‘We zaten in een drijvende doodskist'Syriërs wagen zich aan gruwelijke overtocht naar Europa
Dag na dag duiken tragische berichten op over migranten die in gammele boten de Middellandse Zee oversteken op weg naar een beter leven in Europa. Maar hoe ziet die trip eruit en hoe vergaat het de overlevenden? De Tijd vroeg het aan Syriërs die de gruwelijke tocht overleefd hebben.
Hoeveel kost zo'n boottrip?Dat hangt sterk af van het vertrekpunt. Alle Syriërs die naar Italië vertrokken vanuit Turkije (veelal de stad Mersin) betaalden tussen 6.000 en 6.500 dollar (5.500 à 6.000 euro) per persoon. Vanuit Egypte naar Italië kost de oversteek zo'n 3.000 dollar, vanuit Libië tussen 1.000 en 1.500 dollar. Op bijna elke boot zit iemand die gratis mee mag van de mensensmokkelaars. Dat gebeurt om 'God gunstig te stemmen', hoorden de vluchtelingen.
Hoelang duren die boottochten?Als de boot niet omslaat, duurt de overtocht van Turkije naar Italië (1.900 km) tussen vijf en negen dagen. Wie in Egypte inscheept, is na circa zes dagen in Italië (1.200 km). Vanuit West-Libië naar Italië (250 km) duurt de kortste zeereis ongeveer 12 uur.
Hoe is de situatie aan boord?Ronduit verschrikkelijk. Mensen worden als vee verscheept. Hoe meer mensen op de boot geraken, hoe meer winst voor de smokkelaars, die allemaal behoren tot criminele organisaties. Mannen en vrouwen zijn vaak van elkaar gescheiden, soms door een gewoon zeil. Sommigen hebben een zwemvest, maar de meesten niet. Zeker van de vrouwen en de kinderen kan bijna niemand zwemmen.
Hoe kunnen vluchtelingen zoveel geld hebben om de trip te maken? Het is een veel gemaakte denkfout dat alle vluchtelingen armoezaaiers zijn. Dat geldt veeleer voor de miljoenen mensen die niet vluchten - en dus nog tussen de bommen en ellende in de Syrische oorlog zitten. De meesten vertelden ons dat ze al hun bezittingen hadden verkocht (auto, huis, winkel...) of geld hadden geleend van familie, vrienden of de maffia om de boottrip te maken. Slechts een deel van de mensen die gevlucht zijn, heeft geld genoeg.
Vluchten de Syriërs voor het oorlogsgeweld in hun land?Ja en nee. Iedereen verlaat in eerste instantie inderdaad Syrië vanwege de oorlog daar. Vanuit Syrië gaan mensen naar de buurlanden Turkije, Libanon of Jordanië. In die landen is er geen oorlog en is het doorgaans veilig. Syriërs zonder eigen geld worden daar ondergebracht in tentenkampen. Syriërs die het zich kunnen permitteren, huren appartementen in steden in Turkije, Jordanië en Libanon en verblijven niet in tentenkampen.
De Syriërs die de oversteek naar Italië wagen, verblijven ten minste een half jaar tot twee jaar in het relatief veilige Turkije, Libanon of Jordanië voordat ze met de boot naar Italië gaan. De reden die Syriërs opgeven waarom ze Turkije, Jordanië en Libanon verlaten, zijn divers: economische miserie (families krijgen slechts tussen 30 en 100 euro hulp per maand) en algemene uitzichtloosheid (ze maken geen kans op het verkrijgen van een Turks, Libanees of Jordaans paspoort zodat ze een nieuwe start kunnen maken). Dat ze in Europa wél de kans krijgen om tijdelijke papieren en zelfs een paspoort te krijgen, wordt door iedereen die we spraken genoemd als ‘een zeer belangrijke motivatie om de oversteek te wagen’.
Waar willen de meeste Syriërs naartoe in Europa?De meeste boten varen naar Italië. Vanuit Italië kan je ongehinderd met het openbaar vervoer of per auto reizen naar andere Schengenlanden in West- en Noord-Europa, waar de Syriërs voornamelijk naartoe willen. Een andere mogelijkheid is een (korte) boottocht te maken van Turkije naar Griekenland. Het probleem is dat Griekenland - ook een Schengenland - geen landgrenzen heeft met ander Schengengebied. Dus eenmaal in Griekenland aangekomen, moeten de Syriërs weer met de hulp van andere mensenhandelaars illegaal reizen van Griekenland via Macedonië en Servië naar Hongarije voordat ze in Schengengebied aankomen. Veel gedoe dus.
