Het Astronomie Topic #6

01-09-2011

Stokoude ster gevonden die eigenlijk niet kan bestaan


© afp

Wetenschappers hebben een zeer primitieve ster gevonden die er volgens al lang gangbare theorieën niet hoorde te zijn, zo staat in de jongste uitgave van het wetenschappelijke vakblad Nature.

Met de Europese VLT-telescoop in Chili is in het sterrenbeeld Leeuw in het halo van onze Melkweg een ster gevonden die twintig procent minder massa heeft dan onze Zon en die bijna enkel uit waterstof en helium bestaat. Het ding bevat de kleinste hoeveelheid zwaardere elementen ooit die de astronomen "metalen" noemen.

Volgens Elisabetta Caffau van de Universiteit van Heidelberg zegt een al lang gangbare thorie dat zo'n sterren in de gevonden zone niet kunnen bestaan. Kosmologen gaan ervan uit dat kort na de Big Bang enkel de lichtste elementen zoals waterstof en helium zijn ontstaan, met enkele sporen lithium. De andere elementen zijn later ontstaan in de kern van sterren en uitgezwermd toen die ontploften. Elke nieuwe generatie sterren verrijkte zich met elementen van de vorige.

De ster in kwestie zou aldus meer dan 13 miljard jaar oud moeten zijn en bijgevolg één van de oudste ooit gevonden. (belga/gb)

(allesoversterrenkunde)

quote:

Op donderdag 1 september 2011 14:16 schreef Pulzzar het volgende:

[..]

Ik heb ooit zo'n DVD-box van Carl Sagan gekocht. Ik had toen er nooit van gehoord en dacht eigenlijk dat die box recenter materiaal bevat. Toen ik de DVD's voor het eerst bekeek, dacht ik dat ik een miskoop had begaan. Ik zag alleen maar beelden van slechtere kwaliteit en alleen maar die Carl die dingen aan het uitleggen was.

Pas geleden ben ik die box weer wezen kijken. Ik moet zeggen dat ik het toch wel een interessante serie vind. Knap gemaakt ook voor die tijd (1980).

De Carl Sagan Tribute filmpjes
Een geweldig filmpje van Carl Sagan

quote:

Op donderdag 1 september 2011 23:36 schreef Maron het volgende:
Zou zoiets nou echt mogelijk zijn, of worden in de toekomst..
Die Chinezen timmeren trouwens ook flink aan de weg
Http://www.visionair.nl/wetenschap/zonnestelsel/krijgt-aarde-tweede-maan/

Hallo allemaal, ik ben Maron, ben niet echt hoogopgeleid, maar mijn echte interesses liggen toch eigenlijk wel bij de zaken waar ik vroeger niets over wilde leren..(en ik volg dit topic wel eens) ik ben gisteravond voor het eerst naar een sterrekijkavond geweest, en heb door de grootste telescoop van Nederland mogen lurken naar een sterrencluster.. geweldig..
Ik was eigenlijk altijd al wel geïnteresseerd in astronomie, maar het kwam er nooit van om me er in te verdiepen.. ben blij dat ik nu eindelijk eens de stap heb gezet om het eens in het 'echie' te gaan bekijken..(ik kan het btw iedereen aanraden)
Het cinedome met realistische bewegende sterrenhemel, 'onze' melkweg, en daarna uitzomend naar nog meer oneindigheid, een 'stukje' van enkele honderden/duizenden sterrenstelsels mogen aanschouwen..ik ben verkocht..dit is zeer verslavend, en ik wil MEER..
We klagen wel eens, maar in wat een geweldige tijd leven wij toch eigenlijk..al die techniek, internet, en kennis..
Ik ga voorlopig lekker met jullie meelurken, en hoop hier ook het éen en ander op te kunnen steken..
Keep up the good work

Ik heb nog niet mogen lurken door de grootste telescoop, staat wel op het verlanglijstje

02-09-2011

Hoeveelheid ruimteafval bereikt kritiek punt


© afp

Astronauten van in het internationaal ruimtstation ISS konden in juni maar nipt een botsing met ruimteafval vermijden en volgens een nieuw rapport zal de situatie er niet op beteren. De Amerikaanse National Research Council waarschuwt dat de hoeveelheid puin dat rond de Aarde zweeft een alarmerend peil heeft bereikt. Het roept de NASA op snel een oplossing te vinden voor het probleem en vraagt de VS de hulp in te roepen van andere landen om mee naar oplossingen te zoeken.


© ap

"We gaan steeds meer en steeds vaker botsingen krijgen", zegt een voormalige NASA-wetenschapper die meeschreef aan het rapport. "Het zijn niet alleen astronauten die een risico lopen. Ook satellieten die miljoenen dollars hebben gekost kunnen onbruikbaar worden als ze in botsing komen met rondzwevend puin, hoe klein ook. Dat zorgt dan weer voor een vicieuze cirkel, want hoe meer botsingen er gebeuren, hoe meer puin er gecreëerd wordt. (hlnsydney/sps)

(HLN)

07-09-2011

Sporen astronauten te zien op helderste foto's ooit van maan


© reuters

Een ruimtetuig van de NASA heeft de helderste foto's van het maanoppervlak ooit genomen. Op de foto's zijn onder meer de sporen van de maanbuggy's én zelfs de voetstappen te zien van de astronauten die veertig jaar geleden op de maan wandelden.


© reuters

De Lunar Reconnaissance Orbiter (LRO) slaagde erin scherpe foto's te nemen van de landingsplaats van de Apollo-missies 12, 14 en 17 die eind jaren '60, begin jaren '70 werden uitgevoerd. Dat lukte door de LRO in een elliptische baan rond de maan te sturen, waarbij het laagst gelegen punt van die baan over de door de zon belichte kant van de maan hangt. Op een afstand van ongeveer 21 kilometer kon de camera op die manier haarscherpe foto's nemen.

"Deze beelden doen ons terugdenken aan onze fantastische Apollo-geschiedenis", zegt Jim Green van NASA, "maar ze sporen ons ook aan om verder te gaan met de ontdekking van ons zonnestelsel." Het budget van het Amerikaanse ruimteagentschap is door de economische crisis in de VS fel ondertussen fel verminderd. (hlnsydney/sps)



(HLN)

06-09-2011

Melkweg bevat mogelijk duizenden 'tikkende tijdbommen'



In het Melkwegstelsel komen duizenden 'tikkende tijdbommen' voor: snel roterende witte dwergsterren die als supernova zullen exploderen wanneer hun draaisnelheid in de loop van lange tijd geleidelijk afneemt. Die conclusie trekken Rosanne Di Stefano (Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics), Joke Claeys (Universiteit Utrecht) en Rasmus Voss (Radboud Universiteit Nijmegen) in een recent artikel in The Astrophysical Journal .

De drie sterrenkundigen hebben berekend op welke manier de draaisnelheid van witte dwergen van invloed is op hun stabiliteit. Witte dwergen zijn de compacte overblijfselen van zonachtige sterren. Als ze meer dan veertig procent zwaarder worden dan de zon, door materie-overdracht van een begeleidende ster, zijn ze niet langer bestand tegen de zwaartekracht en komen ze aan hun eind in een catastrofale supernova-explosie van het type Ia.

In sommige gevallen kan een witte dwerg echter toch zwaarder zijn, namelijk wanneer hij snel om zijn eigen as draait. Als gevolg van de middelpuntvliedende kracht is de kritische massa waaraoven de witte dwerg explodeert dan hoger dan 1,4 zonsmassa's. Zo'n snelle rotatie kan ontstaan door dezelfde materie-overdracht die ook verantwoordelijk is voor de massatoename van de witte dwerg.

Wanneer die materie-overdracht tot stilstand komt, door welke reden dan ook, zal de rotatiesnelheid van de witte dwerg echter heel langzaam weer afnemen, onder andere door het uitzenden van zwaartekrachtsgolven. Uiteindelijk is de rotatiesnelheid dan zo laag dat de ster alsnog explodeert.

Volgens Di Stefano, Claeys en Voss kan dat echter vele tientallen of honderden miljoenen jaren duren. Tegen die tijd zijn alle sporen van materie-overdracht van de begeleider al verdwenen. Op die manier verklaren de drie astronomen dat er in het licht van supernova-explosies van type Ia vrijwel nooit aanwijzingen worden gevonden voor het bestaan van een begeleider.

(allesoversterrenkunde)

11-09-2011

Zijn we vijf miljard jaar geleden getroffen door een ander heelal?

Een mysterieuze invloed laat het heelal steeds sneller uitzetten. Ook, is na grondige statistische analyse gebleken, blijkt die uitzetting in sommige richtingen sneller te verlopen dan in andere richtingen. Van het mooie, symmetrische heelal dat kosmologische theorieën ons voorspiegelen, blijft nu onze waarnemingstechnieken steeds beter worden, steeds minder over. Wat is hiervan de verklaring?


Het heelal heeft volgens de nieuwste theorieën wel wat weg van een dessertglas. Na de snelle uitzetting in het prille begin nam de uitzetting weer af, om nu weer te versnellen.
De geschiedenis van het heelal, in een notendop
Eerst was er niets, en toen iets. Over wat er de allereerste fracties van seconden gebeurde, verschillen de meningen nog enorm. De mainstream denkt dat het heelal extreem snel uitzette en dat het vacuüm explodeerde in materie en energie: inflatie. Beter bekend is wat er daarna gebeurde. Het heelal zette snel uit en daarbij nam de temperatuur af. Er vormde zich iets meer materie dan antimaterie. Dit restje materie overleefde de onvermijdelijke annihilatie van materie en antimaterie. De rest is nu kosmische achtergrondstraling, sterk verdund door de enorme uitzetting van het heelal. Vierhonderdduizend jaar na de Big Bang werd de energiedichtheid laag genoeg om de vorming van atomen mogelijk te maken. Het heelal was vanaf die tijd doorzichtig; voor die tijd vingen de vrije elektronen voortdurend lichtdeeltjes op en verstrooiden ze.

Toen, om nog onbekende reden, vormden zich reusachtige zwarte gaten die een draaikolk van gas om zich heen verzamelden – de eerste melkwegstelsels. Daarin vormden zich de eerste sterren. Het heelal is dan 100 miljoen jaar oud. De oudste stelsels waren dwergstelsels met misschien een honderdste van de massa van ons melkwegstelsel. De zwaartekracht remde de uitzetting van het heelal steeds meer af. Gedurende bijna acht miljard jaren bleef dit in grote lijnen zo doorgaan.

Donkere energie sloeg vijf miljard jaar geleden toe
Toen, vijf miljard jaar geleden, iets voor de tijd dat zich de aarde en de rest van het zonnestelsel vormde, gebeurde er iets heel vreemds. Het heelal begon om onbekende reden weer versneld uit te zetten. Het gevolg is onder meer dat de stervorming stokt. Ons melkwegstelsel is aan het afsterven, omdat er steeds minder gas uit de snel ijler wordende intergalactische ruimte binnenstroomt voor nieuwe stervorming. Bij gebrek aan een betere term noemen kosmologen dit verschijnsel donkere energie. Men is er nog niet uit of het wordt veroorzaakt doordat de constante lambda in Einsteins vergelijking niet nul is, of omdat er een ijl energieveld, quintessence, actief is[1]. Het pleit lijkt richting quintessence of een andere niet-uniforme oorzaak te verschuiven, omdat er onregelmatigheden zijn aangetroffen. De uitzetting gaat namelijk in sommige richtingen sneller dan in andere. Samengevat: we hebben dus iets te maken dat asymmetrisch is in de ruimte en in de tijd. Op de een of andere manier lijken we ons bijna (maar niet helemaal) in het midden van een zich snel uitzettende plek te bevinden.

Dergelijke plekken zijn er meer. Waarnemingen aan de kosmische achtergrondstraling wijzen uit dat er zeer grote ‘hetere’ en ‘koelere’ plekken zijn, verspreid over het heelal. Deze plekken zijn door sommige kosmologen gekoppeld aan een controversieel idee: andere heelallen hebben toen ze zich uitzetten mogelijk het onze geraakt. Wat als dit met ons deel van het heelal gebeurd is? De snelle uitzetting heeft ook positieve kanten. Nu de gastoevoer sterk is verminderd, worden er ook veel minder zware sterren gevormd, die exploderen als supernova en een dodelijke gammaflits afgeven. Zou het leven zich kunnen hebben ontwikkelen doordat het melkwegstelsel zich in haar nadagen bevindt?

Bronnen
1. Paul Steinhardt, A quintessential introduction to dark energy, Royal Society, 2003

(Visionair.nl)

quote:

Op dinsdag 13 september 2011 21:59 schreef -CRASH- het volgende:
André Kuipers op 20 december de ruimte in

14-08-2011

Fermi-ruimtetelescoop bevestigt overschot van antimaterie in kosmische straling



De kosmische straling - energierijke elektrisch geladen deeltjes uit het heelal - bevat een overschot aan positronen, de positief geladen antideeltjes van elektronen. Die opzienbarende ontdekking, in 2008 gedaan door de Russische PAMELA-satelliet, is nu op een ingenieuze wijze bevestigd door de Amerikaanse Fermi Gamma-ray Space Telescope. De herkomst van de positronen is echter nog steeds onopgehelderd.

De Fermi-ruimtetelescoop is ontworpen voor het detecteren van elektromagnetische gammastraling, en niet voor het identificeren van elektrisch geladen deeltjes. De Large Area Telescope van Fermi registreert wel energierijke kosmische straling, maar kan daarbij geen onderscheid maken tussen negatief geladen elektronen en positief geladen positronen. Daarvoor zou de telescoop uitgerust moeten worden met een krachtige magneet, die deeltjes met verschillende lading in verschillende richtingen afbuigt.

Onderzoekers van het Kavli Institute for Particle Astrophysics and Cosmology kwamen echter op het idee om gebruik te maken van het magnetisch veld van de aarde. Ook het aardmagnetisch veld buigt elektronen en positronen in de kosmische straling in iets verschillende richtingen af. Daardoor zijn er - gezien vanuit Fermi - bepaalde gebieden aan de hemel, aan weerszijden van de aarde, waar ófwel alleen positronen waarneembaar zijn, ófwel alleen elektronen. Door waarnemingen in die twee gebieden te verrichten, kon Fermi de relatieve verhouding tussen elektronen en positronen meten.

De bevestiging van de PAMELA-resultaten is van groot belang, omdat die metingen niet door iedereen werden geloofd. De oorzaak van het positronen-overschot is echter nog steeds niet opgehelderd. Er zijn twee mogelijkheden: de antideeltjes zouden geproduceerd kunnen zijn in de directe omgeving van energierijke pulsars, of ze zouden kunnen zijn ontstaan bij de annihilatie van donkere-materiedeeltjes. Beide mogelijke verklaringen stuiten echter op theoretische moeilijkheden, vooral omdat de Fermi-metingen laten zien dat het positronen-overschot ook op zeer hoge energieën bestaat.

De Fermi-resultaten worden binnenkort gepubliceerd in Physical Review Letters .

(allesoversterrenkunde)

14-09-2011

Spiraalstructuur Melkweg door botsing ontstaan



Computersimulaties door Amerikaanse astronomen laten zien dat de spiraalstructuur van ons Melkwegstelsel voor een belangrijk deel is veroorzaakt door een botsing met het (oorspronkelijk niet zo kleine) Sagittarius-dwergstelsel (Nature, 15 september).

Het Sagittarius-dwergstelsel is een moeilijk waarneembaar satellietstelsel van de Melkweg, dat pas in 1994 werd ontdekt. Uit de baan die het volgt blijkt dat het de afgelopen twee miljard jaar twee keer dwars door de melkwegschijf heen is gegaan en dat over tien miljoen jaar opnieuw zal doen.

