Irak-debat bewijst: iedereen gaat voor eigen hachjeHoofd- en bijrollen in de krakende coalitie ontrafeld. Van een hardleerse spindoctor tot een partijdige voorzitter.
Jack de Vries; Staatssecretaris spint erop losHet Irak-rapport is dinsdag nauwelijks uit of Jack de Vries twittert al: ‘Davids ontkracht alle spannende verhalen over militaire inzet en benoeming SG Navo van de afgelopen jaren. Mooi zo.’ Hoewel hij als staatssecretaris van Defensie geen rol heeft, is De Vries één van de eersten met wie Balkenende het snoeiharde Irak-rapport bespreekt. De Vries was jarenlang zijn spindoctor. Tot nu toe deed ‘de schaduw van Balkenende’ in zijn nieuwe functie zijn best om op de achtergrond te blijven. Gisteren werd voor het eerst pijnlijk zichtbaar hoezeer de premier nog op hem vaart.
Precies in de lijn van De Vries’ tweet belegt Balkenende nog die middag een persconferentie waarin hij zijn eigen straatje tracht schoon te vegen. Het is een standaard strategie van De Vries: in het gevecht om de beeldvorming moet je de eerste klap uitdelen. Hoe sneller het vernietigende nieuws wordt ontkracht, hoe korter de lijdensweg. Maar het CDA overspeelt zijn hand. Te opzichtig vent de premier positieve punten uit en wuift hij kritiek weg. Hij doet bovendien de inhoud geweld aan. De PvdA-fractie dwingt een nieuwe verklaring van de premier af. Zelfs daarna zet De Vries het spinnen onverminderd voort. Het is een gek gezicht: een bewindspersoon achter in de Kamer tussen voorlichters. Of daarna hoppend tussen journalisten op de publieke tribune.
![]()
Het mag niet baten. Waar CDA-spindoctors normaal klaar staan om de nederlaag van de PvdA erin te wrijven, gaan ze nu zelf nat. De Vries probeert ’t weg te moffelen. ‘Het is als na een ruzie in een relatie. Daarna wordt het zoenen alleen maar beter’, probeert hij in De Telegraaf. ‘Als dit nodig was om een kabinetscrisis te voorkomen, moet je niet steggelen over een paar woorden’, zegt hij in het FD. Daarmee doet hij ten onrechte alsof het om een kleinigheidje gaat. Die paar woorden gaan over het mandaat om een oorlog te steunen. Het toont hoe ver hij bereid is te gaan in zijn spindoctorsrol.
Wouter Bos; PvdA-leider net zo goed om gegaanDoor alle aandacht voor de ommezwaai die premier Jan Peter Balkenende wel of niet heeft gemaakt in de discussie over het Irak-onderzoek, blijft de rol van PvdA-leider en vicepremier Wouter Bos onderbelicht. Híj schaarde zich achter de kabinetsverklaring over het onderzoek die recht inging tegen alles waar zijn eigen partij voor staat.
Balkenende gezwicht onder druk van de PvdA-fractie? Dat geldt dan voor Bos te meer.
Hij wist heus wel welke ‘stevige en verontrustende conclusies’ de PvdA belangrijk vond in het Irak-rapport. ‘Dat informatie van inlichtingendiensten selectief is gebruikt, dat een adequaat volkenrechtelijk mandaat ontbrak en dat zowel Kamer als Ministerraad niet volledig zijn geïnformeerd.’ Dat heeft de fractie al vroeg op dinsdagmiddag in een persbericht gezet.
Kort hierop komt Balkenende echter met een verklaring die twee van deze drie conclusies van tafel veegt. Over het volkenrecht ‘werd en wordt verschillend gedacht’, claimt hij. En van de informatievoorziening aan het parlement ‘hebben wij een ander beeld dan de Commissie’.
‘Ik weet zeker dat Wouter Bos het hier niet mee eens is’, zegt PvdA-fractievoorzitter Mariëtte Hamer direct. ‘Ik zie dit niet als een verklaring namens de PvdA-bewindslieden.’ Ze is ‘onaangenaam verrast’.
Maar Balkenende en ChristenUnie-vicepremier André Rouvoet zeggen dat de tekst wel met Bos is afgestemd en dat ook namens hem is gesproken. Bos zelf vlucht weg voor journalisten die opheldering vragen.
Maar het is waar: hij ís akkoord gegaan met de verklaring.
Het lukt de PvdA-fractie een níeuwe kabinetsreactie los te krijgen die meer recht doet aan het rapport-Davids. Een mooie prestatie, maar dit zadelt de partij ook met een probleem op: want hoe kan de fractie de winst incasseren, zonder dat Bos afgaat? Die had immers zijn handtekening onder de eerste tekst gezet.
De PvdA-top besluit naar buiten het verhaal te verkopen dat met de van tevoren opgestelde – en door Bos goedgekeurde – ‘voordracht’ van Balkenende niet veel mis was. Nee, de premier zou pas fouten hebben gemaakt in het ‘vraag-antwoordspel’ met de pers, daarna, zegt Hamer op woensdag in een tumultueus debat. Terwijl Hamer op dinsdag consequent de kachel heeft aangemaakt met ‘de reactie’ of ‘de verklaring’ van Balkenende, heeft ze woensdag in het debat ineens alleen nog maar problemen met ‘het onstane beeld’.