Zijn alle mensen op die boten Syriërs?Niet allemaal. Ongeveer 5 procent van de mensen op de ‘Syriëboten’ zijn eigenlijk Libanezen, Palestijnen of Egyptenaren. Ze doen zich voor als Syriërs wanneer ze in de Europese Unie arriveren. Egyptische families betalen soms geld om hun kinderen op de ‘Syriëboot’ te zetten in de hoop dat ze in Europa meer geld verdienen dan dat ze in Egypte kosten. Ook Syriërs die in Azië of de Arabische wereld met een visum werken en dus nooit oorlog hebben meegemaakt, vliegen soms naar Turkije of Egypte om er een boot te nemen naar Italië. Zo hopen ze een westers paspoort te krijgen wanneer ze zich voordoen als vluchteling. Sowieso zitten op de meeste boten vanuit Libië vaker Afrikanen, boten met Syriërs komen vaker uit Turkije of Egypte.
(..)
Wat als de Syriërs in Italië aankomen?De Italiaanse kustwacht pikt de dobberende Syriërs op of vraagt assistentie aan commerciële schepen die in de buurt varen. Vervolgens worden de Syriërs naar opvangcentra gebracht, veelal op Sicilië. Die centra zijn echter geen gevangenissen. Syriërs kunnen er gewoon weggaan als ze dat willen. Alle Syriërs die we spraken, vertelden dat de Italianen nauwelijks de identiteit checken van de mensen op de boten. Soms worden snel foto’s gemaakt van de opvarenden. Maar bijna niemand hoefde zich te legitimeren. ‘Geen kustwacht, geen agent die vroeg naar papieren, geen vingerafdrukken. Niets’, getuigen ze. Zelfs de bagage wordt niet gecontroleerd. De vluchtelingen zeggen zich zorgen te maken dat terroristen van IS of Al Qaeda zich mengen onder hen en zo ongezien de Schengenzone binnenkomen.
Waarom checkt Italië die aankomende migranten niet?Volgens de zogenaamde ‘Dublinverordening’ kan een asielzoeker slechts in één EU-lidstaat asiel aanvragen. Idealiter is dat de eerste lidstaat waar de asielzoeker arriveert. Omdat bijna alle Syriërs eerst in Italië arriveren, zou dus een groot deel van de in totaal 222.000 Syriërs die de EU hebben bereikt asiel moeten aanvragen in Italië en daar blijven. Daar voelt Italië niets voor. Dus wordt zo goed als niemand geregistreerd en staan de opvangcentra open.
Willen de Syriërs in Italië blijven?Nee, volstrekt niet. Er zijn maar weinig voorzieningen voor hen. Ook hebben veel Syriërs traditioneel vaak al familie wonen in Duitsland en Zweden. Omdat er in West- en Noord-Europa wel voorzieningen zijn voor asielzoekers (opvang, huis, zakgeld, studiekansen, tijdelijke identiteits- en reisdocumenten), wil bijna iedereen dus naar daar.
(..)
Waarom riskeren mensen hun leven door op zo’n boot mee te gaan? De kans om te verdrinken is reëel. Maar een groot deel van de boten slaat niet om, de grote meerderheid van de mensen overleeft de trip. Niet geheel onlogisch gaven de meeste Syriërs ons als verklaring: ‘Je hebt de keuze: of de rest van je leven voor een tent zitten zonder papieren, zonder geld en zonder zekerheid. Of het risico van een bootreis nemen en dan kans maken op een westers paspoort, een maandelijkse toelage, veiligheid, stabiliteit en de mogelijkheid een job te vinden. Wat zou jij dan kiezen?’
Veel Syriërs gaven aan dat ze al voor het uitbreken van de oorlog ervan droomden een toekomst op te bouwen in het Westen. ‘En dus zeker nu er oorlog heerst en het hele land kapot is’, zei iemand.
Lees meer:
http://www.tijd.be/detail.art?a=9623442&n=3466&ckc=1