Het dwergstelsel heeft daar een hoge prijs voor betaald. Het is het grootste deel van zijn sterren en (donkere) materie kwijtgeraakt, en is geen schim meer van wat het ooit is geweest.

Maar de botsingen hebben ook het Melkwegstelsel niet onberoerd gelaten, zo laten de computersimulaties zien. Zowel de centrale balk, de spiraalstructuur als de welving in de buitenste delen van melkwegschijf kunnen door deze ontmoetingen zijn veroorzaakt.

Eerdere pogingen om de structuur van ons sterrenstelsel te verklaren gingen er nog van uit dat er geen invloeden van buitenaf in het spel zijn geweest.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

quote:

Op donderdag 15 september 2011 20:24 schreef Gebraden_Wombat het volgende:
[ afbeelding ]

[..]

http://www.nasa.gov/mission_pages/kepler/news/kepler-16b.html

Net zoals op Tatooine
[ afbeelding ]

Centraal Exo-Planeten Topic

27-09-2011

Deense astronomen ontdekken nieuwe kosmische meetlat



Astronomen van het Niels Bohr Instituut in Kopenhagen hebben een nieuwe methode gevonden om afstanden in het heelal te bepalen. Voor ver verwijderde sterrenstelsels maken sterrenkundigen gewoonlijk gebruik van de zogeheten roodverschuiving in het licht van de stelsels om een ruw idee van de afstand te verkrijgen - de roodverschuiving is een directe maat voor de tijd dat het licht van het stelsel onderweg is geweest naar de aarde, in het uitdijende heelal. Een onafhankelijke afstandsbepaling is echter nodig om de uitdijingsgeschiedenis van het heelal te achterhalen. Metingen aan supernova's in verre sterrenstelsels leidden op die manier in 1998 tot de ontdekking van de mysterieuze donkere energie.

De Deense sterrenkundigen hebben nu een vrij nauwkeurig verband gevonden tussen de energieproductie van een quasar (de energierijke kern van een ver verwijderd sterrenstelsel dat een superzwaar zwart gat herbergt) en de afmetingen van het omringende gebied waarin zich snel bewegende, hete gaswolken bevinden. De afmetingen van dat gebied, dat gekenmerkt wordt door brede emissielijnen in het spectrum, volgt direct uit metingen aan de tijd die verstrijkt tussen helderheidsvariaties in de eigenlijke quasarkern en de daarop volgende helderheidsvariaties in de omringende gaswolk.

Als ook voor quasars op onbekende afstanden de afmetingen van het brede-emmissielijn-gebied bepaald kunnen worden, volgt uit het gevonden verband direct de werkelijke lichtkracht van de quasar. Door die te vergelijken met de waargenomen helderheid, kan dan de afstand worden berekend. De nieuwe methode maakt het mogelijk afstandsbepalingen te verrichten voor objecten tot op afstanden van bijna twaalf miljard lichtjaar. Op die manier is volgens de sterrenkundigen een veel vollediger beeld te verkrijgen van de vroege uitdijingsgeschiedenis van het heelal.

© Govert Schilling

(allesoversterrenkunde)

29-09-2011

Zeldzame gele reuzenster ontdekt


(illustratie) © epa

Astronomen van de K.U.Leuven zijn erin geslaagd om een zeldzame gele hyperreuzenster te identificeren die de naam Fried Egg Nebula meekreeg, omwille van de twee ringen die zich rond de gele ster bevinden. Dergelijke monstersterren worden maar zelden gevonden omdat ze in een extreem volatiele fase van hun evolutie zitten en hoogstens een paar duizenden jaren bestaan.

De Fried Egg Nebula is een zeer heldere ster. Ze schijnt zo'n 500.000 maal feller dan onze zon. De grootte van de ster tart de verbeelding. Mocht ze in het midden van ons zonnestelsel staan, zouden alle planeten tot en met Neptunus in de ster vallen. De twee ringen rond de ster bestaan uit stof en gas dat de ster op verschillende momenten heeft uitgestoten. De ringen worden groter en bewegen van de kern.

Als massieve sterren sterven kunnen ze verschillende fases doorlopen. Eerst worden ze een rode, koele superreus. Daarna kunnen ze op korte tijd weer warm worden en enorm opzwellen, dan spreken we van een gele hyperreus die materiaal uitstoot. In een laatste fase kunnen ze een Wolf-Rayet-ster worden, een blauwwitte ster die enkel nog uit een kern bestaat. Afhankelijk van de massa die verloren ging, kan de ster haar leven in elk van de drie fasen eindigen met een supernova.

"De Fried Egg Nebula zal één van de volgende supernova explosies in onze melkweg zijn", aldus de Leuvense onderzoekers. (belga/adb)

(HLN)

29-09-2011

Relativiteitstheorie ook op grote schaal bevestigd



Wetenschappers van het Niels Bohr-instituut in Kopenhagen zijn erin geslaagd om de algemene relativiteitstheorie te toetsen op de schaal van clusters van sterrenstelsels. Waarnemingen laten zien dat het licht dat de afzonderlijke stelsels uitzenden precies zo door de zwaartekracht wordt beïnvloed als de theorie van Einstein voorspelt (Nature, 29 september).

Volgens de algemene relativiteitstheorie verliest licht dat door een zwaar object wordt uitgezonden een beetje energie terwijl het zich aan de zwaartekracht van dat object ontworstelt. Hierdoor wordt de golflengte van dat licht een beetje langer.

De Deense onderzoekers hebben het effect van deze 'gravitationele roodverschuiving' nu waargenomen door het licht van ongeveer achtduizend clusters van sterrenstelsels te analyseren. Daarbij bleek dat het licht van stelsels die zich in het hart van de cluster bevinden, waar het zwaartekrachtsveld het sterkst is, een iets grotere gravitationele roodverschuiving vertoont dan het licht van meer naar buiten gelegen stelsels.

De gemeten roodverschuivingen zijn bovendien volledig in overeenstemming met de uitkomsten van theoretische berekeningen op basis van de algemene relativiteitstheorie.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

29-09-2011

Nieuwe ontdekkingen over Mercurius gepresenteerd



De polen van de planeet Mercurius worden gezandstraald door de zonnewind. En zijn noordpool was 3,5 tot 4 miljard jaar geleden het toneel van enorme vulkanische uitbarstingen. Dat zijn twee van de ontdekkingen over Mercurius die wetenschappers deze week in het tijdschrift Science bekendmaken. De ontdekkingen zijn gedaan met de Amerikaanse ruimtesonde MESSENGER.

Met de Fast Imaging Plasma Spectrometer van de ruimtesonde is ontdekt dat de polen van Mercurius geladen natriumdeeltjes uitstoten. Deze deeltjes komen vrij bij de 'inslagen' van geladen deeltjes van de zon, die door het magnetische veld van de planeet naar de polen worden geleid.

Uit analyse van de detailrijke foto's die MESSENGER van het Mercuriusoppervlak heeft gemaakt, blijkt dat de gladde vlakten in het noordelijke poolgebied van de planeet zijn ontstaan door omvangrijke lava-overstromingen. Daarmee staat vast dat Mercurius lang geleden vulkanisch actief moet zijn geweest.

Bij de snelle uitstroom van lava uit het inwendige van de planeet zijn geen vulkanen gevormd zoals we die op aarde kennen. De hete, dunne lava stroomde gewoon door barsten in de korst naar buiten, waardoor zes procent van het Mercuriusoppervlak onderliep. De vrijgekomen hoeveelheid lava moet reusachtig zijn geweest: voldoende om een gebied ter grootte van Frankrijk met een acht kilometer dikke laag te bedekken.

Een analyse van de gammastraling die van het Mercuriusoppervlak af komt, wijst er overigens op dat in het inwendige van de planeet niet veel warmte meer wordt geproduceerd door het verval van radioactieve elementen. Dat betekent dat Mercurius waarschijnlijk al lang niet meer vulkanisch actief is.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

29-09-2011

'Navelstreng' verbindt Melkwegstelsel met naburige clusters



Australische astronomen hebben aanwijzingen gevonden voor het bestaan van een uitgestrekt filament van donkere materie, dat de verbinding vormt tussen ons Melkwegstelsel en twee naburige clusters van sterrenstelsels.

Het bestaan van deze 'materiedraad' kwam aan het licht bij een nauwkeurig onderzoek van de ruimtelijke posities van de bolvormige sterrenhopen die om het Melkwegstelsel zwermen. Deze sterrenhopen blijken niet willekeurig over de ruimte verspreid te zijn, maar een vlak te vormen. Bovendien blijken de kleine sterrenstelsels die als satellieten om ons stelsel draaien zich in hetzelfde vlak te bevinden.

Dat vlak ligt vrij exact op de verbindingslijn tussen de Fornaxcluster en de Virgocluster, twee grote verzamelingen van sterrenstelsels op afstanden van respectievelijk 40 en 50 miljoen lichtjaar. Volgens de astronomen wijst dat erop dat de sterrenhopen en satellietstelsels de ligging aangeven van de 'navelstreng' die ons Melkwegstelsel bij zijn ontstaan van materie voorzag.

Die navelstreng zou dan deel uitmaken van het zogeheten kosmische web, dat uit lange filamenten van donkere materie bestaat. De zwaartekracht geleidt de normale materie waaruit sterren bestaan langs deze filamenten naar de grootste materieconcentraties, waar zich (clusters van) sterrenstelsels hebben gevormd.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

29-09-2011

Sterrenstelsels leiden al lang een saai leven



Een team astronomen van het Max-Planck-Institut für Astronomie (MPIA) heeft een techniek ontwikkeld om de massa's van verre sterrenstelsels te bepalen. De nieuwe methode belooft meer inzicht te zullen geven in de evolutie van sterrenstelsels en de superzwarte gaten die zich in hun kernen bevinden. De eerste resultaten wijzen erop dat zich in het leven van de meeste sterrenstelsels de laatste negen miljard jaar weinig schokkends heeft afgespeeld.

Een van de opmerkelijke astronomische ontdekkingen van de laatste decennia is dat de meeste sterrenstelsels een superzwaar zwart gat in hun kern hebben, en dat de massa's van die zwarte gaten een directe relatie vertonen met de massa van het omringende stelsel. Voor niet al te grote afstanden laat die relatie zich gemakkelijk onderzoeken, maar op afstanden van meer dan vijf miljard lichtjaar schieten de gebruikelijke meetmethoden tekort.

Onderzoekers van het MPIA zijn er nu echter in geslaagd om één klap de massa van een sterrenstelsel op een afstand van bijna negen miljard lichtjaar en de massa van zijn centrale zwarte gat te meten.

Het achterliggende principe is eenvoudig: de sterren en gaswolken in een sterrenstelsel draaien om het centrum daarvan. De snelheden waarmee ze dat doen, laten zich spectroscopisch meten, en uit de meetgegevens kan zowel de totale massa van het stelsel als die van het zwarte gat worden afgeleid.

In de praktijk vergt deze methode het uiterste van de beschikbare meetinstrumenten, maar in het geval van het actieve sterrenstelsel J090543.56+043347.3 is het gelukt. Het stelsel en zijn centrale zwarte gat vertonen dezelfde massaverhouding als nabijere stelsels. Het lijkt er dus op dat er in dit opzicht de laatste negen miljard jaar weinig ontwikkelingen zijn geweest in het heelal, al zullen meer verre sterrenstelsels onderzocht moeten worden om daar zekerheid over te krijgen.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

03-10-2011

Planetoïde Vesta is verrassend veelzijdige wereld



De grote planetoïde Vesta is een verbazingwekkend veelzijdige wereld. Dat blijkt uit de eerste wetenschappelijke waarnemingen van de Amerikaanse ruimtesonde Dawn, die vandaag gepresenteerd zijn op een groot internationaal planeetonderzoekscongres in Nantes. Dawn kam in juli aan in een baan rond de planetoïde, en heeft het ca. 500 km grote hemellichaam in augustus vanaf gemiddeld 2700 kilometer afstand waargenomen.

Uit metingen aan volume en massa kon de gemiddelde dichtheid van Vesta worden afgeleid, waaruit blijkt dat de planetoïde een ijzerkern met een middellijn van ca. 230 kilometer moet hebben. De mineralogische samenstelling van het oppervlak vertoont een grote variëteit, vooral in de directe omgeving van inslagkraters, waar vermoedelijk materiaal uit de mantel aan het oppervlak is gekomen. De ware aard van extreem donkere en relatief heldere gebieden op Vesta is nog niet achterhaald.

Vesta vertoont ook een groot verschil in kraterdichtheid tussen het noordelijk en het zuidelijk halfrond. Sommige delen van het zuidelijk halfrond lijken minder dan twee miljard jaar oud, terwijl het noordelijk halfrond - op basis van kratertellingen - gedateerd wordt op ca. vier miljard jaar. Vermoedelijk is een groot deel van het zuidelijk halfrond bedolven geraakt onder materiaal dat werd weggeworpen bij de vorming van het kolossale inslagbekken aan de zuidpool van het hemellichaam.

Vrijwel in het midden van dit zuidpoolbekken ligt een gigantische berg met een middellijn van ca. 200 kilometer en een hoogte van ongeveer 20 kilometer. Onduidelijk is of het hier om een 'normale' centrale berg van een inslagkrater gaat, zoals ze ook in o.a. maankraters voorkomen. Rond de evenaar van Vesta liggen uitgestrekte stelsels van groeven, gecnetreerd rond het inslagbekken. Het oppervlak van de planetoïde blijkt veel ruwer te zijn dan verwacht.

Enkele opvallende kraters op Vesta zijn inmiddels genoemd naar de zogeheten Vestaalse maagden uit de Griekse mythologie. Het inslagbekken aan de zuidpool is Rheasilvia genoemd, naar de moeder van Remulus en Romus.

© Govert Schilling

(allesoversterrenkunde)

05-10-2011

Turbulentie in de ruimte blijkt slangenkuil



Een team astronomen, onder wie de Nijmeegse sterrenkundige Marijke Haverkorn, is er voor het eerst in geslaagd turbulentie in het interstellaire medium zichtbaar te maken. Met behulp van gepolariseerde radiostraling, en in het bijzonder de veranderingen daarin, ontdekten ze een verrassende structuur die zich het best laat vergelijken met een slangenkuil (Nature, 6 oktober).

Turbulentie zorgt ervoor dat chemische elementen uit ontplofte sterren worden gemengd met het interstellaire medium, kan stervorming stimuleren of juist voorkomen, en bepaalt de dynamica van de interstellaire gaswolken. Het is een belangrijk effect in het interstellaire gas, maar kan alleen indirect worden gemeten, bijvoorbeeld door het meten van de snelheidsverschillen in gaswolken.

De onderzoekers gebruikten de Australia Telescope Compact Array om de kleine veranderingen te meten in het gepolariseerde radiosignaal van een helder deel van de Melkweg op zo'n tienduizend lichtjaar van de aarde. De onderzoekers verwachtten dat de mate waarin het gepolariseerde signaal door de turbulentie werd gewijzigd een willekeurig patroon zou volgen. Tot hun verbazing kwam er echter een beeld tevoorschijn met duidelijke lijnstructuren.

Toegevoegd door Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

quote:

Op donderdag 6 oktober 2011 23:28 schreef eight het volgende:

[..]

[ afbeelding ]

Leuk plaatje

06-10-2011

Venus heeft ozonlaag


Belgische bijdrage belangrijk voor dieper inzicht in atmosfeer van Venus

De Europese sonde Venus Express heeft ontdekt dat ook de planeet Venus een ozonlaag heeft, meldt het Europese Ruimtevaartbureau ESA. De vondst is co-Belgisch.

