quote:
© Rijnmond
Een man van 28 in Rotterdam-Zuidwijk martelt zijn vader net zo lang tot die sterft. Een jonge vader van 22 in Charlois snijdt de keel van zijn baby door. Een 40-jarige man in Noord met drie dochtertjes doodt thuis zijn vrouw. Een 19-jarige man in Hillegersberg valt zijn moeder en later een buurman aan met een mes. Gruwelijke verhalen met een tragische rode draad: de daders zaten – de laatste vermoedelijk – in een psychose en hadden geen idee wat ze deden. Hoe kom je in zo’n heftige gewelddadige psychose terecht? Kan het iedereen gebeuren?
Het zijn de uitzonderingen die het nieuws halen omdat ze in een psychose iets gruwelijks hebben gedaan, vertelt psychiater Daniel van der Meer. Hij werkt voor Fivoor op de resocialisatieafdeling van een tbs-kliniek. Cliënten proberen daar stapje voor stapje en onder veel toezicht hun weg terug te vinden in de wereld.
Van der Meer geeft als onafhankelijk deskundige ook adviezen aan de rechtbank, wanneer er een psychische stoornis bij de verdachte vermoedt wordt. Hij vertelt de rechter dan bijvoorbeeld hoe ontoerekeningsvatbaar iemand is die verdacht wordt van een strafbaar feit. Daarvoor voert hij gesprekken met de verdachte zelf, met familie en eventueel met de huisarts. Zo probeert hij een beeld te krijgen van iemands geschiedenis en de voortekenen die vaak aan een psychose voorafgaan.
We stellen 6 vragen over psychoses aan Daniel van der Meer.
Wat is een psychose?
Iemand in een psychose heeft een hele andere opvatting van de werkelijkheid. Dat kan een stoornis in de waarneming zijn, zoals stemmen horen of beelden zien. Zo iemand kan hele gesprekken horen, of zelfs de opdracht krijgen om iets te doen. Het kan ook een stoornis in het denken zijn, bijvoorbeeld iemand die denkt achtervolgd te worden, of dat zijn naasten het op hem gemunt hebben, of dat de duivel of god in hem spreekt. Zo iemand kan bijvoorbeeld gaan denken dat zijn moeder een kwade genius is die hem wil vergiftigen. De mensen die het dichtst bij staan, lopen het grootste risico als het mis gaat.
1 procent van alle mensen heeft dit, maar een veel groter percentage hoort wel eens stemmen. Vaak lukt het om op tijd hulp te zoeken. Iemand komt dan bij de GGZ terecht, krijgt uitleg over psychoses en kan worden behandeld met gesprekken.
Als het heftig is, dan kunnen antipsychotische medicijnen zinvol zijn. Het is ook heel belangrijk dat de omgeving bij de behandeling wordt betrokken. Die moet leven met iemand met een psychose.
Een kleine minderheid van de mensen die een psychose krijgen, wordt gewelddadig. De meeste mensen in een psychose ondergaan juist geweld. Bijvoorbeeld omdat ze zich raar gedragen of vreemde dingen zeggen die niet gepikt worden door anderen.
Hoe krijg je een psychose?
Dat weten we niet. Het ontstaat vaak op jongere leeftijd. Bij mannen rond hun 20e, bij vrouwen rond hun 25e. Er zijn aanwijzingen dat het erfelijk is, maar dat hoeft niet. Over wat een psychose kan uitlokken, weten we iets meer. Veel en langdurige stress kan een trigger zijn, maar ook drugs als cannabis. Lastig, want mensen met een psychose denken vaak juist dat ze rustig worden van een blowtje.
Het is belangrijk om te begrijpen dat het een spectrum is, van mild tot extreem. Helemaal aan het einde zitten de mensen die in het nieuws komen omdat ze iets ergs hebben gedaan. Dat is uitzonderlijk.
