeld dus bij het onderwijs. In het verleden was er nogal wat PvdA-invloed vanuit de landelijke overheid op de scholen. Precieze voorschriften wat nu het beste is, en hoe het moet worden uitgevoerd. Nu zijn er nieuwe onderwijsplannen waarin scholen vrijheid wordt geboden om zelf te kijken wat ze het beste vinden. Natuurlijk is er wel een kader waarin ze moeten opereren, en moet je dat achterwaarts controleren.

quote:

Bos zoekt nog dat ene woord dat bekt en alles zegt

quote:

De onuitstaanbare leegte van links

door Paul Cliteur

“Het moet nu maar eens afgelopen zijn met die onuitstaanbare leegte van links”. Reeds de eerste zin van het manifest van Pels geeft stof tot nadenken. Zou dat kunnen? Een goede fee die met een stafje “ping” zegt en: ziedaar, de leegte verdwenen. Wouter Bos ineens charismatisch. Dijkstal getransformeerd in Bolkestein. Balkenende als Kuyper Redivivus.

Of is de harde werkelijkheid misschien weerbarstiger?

Een progressief manifest. Mooi ideaal. Maar voortdurend vraagt men zich af namens wie of wat Pels spreekt. De term “manifest” suggereert iets van een beweging of een groep. Het conservatief manifest van de Burke Stichting staat voor de ideeën van een groep verwante geesten. Het multicultureel manifest van Benzakour en partner daarentegen staat voor de ideeën van - voorzover ik kan overzien - twee mensen. De “vereniging van individualisten” van Pels is volgens mij nóg kleiner: Pels is voorzitter, secretaris en penningmeester van zijn eigen “politieke vriendenkring”. Nu kan ook een eenmans-manifest interessante ideeën bevatten, maar ik blijf toch zoeken wie zich hierdoor geraakt zou kunnen voelen.

Enerzijds wordt gesproken over een verkieslijk “ontplooiingsliberalisme” dat haaks zou staan op het nutsliberalisme. Dat roept het vermoeden op dat de schrijver zich laat inspireren door On Liberty (1859) van John Stuart Mill. Maar dat gedachtegoed is redelijk goed vertegenwoordigd binnen de bestaande politieke partijen, voornamelijk bij VVD en D66.

Even verder blijkt Pels aansluiting te zoeken bij Jacques de Kadt die hij opvoert als geestelijke vader van het “zakelijke en vrijzinnige personalisme” of “sociaal-individualisme” dat het Progressief Manifest als antwoord op onze hedendaagse problemen aanbeveelt. De Kadt? Maar die lijkt eerder door de neoconservatieven en LPFers te kunnen worden aangeroepen dan door Pels.

Weer een andere lijn lijkt te worden ingezet aan het einde van het manifest waar tegenover de vermeende stelligheid en verkramptheid van conservatieven en fundamentalisten “de ironie en het relativeringsvermogen van progressieven” wordt geplaatst. Dit doet sterk denken aan het postmoderne perspectief van Richard Rorty.

Ik weet niet of uit dit allergaartje wel een coherente basisfilosofie valt te destilleren.

Er is ook nogal wat retoriek waarbij het moeilijk je er iets bij voor te stellen. Dat geldt natuurlijk al voor termen als “sociaal-individualisme” en “personalisme”. Het personalisme werd door F. Schleiermacher (1768-1834) geintroduceerd om het geloof in een persoonlijke god aan te duiden. Dat is niet wat Pels eronder verstaat. Bekender is het personalisme van Ch. Renouvier (Le personnalisme, 1903) die de term hanteerde om het bijzondere karakter van het persoon-zijn aan te duiden. Tot het personalisme worden verder gerekend Mounier (die een bekende inleiding over het onderwerp schreef), Berdjajev, Scheler, Guardini en anderen. Ik heb niet de indruk dat Pels ook maar iets met deze traditie heeft, althans dat blijkt niet uit het manifest.

Het Progressief Manifest bevat ook nogal wat zinnen als: “goed en kwaad zijn sterker verweven dan moralisten, communitaristen en andere gelovigen graag toegeven”. De sociaal-individualist zou daarom behoefte hebben aan een realistisch mensbeeld dat rekening houdt met een scala aan mixed motives. Wat mag dat wel betekenen?

Overigens bevat het manifest ook enkele sympathieke onderdelen. Bijvoorbeeld de kritiek op de krankzinnige salarissen van topmanagers. Of de afwijzing van de erfelijke monarchie. Of de gedachte dat de veelbekritiseerde mediatisering van de politiek ook nieuwe kansen biedt voor democratische representatie.