Het Spicav-instrument, een afgeleide van de spectrometer van het Belgisch Instituut voor Ruimte-Aëronomie waarmee Dirk Frimout in 1992 heeft gevlogen, loerde naar het licht van sterren aan de rand van de hete planeet, en analyseerde daarbij de karakteristieke vingerafdrukken van gassen in de atmosfeer van Venus bij de absorptie van licht in meerdere golflengtes.

Er werd ozon (bestaande uit drie moleculen zuurstof) gevonden omdat dit wat ultraviolet licht van de sterren absorbeerde, zegt ESA.

De vondst is belangrijk voor een dieper inzicht in de atmosfeer van Venus. Vergelijking met de ozonlaag boven onze planeet, boven Mars en Venus kan ook astronomen helpen hun zoektocht naar leven op andere planeten te verfijnen, zegt ESA. (belga/sam)

(HLN)

12-10-2011

Optrekken kosmische 'mist' waargenomen



Astronomen hebben met de Europese Very Large Telescope voor verschillende tijdstippen het vroege heelal gepeild, terwijl dit doorzichtig werd voor ultraviolette straling. Die korte fase in de geschiedenis van het heelal - die het reïonisatietijdperk wordt genoemd - voltrok zich ongeveer dertien miljard jaar geleden. Nauwkeurig onderzoek van enkele van de verste sterrenstelsels die we kennen, heeft het team in staat gesteld om het chronologische verloop van de reïonisatie in kaart te brengen. Daaruit blijkt dat het reïonisatietijdperk korter heeft geduurd dan tot nu toe werd gedacht.

Ongeveer 400 duizend jaar na de oerknal was de ruimte gevuld met neutraal waterstofgas dat geleidelijk werd geïoniseerd, dat wil zeggen: gescheiden in protonen en elektronen. Dat gebeurde onder invloed van de energierijke straling van de eerste sterren en sterrenstelsels. Omdat de materie in het heelal ook kort na de oerknal al eens geïoniseerd was, spreken astronomen in dit geval van reionisatie.

Een internationaal team van astronomen heeft nu gekeken of aan het licht van een vijftal verre sterrenstelsels op uiteenlopende afstanden de voortgang van het ionisatieproces kan worden afgelezen. Dat blijkt inderdaad te kunnen: bij de twee verste stelsels, die zich op een afstand van ongeveer 12,9 miljard bevinden, is duidelijk meer ultraviolette straling door neutraal waterstofgas geabsorbeerd dan bij de minder verre stelsels die 200 miljoen lichtjaar 'dichterbij' staan.

Hieruit kan worden afgeleid dat de reïonisatie van het kosmische waterstof binnen enkele honderden miljoenen jaren was voltooid - sneller dan tot nu toe werd gedacht.

Toegevoegd door Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

19-10-2011

Waterdamp verraadt hoe sterren ontstaan rond zwart gat in vroege heelal



Een internationaal team onder leiding van de Leidse sterrenkundige Paul van der Werf heeft ontdekt dat zich rond een zwart gat in het jonge heelal een ondoorzichtige schijf van gas en stof bevindt waarin in hoog tempo jonge sterren ontstaan. Het team deed de onverwachte ontdekking bij een succesvolle zoektocht naar water in het vroege heelal. Tot verbazing van de onderzoekers blijkt de waargenomen waterdamp rond het zwarte gat zich te bevinden in een schijf met een dichtheid die zo hoog is dat straling er nauwelijks uit kan ontsnappen.

Het team deed de ontdekking met de gevoelige radiotelescopen van IRAM (Institut de Radioastronomie Millimétrique) op het Plateau de Bure in de Franse Alpen. Deze telescopen werden gebruikt om waterdamp te zoeken in een quasar, een sterrenstelsel in het vroege heelal dat zijn helderheid ontleent aan de groei van een zwart gat dat honderden miljoenen malen zwaarder is dan de zon. Teamleider Paul van der Werf legt uit: “Water in kosmische wolken is normaal bevroren tot ijs, maar dit ijs kan verdampen door de sterke straling van de quasar of van jonge sterren. Daarom besloten wij in dit object te zoeken naar waterdamp. Doordat de quasar zo ver weg staat kijken we terug in de tijd, naar een periode dat het heelal nog maar 10% van zijn huidige leeftijd had bereikt.”

De grote verrassing was echter niet de gevonden hoeveelheid waterdamp (1000 biljoen maal de hoeveelheid water op aarde) maar de ontdekking van een ondoorzichtige schijf waarin de waterdamp zich bevindt en waarin in hoog tempo jonge sterren ontstaan. De dichtheid van die schijf is zo hoog dat straling er bijna niet uit kan ontsnappen. Teamlid Marco Spaans (Groningen) licht toe: “Watermoleculen zijn gevoelig voor infraroodstraling, en we konden de gevonden waterdamp dus gebruiken als een kosmische infrarood lichtmeter. Op deze manier vonden we dat nagenoeg alle straling in de gasschijf rond het zwarte gat is opgesloten. De opgesloten straling is zelfs zo intens dat de aanwezige gas- en stofwolken er door kunnen worden weggeblazen.”

Deze conclusie werpt een verrassend nieuw licht op het verband tussen zwarte gaten en de sterrenstelsels waarin ze zich bevinden. Teamlid Alicia Berciano Alba (ASTRON): “Er bestaat een raadselachtig verband tussen de massa van zwarte gaten in kernen van sterrenstelsels en de sterrenstelsels zelf, alsof de vorming van beide door hetzelfde proces wordt gereguleerd. Onze resultaten laten zien dat dit soort gasschijven, waarbij het gas door straling wordt weggeblazen, hierbij waarschijnlijk een hoofdrol spelen.” IRAM-directeur Pierre Cox, coauteur van het artikel, voegt toe: "Deze ontdekking biedt nieuwe mogelijkheden voor het bestuderen van sterrenstelsels in het vroege heelal, met behulp van watermoleculen waarmee de directe omgeving van het zwarte gat bestudeerd kan worden, wat met andere middelen veel moeilijker is".

Het team zoekt nu naar waterdamp in andere objecten in het vroege heelal. Een publicatie over het onderzoek verschijnt binnenkort in Astrophysical Journal Letters .

(allesoversterrenkunde)

19-10-2011

Oer-bombardement waargenomen bij ster Eta Corvi



Met behulp van NASA's Spitzer Space Telescope zijn aanwijzingen gevonden dat er bij de ster Eta Corvi, in het sterrenbeeld Raaf, een kometenbombardement gaande is zoals dat enkele miljarden jaren geleden ook in ons eigen zonnestelsel plaatsvond. Vrij dicht bij de ster is een stofgordel ontdekt waarvan de samenstelling overeenkomt met die van kometen. De gordel is mogelijk ontstaan door botsingen van kleine kometen met pas gevormde planeten in het stelsel. In ons eigen zonnestelsel vond zo'n oerbombardement ca. 3,8 miljard jaar geleden plaats, toen de banen van de ijzige komeetkernen in de Kuipergordel, buiten de baan van Neptunus, verstoord werden door zwaartekrachtsinvloeden van op drift geraakte reuzenplaneten. Eta Corvi heeft inderdaad ook een soort Kuipergordel, op ca. 20 miljard kilometer afstand van de ster, zoals in 2005 al is ontdekt. De ster zelf is betrekkelijk jong, ongeveer één miljard jaar, dus ook de leeftijd van het stelsel komt ruwweg overeen met de leeftijd van ons eigen zonnestelsel toen dat een kometenbombardement onderging. De Spitzer-resulaten zijn vandaag gepresenteerd op een conferentie op NASA's Goddard Space Flight Center, en worden binnenkort gepubliceerd in The Astrophysical Journal .

© Govert Schilling

(allesoversterrenkunde)

quote:

Op vrijdag 21 oktober 2011 10:02 schreef Googolplexian het volgende:

ScienceCasts: The Sleepy Hollows of Mercury

21-10-2011

Astronomen zien hoe ster uiteen wordt gerukt door zwart gat



Op foto's die gemaakt zijn met de Sloan Digital Sky Survey zijn 'tidal disruption flares' gevonden: tijdelijke opvlammingen van sterren die worden opgeslokt door superzware zwarte gaten in de kernen van sterrenstelsels.

De onfortuinlijke ster wordt uiteengerukt door de getijdenkrachten van het zwarte gat, waarna een deel van het sterrengas rond het gat blijft wervelen voordat het erin verdwijnt. De temperatuur neemt daarbij enorm toe, waardoor de kern van een sterrenstelsel gedurende enkele maanden opvallend helder kan zijn.

Een internationaal team van astronomen, onder leiding van de Nijmeegse sterrenkundestudent Sjoert van Velzen, heeft zulke 'tidal disruption flares' nu waargenomen in twee verre sterrenstelsels. De resultaten worden op 10 november gepubliceerd in The Astrophysical Journal.

Onderzoek aan dit soort opvlammingen kan in de toekomst informatie opleveren over onder andere de rotatie van superzware zwarte gaten.

(allesoversterrenkunde)

25-10-2011

Finse natuurkundige zet vraagtekens bij versnellende uitdijing heelal



Enkele weken nadat astronomen Saul Perlmutter, Brian Schmidt en Adam Riess de Nobelprijs Natuurkunde 2011 hebben ontvangen voor hun ontdekking van de versnellende uitdijing van het heelal publiceert de Finse natuurkundige Arto Annila van de Universiteit van Helsinki een artikel waarin hij beweert dat die versnellende uitdijing niet bestaat.

Perlmutter, Schmidt en Riess maakten gebruik van waarnemingen van ver verwijderde supernova's van het type Ia. Uit precisiemetingen aan hun helderheid, afstand en roodverschuiving (veroorzaakt door het oprekken van lichtgolven die door het uitdijende heelal bewegen) leidden zij af dat het heelal momenteel sneller expandeert dan enkele miljarden jaren geleden. Die versnellende uitdijing is volgens theoretici het gevolg van een mysterieuze 'donkere energie' in de lege ruimte.

Volgens Annila, die zijn ideeën publiceert in Montly Notices of the Royal Astronomical Society , is de versnellende uitdijing echter helemaal niet nodig om de supernova-waarnemingen te verklaren. De donkere energie zou dus ook niet bestaan. In een complex wiskundig betoog zet de Finse natuurkundige uiteen dat de metingen goed in overeenstemming zijn met wat je zou verwachten op basis van het natuurkundige principe van de 'kleinste werking' (least action ) . Dat principe schrijft onder andere voor dat lichtstralen altijd de route van A naar B kiezen die de minste tijd kost. Rekening houdend met de invloed van zwaartekrachtsconcentraties in een voortdurend uitdijend en evoluerend heelal, denkt Annila het waargenomen verband tussen helderheid, afstand en roodverschuiving in het licht van verre supernova's te kunnen verklaren zonder een beroep te hoeven doen op een versnellende uitdijing.

(allesoversterrenkunde)

26-10-2011

Sterren produceren bouwstenen van het leven



Astronomen van de universiteit van Hong Kong hebben ontdekt dat overal in het heelal grote organische moleculen te vinden zijn (Nature, 27 oktober). Dat wijst erop dat zulke moleculen niet alleen het domein van levende organismen zijn, maar van nature door sterren worden geproduceerd.

De chemische structuren van de moleculen die de Chinese astronomen met behulp van de infraroodsatellieten ISO en Spitzer hebben opgespoord, vertonen overeenkomsten met steenkool en aardolie. Tot nu toe werd aangenomen zulk materiaal alleen door levende organismen kan worden geproduceerd. Maar het lijkt er nu dus op dat het ook in de ruimte, ver van alle leven, kan ontstaan.

Het bestaan van de complexe moleculen blijkt uit de straling die sterren en sterrenstelsels op specifieke infrarode golflengten uitzenden. Heel lang is gedacht dat deze straling afkomstig is van relatief eenvoudige organische moleculen, maar het Chinese onderzoek wijst erop dat deze verklaring tekortschiet. Grotere, complexere moleculen kunnen de infraroodspectra beter verklaren.

De moleculen lijken te worden geproduceerd door oude sterren die het materiaal aan het einde van hun bestaan de ruimte in blazen. Maar hoe die sterren dat doen, is nog onduidelijk.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesovertserrenkunde)

03-11-2011

Sporen voorouderster zonnestelsel ontdekt

Waar komen we vandaan? `De oorsprong van het zonnestelsel is een van de fundamentele, nog onopgeloste problemen in de astrofysica. Het algemene mechanisme is al bekend: een enorme wolk gas en stof stort onder zijn eigen gewicht in. Maar wat gaf de aanzet voor deze ineenstorting?


De Trifidnevel lijkt in veel opzichten op de vermoedelijke voorouderwolk van het zonnestelsel.

Meteorieten bevatten sporen van vroegere sterexplosie
We hebben verschillende aanwijzingen. De interessantste ‘lead’ is de isotopenverdeling in meteorieten. In het kort: atomen zijn niet gelijk geschapen. Zo heeft koolstof-12, de ‘huis- tuin-en-keuken’-soort, een radioactief neefje met 2 extra neutronen, koolstof-14, met behulp waarvan bepaald kan worden hoe oud organisch materiaal is. Ook meteorieten bevatten overblijfselen van de atoomkernen die werden gevormd tijdens de verwoestende explosie, die de kraamkamer waaruit het zonnestelsel zich vormde schiep.

Radioactief aluminium vormde zich extreem snel
Eén van de radioactieve isotopen die zich bij een supernova vormen is aluminium-26. Deze isotoop zorgt bij het radioactieve verval voor een karakteristieke gloed. Al-26 valt in ongeveer zevenhonderdduizend jaar voor de helft uit elkaar. Erg lang duurt het dus niet voordat de verhouding tussen Al-26 en de niet-radioactieve, ‘normale’ Al-24 begint te dalen. Nu is er wat vreemds aan de hand. In sommige meteorieten, CV-chondrieten, komt abnormaal veel Al-26 voor. Iets moet dus relatief ‘korte’ tijd geleden radioactief Al-26 in de stofwolk geïnjecteerd hebben. Uit deze metingen blijkt nog iets vreemds. Alle CV-chondrieten hebben zich in een extreem korte periode gevormd – in rond de twintigduizend jaar. Welke plotselinge gebeurtenis produceerde deze aluminium-26?

Sterrenwind of supernova?
Er zijn verschillende mogelijkheden. Verschillende typen sterren stoten grote hoeveelheden Al-26 uit. Wellicht vormde ons zonnestelsel zich in de buurt van een dergelijke ster. De meeste astrofysici geloven echter dat er vlakbij de kraamkamer van de zon een supernova plaatsvond die een schokgolf van hete gassen, waaronder Al-26, door de oernevel stuurde. Maar welk scenario klopte nu?

Supernova blijkt de oorzaak
Matthias Gritschneder van de Peking University in Beijing en zijn collega’s hebben een computersimulatie uitgevoerd van de vorming van het zonnestelsel. Hieruit blijkt duidelijk dat de supernova-hypothese het kansrijkste is. In hun nieuwe model passeert een schokgolf van hete gassen van een supernova een koude gaswolk. Niet alleen blijkt de supernova precies de juiste hoeveelheden Al-26 te produceren, ook laat de schokgolf de gaswolk instorten, waaruit het zonnestelsel ontstaat. Dit hele proces blijtk ook heel snel plaats te vinden. CV-chondrieten vormen zich volgens het model onder de achttienhonderd graden Celsius in ongeveer twintigduizend jaar. Precies de tijd die uit waarnemingen bekend is dus.

