Het Astronomie Topic #3

26-11-2009

"De zon is dood"



Mogelijk wordt het kouder op aarde door een gebrek aan explosies op de zon De zon is dood, zegt de Nederlandse astronoom Kees de Jager uit Texel. De vermaarde deskundige op het gebied van zonne-explosies stelt dat er momenteel verontrustend weinig van zulke explosies op de zon zijn.

Afkoeling aarde?
Mogelijk wordt het daardoor kouder op aarde. Tussen 1650 en 1710 ging de temperatuur al gemiddeld iets omlaag door een gebrek aan zulke explosies op de zon.

De zon heeft elke elf jaar een piek en een dal in het aantal zonne-explosies. In 2006-2007 was er zo'n dal. "Inmiddels zou het aantal explosies weer moeten toenemen, op weg naar een piek rond 2011 à 2012. Maar tot onze verbazing werd het aantal explosies alsmaar lager en lager", zegt De Jager.

"Zo dood als een pier"
"Een paar weken geleden was er nog wel zo'n explosie, na lange tijd. Sommigen dachten dat de stille periode voorbij was. Maar sindsdien is de zon weer dood. Zo dood als een pier".

Over de reden van de trendbreuk tast De Jager in het duister. "Geen mens die dat weet", zegt hij. "Het is erg intrigerend. We hebben het er met wetenschappers voortdurend over". (anp/tw)

(HLN)

26-11-2009

Sterrenhoop blijkt opgeslokt sterrenstelsel



Een internationaal team van sterrenkundigen heeft vastgesteld dat een compacte verzameling van sterren in de centrale verdikking van ons Melkwegstelsel waarschijnlijk het overblijfsel is van een klein sterrenstelsel dat door het onze is opgeslokt (Nature, 26 november).

De bolvormige sterrenhoop, die de aanduiding Terzan 5 draagt, bestaat niet uit sterren van min of meer gelijke leeftijd, zoals andere sterrenhopen van dit type. In plaats daarvan zijn de sterren verspreid over twee perioden ontstaan: ongeveer 12 miljard jaar geleden en 6 miljard jaar geleden.

Uit de waarnemingen, die gedaan zijn met de Europese Very Large Telescope in Chili, blijkt verder dat Terzan 5 meer sterren bevat dan tot nog toe werd gedacht. Er is voor zover bekend slechts één andere bolvormige sterrenhoop die dezelfde eigenschappen vertoont: Omega Centauri. En ook die wordt beschouwd als het overblijfsel van een opgeslokt sterrenstelsel.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

02-12-2009

Enorme explosie was laatste levensteken van zwaarste ster



Een enorme sterexplosie die in 2007 is waargenomen lijkt het laatste levensteken te zijn geweest van een van de zwaarste sterren in het heelal. Dat blijkt uit berekeningen die Israëlische sterrenkundigen in Nature van 3 november publiceren.

Onderzoek van het spectrum van de supernova, die bekend staat als SN 2007bi, wijst erop dat de ster op het moment van de ontploffing zeker 100 keer zo zwaar moet zijn geweest als onze zon.

Omdat zware sterren aan het eind van hun bestaan veel materie verliezen, betekent dit dat de ster oorspronkelijk nog aanzienlijk zwaarder moet zijn geweest. Mogelijk bedroeg zijn geboortemassa zelfs 200 zonsmassa's. Dat zou hem, achteraf gezien, tot de zwaarste ster maken die we kennen.

Normaal gesproken laten zware sterren na een supernova-explosie een zwart gat of neutronenster achter. Maar paradoxaal genoeg gebeurt dat bij de allerzwaarste sterren waarschijnlijk niet. De omstandigheden in de kern van zo'n ster zijn dermate extreem, dat energierijke fotonen (stralingsdeeltjes) spontaan in elektronen en positronen (kleine materiedeeltjes) veranderen. Door deze omzetting verandert de kern in een reusachtige thermonucleaire bom die de ster volledig aan flarden blaast.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoverserrenkunde)

03-12-2009

Eerste foto van koele planeet (of dwergster) gemaakt



Sterrenkundigen van het Max-Planck-Institut für Astronomie hebben een lichtzwak hemellichaam ontdekt en gefotografeerd dat in een baan om de ster GJ 758 draait. De geschatte massa van het object is 10 tot 40 maal zo groot als die van Jupiter, de grootste planeet van ons zonnestelsel. Daarmee zou het ofwel een reuzenplaneet ofwel een bruine dwergster kunnen zijn. Maar één ding staat vast: met een temperatuur van ongeveer 330 graden Celsius is het de koelste begeleider die ooit bij een zonachtige ster is waargenomen.

