Het moderne gevoel (of gebrek daaraan)

Dat mensen van elkaar verschillen zal niemand (moeten) verbazen. Dat opvoedingen / jeugdtijden van elkaar verschillen ook niet. Dat die verschillen op langere termijn leiden tot grote verschillen in gedrag en maatschappelijke inzet ook niet, maar op de meeste momenten zeggen we iets heel anders, namelijk dat alles een keuze is. Ergens spijt van hebben is tegenwoordig praktisch schande. Lees maar eens op fok dat iemand spijt heeft van een foute studiekeuze (het woord alleen al), dan komt vervolgens een legertje schuld-specialisten zulke 'zinvolle' reacties geven als 'ja, had je kunnen weten hoor'. Wat zo ongeveer de empathische waarde heeft van een geweerschot op een toch al open wond. Natuurlijk kun je dit, en een rits aan gelijksoortige gedragingen, heel makkelijk scharen onder zoiets als maatschappelijk verhuftering (en een jong publiek), maar ik wil toch wat verder gaan dan dat.

Jaren geleden zag ik een programma waarin een volwassen hond werd getoond die tijdens een wandeling steeds om zijn 'baasjes' heen bleef dartelen. Een voiceover gaf aan dat dit het gedrag is van een pup en eigenlijk niet iets wat een volwassen hond of wolf zou moeten vertonen. Een hond, zo ging de stem verder, groeit in feite nooit op en blijft hangen in een kinderlijk bewustzijn. Nu gaat het nog iets te ver om te stellen dat dit bij mensen ook gebeurd, maar we kunnen wel speculeren dat dit het geval zou kunnen zijn. Natuurlijk is dit op zichzelf geen nieuw idee, vele auteurs gebruiken een soortgelijk motief ("Amusing ourselves to death", bijvoorbeeld) om de kinderlijkheid van de moderne burger, consument, mediagebruiker en zelfs producent en politici te benadrukken.

Maar wat daar in mist is het gebrek aan empathische inleving wat een kind vaak wel heeft en van een volwassene wordt verwacht om wel aanwezig te zijn. De routines en methoden die iemand tot beschikking heeft om dit "te tonen" verschillen uiteraard ook nog eens met de opvoeding, achtergrond en huidige situatie, maar het heeft er een beetje de indruk van dat mensen niet meer zo vanzelfsprekend toegang hebben tot degelijke routines en methoden van emotionele zelfbeheersing. En dan met name tegenover anderen natuurlijk, een zweep over jezelf heen gooien is niet zo moeilijk, aardig zijn des te meer (voor de meeste mensen, blijkbaar). Of we het dan moeten gooien op gevolgen van moderniteit (individualisering, secularisering) of het verval van instituten die een min of meer vaste identiteit meegaven of een verminderd vermogen van weerbaarheid tegen steeds grotere eisen en veranderingen (bijvoorbeeld juist omdat de oude instituten juist niet vervallen, maar eerder minder effectief worden), is een vraag die geen eenduidig antwoord heeft.

Wij menen te leven in de meest welvarende tijd die we kennen. De enige menselijke maat die tegenwoordig nog nodig lijken te hebben, is geen maat. En voor sommigen betekent dat ook meteen: de leukste tijd (zie 'alles wat we wilden', holland doc). De reclamebureau's laten in elk geval geen kansen liggen om dit nog eens aan ons te benadrukken. Maar als dit de leukste tijd is, waarom zie we dan in zoveel statistieken juist een sterke stijging van depressies, angst, eenzaamheid, enzovoorts? Niet alleen dat, maar ook in AD(H)D en het autisme spectrum (al moet de stijging daar vooral aan de diagnose worden geweten). Een focus op emoties en afwijkingen (sneller 'ziek') is natuurlijk ook vrij recent, maar het is net zo goed mogelijk dat we in een groter proces zitten wat ons emotioneel kompas steeds minder richting geeft. Dat het als het ware stelselmatig gesaboteerd wordt. En zelfs als deze groepen geen grote stijging hebben, op zijn minst een steeds luider gezeur over gebrek aan aandacht (van anderen en van zelf voor anderen) of haast obsessieve focus hebben ("die autisten op mijn opleiding", bijvoorbeeld). Zelfs een goedbedoelde opmerking over zaken des vaderlands kan je al worden afgerekend met "linkse hond", "elitaire intellectueel" en wat je nog meer kunt invullen. Vraag je echter mensen dan weer hoe ze met intens verdriet om gaan, zoals het overlijden van dierbaren, dan volgt eigenlijk vooral stilte. Blijkbaar weet men van alles, behalve de zaken die voor biologische, empatisch (zeer) begaafde wezens het meest van belang zouden kunnen zijn.

Kortom (tl; dr) : Is het moderne gevoel, en / of het gebrek daaraan op het gepaste moment, eentje van apathie, drift, complete ontregeling van onze emotionele huishouding of nog iets compleet anders? En waarom is deze zo volstrekt paradoxaal?