Dit wordt doorgeprikt door onder anderen Mark Rutte, de leider van de VVD: ‘Mevrouw Hamer heeft vice-premier Bos teruggefloten.’ Donderdagochtend blijkt dat ook de Jonge Socialisten, de jongerenafdeling van de PvdA, doorhebben wat er aan de hand is. Ze laten weten ‘onaangenaam verrast te zijn over het feit dat deze reactie vooraf is goedgekeurd door vicepremier Bos’. Gelukkig voor de PvdA wordt de beeldvorming dan gedomineerd door de ‘knieval’ van Balkenende.
Gerdi Verbeet; Voorzitter redt partijgenotenGerdi Verbeet (PvdA) wekt woensdag al vroeg de indruk dat zij de coalitie uit de wind wil houden. Na een dag onderhandelen is de regering het om half negen ’s avonds nog niets eens over een gezamenlijke brief. Maar de voorzitter heeft daar alle begrip voor. ‘Ik vind dat de minister-president en de ministers de tijd moeten hebben om een verstandige brief aan ons te schrijven.’
Als de brief en het debat er alsnog komen, redt Verbeet op cruciale momenten een partijgenoot. Eerst PvdA-fractievoorzitter Mariëtte Hamer die nog voor ze zelf een woord heeft gezegd door de oppositie wordt ondervraagd. Ze komt klem te zitten als VVD-leider Rutte vraagt of zij haar partijleider Bos soms heeft teruggefloten over Balkenende’s verklaring. Hamer komt er niet uit. Dan opeens voelt Verbeet de noodzaak ‘de orde in dit debat te brengen’. Minuten nadat de vragen aan Hamer zijn begonnen, zegt ze: ‘U zult er allen begrip voor hebben dat je soms door zoiets overvallen kunt worden. Het lijkt me toch dat we mevrouw Hamer ook in de gelegenheid moeten stellen om haar eigen verhaal te houden.’ Hamer probeert Rutte toch antwoord te geven, komt er weer niet uit. Weer grijpt Verbeet in. Hamer haalt opgelucht adem. Ze wil graag haar eigen betoog houden, zegt ze nu.
![]()
Uren later zaagt D66-leider Alexander Pechtold PvdA-vicepremier Bos door. Dinsdag heeft Hamer gezegd dat Balkenende niet namens de PvdA-ministers heeft gesproken. Nu, een dag later, staat in de brief dat dat wel degelijk zo is. Waarom heeft Bos dit niet meteen gezegd? Dan was er geen crisis geweest. Pechtold licht zijn vraag omstandig toe, wat Verbeet de kans biedt Bos te hulp te schieten. Als hij stamelend aan een antwoord begint – ‘Wat zal ik daar nou eens op zeggen?’ – komt Verbeet gauw tussenbeide. ‘Het was geen vraag’, zegt ze ten onrechte. En de beurt gaat naar een ander.
Jan Peter Balkenende; Premier geef nooit écht iets toeNooit maar dan ook nooit een fout toegeven. Onder dat motto regeert deze premier al acht jaar het land. Dinsdag wekt hij de woede van de PvdA door grote afstand te nemen van de commissie-Davids. Als hij na een dag onderhandelen die verklaring afzwakt, mag dat zo niet heten. ‘Ik neem niets terug’, zo begint hij het Kamerdebat. ‘Dat is één.’
Hoe kijkt de premier terug op de politieke steun aan de Irak-oorlog nu blijkt dat Davids vindt dat die juridisch ongedekt was? In een hoek gedreven door GroenLinks-leider Femke Halsema komt hij met: ‘Ik zou destijds hetzelfde hebben gedaan als ik niet meer had geweten en de opvatting had die ik toen had. Daar sta ik gewoon voor. Als je met de inzichten van nu terug zou kijken, denk ik dat je het anders zou hebben gedaan.’
Halsema: ‘Maar het moet toch niet zo heel moeilijk zijn om op een gegeven moment te zeggen dat u met de kennis van nu vindt dat wij toen een verkeerde beslissing hebben genomen?’ Dat kan zij volgens de premier onmogelijk van hem vragen. Sterker, hij is eigenlijk al te ver gegaan. Als de GroenLinks-leider hem confronteert met zijn eigen woorden: ‘met de kennis van nu zouden wij het toen anders hebben gedaan’, maakt hij gauw weer een terugtrekkende beweging: ‘Kunnen hebben doen.’
Ook de met pijn en moeite door de PvdA binnengesleepte Kamerbrief bevat zo’n Balkenendiaanse formulering: ‘Met de kennis van nu aanvaardt het kabinet dat voor een dergelijk optreden een adequater volkenrechtelijk mandaat nodig zou zijn geweest.’
Adequater? Het was adequaat maar het kon nog adequater? Is iets niet gewoon wel of niet adequaat?
Gretig doen PvdA’ers of de premier toegeeft dat de volkenrechtelijke basis niet deugde, na zeven jaar het tegendeel te hebben bedoeld. Alsof Balkendende zoiets zou doen.