Het valt niet mee om foto's van planeten bij andere sterren te maken: ze verbleken volkomen bij de ster waar ze omheen draaien. Daarom moeten sterrenkundigen hun toevlucht nemen tot trucs om het felle sterlicht te onderdrukken. In dit geval is dat gebeurd met een techniek die Angular Differential Imaging wordt genoemd. Daarbij wordt een aantal afzonderlijke opnamen zodanig gedraaid en bij elkaar opgeteld, dat het sterbeeldje onderdrukt en het zwakke beeldje van de planeet juist versterkt wordt. De begeleider van GJ 758 bevindt zich op een afstand die vergelijkbaar is met de afstand tussen onze zon en de planeet Neptunus. Dat hij veel warmer is dan Neptunus, wijst erop dat hij nog bezig is samen te trekken. Dat maakt het moeilijk om zijn massa precies vast te stellen. Daarom staat ook nog niet vast of het een planeet of een kleine, mislukte ster is. Ook onzeker is of een ander lichtzwak object dat op de opname staat, ook om de ster draait of dat het een toevallig gefotografeerd achtergrondobject is.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

03-12-2009

Japanse satelliet ontdekt schat aan metalen in het heelal



De Japanse röntgensatelliet Suzaku heeft een grote hoeveelheid metalen opgespoord in het hete gas tussen de sterrenstelsels van de zogeheten Perseuscluster (The Astrophysical Journal Letters, 1 november). Het gaat daarbij om chroom en mangaan - ook in gasvorm welteverstaan. Het is voor het eerst dat deze beide metalen in een cluster van sterrenstelsels zijn ontdekt.

In het deel van de cluster dat Suzaku bestudeerd heeft, zit ruwweg 30 miljoen zonsmassa's aan chroom en 8 miljoen zonsmassa's aan mangaan. Op onbereikbare afstand helaas, want de Perseuscluster bevindt zich op een afstand van 230 miljoen lichtjaar.

Ruwweg 98 procent van alle normale materie in het heelal bestaat uit waterstof- en helium gas. Zwaardere elementen, zoals die waaruit de aarde en wij bestaan, zijn schaars. De metalen in de Perseuscluster zijn afkomstig van naar schatting 3 miljard supernova-explosies waarbij de metalen de ruimte in werden geblazen.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

04-12-2009

Zwart gat bij Zwaan 'amper' 7.800 lichtjaar van Aarde



(archieffoto)
De afstand van de aarde tot een zwart gat in de nabijheid van het sterrenbeeld Zwaan is 'slechts' 7.800 lichtjaar, meldt ruimte-instituut SRON. De afstand is veel kleiner dan deskundigen eerder dachten, staat in The Astrophysical Journal. Een lichtjaar is ongeveer 100.000 miljard kilometer.

hoekverschuiving
Een internationaal team van sterrenkundigen heeft de radiostraling van het zwarte gat en zijn begeleidende ster, V404 Cygni, gemeten. Hierbij hebben zij gebruikgemaakt van zogenoemde hoekverschuiving van het duo. Deze meetmethode kent een relatief kleine foutmarge, namelijk minder dan zes procent.

40 kilometer per seconde
Uit de metingen leiden de sterrenkundigen af dat dit zwarte gat is ontstaan uit een supernova-explosie. Het beweegt zich met een snelheid van 40 kilometer per seconde door de ruimte. Onderzoeker Peter de Jong hoopt via dit onderzoek een beter beeld te krijgen van het ontstaan van zwarte gaten. (belga/sam)

(HLN)

07-12-2009

Helderheidsvariaties van rode reuzensterren blijven raadselachtig



Een omvangrijk onderzoek met de Europese Very Large Telescope heeft geen einde kunnen maken aan een raadsel rond sterren zoals onze zon. Integendeel: het mysterie is alleen maar groter geworden.

Alle sterren van het kaliber zon zwellen aan het einde van hun bestaan op tot koele, rode reuzensterren. Zulke sterren vertonen duidelijke, regelmatige helderheidsveranderingen met een periode van enkele jaren. Aangenomen werd dat deze variaties geheel te danken zijn aan het feit dat de ster pulseert, dat wil zeggen: afwisselend opzwelt en samentrekt. In ongeveer één op de drie gevallen vertoont zo'n rode reus echter nog een extra periodieke variatie met een nog iets langere periode.

Om erachter te komen hoe die extra helderheidsvariatie ontstaat, zijn de afgelopen tweeënhalf jaar 58 van die sterren nauwgezet gevolgd. De resultaten van dat onderzoek kunnen echter niet met het pulseren van de sterren in overeenstemming worden gebracht. Ook de mogelijkheid dat de sterren deel uitmaken van dubbelstersystemen wordt uitgesloten geacht. Maar wat de onverklaarbare variaties ook moge veroorzaken, vaststaat dat ze gepaard gaan met massaverlies: de rode reuzen stoten forse hoeveelheden materie uit.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

08-12-2009

Herboren ruimtetelescoop ontdekt verste sterrenstelsels ooit



Met behulp van de in mei verbeterde Hubble-ruimtetelescoop hebben twee teams van Britse sterrenkundigen sterrenstelsels ontdekt die waarschijnlijk de verste zijn die ooit zijn waargenomen. De stelsels zijn vastgelegd met de nieuwe Wide Field Camera 3 (WFC3).