Veelbelovend is ook dat het progressief manifest oproept tot duidelijke rechtsregels en harde handhaving ervan. Bravo. Het is voor het eerst dat ik dat lees in een “progressief manifest”. Is de sociaal-individualist ook voor publicatie van foto’s van veelplegers? Of schiet hij bij de voorstellen van onze politiecommissarissen weer terug in de vertrouwde linkse kramp (laten we het de Wallage-kramp noemen) dat zoiets “in strijd is met de rechtsstaat” (zonder dat men een flauw benul blijkt te hebben van wat het woord ‘rechtsstaat’ betekent overigens).

Het meest aangesproken voelde ik mij door het laatste onderdeel: over multiculturele tolerantie. Dit onderdeel van het manifest is verreweg het meest actueel maar hierin concentreren zich ook de meeste misverstanden.

Het manifest wil eerder collectieve identiteiten verzwakken dan versterken. Assimilatie aan westerse en/of Nederlandse Leitkultur wordt afgewezen. Ook absolutisme en fundamentalisme moeten worden vermeden, waartoe Pels tevens rekent het “Verlichtingsfundamentalisme” van Fortuyn, Philipse, Hirsi Ali, Cliteur en Ellian (hij had hier ook Theo van Gogh’s voortreffelijke en vermakelijke boek Allah weet het beter kunnen vermelden).

Dit onderdeel van het manifest is niet alleen onzorgvuldig geschreven, maar ook onzorgvuldig doordacht.

Vooropgesteld: elk manifest, zowel dat van Spruyt, Benzakour als ook dat van Pels is gebaseerd op bepaalde beginselen. Wie die beginselen onderschrijft, krijgt daarmee een bepaalde identiteit. Dat is ook de bedoeling, want daarvoor worden die manifesten juist geschreven. Je wilt bijval creëeren voor je ideeën bij een bepaalde groep. Zo komt dus ook vanzelf een “collectieve identiteit” in zicht. Wat de verlichtingsfundamentalisten van islamitische fundamentalisten onderscheidt, zijn de gronden waarop zij die collectieve identiteit gestalte willen geven. Bij de verlichtingsfundamentalisten zijn het formele beginselen als vrijheid, gelijkheid, menselijke waardigheid en dergelijke. Die beginselen zijn bovendien iets dat een ieder kan onderschrijven, geheel los van zaken als religie en etnische status. Maar iedereen heeft ergens zijn uitgangspunten. In die zin is dus iedereen een fundamentalist, ook al weten sommige mensen dat niet.

Dat brengt mij op een volgend begrip. Ook het progressief manifest gaat uit van een bepaalde Leitkultur. Elk manifest is immers een poging om zo’n Leitkultur te bepleiten. De term is geïntroduceerd door Bassam Tibi in onder andere Im Schatten Allahs (2003), Kreuzzug und Djihad (1999) en vele andere werken. Die term heeft in Duitsland tot dezelfde verwarde reacties aanleiding gegeven als hier. Mijn stelling (en die van Tibi) is: het is onnozel te ontkennen dat zo’n dominante cultuur of “Leitkultur” bestaat. Toen de Verenigde Naties in 1948 de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens proclameerden was dat een poging om zo’n dominante cultuur te introduceren - tamelijk succesvol overigens. Men wil verwantschap genereren en saamhorigheidsgevoel stimuleren aan die dominante cultuur, aan die gedeelde waarden. In die zin bestaat dus ook altijd (en daar komt weer een gewraakt woord) een monocultuur. De individualist kan alleen maar bestaan dankzij het feit dat hij leeft in een gemeenschap van mede-individualisten die de voorwaarden hooghouden voor een cultuur waarin individualiteit en individualisme mogelijk zijn: een individualistische Leitkultur. Dat geheel van die voorwaarden moet vast overeind staan. Een samenleving van individualisten, een multiculturele samenleving ook, kan alleen maar bestaan wanneer de verkeersregels, de formele principes die het vreedzaam verkeer tussen de verschillende gezindten regelt, ferm wordt verdedigd (monocultureel wordt onderschreven).

