Heeft iemand The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism van Naomi Klein gelezen?
De recensie van eRCee:
In zijn boek The poverty of historicism uit 1957 pleit Karl Popper krachtig tegen het idee dat een samenleving van de grond af veranderd kan worden, dat er een blauwdruk of ideaal bestaat dat zoveel mogelijk in z'n totaliteit moet worden opgelegd. In plaats daarvan hangt hij de "stuksgewijze benadering" aan, waarbij het de bedoeling is kleine stukjes van de maatschappij te verbeteren, en telkens het effect te evalueren.
Precies deze notie ontbreekt bij het economische beleid dat de laatste 40 jaar het wereldtoneel heeft bepaald, gebaseerd op de visie die Naomi Klein het fundamentalistische vrije markt kapitalisme noemt. De doctrine, waarvan Milton Friedman de bekendste vertegenwoordiger was, steunt op drie dogma's: deregulering, privatisering en bezuiniging op overheidsuitgaven. Het zogenaamd ideale moment om dit programma in één klap in te voeren is ten tijde van een shock; een periode dat een land verlamd is, gedesoriënteerd en verward, bijvoorbeeld door geweld, een natuurramp of een economische ineenstorting.
In haar briljante boek The shock doctrine: the rise of disaster kapitalism toont Naomi Klein aan hoe deze doctrine heeft huisgehouden in de wereld. Van Allendes Chili tot Gorbatsjovs Rusland, van de opstand op het Plein van de Hemelse Vrede tot Nelson Mandela's anti-apartheidsstrijd, van Polen tot Irak tot Palestina, van de orkaan Katrina tot de tsunami in de Indische oceaan van 2004. Op overtuigende wijze laat Klein zien hoe politici, economen en bedrijven schaamteloos het lot van landen hebben gemanipuleerd (en dat nog steeds doen) en de dromen van generaties hebben verwoest (zonder daarmee op te houden).
Het lezen van dit boek is bijna onverdraaglijk. Hoofdstuk na hoofdstuk diept Klein details op die elk voorstellingsvermogen tarten, en die tegelijk woede en verdriet oproepen. Ik kan wel zeggen dat The shock doctrine mijn blik op de wereld fundamenteel heeft veranderd. Dat er een hoop ellende in de wereld is en dat er vele kwaadwillende mensen zijn, dat wist ik. Maar dat vanuit de belangrijkste machtsstructuren van onze geglobaliseerde wereld willens en wetens hele volken te gronde worden gericht, dat had ik nooit kunnen denken. Eén voorbeeld (maar het boek geeft er talloze, de ene nog perverser dan de ander) zijn de schuldbetalingen die het IMF en de Wereldbank oplegden aan Zuid-Afrika toen het zich net aan de apartheid ontworsteld had. Dezelfde mensen die waren mishandeld en uitgeperst door een rijke elite mocht vervolgens nog eens de schulden betalen die diezelfde elite gemaakt had. Een vooruitstrevend socialistisch programma van economische hervormingen werd door de Westerse wereld op schandelijke wijze gedwarsboomd, zoals ook in veel andere landen gebeurde, en de resultaten zien we vandaag de dag nog steeds.
De gewetenloosheid en het egoïsme van mensen die zich voordoen als weldenkende figuren die de democratie en mensenrechten hoog in het vaandel hebben staan, blijkt grenzeloos. Het beangstigende is dat deze krachten het telkens weer winnen (er is weinig veranderd sinds Tolstojs sociale aanklacht uit Opstanding, een tijd met lijfeigenschap nota bene). De belangrijkste oorzaak daarvoor lijkt me de totale onverschilligheid van een groot deel van de bevolking in de Westerse wereld. Maar, zoals Klein meermaals subtiel aanwijst, ook de media falen regelmatig. Te vaak is de journalistiek de spreekbuis van de elite, terwijl aan essentiële tegengeluiden nauwelijks aandacht wordt besteed (zie hiervoor ook John Pilgers documentaire The war you don't see, en natuurlijk Luyendijks Het zijn net mensen).
De analyse van Naomi Klein biedt een soort totaalvisie op een hele hoop verschijnselen, waarbij bijvoorbeeld de martelpraktijken uit Abu Ghraib, klimaatverandering en de hand over hand toenemende surveillance en veiligheidsmaatregelen een plek hebben. En ook het WK-voetbal in Brazilie past perfect in het plaatje. Een bekend principe in de geneeskunde is dat je moet proberen alle verschillende symptomen onder één noemer te brengen; de ziekte die alle verschijnselen tezamen verklaart is een veel waarschijnlijkere diagnose dan de combinatie van twee of meer (gelijktijdige) ziektes. Zo bezien staat The shock doctrine als een huis. Het indrukwekkende notenapparaat dat maar liefst 60 pagina's beslaat en de al even indrukwekkende dankbetuiging aan het einde, illustreren hoe meesterlijk Klein haar werk onderbouwt en in elkaar heeft gestoken. In een loepzuivere stijl, met net de juiste ondertoon van oprechte verontwaardiging, maar soms ook vilein sarcasme, hamert ze zin na zin het wereldbeeld van velen aan gort. Het boek werkt zelf eigenlijk als een soort shock, waarin je na elk hoofdstuk snakt naar een beetje lucht.
Voordat het écht veel te lang wordt, nog één wijsheid van Popper. Hij schreef over staatsinrichting: "Hoe kunnen wij de politieke instellingen dusdanig inrichten, dat slechte of ondeskundige leiders verhinderd worden al te veel schade aan te richten?" De sleutel om een einde te maken aan groeiende ongelijkheid en zelfs wereldwijde apartheid ligt in de handen van de gewone bevolking (de 90%). Klein laat zien dat dit in Zuid-Amerika geen utopie is. De vraag is of wij in het westen onze comfortabele schijnwerkelijkheid, die in stand gehouden wordt door degenen die daar het meest van profiteren, willen inruilen voor de realiteit. Een goed begin daarvoor: lees The shock doctrine. Het boek dat de wereld zou moeten veranderen.