Door de uitdijing van het heelal lijkt het licht van een sterrenstelsel roder naarmate dat stelsel verder van ons verwijderd is. Omdat de WFC3-camera heel gevoelig is in het infrarood (golflengten voorbij het rode deel van het zichtbare spectrum), is hij dus heel geschikt om verre sterrenstelsels op te sporen. Het licht van de nu ontdekte stelsels heeft er waarschijnlijk meer dan 13 miljard over gedaan om de aarde te bereiken. Dat wil zeggen dat deze sterrenstelsels minder dan een miljard jaar na de oerknal moeten zijn ontstaan.

Het licht van de stelsels is zelfs nog zwakker dan sterrenkundigen verwachtten. Bekend is namelijk dat het gas dat zich in de ruimte tussen de sterrenstelsels bevindt vroeg in de geschiedenis van het heelal geïoniseerd is (een proces waarbij de gasatomen elektronen kwijtraakten). Maar de straling van de stelsels op de Hubble-opnamen lijkt niet sterk genoeg om deze ionisatie te hebben veroorzaakt.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesversterrenkunde)

09-12-2009

Magnetische kracht bundelt energie van gammaflits



Waarnemingen van het gepolariseerde licht afkomstig van een zogeheten gammaflits wijst erop dat grootschalige magnetische velden een cruciale rol spelen bij deze hevige explosies (Nature, 10 december).

Gammaflitsen worden doorgaans in verband gebracht met extreem hevige supernova-explosies. Het materiaal dat bij zo'n explosie wordt weggeblazen, bereikt snelheden die in de buurt van de lichtsnelheid komen. De uiterst snelle deeltjes verlaten de ontploffende ster in de vorm van twee smalle bundels, en iets soortgelijks geldt voor de gammastraling. Hierdoor is een gammaflits tot op zeer grote afstand waarneembaar, maar alleen als zo'n bundel toevallig in de richting van de aarde wijst.

Onduidelijk is nog op welke manier de materiedeeltjes tot deze enorme snelheden worden versneld. De sleutel tot de verklaring zou wel eens kunnen liggen bij de magnetische velden die op 2 januari jl. met een camera van de Liverpool Telescope op het Canarische eiland La Palma zijn waargenomen. Volgens de betrokken sterrenkundigen zijn deze magnetische velden verantwoordelijk voor de versnelling en bundeling van de gasdeeltjes die bij deze explosie vrijkwamen.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkund)

10-12-2009

Tien jaar XMM-Newton heeft kijk op heelal ingrijpend veranderd



De XMM-Newton van ESA, de gevoeligste röntgentelescoop die ooit in de ruimte is gebracht, viert vandaag zijn tiende verjaardag in de ruimte. Met behulp van de door SRON ontwikkelde, supergevoelige reflectietraliespectrometer heeft de telescoop onze kijk op de heetste en meest extreme gebieden van het Universum ingrijpend veranderd.

XMM-Newton heeft er na tien jaar zo'n 600 miljoen kilometer op zitten, maar de röntgentelescoop functioneert nog steeds uitstekend. Met behulp van deze veteraan onder de ruimtetelescopen hebben astronomen cruciale waarnemingen gedaan die elk aspect van de sterrenkunde hebben beïnvloed. Zo brachten zij onder meer clusters van sterrenstelsels in kaart, de grootste structuren in de ruimte, en onderzochten zij gebieden nabij de zwarte gaten in ons sterrenstelsel en super-zware zwarte gaten in het hart van andere sterrenstelsels. Daardoor zijn we veel meer te weten gekomen over hoe superzware zwarte gaten evolueren en hoe zij de ontwikkeling van de grootste sterrenstelsels van het universum bepalen. Ook weten we dankzij XMM meer over hoe exploderende sterren scheikundige elementen produceren en verspreiden.

De door SRON ontwikkelde reflectietralie spectrometer (RGS) aan boord van XMM speelde een belangrijke rol in een aantal wetenschappelijke doorbraken. Bijvoorbeeld in de oplossing voor het coolingflow-probleem. Sterrenkundigen dachten lang dat het gas in de kern van een cluster van sterrenstelsels door afkoeling veel kouder zou zijn dan de omgeving. Ze vermoedden dat botsingen van de hete gasdeeltjes veel röntgenstraling produceren, die veel energie mee de ruimte inneemt. Hierdoor koelt het gas af en krimpt het een beetje, waardoor koelend gas naar het centrum zou stromen: een cooling flow. SRON-astronomen konden aan de hand van metingen van RGS echter laten zien dat er helemaal niet zo veel koel gas in het centrum van clusters zit. Er moest ergens een warmtebron zijn. Dit bleken uiteindelijk zwarte gaten te zijn, die enorme bellen blazen en zo het gas verwarmen.

