Olielek: oceanen vergiftigd en mens gedoemd? #2

Olie in de Golf van Mexico is helemaal niet verdwenen

Nu het olielek in de Golf van Mexico eindelijk is gedicht duiken in de media vreemde berichten op over hoe het grootste deel van de meer dan 800 miljoen liter ruwe olie die in zee vloeide, verdwenen is. Vooral "door het grote oplosvermogen van de zee", lezen we, en "door het gebruik van effectieve oplosmiddelen". Maar: zowat de helft van de olie - 400 miljoen liter - dwaalt nog rond in de Golf. Wanneer we mensen ter plaatse - bewoners, kritische journalisten en wetenschappers die niet betaald worden door BP - confronteerden met de optimistische berichten, werden we op hoongelach onthaald. "Allez jong, hij borrelt hier op het strand gewoon uit de grond."

Hoera, geen olie meer! Driekwart is weg. Zo interpreteerden de meeste media de presentatie van een grafiek in het Witte Huis waarop te zien was dat het allemaal niet zo erg was met die olie. Er zijn echter een paar problemen.

Eén: wie de moeite doet om dat rapport te lezen kan niet anders dan zich afvragen hoe concreet dit allemaal is , hoe dat is gemeten en wie dat heeft gedaan. Dat is informatie die de Amerikaanse overheid bij wet verplicht is te delen met BP, de veroorzaker van de ramp, maar vreemd genoeg niet met de gedupeerden.

Twee: de Amerikaanse overheid en het Witte Huis is tot nu niet meteen de meest betrouwbare bron in deze. Dat is tijdens de hele crisis gebleken. Te veel leugens, tegenstrijdigheden en vooral te veel belangenvermenging. In alweer een knap staaltje onderzoeksjournalistiek stelt Rolling Stone Obama en zijn administratie aan de kaak inzake de olieramp. En dat is maar een fractie van het verhaal. Sinds het begin van de olieramp is duidelijk dat Amerikaanse overheidsinstellingen moedwillig wetenschappers hebben gemuilkorfd, om te beginnen die in eigen loondienst. (Lees bijvoorbeeld dit artikel in Nature).

Chu sssssttt
En dan is er de Amerikaanse minister van energie, Steven Chu, zelf een wetenschapper en de man die aan het hoofd staat van het panel experts achter deze cijfers. Een jaar voor Obama Chu opviste om Energy Secretary te worden, richtte die het Energy Biosciences Institute op aan de Universiteit van Berkeley. Dat instituut kreeg 500 miljoen dollar van ... BP. En wat hiermee? Chu benoemde Steve Koonin als ondersecretaris. Koonin was zowat de topwetenschapper van BP sinds 2004.

Groot glas
Drie: is het glas half leeg of half vol? Dat is natuurlijk een kwestie van interpretatie. Maar toch even stellen dat het wel een heel, heel groot glas is. Zelfs de meest optimistische zielen kunnen op de grafiek en in het bijhorend rapportje zien dat er voor 2,1 miljoen vaten olie niet echt een uitleg is van waar die naartoe is. Om u een idee te geven wat 2,1 miljoen vaten olie betekent: stapel ze op elkaar en je krijgt een toren die 1.800 kilometer hoog is. Ook een kwestie van interpretatie: operatieleider Thad Allen letterlijk: "we proberen uit te vissen waar de olie naartoe is." En "ze weten niet waar hij is" wordt blijkbaar snel "hij zal dan wel weg zijn".

Graven op het strand
Vier: het gaat lijnrecht in tegen wat we horen van mensen aan het front van de olieramp. Hier is te zien hoe de olie gewoon opborrelt op de stranden van Louisiana. Wie op andere, ogenschijnlijk propere stranden een spade in de grond steekt stoot al snel op een dikke laag ruwe olie. Duikers melden dat de olie ook nog in het water zit. En een collega van Bloomberg die wel belden op een strand in parish County meldde dat daar vannacht weer een dik tapijt olie is aangespoeld.

De bijzonder toxische oplosmiddelen (en in veel landen verboden wegens kankerverwekkend), waarvan BP zeven miljoen liter gebruikte, zijn nu al binnengedrongen in de voedselketen. Ze hebben hun werk goed gedaan, althans voor BP: de olie is van het oog onttrokken. Wat de combinatie erg giftige olie plus erg giftig oplosmiddel op lange termijn gaat aanrichten in die voedselketen weet niemand.