Paar losse eindjes
De simulatie is uitgevoerd in 2D en niet in 3D. Mogelijk zijn dus niet alle fysische processen juist uitgevoerd. Ook moeten andere isotoopverhoudingen worden verklaard. Het wachten is dus op nog betere simulaties. Toch is het een bemoedigend teken dat deze populairste theorie zo goed overeen lijkt te komen met de gegevens.

Bron:
Mathias Gridschneder et al., The Supernova Triggered Formation And Enrichment Of Our Solar System, ArXiv.org (2011)

(Visionair.nl)

Thx Googolplexian

09-11-2011

De big bang staat op springen

De laatste jaren zijn steeds meer sterrenkundigen ernstig gaan twijfelen aan de Oerknal, waaruit het heelal zou zijn ontstaan. Er klopt iets niet. Er klopt heel veel niet.

De enorme opwinding, anderhalve maand geleden, over neutrino’s die sneller zouden vliegen dan het licht, gaf aan dat er iets broeit in de wereld van de natuurkunde. Niks is meer zeker. Steeds meer natuur- en sterrenkundigen spreken openlijk hun twijfels uit over ooit onwankelbaar geachte theorieën. Niet alleen die over elementaire deeltjes, ook het theoretisch fundament van de sterrenkunde, de theorie van de Big Bang, staat de laatste jaren ernstig ter discussie. En wel hierom:

We komen heel veel materie tekort
De kosmos wordt bij elkaar gehouden door de zwaartekracht. En zwaartekracht is het gevolg van de aanwezigheid van materie, van sterren. Maar er zijn véél te weinig sterren om de zwaartekracht die we zien, te kunnen verklaren. Sterrenkundigen komen enorm veel materie tekort. Dit probleem is gek genoeg al tachtig jaar oud. Begin jaren dertig van de vorige eeuw verrichtte de astronoom Fritz Zwicky metingen aan de Comacluster, een immense verzameling sterrenstelsels heel ver weg in de kosmos. Uit de hoeveelheid licht kon Zwicky afleiden hoeveel sterren er alles bij elkaar in die sterrenstelsels zaten, en zo kon hij schatten hoeveel de cluster woog. Hetzelfde kon hij afleiden uit de bewegingen van de buitenste stelsels van die cluster. Die twee getallen bleken totaal niet overeen te komen. Zwicky constateerde dat er in de cluster enorm veel onzichtbare, ‘donkere materie’ moest zitten. Zat die tussen die sterrenstelsels, ergens in de lege ruimte, of bínnen de stelsels, tussen de sterren?

In 1939 liet de Nederlander Jan Oort zien dat ze ín de stelsels moest zitten. Maar het werd oorlog – en het duurde nog eens dertig jaar voordat de kwestie echt op de astronomische agenda kwam te staan. Vera Rubin liet toen, aan de hand van de draaiing binnen de Andromedanevel (een sterrenstelsel dat heel dicht bij ons staat) opnieuw zien dat het probleem tússen de sterren school.

Maar wat wás die donkere materie? Inmiddels zijn tientallen verklaringen geopperd. Planeten? Planetoiden? Gas? Stof? Een of ander exotisch deeltje? Een voor een vielen de kandidaten, om allerlei redenen, af. Er is nog steeds geen oplossing. Astronomen kunnen natuurlijk de zwaartekrachttheorie aanpassen zodat alles weer ‘klopt’? Dan moeten Newton én Einstein overboord. Dat is de mening van Stacy McGaugh, die met zijn ‘aangepaste zwaartekracht’ de wereld rondreist – maar zeker niet overal met gejuich wordt ontvangen. Volgens McGaugh zit er niks anders op.

De zwaartekracht klopt ook al niet
Begin jaren zeventig lanceerde NASA twee ruimtevaartuigen die de buitenste planeten van het zonnestelsel moesten verkennen. Beide toestellen, de Pioneer 10 en 11, scheerden ons zonnestelsel uit en leverden prachtige plaatjes. Daarna vlogen ze verder, de ruimte in. Om ze toch nog enigszins nuttig te maken, besloot NASA dat de ruimtevaartuigen om de zoveel tijd nog een signaaltje naar de aarde zouden zenden, zodat astronomen konden zien waar ze zaten. Inmiddels bezorgen die Pioneer-bliepjes astronomen ernstige hoofdpijn. De vaartuigen houden zich namelijk niet aan de theorie. Toen Pioneer 10 in 2003 weer een keer van zich liet horen, bleek dat het ruimtevaartuig 400 kilometer ‘uit de koers’ was. Dat is niet veel op een totale afstand van vele miljarden kilometers, maar toch: er klopt iets niet. Was er iets geks aan de hand aan boord? In de ruimte rondom de zon? Ook de donkere materie werd er bij gesleept. Allemaal tevergeefs. Veel astronomen blijven hopen dat de verklaring voor de afwijking heel simpel is. Maar ja, dat dachten ze ook tachtig jaar lang over de donkere materie. Is er toch iets mis met de zwaartekracht?

Er moet nóg een kosmische kracht zijn
We weten dat het heelal uitdijt, met grote snelheid, naar alle kanten. Hoe verder je kijkt, hoe groter de snelheid waarmee de sterrenstelsels zich van ons verwijderen. Maar er is iets curieus aan de hand met die uitdijing. Die gaat namelijk exact nét niet te traag én niet te snel. Het is een precair evenwicht dat we zien: als de uitdijing te traag zou zijn gegaan, was de kosmos allang weer ineengeklapt (wat astronomen de Big Crunch noemen). Maar als de uitdijing te snel was gegaan, dan had de uitdijende materie (in het begin is dat een immense wolk elementaire deeltjes) nooit, onder invloed van de zwaartekracht, samengeklonterd tot sterrenstelsels, sterren en planeten – waarop leven kon ontstaan. Blijkbaar beschikt onze kosmos over de ideale verhouding tussen de uitdijingssnelheid en de dichtheid – nét goed om ‘ons’ heelal op te leveren.
Die ideale combinatie kun je berekenen – en dan blijkt dat we die combinatie helemaal niet hebben. Er zit alweer te weinig materie in de kosmos – en als je de ‘donkere materie’ (wat dat ook moge zijn) erbij neemt, kom je nog steeds iets van 70 procent materie tekort. Hangt er dan niet alleen iets donkers tussen de sterren maar ook tussen de sterrenstelsels? Weer een immense hoeveelheid ‘donkere materie’? Dat is zo goed als onmogelijk.

Een alternatieve verklaring, die de laatste jaren steeds meer aanhangers vindt, is dat er op kosmische schaal naast de ‘gewone’ zwaartekracht, opgewekt door materie (zichtbaar en donker) nog een extra zwaartekracht bestaat. Deze wordt niet veroorzaakt door materie maar door energie. Want energie kan volgens Einstein óók aantrekkingskracht uitoefenen. Naast donkere materie zou er ook ‘donkere energie’ bestaan. Overal in de kosmos. In de ‘lege’ ruimte’. Dan komt het met die kosmos van ons toevallig goed. Maar dat betekent in feite dat astronomen moeten constateren dat de eigenschappen van onze kosmos puur toeval zijn. Velen hebben zich daar inderdaad bij neergelegd. Ze gaan ervan uit dat ‘onze’ kosmos slechts één kosmos is in een onvoorstelbaar groot – en volstrekt onbewijsbaar – ‘multiversum’ van mogelijke kosmossen. Wat heeft dat nog met sterrenkunde te maken, vragen anderen zich af.

De uitdijing gaat steeds sneller!
Als de Big Bang een soort explosie was, waarbij de zwaartekracht (van materie, donkere materie en, oké: donkere energie) de hele boel weer langzaam naar elkaar toe trekt, dan zou je verwachten dat de sterrenstelsels die zich steeds verder van elkaar verwijderen, op den duur afgeremd worden. Vaart minderen. Maar sinds een jaar of vijftien weten we dat het heelal zich totaal anders gedraagt: de uitdijing van de kosmos vertraagt niet, ze versnelt juist. Dat kan niet.
Twintig jaar geleden deden de astronomen Robert Kirschner en Adam Riess onderzoek naar supernova’s (ontploffende sterren) in sterrenstelsels aan de rand van het heelal. De helderste supernova’s zijn allemaal even ‘lichtkrachtig’. Dat betekent dat je de helderheid van supernova’s kunt gebruiken om de afstand te bepalen – hoe zwakker het licht van de supernova, des te verder weg staat het sterrenstelsel waarin de supernova plaatsvond. Die metingen kunnen weer iets vertellen over de uitdijing van de kosmos. Als die uitdijing vertraagt, dan staan de verre supernova’s een beetje dichterbij (zijn ze iets helderder) dan je op grond van een constante, ongeremde uitdijing zou verwachten. Dat is wat Kirschner en Roess verwachtten te zien. Maar wat bleek? Het licht van die verste supernova’s was zwakker dan verwacht. Ze stonden vérder van ons vandaan dan gedacht. De uitdijing van de kosmos vertraagt niet – ze versnelt. Toen de heren dit tijdens een inmiddels historische conferentie in 1998 bekendmaakten, was het verbijstering alom. Een spervuur van vragen brak los – maar alle mogelijke verklaringen waren al bekeken, en verworpen.

Willen astronomen de Big Bang theorie overeindhouden, dan hebben ze dus niet alleen donkere materie en donkere energie nodig, en wellicht een andere beschrijving van de zwaartekracht; ze moeten ook een of andere geheimzinnige kracht, een soort ‘negatieve zwaartekracht’ verzinnen die de sterrenstelsels een schop naar buiten geeft. Wat, hoe? Niemand die het weet.

Tot slot: wat is er toch met die neutrino’s aan de hand?
Op 22 september maakten Italiaanse onderzoekers bekend dat ze deeltjes sneller zagen gaan dan het licht. Het ging om neutrino’s, die verzonden waren vanuit het ondergrondse laboratorium CERN in Genève. Die deeltjes kwamen een fractie van een miljoenste seconde te vroeg aan – het lijkt niks, maar het was genoeg om natuurkundigen dagenlang uit hun slaap te houden. Zoiets gaat lijnrecht in tegen de relativiteitstheorie. Maar ja, het gaat dan ook om neutrino’s. En als één deeltje in staat is om de huidige natuurkunde én sterrenkunde op te blazen, dan zijn het neutrino’s.

Neutrino’s werden tachtig jaar geleden bedacht door natuurkundige Paul Dirac, die ze nodig had om het ‘weglekken’ van energie bij bepaalde reacties tussen deeltjes te verklaren. Dirac wees er direct al op dat het weinig zin had om te gaan zoeken, want die massaloze, neutrale deeltjes waren vrijwel onmogelijk te ‘vangen’. Dat gebeurde dan ook pas een kwarteeuw later. Op dat moment was duidelijk dat de zon enorme hoeveelheden neutrino’s moest produceren, en er verrezen immense detectors om die te detecteren. Dat lukte uiteindelijk in 1970, maar er was ook direct een probleem: de ontdekkers zagen er véél te weinig. Slechts eenderde van het aantal dat ze zouden moeten zien. Pas tien jaar geleden werd dat raadsel opgelost: de zon spuugt wel degelijk het voorspelde aantal neutrino’s uit, maar er zijn drie typen neutrino’s en onderweg naar de aarde gaat dat ene type dat de zon maakt, over in die twee andere typen (die niet gedetecteerd konden worden).

Dat flippergedrag is volstrekt bizar. Het kan op grond van de huidige inzichten niet worden verklaard. Daar komt bij dat die stroom neutrino’s van de zon lijkt te variëren, en dat hangt samen met het magneetveld van de zon. Ook alweer héél bizar. En kunnen ze nu ook sneller dan het licht? Ach, waarom niet. Van neutrino’s kun je alles verwachten.
Donkere materie en donkere energie. Een of twee aanpassingen van de good old zwaartekracht, en dan ook nog een anti-zwaartekracht. Ziedaar de stutten die nodig zijn om de Big Bang overeind te houden. Astronomen weten het wel, maar zeggen het nog niet hardop: het wordt tijd voor iets totaal anders. Maar wat?

(depers.nl)

09-11-2011

Sterren die niet kunnen bestaan

Onderzoekers hebben met de NASA -ruimtetelescoop GALEX sterren ontdekt op plaatsen waar ze helemaal niet gevormd kunnen worden volgens de gangbare theorie. Astronomen ontdekken dat het heelal veel spannender en mysterieuzer is dan we tot nu toe dachten.

Leven waar niemand het verwachtte
In de jaren zeventig deden biologen een ongelofelijke ontdekking. In bijna kokend water in vulkanische bronnen van de supervulkaan Yellowstone, kortom een omgeving die wordt gebruikt om voedingsmiddelen te steriliseren, bleken nieuwe, nog onbekende organismen voor te komen met DNA dat sterk afweek van de tot dan toe bekende bacteriën. Toen onderzoekers eenmaal op onverwachte plaatsen begonnen te zoeken, doken deze ‘extremofielen’ overal op. In het binnenste van kerncentrales, in kilometers diep ijs en in van zware metalen vergeven water dat chemisch het meeste weg heeft van verdund zwavelzuur. Nu weten we dat deze archaeae, met bacteriën en organismen met een celkern – de drie verschillende hoofdtakken van het rijk van het leven vormen (als het hierbij blijft, uiteraard).



Stervorming op onverwachte plaatsen
De gangbare wijsheid leert dat stervorming alleeen daar optreedt waar er voldoende galactisch gas aanwerzig is. Immers: gaswolken moeten samentrekken en hun zo opgewekte warmte effectief kunnen lozen voor ze een ster kunnen vormen. Gaswolken, zeker het zeer ijle gas tussen de sterren, laat staan dat buiten de melkwegstelsels, trekken niet zomaar samen. Atomen en moleculen gedragen zich namelijk net zo als grotere voorwerpen onder invloed van een zwaartekrachtsveld: ze draaien in een elliptische baan om een zwaartekrachtsbron. Allen als ze energie verliezen, bijvoorbeeld door botsingen of afremming door het uitzenden van fotonen in een magnetisch veld, spiralen ze naar binnen. Omdat interstellaire gaswolken zo extreem dun zijn is er vrijwel niets om ze af te remmen. Dachten astronomen.

Vandaar dat het GALEX -team voor een complete verrassing kwam te staan. Er blijken namelijk wel degelijk sterren op te duiken waar niemand ze verwacht. “Een zeer verrassende ontwikkeling”, aldus de bij GALEX betrokken onderzoekster Susan Neff van het Goddard Space Center. De afbeelding rechts laat de immense stervormingsgebieden rond het spiraalstelsel M83 zien. Hierbij zijn radio- en UV waarnemingen over elkaar gelegd (linker afbeelding) en wat een optische telescoop laat zien rechts.

Speciale waarneming van jonge sterren
GALEX, de “Galaxy Evolution Explorer,” is een UV-ruimtetelescoop, gelanceerd in 2003, die vooral gevoelig is voor het specifieke type UV-straling dat zeer jonge (T Tauri-) sterren afgeven. Dit betekent dat GALEX stervorming waar kan nemen tot op meer dan zes miljard lichtjaar afstand, toen het heelal minder dan half zo oud was als nu.

Onverwachte kraamkamers ontdekt
We weten al dat in de spiraalarmen van de Melkweg veel stervorming plaatsvindt. Hierin bevindt zich veel gas, waaruit zich nieuwe sterren kunnen vormen. Kortom: de ideale sterrenkraamkamer. Maar lang niet de enige kraamkamer, zo blijkt nu. Zo blijken zich ver van de zichtbare spiraalarmen ook sterren te vormen. Merkwaardig, immers de gasdichtheid zou hier veel te klein moeten zijn voor sterren. Kortom: deze sterren zijn de astronomische equivalenten van Conan de Bacterie en andere extremofielen. De teamleden waren dan ook stomverbaasd.