Een tweede doorbraak was de identificatie van vreemde, grote 'hobbels' in de zachte röntgenband van sommige actieve melkwegstelsels. Eerder had men deze hobbels verklaard door absorptie van gaswolken buiten de kern van deze stelsels. Dankzij de hoge spectrale resolutie van de reflectietraliespectrometer kon nu voor het eerst worden aangetoond dat ze afkomstig zijn van gas in de binnenste kern, vlakbij het centrale zwarte gat. Dit heeft onze blik op de binnenste delen van de actieve melkwegkernen aanzienlijk verrijkt. Sterrenkundigen van SRON zagen verder voor het eerst 'vingerafdrukken' van interstellair stof in röntgenlicht. De vingerafdruk van deze stofdeeltjes kan meer vertellen over de samenstelling en het ontstaan van de deeltjes.

SRON-astronomen wisten in 2008 ook een deel van de verborgen 'gewone' materie in het heelal te identificeren. Slechts 5 procent van het heelal bestaat uit materie zoals wij dat kennen: protonen en neutronen die samen met elektronen atomen vormen waaruit sterren, planeten en het leven daarop opgebouwd zijn. Maar de helft daarvan was simpelweg zoek. Met behulp van waarnemingen van XMM lukte het deze verborgen 'gewone' materie zichtbaar te maken, verdeeld door het heelal als een web van draadachtige structuren van ijl gas en donkere materie: het kosmisch web.

XMM-Newton is nog altijd een van de belangrijkste ruimtetelescopen die in bedrijf zijn en een van de succesvolste ruimtemissies. Het aantal wetenschappelijke publicaties op basis van de waarnemingen van de röntgentelescoop bedraagt meer dan 2000. De waarnemingsinstrumenten zijn nog altijd in goede conditie en wetenschappers verwachten dat de telescoop zeker nog meer baanbrekende wetenschap gaat opleveren. Niettemin werkt SRON al mee aan één van de opvolgers van XMM, ASTRO-H (zie http://www.sron.nl/index.php?option=com_content&task=view&id=2414&Itemid=580)

De wetenschappelijke resultaten van de grote röntgentelescopen XXM en Chandra, die beide zo'n tien jaar in bedrijf zijn, staan centraal op een wetenschappelijk congres dat 15-17 maart 2010 plaatsvindt in Utrecht. Ook de toekomst van de röntgenspectroscopie komt dan aan de orde.

Toegevoegd door Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

09-12-2009

Nieuw sterretje ontdekt in de Grote Beer



Amerikaanse sterrenkundigen hebben vlak naast één van de helderste sterren van het sterrenbeeld Grote Beer een nieuw sterretje ontdekt. De heldere ster, Alcor, staat halverwege het 'handvat' van de bekende 'steelpan' van de Grote Beer.

Om deze heldere, jonge ster blijkt een rode dwergster te draaien, inmiddels Alcor B gedoopt, die overigens bij lange na niet met het blote oog waarneembaar is.

Het sterretje is ontdekt met de 5-meter Hale-telescoop van de Palomar-sterrenwacht in Californië, die kort geleden met nieuwe instrumenten is uitgerust. Eén van de nieuwe hulpmiddelen is een zogeheten coronagraaf, waarmee het felle licht van heldere sterren kan worden afgedekt, zodat naar zwakkere objecten in de directe omgeving ervan gezocht kan worden.

Alcor A en B bevinden zich op een afstand van 80 lichtjaar en draaien in ruwweg 90 jaar om elkaar heen.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

10-12-2009

Komen onze atmosfeer en oceanen uit de ruimte?



De gassen die de aardatmosfeer en waarschijnlijk ook de oceanen hebben gevormd, komen niet uit het inwendige van de aarde, maar uit de ruimte. Dat schrijven onderzoekers van de universiteiten van Manchester (GB) en Houston (VS) in het meest recente nummer van Science.

Volgens de onderzoekers moet de gangbare theorie dat de aardatmosfeer afkomstig is van de talrijke vulkanen op de oude aarde op de helling. Dat concluderen zij uit hun analyse van gas van vulkanische oorsprong.