Body count
De Amerikaanse overheid heeft trouwens ook cijfers van dode dieren gegeven. Het gaat om dieren die daadwerkelijk zijn geborgen. Alweer ontbreken details (specifieker dan vogels, zoogdieren en schildpadden is het niet) en bovendien zijn de cijfers wetenschappelijk onjuist. Uit voorgaande olierampen blijkt dat minstens 90 procent van de dode dieren nooit aanspoelen maar naar de diepte zinken. Dat geeft meteen een ander plaatje: 35.000 vogels, meer dan 5.000 zeeschildpadden en zeker 660 dolfijnen. En die projectie gaat er van uit dat alle dode dieren ook daadwerkelijk geborgen zijn, wat natuurlijk onzin is. Bovendien zou 80 procent van de schildpadden Kemp's Ridley schildpadden zijn, de meest bedreigde soort op aarde. Volgens een laatste schatting (voor de ramp) waren er nog hooguit 8.000 van.

BP moet het weten, publiek niet
Over de stroom van informatie valt overigens nog iets interessants te zeggen. Dankzij een wetgeving die nog geïnspireerd werd door voormalig vice-president Dick Cheney, is de Amerikaanse overheid verplicht al zijn data te delen met BP maar moet het die niet openbaar maken aan het Amerikaanse publiek. Dat is niet alleen straf in een democratie, het is bovendien een fantastisch juridisch instrument voor BP. Het stelt BP in staat zijn rechtzaken minitieus voor te bereiden, met toegang tot informatie die mensen die een klacht tegen hen indienen niet mogen zien. Exxon heeft de wetgeving al handig toegepast met de ramp van de Exxon Valdez. Het had toegang tot de informatie over vernielde natuur, liet in afwachting van de rechtszaak studies in elkaar boksen door wetenschappers die het op de payroll zette om die informatie tegen te spreken en ontliep zo miljarden aan schadevergoeding.

BP is ook al volop bezig wetenschappers voor zijn kar te spannen. Het heeft al tientallen experts binnengelokt met veel geld om hun research te sponsoren. Het addertje onder het gras: als ze tekenen, tekenen ze meteen een non-disclosure over hun data over de olieramp voor drie jaar.

Embedded journalism
Hoe is het zo ver kunnen komen? Wel, BP en de Amerikaanse overheid hebben voor de ramp een media-manipulatietechniek toegepast die op punt gezet is in ondermeer Irak en Afghanistan: het zogenaamde embedded journalism.

Twee principes
Dat steunt op twee principes: het eerste is de veronderstelling dat de media lui zijn en alles publiceren wat je hen op een blaadje presenteert. Dus werd er een Joint Information Center opgericht, waar mensen van BP samenwerkten met overheidsmensen om ons de beste informatie te bezorgen. De pers dronk dus koffie van BP in een gebouw dat eigendom is van BP en kreeg geregeld updates van Amerikaanse kustwachtofficieren en woordvoerders van andere overheidsinstellingen die, zo bleek, betaald werden door BP. Sommigen onder hen, zoals een woordvoerster van de kustwacht, bleek al tien jaar de account te doen van BP op een pr-bureau in San Francisco.

Voor die vervelende reporters die niet tevreden zijn met persberichten is er een tweede principe: zorg dat ze niks zien, laat staan fotograferen of filmen. Om dat te verwezelijken werden er no fly-zones afgevaardigd ("om het drukke vliegverkeer bezig met de opkuis niet te storen"), moesten journalisten op een flinke afstand blijven van waar crews olie aan het opkuisen waren ("om die niet te hinderen") en mochten leden van de pers met boten niet dicht bij olievlekken komen ("uit veiligheidsoverwegingen"). Homeland Security zette zelfs celstraffen en zware geldboetes op overtredingen.

"Dominate the information environment"
BP hielp een handje: wie werkte bij de opkuis (betaald door het olieconcern) en met de pers praatte mocht zijn boeltje pakken. Als die arbeiders zagen dat journalisten "ongewenste" foto's wilden nemen moest "ingegrepen" worden. Tientallen arbeiders hebben dat ondertussen bevestigd.

Een uitgelekte memo tussen directieleden bij BP stipuleerde dat "ten allen koste moet worden vermeden dat er foto's van met olie besmeurde dieren in omloop komen" want "dan zijn we gezien". Tony Hayward, de BP-topman die kloeg dat de ramp zijn leven had overhoop gegooid ("I want my life back"), werd zelfs (per ongeluk) gefilmd toen hij persoonlijk een fotograaf verbood foto's van olieverontreiniging te nemen.

Verschillende collega's werden de jongste maanden hardhandig aangepakt, bedreigd en zelfs vastgezet omdat ze verslag wilden uitbrengen over een milieuramp.

Het Amerikaanse leger windt overigens al lang geen doekjes meer rond deze vorm van journalistiek en zegt ronduit dat het dient "to attempt to dominate the information environment". (mvl)

06/08/10 12u17

www.hln.be