Overzicht met bizarre plekken waar zich sterren vormen

in elliptische en onregelmatige melkwegstelsels waarvan tot nu toe gedacht werd dat ze nauwelijks gas bevatten
de gasresten van botsende melkwegstelsels
in de komeetachtige staart die snelbewegende melkwegstelsels achterlaten
in koele oergaswolken, die maar net zwaar genoeg zijn om niet uit elkaar te vallen.


Hoe kunnen deze sterren zich vormen?
Uiteraard plaatsen deze bizarre sterren astronomen voor een pittige uitdaging. Hoe kunnen zich in deze extreme omstandigheden sterren vormen? Waarschijnlijk hebben we nog maar het topje van de ijsberg ontdekt op het gebied van kosmische fenomenen. Zullen deze bizarre sterren de astronomie op zijn kop zetten, net als de extremofielen dat deden met de evolutiebiologie? Die kans is, denken de onderzoekers, terdege aanwezig….

Bron:
NASA, Stellar extremophiles

(Visionair.nl)

10-11-2011

Maagdelijk kosmisch gas opgespoord



Astronomen van drie Amerikaanse instituten hebben voor het eerst verre gaswolken weten op te sporen die vrijwel geen elementen zwaarder dan helium bevatten. De gaswolken werden ontdekt bij analyse van het licht van quasars - de heldere kernen van verre sterrenstelsels (Science, 11 november).

In het spectrum van twee quasars zijn absorptielijnen te zien die erop wijzen dat zich tussen de quasar en de aarde een grote hoeveelheid waterstofgas bevindt. Absorptielijnen van zwaardere elementen als koolstof, stikstof, zuurstof en silicium ontbreken echter volkomen.

De astronomen schatten dat de gaswolken minstens tienduizend keer zo weinig 'zware' elementen bevatten als onze zon, die voor ongeveer 98 procent uit waterstof en helium bestaat. Daarmee lijkt de hun samenstelling sterk op die van het 'maagdelijke' kosmische gas dat kort na de oerknal moet zijn ontstaan. Dat gas bevatte nog vrijwel geen zware elementen: die werden pas enkele honderden miljoenen later door de eerste sterren geproduceerd.

De beide gaswolken bevinden zich op afstanden van ongeveer twaalf miljard lichtjaar, wat vergelijkbaar is met de afstand van de beide sterrenstelsels die onlangs door Europese astronomen zijn onderzocht. Opmerkelijk genoeg bevat het gas in die verre stelsels juist relatief veel zware elementen.

Dit grote verschil wordt toegeschreven aan de omstandigheden ter plaatse. De twee verre sterrenstelsels zijn in botsing met elkaar, waardoor in hoog tempo nieuwe sterren - en dus ook zware elementen - worden geproduceerd. In de nu ontdekte verre gaswolken zijn geen sterren te zien: mogelijk gaat het inderdaad om ongerept oergas dat nog bezig is naar een sterrenstelsel-in-wording toe te stromen.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

15-11-2011

Maan ontstond mogelijk 70 miljoen jaar later dan aarde



De maan is naar alle waarschijnlijkheid ontstaan in de nasleep van een catastrofale botsing tussen de pasgevormde aarde en een protoplaneet ter grootte van Mars. Algemeen wordt aangenomen dat die botsing kort na de vorming van de aarde plaatsvond. Nieuwe modelberekeningen van geologen van de Harvard-universiteit laten echter zien dat de maan mogelijk pas 70 miljoen jaar na de aarde ontstond.

In hun modelberekeningen, gepubliceerd in Proceedings of the National Academy of Sciences , maken Stein Jacobsen en Gang Yu gebruik van een radioactieve dateringsmethode, waarbij gekeken wordt naar de relatieve hoeveelheden van de isotopen hafnium-182 en wolfraam-182 in de mantel van de aarde en in maanstenen.

Eerder waren op basis van isotopen-onderzoek al aanwijzingen gevonden dat de maan misschien relatief laat was ontstaan, maar dat leek niet in overeenstemming te zijn met modelberekeningen. Jacobsen en Yu weten die twee nu wél met elkaar in overeenstemming te brengen, met de kanttekening dat dat alleen lukt wanneer de aarde zelf in vrij korte tijd is gevormd, binnen 8 tot 12 miljoen jaar na het ontstaan van het zonnestelsel.

De twee geologen denken dat hun nieuwe modellen in de toekomst mogelijk ook kunnen leiden tot nieuwe inzichten in de wordingsgeschiedenis van de kleine planeet Mars.

(allesoversterrenkunde)

16-11-2011

IJskorst van Jupitermaan Europa verbergt 'meren'



Volgens Amerikaanse wetenschappers worden de bobbelige plekken die de ijzige Jupitermaan Europa her en der vertoont, veroorzaakt door grote 'meren' van vloeibaar water die op een diepte van enkele kilometers in de ijskorst zitten. De ruwweg cirkelvormige structuren zouden bestaan uit verbrokkelde dikke ijsschollen (Nature, 17 november).

Uit eerder onderzoek was al gebleken dat Europa is gehuld in een misschien wel tientallen kilometers dikke ijskorst, waar een oceaan van vloeibaar water onder schuilgaat. Voor de chaotische terreinen die deze ijskorst vertoont bestond echter nog geen bevredigende verklaring.

Door zich te baseren op soortgelijke processen hier op aarde - op ijsschollen en onder gletsjers boven vulkanen - hebben de wetenschappers een nieuw model voor het ontstaan van de vreemde plekken op Europa bedacht. Dat model gaat ervan uit dat zich op een diepte van slechts drie kilometer grote bellen water bevinden. Interacties tussen dit water en het bovenliggende ijs zouden dan het verbrokkelde karakter van het ijsoppervlak ter plaatse kunnen verklaren.

Als dit model juist is, kan dit betekenen dat er tussen de diepe oceaan en het oppervlak van Europa uitwisseling van warmte en mineralen plaatsvindt. Maar of dat ook echt zo is, kan alleen met een toekomstige ruimtemissie worden vastgesteld. Zo'n ruimtesonde zou dan moeten worden uitgerust met radarapparatuur.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

17-11-2011

Nieuwe hoogtekaart van de maan gepresenteerd



Het wetenschappelijke team dat zich bezighoudt met het camerasysteem aan boord van de Lunar Reconnaissance Orbiter (LRO) heeft de meest nauwkeurige topografische kaart gepresenteerd die ooit van de maan is gemaakt. De nieuwe hoogtekaart toont vrijwel de complete maan op een schaal van ongeveer honderd meter per pixel. De getoonde hoogten hebben een nauwkeurigheid van een meter of twintig.

Hoewel de maan onze naaste buur is, was zijn precieze vorm nog niet zo goed bekend. Daar is met deze hoogtekaart verandering in gekomen. Met de nieuwe gegevens hopen wetenschappers meer inzicht te krijgen in het ontstaan van inslagkraters en vulkanische structuren. Ook zal de kaart worden gebruikt voor de planning van toekomstige bemande of onbemande maanlandingen.

De topografische maankaart is gebaseerd op de vele duizenden stereobeelden die tijdens het eerste jaar van de LRO-missie zijn gemaakt. Er is inmiddels nóg een jaar aan gegevens binnen, waarmee niet alleen de kleine lege plekjes op de huidige kaart kunnen worden ingevuld, maar ook de nauwkeurigheid van de kaart wordt vergroot.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

17-11-2011

Sterrenstelsels doen aan recycling



Nieuwe waarnemingen met de Hubble-ruimtetelescoop en telescopen op Hawaï en in Arizona en Chili laten zien dat sterrenstelsels voortdurend enorme hoeveelheden waterstofgas en andere materialen recyclen. Op die manier weten ze hun stervormingsfase tot meer dan tien miljard jaar te rekken (Science, 18 november).

Deze conclusie is gebaseerd op een reeks waarnemingen van het gas in de halo van ons Melkwegstelsel en meer dan veertig andere sterrenstelsels. Deze waarnemingen laten zien dat grote wolken waterstofgas vanuit de halo naar het melkwegvlak 'vallen', waar ze voor de vorming van nieuwe sterren kunnen worden gebruikt. De gaswolken bevatten genoeg materie voor de vorming van honderd miljoen sterren. Een deel van het gas is gerecycled materiaal dat is vrijgekomen bij onder meer nova- en supernova-explosies; de rest is gas dat van buitenaf komt.

Verder laten de Hubble-waarnemingen zien dat sterrenstelsels die veel nieuwe sterren produceren, zijn gehuld in een halo van heet gas dat rijk is aan zware elementen. Deze halo's kunnen zich tot op afstanden van meer dan 400 duizend lichtjaar van het eigenlijke sterrenstelsel uitstrekken en meer dan een miljard zonsmassa's aan gas bevatten.

In veel gevallen valt dit gas uiteindelijk weer terug naar het sterrenstelsel. Maar niet alle stelsels slagen voor hun kringloopdiploma. Sommige produceren in zo'n hoog tempo nieuwe sterren, dat zij hun eigen graf graven. De hevige sterrenwinden en supernova-explosies die het onvermijdelijke gevolg zijn van de stervorming, blazen heet gas met een dermate hoge snelheid weg, dat het de intergalactische ruimte in verdwijnt. Daardoor komt het stervormingsproces uiteindelijk stil te vallen.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

21-11-2011

Student schrijft software voor jacht op aardscheerders



Morgan Rehnberg, een student van Beloit College in Wisconsin, heeft een computerprogramma geschreven dat door sterrenkundigen van het National Optical Astronomy Observatory (NOAO) in Tucson, Arizona, met succes is ingezet voor het opsporen van zogeheten 'aardscheerders' - planetoïden die de aarde op kleine afstand kunnen naderen.

Sterrenkundigen beschikken wel over verschillende softwarepakketten om op fotoreeksen te zoeken naar zwakke, bewegende lichtstipjes, maar omdat aardscheerders zo snel van positie veranderen, voldoen de meeste standaardprogramma's niet goed. In het kader van het Research Experience for Undergraduates-programma van NOAO heeft Rehnberg tijdens een zomerstage het computerprogramma PhAst geschreven (Photometry and Astrometry), waarmee zeer nauwkeurig posities en helderheden van bewegende objecten bepaald kunnen worden.

Het programma is met succes uitgetest op de bekende aardscheerder NEO2008 QT3; in de toekomst zal het vermoedelijk ook gebruikt kunnen worden voor het opsporen van onbekende planetoïden.

© Govert Schilling

(allesoversterrenkunde)

23-11-2011

Hubble toont oude en stervende sterren in bolhoop

Op deze Hubble-foto van de bolvormige sterrenhoop NGC 1846 zijn voornamelijk oude sterren zichtbaar.


Foto: NU.nl/Allesoversterrenkunde.nl

De bolhoop bevindt zich in de Grote Magelhaense Wolk, een onregelmatig gevormde begeleider van ons eigen Melkwegstelsel.

De sterren in de bolhoop zijn vele miljarden jaren oud. Geheel onderaan de foto is een klein groen vlekje zichtbaar: een zogeheten planetaire nevel.

Zulke nevels ontstaan wanneer zonachtige sterren aan het eind van hun leven hun buitenste gaslagen de ruimte in blazen.

Overigens is niet zeker of de planetaire nevel daadwerkelijk deel uitmaakt van de bolhoop, of dat het om een voorgrondobject gaat. De Hubble-foto werd een kleine zes jaar geleden al gemaakt door de Nederlandse astronoom Paul Goudfrooij; hij werd vandaag vrijgegeven door NASA.



(nu.nl)

29-11-2011

Fermi-ruimtetelescoop ontdekt 'cocon' van kosmische straling



Met de Amerikaanse Fermi-ruimtetelescoop, die energierijke gammastraling uit het heelal bestudeert, is een grote 'cocon' van kosmische straling ontdekt in het sterrenbeeld Zwaan. Op ca. 4500 lichtjaar afstand bevindt zich hier een kolossaal stervormingsgebied (Cygnus X geheten), waarin sterrenhopen van minder dan vijf miljoen jaar oud voorkomen die dertigduizend keer zo zwaar zijn als de zon en tientallen zware, hete en heldere reuzensterren bevatten. De sterrenwind van die reuzensterren heeft een holte gecreëerd in het omringende interstellaire gas, en dankzij verwrongen magnetische velden blijven energierijke kosmische-stralingsdeeltjes in deze holte opgesloten.

Kosmische straling bestaat in feite uit zeer energierijke elektrisch geladen deeltjes - voornamelijk waterstofkernen en elektronen - die door interstellaire magnetische velden alle kanten op gestuurd kunnen worden. In het stervormingsgebied blijven ze echter lange tijd opgesloten zitten, en wanneer ze in botsing komen met interstellaire gasdeeltjes, wordt hoogenergetische gammastraling gecreëerd, die wél in een rechte lijn door het heelal beweegt, en door de Fermi-telescoop kan worden bestudeerd.

De onderzoekers, die hun resultaten afgelopen week in Science publiceerden, weten niet zeker wat de bron van de kosmische-stralingsdeeltjes is. Misschien zijn de atoomkernen en elektronen versneld door repeterende schokgolven in het stervormingsgebied zelf, maar de deeltjes kunnen ook afkomstig zijn van de nabijgelegen Gamma Cygni Supernovarest - het uitdijende overblijfsel van een zware ster die ca. 7000 jaar geleden explodeerde.

© Govert Schilling

(allesoversterrenkunde)

30-11-2011

"Aliens bestaan maar waarom vinden we ze dan niet?"



Ze zijn daar ergens... maar waar?
Ondanks verwoede pogingen is er heden ten dage nog altijd geen onweerlegbaar bewijs geleverd voor het spotten ener alien. Hoe dat komt, dat zocht de website Slate voor u uit. Wij vatten voor u samen.

"E.T. bestaat wel degelijk", zo begint Chris Wilson op Slate. "Maar waarom vinden we hem dan niet?" Goeie vraag, zo lijkt ook ons. Als er alleen al in ons melkwegstelsel meer dan 200 miljard sterren zijn, zou er dan niet minstens één planeet bestaan die gelijkt op onze Aarde en dus intelligent leven mogelijk maakt? We pikken, met dank aan The Week, vier puntjes uit Wilsons betoog uit.

1. Tijdsverschil
De afstanden tussen sterren en sterrenstelsels zijn enorm. Dat zorgt voor een "synchroniteitsprobleem". "Zelfs al slagen wetenschappers erin om een planeet zoals de Aarde te spotten op zo'n 450 lichtjaren afstand" - wat relatief gesproken niet zo ver is - dan nog zouden we, tegen de tijd dat we onze radiotelescopen erop kunnen richten, alleen maar kunnen "luisteren naar activiteiten die plaatsvonden in 'ons' jaar 1561", aldus Wilson. "Dus als we al iets willen ontdekken, dan zou de beschaving op deze planeet minstens 400 jaar voor moeten zijn op die van ons."

2. Misschien misten we signalen
"Het is best mogelijk dat die ingebeelde beschaving 500 jaren voor is op ons", gaat Wilson verder. Maar vergeet niet dat het universum ongeveer 13 miljard jaar oud is. "Misschien was die gelijkaardige planeet ooit bevolkt met aliens, maar waren wij te druk bezig met onze evolutie om de signalen die ze ons stuurden op te merken." Mogelijks heeft een of ander intelligent leven ons miljoenen jaren lang proberen te bereiken zonder dat wij dat doorhadden.