De daarin aanwezige edelgassen krypton en xenon vertonen dezelfde chemische kenmerken als die in meteorieten en verschillen duidelijk van die in de huidige atmosfeer en oceanen. Dat maakt het onwaarschijnlijk dat laatstgenoemde een vulkanische oorsprong hebben. At

mosfeer en oceanen moeten dus elders vandaan komen, en de onderzoekers vermoeden dat hun bron gezocht moet worden bij het grote bombardement van kometen, dat zich vroeg in de geschiedenis van het zonnestelsel heeft afgespeeld.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

14-12-2009

Ruimtetelescoop fotografeert toekomstige planetenstelsels



De Hubble-ruimtetelescoop heeft dertig nog niet eerder bestudeerde plantenstelsels-in-wording in beeld gebracht. Deze zogeheten protoplanetaire schijven of 'proplyds' maken deel uit van de Orionnevel, een bekend, nabijgelegen stervormingsgebied waarin ook eerder al van deze objecten waren opgespoord.

Protoplanetaire schijven bestaan uit gas en stof dat om een ster - doorgaans een jong exemplaar - draait. Door samenklontering kunnen uit dat gas en stof planeten ontstaan - een proces dat zich, naar astronomische maatstaven, betrekkelijk snel voltrekt: binnen ongeveer 10 miljoen jaar.

In de Orionnevel zijn twee soorten protoplanetaire schijven ontdekt: schijven die zich in de buurt van de helderste ster in deze omgeving bevinden en die verder daarvandaan. De heldere ster verhit het gas in de nabije schijven sterk genoeg om deze te laten oplichten. De overige schijven steken als donkere silhouetten af tegen de heldere achtergrond van het gas van de Orionnevel. Het onderzoek aan deze objecten moet duidelijk maken hoe planetenstelsels als het onze (zijn) ontstaan.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

14-12-2009

Aarde (ook) 13.000 jaar geleden getroffen door een komeet?



Onderzoekers van de universiteit van Kansas (VS) hebben een nieuwe methode bedacht om vroegere komeetinslagen op de aarde - of beter gezegd: komeetontploffingen in de aardatmosfeer - op te sporen. Daarbij wordt gezocht naar sporen van nitraten en ammoniak in ijsmonsters die uit dikke, oude ijskappen zijn gehaald.

Kometen die op de aarde af komen, slaan doorgaans geen grote kraters in het aardoppervlak. De nogal broze objecten ploffen veelal op grote hoogte in de atmosfeer uiteen en veroorzaken daarbij een enorme drukgolf die een verwoestende uitwerking op het aardoppervlak kan hebben. Daarbij kunnen chemische reacties optreden waarbij zich stikstofverbindingen zoals nitraten en ammoniak vormen, die met neerslag uiteindelijk op het aardoppervlak terechtkomen.

In ijskernen die uit het ijs op Groenland zijn geboord, zijn sporen van deze verbindingen gevonden in ijslagen die omstreeks 1908 en 13.000 jaar geleden zijn gevormd. Dat eerste jaartal valt samen met de ontploffing van (waarschijnlijk) een komeet boven het gebied van de Siberische Toengoeska-rivier. De eerdere gebeurtenis zou de oorzaak kunnen zijn geweest van de laatste duidelijke afkoeling van het klimaat op aarde, de zogeheten Jonge Dryas.

De onderzoekers hopen door het analyseren van de ijskernen meer inzicht te krijgen in de frequentie waarmee de aarde door kometen wordt getroffen.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

13-12-2009

Wetenschappers ontdekken leven op de maan!

Wetenschappers bij de Indian Space Research Organisation hebben een baanbrekende ontdekking gedaan: ze vonden tekenen van leven op onze Maan. De instrumenten van Chandrayaan-1, de eerste Indische onbemande missie naar de maan, vonden organische sporen op een gedeelte van het maanoppervlak. Surendra Pal, associate director bij het Isro Satellite Centre verkondigde de blijde boodschap op het International Radar Symposium 2009 van 8 tot 11 november in Bagladore, India.



Pal verklaarde tijdens het symposium dat de organische sporen op 14 november 2009 door de spectrometer aan boord van de zelfmoordsonde (Moon Impact Probe) nét voor de impact op de maan naar het Bylalu Deep Space Network Station nabij Bangalore gestuurd werden. Zijn verklaringen ondersteunen de vondst van aminozuren in de maanstenen die de astronauten van Apollo 11 meebrachten naar de Aarde.

Wie meer wil weten verwijzen we door naar dit persbericht.

(Grenswetenschap)

15-12-2009

Stervende ster nader bekeken



Op ongeveer 550 lichtjaar van de aarde is een zonachtige ster bezig zijn laatste adem uit te blazen. De ster, Chi Cygni, is opgezwollen tot een rode reus die zo groot is, dat hij in ons zonnestelsel alle planeten tot en met Mars zou opslokken. Bovendien is hij gaan pulseren als een groot, kloppend hart. Nieuwe gedetailleerde opnamen van het oppervlak van de ster laten zijn pulsaties in ongekend detail zien.