Empirisch kan je ook vaststellen dat sommige culturen gunstiger voorwaarden scheppen voor individualisme dan andere culturen. De westerse cultuur bijvoorbeeld is gunstig voor individualisme. De Arabisch-islamitische culturen zijn daarvoor ongunstig. Zou je dan eigenlijk niet moeten zeggen dat die westerse cultuur een ietsiepietsie superieur is aan …

Foei. Voor dat je het weet is de onderbuik aan het woord. En wat zeker zo erg is: dit is natuurlijk heel generaliserend gesproken. Ja, maar dat is mijn beroep: generalisaties maken. Wetenschap is generaliseren. Filosofie ook. Wie bij de particuliere geaardheid van de dingen wil blijven staan zal nooit wetenschapper worden. Natuurlijk moet je verantwoord generaliseren, maar de lezer staat nu in contact met een schrijver die zich de nodige moeite getroost om dat te doen.

Generaliseren is ook typisch voor de mens. Onze huismuis kan het niet. Een ezel ook niet. Die stoot zich door zijn gebrek aan generaliserend vermogen telkens aan dezelfde steen. Maar toen de aap rechtop ging staan, ging hij generaliseren.

Aan dat fundamentalisme zit ook een formele kant: de wijze waarop je het debat voert. Je behoort je - grofweg - Popperiaans op te stellen. Je formuleert een standpunt, probeert dat kritisch te toetsen en stelt je ook open voor kritiek. Pels houdt ons de volgende rolopvatting als norm voor: “zij poneren hun eigen grondwaarde als uitgangspunt en toetssteen ter beoordeling (en zonodig bestrijding) van andere culturen en levensvormen”. Prima. Pels is alleen zo arrogant of naïef te veronderstellen dat alleen zijn “individualisten” aan deze hoge maatstaf voldoen (of zich dit hoge ideaal voor ogen stellen). Die verfoeide “verlichtingsfundamentalisten” doen dat niet, denkt hij. Maar laten hij en anderen die schermen met de term “verlichtingsfundamentalisme” nu eens met de hand op het hart verklaren dat de genoemde Fortuyn en de rest van die club verlichtingsfundamentalisten zo tekort schiet op dit punt. Is niet de kortstondige carrière van Pim Fortuyn één lange demonstratie geweest van tolerantie? “U zegt dat ik als homosexueel lager dan het varken sta, mijnheer de imam, ik zeg u: het is een achterlijke cultuur die u tot dit standpunt stimuleert.” Geen processen, geen discriminatiemeldpunten - puur debat, klappen uitdelen en incasseren. Is dat intolerant? Welnee, Fortuyn verdient postuum de Voltaire-prijs.

En dan de rest van het rijtje. Zijn de betogen van Philipse niet één lange strijd met woorden? Proberen Ellian en Hirsi Ali niet uitvoerig uit te leggen wat zij precies bedoelen waarom? Is niet eigenlijk het gebruiken van de term “verlichtingsfundamentalisme” een wat goedkope manier om het debat te omzeilen met mensen die kennelijk ideeën verdedigen waarmee je het oneens bent zonder dat je op hun ideeën wenst in te gaan?

Ik sta hier zo uitvoerig bij stil, omdat het een element is dat voortdurend de discussie vervuilt over dit onderwerp. Op een boek van Tariq Ali, The Clash of Fundamentalisms (2002), staat voorop dat bekende fotootje van Bush met een baard. Suggestie duidelijk: eigenlijk is Bush ook een soort fundamentalist, zij het van een andere denominatie. De “argumentatie” van John Gray tegen de Verlichting in Al Qaeda and what it means to be modern (2003) is ook helemaal op dat stramien gebaseerd. Comte, Voltaire, Diderot - die verlichtingsfilosofen waren “toch ook” fundamentalisten, niet? Waarom? Kennelijk omdat zij ook in “iets” geloofden. Het schijnt van grootmoedige tolerantie blijk te geven wanneer je voorwendt alles te kunnen relativeren. Je verzetten tegen premoderne of tribale manieren van denken is dan een soort van fundamentalisme, want ja, je gelooft ergens in, staat ergens voor. Je wordt wat je haat.

Door dit wijdverbreide misverstand wordt elke vorm van kritiek onmogelijk. Wie zich scherp tegen het fascisme verzet is zelf eigenlijk ook een fascist. “Liberale Jihad” - ah, ook een Jihad! Volgens deze lijn moeten we ons allemaal gaan aanpassen aan dat moerassige postmoderne denken waarin alle identiteiten vervluchtigen - en dat noemt zich “tolerantie”.

Vreemd eigenlijk. Wat links onuitstaanbaar maakt zijn niet die ideeën over de monarchie, de salarissen van topmanagers of voorstellen over representatieve democratie. Het is de diepe leegte van binnen.