3. Het is nog mogelijk
Ten eerste moeten we zoeken naar relieken van verloren gegane maatschappijen. Een soort van "grafsteen" of "galactische graffiti". Ten tweede moeten we ons eigen 'collectief geheugen' bewaren. "Als een andere bestel zo vriendelijk is om ons signalen te sturen, dan moeten wij dat beantwoorden. Dat is interstellaire beleefdheid."

4. Toekomst biedt alsmaar meer kansen
De komende jaren dienen zich aan als "de gouden eeuw van de alienzoektocht", volgens Wilson. "De kans dat we aliens vinden, wordt alsmaar groter." Onder meer dankzij NASA's Keplertuig, dat wordt ingezet om "planeten elders in het melkwegstelsel te identificeren". (jv)

(HLN)

29-11-2011

Dwergstelsel is 'beest met vier staarten'



Astronomen van de Cambridge-universiteit hebben ten zuiden van de Melkweg twee nieuwe sterrenstromen ontdekt die aan het Sagittarius-dwergstelsel zijn onttrokken. Eerder waren al twee van zulke 'staarten' van sterren ten noorden van de galactische evenaar ontdekt.

Het Sagittarius-dwergstelsel draait als een 'satelliet' om ons Melkwegstelsel. De sterrenstromen zijn het gevolg van de enorme getijdenkrachten die het kleine sterrenstelsel daarbij ondervindt. In feite is het Melkwegstelsel bezig om het dwergstelsel op te slokken. Het stelsel is in de loop van de laatste miljard jaar ongeveer de helft van zijn sterren en al zijn gas kwijtgeraakt.

De zuidelijke Sagittarius-stromen lijken niet gelijktijdig te zijn ontstaan. De sterren van de duidelijkst waarneembare stroom bevatten meer zware elementen dan die van de andere. Omdat latere generaties van sterren meer zware elementen bevatten dan hun voorgangers, moet de helderste van de twee zuidelijke staarten dus de jongste van de twee zijn.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

30-11-2011

Vroege aardatmosfeer gereconstrueerd



Amerikaanse wetenschappers hebben, aan de hand van de oudste mineralen op aarde, de atmosferische omstandigheden gereconstrueerd zoals die kort na het ontstaan van onze planeet bestonden. Hun bevindingen, die deze week in Nature zijn gepubliceerd, geven een compleet nieuw beeld van de vroege aardatmosfeer.

Volgens de wetenschappers bestond de aardatmosfeer 500 miljoen jaar na het ontstaan ervan niet grotendeels uit methaan, koolmonoxide, waterstofsulfide en ammoniak, zoals tot nu toe werd aangenomen, maar leek zij veel meer op de huidige atmosfeer. Ze werd gedomineerd door vertrouwde zuurstofverbindingen als waterdamp, kooldioxide en zwaveldioxide.

De bevindingen kunnen van groot belang zijn voor het onderzoek naar het ontstaan van leven op onze planeet. Het lijkt erop dat de wetenschappers die zich met dat onderzoek bezighouden zijn uitgegaan van een verkeerde atmosferische samenstelling.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

02-12-2011

Snelst draaiende ster ontdekt



Een internationaal team van astronomen, onder wie Alex de Koter en Hugues Sana (Universiteit van Amsterdam) en Selma de Mink (Space Telescope Science Institute, Baltimore, VS), heeft in de Grote Magelhaense Wolk een supersnel draaiende ster ontdekt. De equatoriale rotatiesnelheid van VFTS 102 wordt geschat op meer dan twee miljoen kilometer per uur, waarmee het de snelst draaiende ster is die astronomen ooit hebben waargenomen. Het onderzoeksresultaat is gepubliceerd in Astrophysical Journal Letters .

De Grote Magelhaense Wolk is een sterrenstelsel dat zich op een afstand van 160.000 lichtjaar van onze Melkweg bevindt. De ontdekking werd gedaan bij de FLAMES-survey met ESO's Very Large Telescope in Chili, die de zwaarste en helderste sterren van de Tarantulanevel in de Grote Magelhaense Wolk in kaart brengt. Het team heeft daarnaast nog een aantal andere, opvallend snel draaiende objecten gevonden.

De equatoriale rotatiesnelheid van VFTS 102 is driehonderd keer zo groot als die van de zon, en nadert daarmee het punt waarop centrifugaalkrachten de ster uiteen zouden rijten. De ster is vermoedelijk een zogeheten 'wegloopster', omdat hij veel sneller door de ruimte beweegt dan naburige sterren. De astronomen denken dat hij door zijn als supernova ontploffende begeleider uit een dubbelstersysteem is gekegeld. In de buurt van VFTS 102 is de karakteristieke gaswolk van een supernovarest aangetroffen die dit scenario ondersteunt.

Toegevoegd door Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

01-12-2011

Sterrenstelsel 'baart' superzware drieling



Astronomen van de Yale-universiteit hebben een relatief nabij sterrenstelsel-in-wording ontdekt dat drie snel groeiende superzware zwarte gaten lijkt te hebben. De ontdekking roept twijfels op over de heersende gedachte dat alle superzware zwarte gaten kort na de oerknal zijn ontstaan.

Al geruime tijd is bekend dat de meeste volgroeide sterrenstelsels een kolossaal zwart gat in hun kern hebben. Hoe en wanneer deze superzware zwarte gaten zijn ontstaan, is echter nog onduidelijk.

Het sterrenstelsel met de drie vermoedelijke superzware zwarte gaten, dat de Yale-onderzoekers in gegevens van de Hubble-ruimtetelescoop hebben opgedoken, bevindt zich op een afstand van ongeveer negen miljard lichtjaar. De waarnemingen wijzen erop dat de drie zwarte gaten pas ongeveer honderd miljoen jaar oud zijn, en nog druk doende zijn om materie uit hun omgeving op te slokken. Dat zou dus betekenen dat er bijna vijf miljard jaar na de oerknal nog nieuwe superzware zwarte gaten werden gevormd.

Vervolgwaarnemingen zullen moeten uitwijzen of het inderdaad drie superzware zwarte gaten betreft en of dit een uniek geval is of niet.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

01-12-2011

Ruimtesonde Voyager biedt unieke kijk op de Melkweg



De oude Voyager-ruimtesondes hebben een unieke astronomische waarneming gedaan. Door hun grote afstand tot de zon kunnen de ruimtesonde een soort licht van de Melkweg zien dat vanaf de aarde niet waarneembaar is (Science, 2 december).

De Voyagers werden in 1977 gelanceerd voor een verkenningstocht langs de buitenplaneten en naderen inmiddels de grenzen van ons zonnestelsel. Het licht dat zij gedetecteerd hebben, is zogeheten Lyman-alfa-straling. Deze ultraviolette straling, afkomstig van 'aangeslagen' waterstofatomen, speelt een belangrijke rol bij het onderzoek van stervormingsgebieden.

Het ironische is dat we vanaf de aarde, dankzij de kosmologische roodverschuiving, wél de Lyman-alfa-straling van verre sterrenstelsels kunnen waarnemen, maar niet die van onze eigen Melkweg. Dat komt doordat ook de zon een heldere bron van deze straling is, en de zwakke gloed van de Melkweg doet verbleken.

Vanuit hun verre positie is het de Voyagers gelukt om wat Lyman-alfa-straling op te pikken die afkomstig is van stervormingsgebieden in ons Melkwegstelsel. De eerste Lyman-alfa-fotonen werden in 1993 door Voyager 1 geregistreerd, toen deze zich op ongeveer zes miljard kilometer van de zon bevond. De uv-detector waarmee dat gebeurde, is enkele jaren geleden overigens uitgeschakeld, om stroom te besparen.

Met de Voyager-gegevens kunnen astronomen een betere vergelijking maken tussen de stervormingsactiviteit in ons eigen Melkwegstelsel en die in verre sterrenstelsels.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

01-12-2011

Vreemde rode sterrenstelsels ontdekt



Ver in het heelal, op bijna 13 miljard lichtjaar van de aarde, houdt zich een bijzonder soort sterrenstelsels schuil. Verzwakt door de grote afstand die hun licht heeft moeten afleggen, zijn zij zelfs niet waarneembaar met de Hubble-ruimtetelescoop. Maar de infraroodsatelliet Spitzer heeft er in één klap vier ontdekt. Dat komt doordat de verre sterrenstelsels voornamelijk infraroodstraling uitzenden die buiten het golflengtebereik van Hubble valt.

Sterrenstelsels kunnen er om allerlei redenen rood uitzien. Het kan zijn dat de stelsels veel stof bevatten, of veel oude, rode sterren. En soms zijn ze gewoon erg ver weg, waardoor hun lichtgolven door de uitdijing van het heelal sterk zijn uitgerekt. Het lijkt erop dat bij dit viertal al deze factoren in het spel zijn.

In welk ontwikkelingsstadium de gevonden sterrenstelsels zich bevinden, zal uit vervolgwaarnemingen met grotere instrumenten, zoals de Large Millimeter Telescope of de Atacama Large Millimeter Array, moeten blijken. Ook zullen de gegevens van Spitzer op meer van zulke stelsels worden doorgespit.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

04-12-2011

Het zonnestelsel

Voor opzienbarende astronomie hoef je niet ver van huis te zijn: in ons eigen zonnestelsel komen genoeg spannende en verrassende verschijnselen voor. In dit dossier gaan we op reis van de kern van de zon naar de grens van zijn invloedsgebied.

Wat is het zonnestelsel?
Voor de oude Grieken was het heelal een stuk kleiner dan voor ons. Je had de aarde, de sterrenhemel, en een klein aantal lichamen dat ten opzichte van de sterrenhemel bewoog: de dwaalsterren of planetes. Mercurius, Venus, Mars, Jupiter en Saturnus werden rustig op één hoop gegooid met de zon en de maan. De aarde had een spilfunctie als middelpunt van het geheel.


Het geocentrische heelalmodel dat door de oude Grieken werd ontwikkeld is tot en met de Middeleeuwen gebruikt. Het heliocentrische model van Copernicus, met de zon als middelpunt, heeft dit model vervangen.

Sindsdien is er nogal wat veranderd. De aarde heeft zijn plaats afgestaan aan de zon, de maan is een plekje gedaald in de rangschikking. Er zijn nog twee planeten bij gevonden, en tientallen manen bij de planeten. We hebben gordels van steen- en ijsklompen ontdekt, tientallen dwergplaneten en een aardig aantal kometen. Dat geheel noemen we het zonnestelsel. Bovendien blijken de sterren niet slechts lichtende puntjes, maar zonnen zoals de onze, met in veel gevallen hun eigen planetenstelsel. Ook dat blijkt maar het topje van de ijsberg: sommige ‘sterren’ zijn namelijk complete Melkwegstelsels, waarin miljarden sterren in alle soorten en maten ons toeschijnen.

Het heelal bleek dus een stuk groter te zijn dan de oude Grieken hadden voorzien. Tegenwoordig noemen we de zon en alle voorwerpen die een baan daaromheen beschrijven bij elkaar ons zonnestelsel. In dit dossier maken we op een reis van binnen naar buiten kennis met de bijzondere buren waar we ons stukje heelal mee delen.

De zon


De zon met hete gebieden en een uitgestoten gaswolk gezien door een speciaal (Helium-II) filter.

99,86% van de massa van ons zonnestelsel bestaat uit één hemellichaam: de zon. De zon is een middelgrote ster, van de klasse die door astronomen gele dwerg wordt genoemd. Naar schatting ontstond de zon zo’n 4,59 miljard jaar geleden uit een wolk stof en gas. Waarschijnlijk is er een supernova-explosie in de buurt geweest die voor een schokgolf in die wolk zorgde. De schokgolf duwde de stof- en gaswolk in elkaar, waardoor de zwaartekracht grip kreeg op een steeds sneller rondtollend klompje van die wolk. De zon – en de planeten die eromheen draaien – was geboren.

De zon is het enige voorwerp in ons zonnestelsel dat licht geeft. Dat licht ontstaat in de kern van de zon, waar de kernen van waterstofatomen onder hoge druk op elkaar gepakt zitten. Die kernen kunnen met elkaar fuseren, waarbij straling en deeltjes vrijkomen. De straling maakt onderweg naar de buitenkant van de zon nog veel meer straling los: lichtdeeltjes (fotonen) die onze planeet en de rest van het zonnestelsel van licht en warmte voorzien.

Van binnen naar buiten neemt de temperatuur van de zon af van 15 miljoen graden tot zo’n 6000 graden. Buiten het oppervlak van de zon, in de chromosfeer en de corona, neemt de temperatuur echter weer toe tot een paar miljoen graden. Hoe dat komt was tot voor kort een mysterie, maar lijkt nu eindelijk opgehelderd.

De samenstelling van de zon

1.Kern
2.Stralingszone
3.Convectiezone
4.Fotosfeer
5.Chromosfeer
6.Corona
7.Zonnevlek
8.Granule
9.Protuberans

Mercurius


Mercurius, bij de Grieken bekend als Hermes, is de boodschapper van de Goden. Hij is bovendien de God van handel, reizigers en winst.

De kleinste planeet van ons zonnestelsel heet Mercurius. Hij dankt zijn naam aan de Romeinse boodschappergod die, met zijn gevleugelde helm, razendsnel berichten heen en weer bracht tussen de weerbarstige Olympiërs. Omdat Mercurius erg dicht bij de zon staat is hij alleen vlak voor zonsopkomst en vlak na zonsondergang soms te zien. Toch was hij al in de Oudheid bekend.

De middellijn van Mercurius is 2,6 keer zo klein als die van de aarde. De relatief grote kern neemt 42% van het volume van de planeet in beslag. Het oppervlak is rotsachtig en bekraterd: van dichtbij lijkt Mercurius verrassend veel op onze maan. Van een atmosfeer kun je nauwelijks spreken, vandaar ook dat de temperatuurverschillen tussen dag en nacht er bijzonder groot zijn. De maximumtemperatuur ligt rond de 430°C, ’s nachts daalt het kwik er tot -180°C.


De kleine, hete planeet Mercurius lijkt erg op onze maan. Afbeelding: © NASA

Mercurius draait in 88 dagen om zijn zon en in 58 dagen om zijn as. Die combinatie zorgt ervoor dat een etmaal op Mercurius ruim 176 aardse dagen duurt. Een stuk langer dan een Mercuriusjaar dus! Een opvallend kenmerk van Mercurius is zijn sterke magnetische veld. De aanwezigheid van dat veld betekent dat de kern van Mercurius vloeibaar moet zijn, of in ieder geval lange tijd vloeibaar is geweest.

Ongeveer eens in de tien jaar komt Mercurius vanaf de aarde gezien voor de zon langs. We kunnen hier dan een kleine zwarte stip langzaam over de zonneschijf zien bewegen. De eerstvolgende Mercuriusovergang is op 9 mei 2016.


Artistieke weergave van BepiColombo. Afbeelding: © ESA/JAXA

Hoewel er nog nooit een ruimtevaartuig geland is op Mercurius zijn er wel twee dicht in de buurt geweest om de planeet te fotograferen. De eerste was Mariner 10, in 1974 en 1975. Mariner 10 fotografeerde 45% van de planeet. Pas in 2008 werd de rest van de planeet vastgelegd door de MESSENGER-sonde. Die sonde bereikte begin 2011 een baan om Mercurius, waar hij metingen aan de samenstelling, de atmosfeer en het magnetische veld van de planeet zal doen. Japanse en Europese ruimtevaartorganisaties werken aan een nieuwe missie naar Mercurius, BepiColombo, die in 2013 gelanceerd moet worden.