Chi Cygni bevindt zich in het stadium dat onze zon over ongeveer vijf miljard jaar zal bereiken. Hij heeft vrijwel alle brandstof in zijn kern verbruikt, en daardoor begint zijn nucleaire motor te sputteren. Als gevolg daarvan zetten zijn buitenlagen uit om vervolgens weer een stukje te krimpen. Het resultaat is een reusachtige, koele ster die met grote regelmaat van helderheid verandert. Elk van zijn pulsen duurt 408 dagen.

Met behulp van een drietal betrekkelijk kleine infraroodtelescopen op Mount Hopkins (Arizona, VS), die samen één groot instrument vormen, is het gedrag van Chi Cygni de afgelopen jaren voor het eerst nauwkeurig waargenomen. Daarbij is gebleken dat hij niet alleen forse verschillen in omvang vertoont, maar ook dat hij daarbij duidelijk van uiterlijk verandert. Op zijn kleinst heeft de ster een middellijn van ongeveer 500 miljoen kilometer en verschijnen er heldere bellen van opstijgende plasma aan zijn oppervlak. Op zijn grootst meet hij bijna 800 miljoen kilometer en verdwijnen de heldere plekken weer.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

15-12-2009

Hubble maakt sfeerrijke opname van stervormingsgebied



Met de Hubble-ruimtetelescoop is een sfeerrijke 'kerstkaart' gemaakt van een sterrenhoop in de Grote Magelhaense Wolk, een kleine buur van het Melkwegstelsel. De sterrenhoop, R136 geheten, maakt deel uit van de 30 Doradus-nevel - het grootste stervormingsgebied in onze kosmische omgeving.

R136 telt honderden hete, blauwe sterren, waarvan sommige meer dan honderd keer zo zwaar zijn als onze zon. Binnen enkele miljoenen jaren zullen verscheidene ervan al als supernova ontploffen.

De hete sterren hebben met hun intense straling en hevige sterrenwind grote holten geblazen in de gaswolk waaruit zij ontstaan zijn. Hierdoor is een sprookjesachtig landschap van zuilen, heuvels en dalen van stof gevormd.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

17-12-2009

Drie sterrenkundige doorbraken op ranglijst Science



Net als voorgaande jaren heeft het Amerikaanse tijdschrift Science een top tien van belangrijke wetenschappelijke doorbraken samengesteld. Op de eerste plaats staat de ontdekking van de fossiele overblijfselen van Ardipithecus ramidus, een vroege voorouder van de mens. Maar ook drie sterrenkundige onderwerpen zijn hoog genoteerd.

Het hoogst staat de detectie van een nieuwe klasse van pulsars (rondtollende neutronensterren) door de gammasatelliet Fermi. Er blijkt een voorheen onbekende soort pulsars te bestaan die geen waarneembare radiostraling uitzendt, zoals de meeste van hun soortgenoten, maar wél gammastraling. Deze ontdekking doet vermoeden dat er vele honderden tot nu toe onbekende gammapulsars in het Melkwegstelsel zijn.

De tweede sterrenkundige doorbraak van 2009 is de ontdekking van water op de maan door LCROSS. In oktober ontdekte deze maansonde sporen van waterdamp en -ijs in de puinwolk die opstoof toen een rakettrap opzettelijk neerstortte in een diepe krater bij de zuidpool van de maan.

En ten slotte haalde ook de geslaagde laatste onderhoudsbeurt van de Hubble-ruimtetelescoop (nog net) de top tien.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

16-12-2009

Ruimtetelescoop ontdekt 'onzichtbaar' Kuipergordelobject



Met de Hubble-ruimtetelescoop is een nieuw object ontdekt in de Kuipergordel - de brede gordel van ijsachtige hemellichamen buiten de baan van de planeet Neptunus. Met een geschatte afmeting van éém kilometer is dit Kuipergordelobject verreweg het kleinste dat tot nog toe is waargenomen (Nature, 17 december).

Het ijsdwergje bevindt zich op een afstand van bijna 7 miljard kilometer en is eigenlijk te zwak om door de ruimtetelescoop opgemerkt te worden. Dat dit toch is gelukt, is te danken aan een slimmigheidje. Sterrenkundigen hebben gebruik gemaakt van de drie optische instrumenten die deel uitmaken van het richtsysteem van de ruimtetelescoop. Deze sensoren gebruiken het golfkarakter van licht om metingen te doen van de posities van sterren. Dat gebeurt dermate nauwkeurig dat zelfs hele kleine verstoringen in de lichtgolven worden gedetecteerd, zoals die ontstaan als een object voor een van de sterren langs beweegt.