Er gaat altijd veel aan vooraf en meestal zijn er voortekenen. Iemand trekt zich heel erg terug, slaapt en eet niet meer goed of maakt een sombere indruk. Soms maakt iemand zijn eigen eten, uit angst dat iemand er iets in wil stoppen. Anderen worden vijandig, luidruchtig of zijn hoorbaar in gesprek met een stem in hun hoofd.
Wanneer ben je ontoerekeningsvatbaar?
Als je naar het oordeel van de rechter op geen enkele manier controle of de wilsvrijheid had over wat je hebt gedaan. Dat begint met een advies van een forensisch psychiater en een psycholoog aan de rechter, nog voor de zitting. Je kunt ook verminderd toerekeningsvatbaar zijn. Bijvoorbeeld omdat je aan het misdrijf zelf weinig kon doen, maar je wel bewust hebt onttrokken aan hulp, medicatie hebt geweigerd, of tegen advies in drugs bent gaan gebruiken.
Zo’n advies van een psychiater is niet bindend, een rechter kan daar tegenin gaan. Als je ontoerekeningsvatbaar bent, kan de rechter bepalen dat je niet naar de gevangenis gaat, maar bijvoorbeeld verplicht wordt in behandeling te gaan. Bij ernstige misdrijven kan dat tbs zijn. Die kan jaren duren, gemiddeld zo’n 7 of 8 jaar.
Kun je een psychose faken voor de rechter?
Dat is bijna niet mogelijk. We kijken niet alleen naar het verhaal van de verdachte, maar ook naar de omgeving, de huisarts en eventueel de GGZ, als iemand daar een geschiedenis heeft.
Hoe ziet een tbs-behandeling eruit?
Niet anders dan in de GGZ, maar het kader is strakker en de behandeling duurt vaak langer. De inzet van tbs is in de eerste plaats gericht op beveiliging. Zolang iemand risico's toont, gaat ‘ie niet naar buiten. Mensen die in een psychose een misdrijf hebben gepleegd, hebben een geschiedenis van risicogedrag. Er wordt bekeken wat voor eerdere behandeling er is geweest en waarom die niet heeft gewerkt. Meestal gaan we gewoon door met de behandeling, maar langer aan de medicatie, of sterkere medicatie. Er zijn psychotische stoornissen die niet behandelbaar zijn. Bij een heel klein deel krijg je de psychose maar niet onder controle.
Mensen met een psychose in de tbs-kliniek zijn altijd complexe gevallen. Er is ook vaak sprake van een verslaving, een lager iq of andere persoonlijkheidsstoornissen.
De meeste cliënten willen meewerken aan hun behandeling. Ze willen er alles aan doen om te voorkomen dat zoiets ooit nog een keer gebeurt. Er zijn er ook die zich ernstig verzetten. Ze willen bijvoorbeeld geen medicijnen, omdat ze denken dat het gif is, of omdat ze er te veel bijwerkingen van krijgen.
Een deel van de behandeling gaat ook over omgaan met het feit dat je iets vreselijks hebt gedaan waar je geen controle over had. Een dader kan getraumatiseerd raken door wat hij heeft gedaan. Dat verwerk je door het er veel over te hebben en te benadrukken dat iemand wel schuldig is, maar ook ontoerekeningsvatbaar.
Hoe weet je of iemand geen psychose meer krijgt en niet meer gevaarlijk is?
Stapje voor stapje. We nemen hele kleine stapjes naar verlof. Daarbij kijkt het ministerie mee. Wij vragen verlof aan, dan gaat iemand met twee begeleiders bijvoorbeeld naar een winkel en weer terug. Iemand moet laten zien dat hij meewerkt, medicatie neemt, van drugs afblijft en de therapie of het dagprogramma volgt. Als iemand zijn kamer niet af komt, of ruzie maakt in de groep, kan hij niet naar buiten.
Ontslag uit de kliniek is een fase in de behandeling, maar dan is de behandeling nog zeker niet klaar. Iemand gaat bijvoorbeeld naar een dagbesteding en wordt streng gevolgd en getest op drugs. Dat kan jaren duren. Daarna kan iemand nog jaren bij de reclassering lopen en begeleiding krijgen.
Bron: Rijnmond