Venus


Venus, bij de Grieken bekend als Aphrodite, is de Godin van de liefde. Ze wordt gezien als symbool voor vrouwelijkheid.

Op de zon en de maan na is de planeet Venus het helderste object dat aan onze hemel te zien is. Omdat de planeet zo mooi en helder te zien is, als morgenster of avondster, kreeg hij de naam van de Romeinse liefdesgodin Venus. Veel later zou blijken dat de planeet verre van rustig en lieflijk is: de planeet is een snelkookpan waar verzengende hitte en zwavelregens iedere vorm van leven onmogelijk maken.

De middellijn van Venus is maar iets kleiner dan die van de aarde. Het oppervlak bestaat uit twee hoogvlaktes met daartussenin een aantal grote dieptes. Op een uitzondering na zijn alle geologische structuren op Venus vernoemd naar vrouwelijke wetenschappers en kunstenaars. De dichte atmosfeer van Venus bestaat voor het grootste deel uit koolstofdioxide (CO2). De druk is er ongeveer 90 keer zo hoog als op aarde. Dat levert een sterk broeikaseffect op, waardoor Venus met een gemiddelde temperatuur van 480°C nog een stuk heter is dan Mercurius.


Venus in ware kleuren, zoals ruimtesonde Mariner 10 hem zag. Afbeelding: © NASA

Vanaf de aarde gezien heeft Venus, net als de maan, verschillende fases. In zijn perigeum (het punt waarop Venus het dichtst bij de aarde staat) is de planeet volledig donker. Er is dan wel een halo om de planeet heen te zien, waar zonlicht door de dichte atmosfeer valt.

Ongeveer twee keer per eeuw passeert Venus vanaf de aarde gezien de zon, steeds met een tussenpoos van acht jaar. De Venusovergang is een prachtig zichtbaar verschijnsel waarbij een zwarte cirkel langzaam over de zon kruipt. Op 8 juni 2004 kwam Venus voor het laatst over de zon heen, op 6 juni 2012 zal er weer een Venusovergang plaatsvinden. Pas op 11 december 2117 gebeurt dat nog een keer.


Afbeelding: © ESA

Het is lastig om veel over Venus te weten komen zonder er daadwerkelijk meetapparatuur heen te sturen. Dat komt door de dichte atmosfeer die bijna alle straling blokkeert. Totaan de jaren ’60 van de 20e eeuw was er dan ook heel weinig bekend over het onze buurplaneet.

Mariner 2 was de eerste ruimtesonde die kon zien dat er onder het relatief koele wolkendek van de planeet een gloeiend heet oppervlak zit. De Russische Venera 3 was de eerste sonde die op Venus zou landen. De sonde overleefde zijn landing echter niet. Sindsdien zijn er meer sondes op de planeet geland, waarvan sommige met meer succes. Toch houdt geen enkele sonde het meer dan een half uur vol in de Venusiaanse snelkookpan.

De meest recente Venusmissie is de Venus Express, die sinds 2006 in een baan om de planeet draait. Deze ESA-missie richt zich vooral op de atmosfeer en het wolkendek van Venus, en probeert bovendien een temperatuurkaart van het planeetoppervlak te maken.

Aarde


De aarde vanaf de maan. Afbeelding: © NASA

De grootste van de vier rotsachtige planeten in ons zonnestelsel is de aarde, op een gemiddelde afstand van zo’n 150 miljoen kilometer van de zon. Met een middellijn die iets groter is dan die van Venus en een gemiddelde temperatuur van een aangename 15°C is het de enige planeet in het zonnestelsel waarop vloeibaar water kan bestaan. De atmosfeer van stikstof en zuurstof houdt de warmte redelijk binnen, zonder het snelkookpaneffect van Venus te benaderen. Door de gematigde omstandigheden op aarde is het niet heel verrassend dat juist hier leven bestaat.


Onze maan is heel belangrijk voor de omstandigheden op aarde.

Onze planeet is de eerste die niet alleen is, maar begeleid wordt door een maan. Verhoudingsgewijs is onze maan veruit de grootste van het zonnestelsel, en hij heeft een onmisbaar effect op de omstandigheden op aarde. Denk alleen maar aan eb en vloed, maar de maan heeft ook veel invloed op het klimaat. Waarschijnlijk is de maan kort na de geboorte van de zon ontstaan, bij een botsing tussen de aarde en een object ter grootte van Mars.

Hoewel er geen enkele planeet is waar we meer over weten dan over de aarde zijn er nog een paar onopgeloste raadsels. De precieze samenstelling van de kern blijft bijvoorbeeld verborgen, zodat we over het gedrag van het aardmagnetisch veld weinig accurate voorspellingen kunnen doen. Ook de beweging van de tektonische platen, die verantwoordelijk is voor de vorming van het reliëf op aarde, voor vulkanisme en aardbevingen, is wel redelijk begrepen maar slecht op kleine schaal voorspelbaar.


Afbeelding: © NASA

De eerste aardobservatiesatelliet was Landsat, die in 1972 werd gelanceerd. Inmiddels wordt onze planeet voortdurend in de gaten gehouden door een batterij aan satellieten met uiteenlopende meetinstrumenten. In de afgelopen jaren werden er satellieten gelanceerd die onder meer het zwaartekrachtveld van de aarde, de samenstelling van de atmosfeer en het effect van zonlicht op de atmosfeer in kaart moeten brengen.

Door de verschillen tussen de aarde en de andere planeten in ons zonnestelsel te bestuderen, kunnen we erachter komen wat de vereisten zijn voor het bestaan van leven op een planeet. Die kennis is nuttig bij de zoektocht naar buitenaards leven, momenteel aangejaagd door de vondst van honderden exoplaneten.

Mars


De oorlogsgod Mars, door de Grieken Ares genoemd, stond bekend om zijn bloeddorst. Waar zijn zus Athena door strategen werd aanbeden, werd Mars geroemd door de strijders op het slagveld.

Op de aarde na is Mars de planeet waar we het meest van weten. Met een middellijn die ongeveer twee keer zo klein is als die van de aarde is het een kleine planeet. Hoewel hij groter is dan Mercurius is zijn dichtheid lager, met als gevolg dat de zwaartekracht op Mars het kleinst is van alle planeten in ons zonnestelsel. Aan het oppervlak van Mars komt veel ijzer(III)oxide voor. De planeet is dus verroest, waardoor hij zijn kenmerkende rode kleur krijgt. Die kleur heeft hem ook zijn naam opgeleverd: het vurige rood werd geassocieerd met Mars, de Romeinse god van de oorlog.

Als Mars aan de hemel te zien is lijkt hij op een heel heldere rode ster. Enkel Jupiter en Venus zijn duidelijker zichtbaar. Doordat Mars zo dichtbij staat is met een verrekijker al eenvoudig te zien dat het geen ster is, maar een schijfje. Mars heeft twee kleine maantjes, Phobos en Deimos. Dat zijn planetoïden die door het zwaartekrachtsveld van de planeet zijn ingevangen. De maantjes zijn zo klein dat ze pas aan het einde van de 19e eeuw ontdekt werden.


De rode planeet heeft poolkappen. Waarschijnlijk is er vroeger ook vloeibaar water geweest.

Toen Mars net was ontstaan was er waarschijnlijk vloeibaar water op de planeet. Daar wijzen kleideeltjes op die door Marslanders zijn gevonden. Tegenwoordig zijn de omstandigheden op Mars niet meer geschikt voor vloeibaar water: op veel plaatsen komt de temperatuur niet boven het vriespunt uit, en als dat wel gebeurt dan verdampt het ijs direct. De ijle atmosfeer staat het bestaan van vloeibaar water niet meer toe.

De veranderingen in de omstandigheden op Mars komen voor een deel door perioden van sterk vulkanisme. De atmosfeer is in de loop der tijd minder dicht geworden, waardoor de planeet geen vloeibaar water meer vast kan houden. Als er ooit leven was op Mars, dan was het waarschijnlijk in de jonge jaren van de planeet toen er nog rivieren en zeeën waren.


Marsrover Spirit heeft in zeven jaar tijd een schat aan informatie over Mars opgegraven. Afbeelding: © NASA/JPL

Dat we zoveel over Mars weten komt deels door het ontbreken van een atmosfeer, waardoor we het oppervlak van de planeet vanaf aarde goed kunnen zien. Voor een ander deel komt het door de grote hoeveelheid missies die naar de planeet toe zijn gestuurd. Mars is de enige planeet in ons zonnestelsel waarop vanaf de aarde gelanceerde sondes zijn geland en ook afzienbare tijd hebben kunnen functioneren.

De eerste sonde die langs Mars vloog was de Mariner 4, in 1965. Mariner 9 was in 1971 de eerste sonde die in een baan om een andere planeet dan de aarde terecht kwam. In 1971 landden ook de eerste sondes op Mars, twee Russische missies die geen van beide de landing overleefden. De Amerikaanse Viking 1 in 1976 had wel succes, en maakte de eerste, inmiddels wereldberoemde, panoramafoto’s van Mars. Na Viking 1 en 2 volgden Sojourner, Phoenix, Spirit en Opportunity. De laatste missie is marsrover Curiosity, die lange tijd op de planeet moet gaan rondrijden en onderzoek doen.


De Victoriakrater op Mars, gefotografeerd door Mars rover Opportunity. De foto is samengesteld uit drie weken aan fotomateriaal Afbeelding: © NASA

Planetoïdengordel


Planetoïden bestaan in tal van vormen en formaten. Afbeelding: © NASA

Na Mars blijft het een hele tijd leeg in ons zonnestelsel. De afstanden tussen de zon, Mercurius, Venus, de aarde en Mars zijn steeds ongeveer gelijk, maar tussen Mars en Jupiter zit twee keer zoveel ruimte als tussen de zon en Mars. Ongeveer op één derde van die ruimte treffen we de planetoïdengordel aan. Het woord planetoïde betekent planeetachtige. In sommige (met name uit het Engels vertaalde) artikelen worden ze ook wel asteroïde genoemd. Dat betekent sterachtige, en is dus een verkeerde term.

De planetoïden zijn kleiner dan planeten en manen en niet bolvormig. Dat komt doordat ze zo klein zijn: grotere voorwerpen nemen onder invloed van hun eigen zwaartekracht een bolvorm aan. Over het ontstaan van de planetoïdengordel zijn verschillende theorieën. De meest waarschijnlijke grijpt terug op de manier waarop planeten gevormd worden. Kleine brokstukken, planetesimalen genoemd, klonteren samen en vormen zo een planeet. De planetoïdengordel bestaat uit zulke planetesimalen, maar door de kracht die Mars en met name Jupiter erop uitoefenen was hun eigen zwaartekracht nooit sterk genoeg om tot een planeet samen te klonteren. Ondertussen zijn de brokstukjes verspreid geraakt door het zonnestelsel of opgeslokt door Jupiter, zodat alle planetoïden bij elkaar nog net genoeg zouden zijn voor de vorming van een dwergplaneet.


Planetoïde 5535 Annefrank, in beeld gebracht door het ruimteschip Stardust in 2002.

Hoewel het gebruikelijke beeld van de planetoïdengordel een zone is waarin talloze brokstukjes je om de oren vliegen, zou je er in werkelijkheid weinig van merken als je er doorheen vloog. De hoeveelheid materiaal in de gordel is namelijk erg klein. Toch is het in de afgelopen decennia gelukt om een aantal planetoïden van dichtbij te bestuderen.

Er worden nog vaak nieuwe planetoïden ontdekt en het is dan gebruikelijk om ze te vernoemen naar een historische figuur. Dat kunnen wetenschappers en andere helden zijn, maar soms krijgen zelfs nog levende personen hun eigen planetoïde. Zo werd planetoïde 14282 onlangs naar Johan Cruijff vernoemd.

Jupiter


Jupiter met linksonder de Grote rode vlek. Afbeelding: © NASA/JPL/USGS

Reuzenplaneet Jupiter is in zijn eentje 2,5 keer zo zwaar als alle andere planeten in het zonnestelsel bij elkaar. Het is de eerste gasreus, een planeet die zo zwaar is dat zijn mantel uit dikke lagen ijskoud gas bestaat. Met een simpele telescoop is de rode kleur van Jupiter al te zien, en als het helder is, zie je de typische banden die over de planeet heenlopen. Het stormt op Jupiter, en dat is het duidelijkst waar te nemen in de grote rode vlek. Deze vlek is eigenlijk een (anti-)cycloon, die al minstens 300 jaar onverminderd woedt.


Jupiter is de oppergod in de Romeinse mythologie, maar ook god van de hemel en het onweer.

Toen de Grieken Jupiter naar hun oppergod vernoemden, konden ze nog niet weten hoe terecht die naam zou zijn. Doordat de planeet zo massief is, draait hij niet simpelweg rondjes om de zon, zoals de andere planeten dat doen. De zon en Jupiter draaien samen om een middelpunt heen, dat buiten het oppervlak van de zon ligt. Een waarnemer uit een andere zonnestelsel zou de schommeling van de zon als gevolg van Jupiter kunnen meten! Als de planeet nog iets groter was, dan zou de druk in de kern zelfs groot genoeg zijn voor kernfusie. Jupiter zou dan geen planeet zijn, maar een kleine ster.

Een groot voorwerp heeft een sterk zwaartekrachtveld. Objecten die door ons zonnestelsel bewegen, krijgen daar allemaal mee te maken. Meteoroïden en kometen worden door Jupiter aangetrokken. Meestal verandert hun baan daardoor, maar soms is de aantrekking zo sterk, dat ze uiteindelijk op Jupiter neerstorten. Waarschijnlijk is die ‘stofzuigerwerking’ van Jupiter heel gunstig voor ons op aarde. Een groot deel van de objecten die mogelijk hier neer hadden kunnen storten, vindt al op Jupiter zijn einde.


Dit moet Galileo Galilei ongeveer gezien hebben toen hij in 1609 zijn telescoop op Jupiter richtte. Je ziet de planeet met de vier grootste manen. Afbeelding: © astronomyonline.org

Grote planeten hebben vaak veel manen, en dat is zeker bij Jupiter het geval. De vier grootste manen werden al in 1610 ontdekt, door Galileo Galilei. Io, Europa, Ganymedes en Callisto werden vernoemd naar vier van Jupiter’s vele geliefden, en werden later bekend als de Galileïsche manen van Jupiter. Inmiddels weten we dat de planeet niet vier, maar meer dan zestig manen heeft.

Als Jupiter zichtbaar is, is hij één van de helderste ‘sterren’ aan de nachthemel. Met een verrekijker is al te zien dat hij geen ster is maar een planeet, en met een beetje telescoop zijn minstens vier van zijn manen zichtbaar.

Saturnus
De tweede gasreus Saturnus is een stuk minder groot dan Jupiter (ongeveer een derde van de massa), maar dankzij zijn imposante ringenstelsel is hij minstens even indrukwekkend. Hij draagt de naam van de Romeinse god van de landbouw, en is net als Jupiter, Mars, Venus en Mercurius al sinds de oudheid bekend. Saturnus is de enige planeet met een lagere dichtheid dan water: in een voldoende groot zwembad zou deze planeet blijven drijven!


Saturnus heeft het meest imposante ringenstelsel in ons zonnestelsel.

De grote ringen van Saturnus bestaan grotendeels uit ijsklompen, variërend van een paar centimeter tot een paar kilometer in doorsnede. IJs weerkaatst licht erg goed, en daarom zijn de ringen zo mooi zichtbaar. Galilei zag ze al, maar begreep nog niet wat die twee ‘handvatten’ van de planeet waren. In 1655 bekeek Christiaan Huygens de planeet met een betere telescoop, en hij beschreef dat de ‘handvatten’ van Galilei in werkelijkheid een ringenstelsel waren.