De onderzoekers hebben 4,5 jaar aan gegevens van de richtsensoren doorgespit. En daarbij kwam er dus eentje aan het licht, die overigens van zeer korte duur was: de 'sterbedekking' duurde minder dan een halve seconde

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

quote:

Op woensdag 16 december 2009 10:12 schreef -CRASH- het volgende:

[..]

U vraagt... wij draaien

Picture Album: Hubble's Festive View of a Grand Star-Forming Region


-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


[ afbeelding ]
^Hubble.org

18-12-2009

Infrarode achtergrondstraling is afkomstig van verre sterrenstelsels



De zwakke infraroodstraling die de aarde vanuit alle richtingen bereikt, blijkt grotendeels afkomstig te zijn van talrijke afzonderlijke bronnen: verre sterrenstelsels. Dat blijkt uit de eerste waarnemingen met de Photodetector Array Camera and Spectrometer (PACS), een instrument aan boord van de Europese Herschel-ruimtetelescoop.

Het bestaan van de infarode achtergrondstraling werd medio jaren negentig ontdekt door de Amerikaanse satelliet COBE. Omdat de straling nogal uniform verdeeld was, ontstond direct al het vermoeden dat zij afkomstig moest zijn van bronnen buiten ons Melkwegstelsel. Het zou dan moeten gaan om stofrijke sterrenstelsels die ongeveer net zoveel ver-infraroodstraling uitzenden als zichtbaar licht. Het opsporen van die stelsels was echter niet zo makkelijk, omdat het betreffende golflengtegebied niet vanaf de aarde kan worden waargenomen en voorgaande infraroodsatellieten niet gevoelig genoeg waren voor ver-infraroodstraling.

Met het PACS-instrument, dat wel de vereiste gevoeligheid heeft, is in oktober een dertig uur durende opname gemaakt van een klein hemelgebied in het sterrenbeeld Grote Beer. Daaruit blijkt dat ongeveer zestig procent van de kosmische infraroodstraling uit dit stukje hemel inderdaad afkomstig is van verre, stofrijke sterrenstelsels. De onderzoekers verwachten dat dit percentage nog verder zal oplopen als nog nauwkeurigere opnamen zijn verkregen.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

18-12-2009

Ook op Saturnusmaan Titan komt mist voor



De grootste maan van de planeet Saturnus, Titan, is misschien wel de enige plek in het zonnestelsel - buiten de aarde dan - waar grote hoeveelheden vloeistof aan het oppervlak aanwezig zijn. Volgens Caltech-astronoom Mike Brown is er nóg een overeenkomst met onze planeet: op Titan komt mist voor. De aanwezigheid van mist is het directe bewijs voor het bestaan van een kringloop, alleen gaat het op de verre Saturnusmaan niet om een kringloop van water, maar om een kringloop van methaan en ethaan.

Mist is in feite niets anders dan en wolk op grondniveau. En wolken zijn er in overvloed op Titan. De ontdekking van mist is dus niet echt verrassend. Of misschien toch wel: het valt immers niet mee om door het dichte wolkendek van Titan heen te kijken. Het kostte dan ook de grootste moeite om op beelden die de ruimtesonde Cassini heeft gemaakt aanwijzingen te vinden voor de aanwezigheid van methaandruppeltjes op lage hoogte. Uiteindelijk lukte het de onderzoekers om afzonderlijke wolken op 750 meter boven de grond op te sporen, die zich niet uitstrekten tot de grotere hoogten waar zich normale bewolking vormt: mist dus.

Net als mist op aarde ontstaat de mist op Titan wanneer de luchtvochtigheid ongeveer honderd procent bedraagt. Dat kan op twee manieren: door 'vocht' aan de lucht toe te voegen of door de lucht af te koelen, zodat deze minder vocht kan vasthouden. Dat laatste gaat op Titan echter niet zo gemakkelijk: veel zonnewarmte is er niet, waardoor de temperatuurverschillen op deze maan gering zijn. De mist op Titan moet dus ontstaan door de verdamping van methaan uit de meren op het oppervlak.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

21-12-2009

Kijken naar de rand van de kosmos.

Op het Groningse platteland verrijst momenteel een uniek astronomisch instrument. Lofar gaat op zoek naar de eerste sterren. En ondertussen denken astronomen alweer vooruit.

Bij ‘radiotelescoop’ denkt iedereen aan enorme schotels. Lofar is anders. Lofar bestaat uit velden vol kleine, simpele antennes die ieder voor zich de uiterst zwakke radiosignalen uit de kosmos opvangen. Het samenvoegen van al die signalen, ja zelfs het ‘richten’ van Lofar op een stukje sterrenhemel, geschiedt elektronisch. Lofar is bovendien in staat veel langere radiogolven te detecteren dan gewone radiotelescopen. En het is de grootste in zijn soort. Een uniek instrument – van Nederlandse makelij.