Dit spectaculaire plaatje stuurde NASA-ruimtesonde Cassini in 2011 naar de aarde. De sonde die sinds 2004 rond Saturnus draait wist de manen Dione, Pandora, Pan en Titan (op de achtergrond) op één foto vast te leggen, evenals een stuk van de ringen. Afbeelding: © NASA/JPL-Caltech/Space Science Institute

Net als Jupiter heeft ook Saturnus veel begeleidende manen. De reusachtige maan Titan is veel groter dan onze maan, en zelfs iets groter dan het kleinste planeetje Mercurius. Bijzonder is dat deze maan al eens bezoek heeft gehad van een aardse sonde. De veel kleinere maan Enceladus is voor astronomen een interessant studieobject. Op de ijzige maan komen geisers voor, en onder het oppervlak moet het knap warm zijn vergeleken met de rest van Saturnus’ omgeving. Het is goed mogelijk dat er diep onder de ijslaag van de maan een oceaan van vloeibaar water stroomt.

Uranus
Uranus is een zogenoemde ijsreus en is na de twee gasreuzen Jupiter en Saturnus de grootste planeet in ons zonnestelsel. De planeet is vernoemd naar de Griekse God van de Hemel en heeft tot zover bekend 27 manen.


Wolken zijn zelden zichtbaar op de egaal blauwe planeet. Afbeelding: © NASA/JPL

Er is iets vreemds aan de hand met Uranus. De as waar de planeet om tolt ligt namelijk in hetzelfde vlak als de baan van de planeet om de zon. Geen andere planeet in ons zonnestelsel heeft dat. Wetenschappers denken dat dit door inslagen van grote hemellichamen is gekomen. Dat zou meteen het grote aantal manen kunnen verklaren omdat zo’n grote botsing veel brokstukken zou hebben opgeleverd.

De sterke kanteling heeft grote invloed op de seizoenen op de ijsreus. Uraanse ‘winters’ zijn pikdonker, in de zomer is er onafgebroken zon. En dan te bedenken dat elk seizoen op Uranus zo’n 21 aardse jaren duurt.

Uranus is met het blote oog net niet te zien vanaf de aarde. Als je weet waar je moet kijken dan kun je hem spotten met een verrekijker, het is dan een groen schijfje. Die kleur komt van het methaan, waar relatief veel van in de atmosfeer van Uranus aanwezig is.


Voyager 2 werd in 1977 gelanceerd. Afbeelding: © NASA

Uranus heeft een aantal ringen die in 1977 per ongeluk werden ontdekt. Astronomen zagen dat sterren een aantal keer zwakker leken te worden als Uranus voorbij kwam. Dat bleek te komen door de dertien ringen die het licht van de achterliggende sterren steeds heel even verduisterde. Doordat Uranus ‘op zijn kant ligt’ lijken de ringen over de polen van de planeet te lopen.

Er is tot nu toe slechts één ruimtesonde bij deze planeet geweest. De Voyager 2-sonde passeerde de blauwe gasbol in 1986.

Neptunus
Neptunus lijkt erg op Uranus. Het is ook een blauwe ijsreus. Alleen is Neptunis wat zwaarder en dat komt omdat hij misschien een andere planeet heeft opgegeten. Neptunus is vernoemd naar de Romeinse god van de zee.


Neptunus is de god van de zee uit de Romeinse mythologie, hier afgebeeld met zijn drietand.

De planeet is het enige hemellichaam die door afwijkingen in andere planeetbanen is ontdekt. De ontdekking staat op naam van Urbain Le Verrier, John Couch Adams en Johann Galle en vond in 1846 plaats, alhoewel Galileo Galilei al een ‘ster’ had waargenomen die hij niet aanzag voor de planeet. Veel van wat we weten van Neptunus komt de de passage van Voyager 2 in 1989, dat is het enige bezoek vanaf de aarde geweest.

De sonde zag bijvoorbeeld zeer actieve stormen op het oppervlakte van de planeet. Neptunus heeft net als de andere reuzenplaneten geen vast oppervlak, de buitenste tien tot twintig procent van de planeet is gas. Als je al op Neptunus zou kunnen verblijven zou het er niet aangenaam zijn. Het is er zo’n 200 graden onder nul. Voyager zag ook dat de planeet minstens vijf complete ringen heeft, deze zijn echter erg donker.


Foto van Neptunus gemaakt in 1989 door NASA’s ruimtesonde Voyager 2. Afbeelding: © NASA

Triton is een bijzondere maan van Neptunus. De samenstelling lijkt op die van Pluto en daarom vermoeden astronomen dat Triton ook afkomstig is uit de verder naar buiten gelegen Kuipergordel en gevangen is door de zwaartekracht van Neptunus. Dat kan ook verklaren waarom Triton de ‘verkeerde’ kant op draaien (manen draaien normaal gesproken in dezelfde richting als de planeet om zijn eigen as). Triton is zal er overigens niet ‘zo heel lang’ meer zijn. Berekend is dat hij over ongeveer 100 miljoen jaar zal neerstorten op het blauwe oppervlakte van Neptunus.

Pluto en de Kuipergordel


De beste foto van Pluto. Je ziet de dwergplaneet met de manen Charon, Nix en Hydra. Afbeelding: © NASA/ESA

Pluto is een dwergplaneet. Maar wel een bijzondere, want hij mocht zo’n 75 jaar lang als een volwaardige planeet door het leven gaan. Pluto moest deze titel in 2006 inleveren. Na een lange discussie besloten astronomen dat het officieel een dwergplaneet is. En dat is misschien maar goed ook, want er zijn sinds de ontdekking van Pluto in 1930 verschillende zogenoemde plutino’s gevonden die even groot of zelfs groter zijn dan Pluto. Als Pluto een planeet is, waarom zouden zij dat dan niet zijn? Het gevolg zou alleen nog maar meer getouwtrek zijn over objecten die wel of geen planeet zouden moeten zijn.


Pluto, god van de onderwereld.

Pluto is vernoemd naar de Romeinse god van de onderwereld. Een duister figuur en dat komt wel overeen met Pluto. Op de plek waar de dwergplaneet zich ophoudt is er nog maar een fractie van het zonlicht dat wij hier op aarde ontvangen.

NASA’s New Horizons-missie bestaat uit een sonde die in 2006 werd gelanceerd en nu op weg is naar Pluto en zijn relatief grote maan Charon. Als de sonde daar is aangekomen in 2015 zal dat een hoop informatie opleveren. Nu is er nog maar erg weinig bekend over Pluto. We vermoeden dat hij bestaat uit een rotsachtige kern met daaromheen een mantel van bevroren water. Na Pluto zal de New Horizons-sonde doorvliegen naar een ander Kuipergordelobject, waar hij pas in 2020 zal arriveren.


De Kuipergordel zou bestaan uit miljarden komeetachtige objecten van steen en ijs. Afbeelding: © astronomie.nl

Pluto maakt deel uit van de Kuipergordel, die vernoemd is naar de van oorsprong Nederlander Gerard Kuiper. Hij voorspelde in 1951 dat er zich voorbij de baan van Neptunus wel eens een grote hoeveelheid steen- en ijsklompen aanwezig zou kunnen zijn. In 1992 werd er een tweede groot object gevonden in de Kuipergordel en sindsdien zien er meerdere hemellichamen waargenomen die deel uitmaken van de gordel. Objecten zijn op deze afstand moeilijk waar te nemen omdat ze weinig licht reflecteren en er nauwelijks zonlicht doordringt tot deze buitenste delen van het zonnestelsel.

Oortwolk
We zijn aangekomen bij het laatste en verste onderdeel van ons zonnestelsel: de Oortwolk, bestaande uit miljoenen komeetachtige objecten, die nog net in het zwaartekrachtveld van de zon zitten. De wolk, vernoemd naar de Nederlandse astronoom Jan Hendrik Oort, lijkt enigszins op de Kuipergordel. Alleen is hij veel verder verwijderd van de zon. Zo’n 3.000 tot 100.000 keer de afstand van de zon naar de aarde, maar niemand weet eigenlijk echt tot hoe ver deze wolk strekt. De verste objecten zouden zelfs halverwege de afstand naar de dichtstbijzijnde ster (Proxima Centauri) kunnen staan!


De komeet Hale-Bopp vastgelegd in 1997.

Oort probeerde in 1950 een antwoord te vinden op de volgende vraag: waarom zijn er nog steeds actieve kometen? Als zo’n hemellichaam namelijk een aantal keren dicht bij de zon is geweest, zou al het omringende gas (wat voor de komeetstaart zorgt) verdwenen moeten zijn. Aangezien het zonnestelsel al miljarden jaren meegaat, zou er bijna geen enkele komeet meer over moeten zijn. Maar dat is niet zo, zoals de Hale-Bopp-komeet in 1997 bewees. Zelfs met het blote oog was die komeet ’s nachts duidelijk te zien.

De oplossing, zo stelde Van Oort, was een bijna oneindige verzameling kometen die zich ver buiten de baan van Neptunus zou moeten ophouden. Door de zwaartekracht van de grote buitenste planeten zou er zo nu een dan een komeet uit de wolk worden geplukt en naar de binnenste regionen van het zonnestelsel worden geslingerd. Maar het kan ook zijn dat er zich in de Oortwolk een grote ‘planeet’ bevindt die de boel van tijd tot tijd verstoort en kometen kan lanceren. De wolk zou daarnaast wel eens bezoek kunnen krijgen van een andere ster.


De Oortwolk is een grote verzameling komeetachtige objecten op grote afstand van de zon. De planetenbanen van ons zonnestelsel passen in het stipje in het midden.

Er zijn geen directe waarnemingen gedaan van de Oortwolk. Daarvoor is het vooralsnog te ver weg, en het licht dat objecten op deze afstand zouden weerkaatsen is te zwak. Maar vermoed wordt wel dat kometen als Hale-Bopp afkomstig zijn uit deze verste en donkere regio van ons zonnestelsel.

(Kennislink)

05-12-2011

Ruimtesonde Voyager 1 is bijna het zonnestelsel uit



De Amerikaanse ruimtesonde Voyager 1, die in 1977 werd gelanceerd en onderzoek deed aan de reuzenplaneten Jupiter en Saturnus, is bijna het zonnestelsel uit. Metingen van de ruimtesonde laten zien dat hij zich in een soort overgangszone bevindt tussen de heliosfeer - het gebied dat onder invloed staat van het magnetisch veld van de zon - en de interstellaire ruimte. De nieuwste Voyager-metingen zijn deze week gepresenteerd op het najaarscongres van de Amercian Geophysical Union.

Eerder constateerde Voyager al dat de snelheid van de zonnewind - de continue stroom van elektrisch geladen deeltjes van de zon - vrijwel tot nul was gereduceerd. Inmiddels blijkt er ook sprake te zijn van een verdubbeling van de magnetische veldsterkte, alsof het magnetisch veld van de zon wordt samengeperst door de druk van het ijle gas in de interstellaire ruimte. De gemiddelde dichtheid van hoogenergetische deeltjes van de zon is afgenomen, alsof die deeltjes geleidelijk aan naar buiten 'lekken'. Het aantal energierijke elektronen uit andere delen van het Melkwegstelsel is daarentegen juist honderd keer zo hoog als voorheen.

De metingen bevestigen het bestaan van een soort 'stagnatie-zone' in het buitenste deel van de heliosfeer. Volgens Voyager-wetenschappers kan het niet lang meer duren voordat de volhardende ruitmesonde zich daadwerkelijk in de interstellaire ruimte bevindt.

© Govert Schilling

(allesoversterrenkunde)

06-12-2011

De oogst van Hubble: tienduizend wetenschappelijke artikelen



De 21 jaar oude Hubble-ruimtetelescoop heeft een nieuwe mijlpaal bereikt: het tienduizendste wetenschappelijke artikel dat op zijn metingen is gebaseerd. Dat maakt Hubble tot een van de meest vruchtbare astronomische ondernemingen aller tijden.

De artikelen die op Hubble-resultaten zijn gebaseerd, zijn geschreven door duizenden astronomen uit meer dan 35 landen. Ze behandelen bijna alle aspecten van de sterrenkunde, maar de meest voorkomende onderwerpen zijn het onderzoek van verre supernovae, de meting van de uitdijingssnelheid van het heelal en het mogelijke verband tussen de massa's van sterrenstelsels en hun centrale zwarte gaten.

Hoofdauteur van het tienduizendste artikel is Zach Cano van de John Moores-universiteit in Liverpool. Hij bericht over de zwakste supernova-explosie die ooit in verband is gebracht met een lange gammaflits - een intense uitbarsting van de meest energierijke straling.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

07-12-2011

Rode reuzen hebben snel draaiende kernen



Een internationaal team van sterrenkundigen, onder wie Saskia Hekker van de Universiteit van Amsterdam en Conny Aerts van de Radboud Universiteit Nijmegen en de Katholieke Universiteit Leuven, is erin geslaagd diep in een aantal oude sterren te kijken. Daarbij is ontdekt dat de kernen van deze sterren minstens tien keer zo snel ronddraaien als hun oppervlak (Nature, 8 december).

Dat het oppervlak van deze oude sterren traag roteert - ongeveer één omwenteling per jaar - was al bekend, maar dat de kernen wel één keer per maand om hun as draaien, werd ontdekt dankzij buitengewoon precieze metingen met NASA's Kepler-satelliet. Met Kepler analyseerde het team de golven die zich door de ster voortplanten. Deze golven zorgen aan het oppervlak voor ritmische variaties in de helderheid van de ster.

Via dit asteroseismologisch onderzoek kunnen de sterrenkundigen meer te weten komen over de omstandigheden diep binnenin de ster. Door zorgvuldig te kijken naar de diepte van de golven, konden de astronomen niet alleen bewijzen dat de kern ronddraait, maar ook dat de rotatiesnelheid spectaculair toeneemt in de richting van de ster-kern.

De drie sterren die de onderzoekers hebben bestudeerd zijn zogeheten rode reuzen. Ze bevinden zich in een evolutiestadium dat onze zon over ongeveer vijf miljard jaar zal bereiken. Een goed begrip van wat zich binnenin zo'n rode reus afspeelt, leert astronomen iets over de evolutie ervan.

Toegevoegd door Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

14-12-2011

NASA gaat op kometen jagen met harpoen


foto: NASA/Rob Andreoli.

De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA wil binnen enkele jaren met enorme harpoenen op kometen en asteroïden die de Aarde passeren gaan jagen. Bedoeling is dat die harpoenen stalen verzamelen die nadien op Aarde bestudeerd kunnen worden.

Om te berekenen hoeveel kracht die harpoenen nodig zullen hebben, hebben NASA-wetenschappers een twee meter lange kruisboog ontwikkeld waarmee in het Goddard Flight Center verschillende tests worden uitgevoerd.

De harpoenen worden afgeschoten in grote vaten met zand en stenen die het oppervlak van kometen moeten voorstellen. Al geeft NASA wel meteen toe dat dat niet meteen een exacte wetenschap is. "We weten simpelweg niet wat we op die kometen zullen vinden", zegt Donald Wegel die het project leidt. "Het oppervlak kan zacht en donsig zijn, bedekt met een dikke laag stof. Maar het kan evengoed ijs zijn, of steen."

Tegen 2016 wil de NASA de Osiris-Rex klaar hebben, de ruimtesonde die de harpoenen zal vervoeren. (hlnsydney/sps)


(HLN)