Het hart van Lofar is een veld vol antennes in het Drentse Exloo; andere ‘stations’ staan elders in het noorden van ons land, maar er is ook een aantal (deels nog in aanbouw) in het buitenland. Begin volgend jaar gaat Lofar echt van start. Dan zal (in het brein van de supercomputer), een ‘virtuele’ superschotel ontstaan van duizend kilometer doorsnede. En dan is Lofar nog niet af: steeds meer landen willen instappen, vertelt Mike Garrett, directeur van ASTRON, Nederlands Instituut voor Radioastronomie: ‘Meedoen met Lofar is relatief goedkoop – voor pakweg een miljoen euro kun je meedraaien in de top van het astronomisch onderzoek.’

Supercomputer

ASTRON levert het grootste deel van de hardware. Lofar kost ruim honderd miljoen, maar zeventig procent van de contracten voor Lofar wordt in Nederland uitgezet. Nederland is ook op een andere manier onmisbaar. Een instrument als Lofar is ondenkbaar zonder de nieuwste ICT. Garrett: ‘Een gewone radiotelescoop kan maar een heel klein stukje van de hemel bekijken. Het gezichtsveld van Lofar is duizenden keren zo groot. De hoeveelheid data die binnenkomt, is verbijsterend. Daarom beschikken we over een IBM BlueGene supercomputer in Groningen en voor het dataverkeer maken we gebruik van Geant, een Europees glasvezelnetwerk voor wetenschappelijk onderzoek, en het Nederlandse onderzoeksnetwerk Surfnet, een van de beste onderzoeksnetwerken in de wereld. Nederland loopt op dit terrein voorop, en daar maakt Lofar dankbaar gebruik van.’



Het hart van Lofar is een veld vol antennes in het Drentse Exloo.

Wat zal Lofar laten zien? Net als andere radiotelescopen gaat Lofar op zoek naar de zogenoemde ‘neutrale waterstoflijn’, straling die door waterstofatomen wordt uitgezonden en zo de structuur van het heelal ‘verraadt’. Maar door de uitdijing van datzelfde heelal worden elektromagnetische golven ‘uitgerekt’. De waterstoflijn met een oorspronkelijke golflengte van 21 centimeter wordt hoe verder je kijkt steeds langer – onzichtbaar voor gewone schotels. Maar niet voor Lo-far. Het kan het waterstofsignaal ontvangen van de rand van de kosmos, van het moment waarop de eerste sterren en sterrenstelsels ontstonden, zo’n twaalf miljard jaar geleden. Garrett: ‘Na de Big Bang bestond het heelal uit niets anders dan waterstofgas. Maar na een half miljard jaar duisternis, zogezegd, ontstonden in die immense gaswolk de eerste supergrote sterren. Lofar gaat ons een blik gunnen op die periode.’

Terug in de tijd

Maar astronomen weten nu al dat Lofar slechts globale antwoorden zal kunnen geven. Het wordt een doorbraak, maar het beeld dat Lofar geeft is toch niet meer dan een gemiddelde over miljoenen jaren. En dat maakt dat astronomen wereldwijd alweer denken aan een volgend project, volgens hetzelfde principe maar nog veel groter en gevoeliger: de Square Kilometre Array (SKA). Daarmee zouden ze (afgezien van mysterieuze zaken waarin astronomen grossieren – zoals het meten van ‘gravitatiegolven’, het zoeken naar ‘dark energy’ en onderzoek naar pulsars en zwarte gaten) dat tijdperk van de supersterren uiteen kunnen rafelen, en exact kunnen zien hoe in die kosmische wolk waterstofgas de structuur van ons heelal verrees. En wie weet kunnen we met SKA nog verder terug in de tijd. Richting Big Bang. Maar SKA is nu nog weinig meer dan een idee, en de bedenkers zijn vooral druk met het organiseren van fondsen. Dat zal wellicht niet lang meer duren. Garrett: ‘De SKA boekt nu snel vooruitgang en we moeten waarschijnlijk sneller met een definitief ontwerp komen dan gedacht. Het project maakt al stappen richting een meer formele organisatie, dat in staat is dit 2 miljard euro kostende project te leiden.’

SKA krijgt ook een centraal meetstation, maar dan vele malen groter dan dat van Lofar in Exloo. Waar dat komt te staan is nog onbekend, maar het zal niet in Nederland zijn. De ‘strijd’ gaat tussen Australië en Zuid-Afrika. Maar ons land kan ook in SKA een grote rol spelen: ‘Lofar zou er onderdeel van kunnen zijn, maar belangrijker: al staat het centrale instrument in Zuid-Afrika of Australië, dat betekent niet dat de dataverwerking daar moet gebeuren – of dat daar de wetenschappelijke ontdekkingen worden gedaan. En wat Nederland betreft: dankzij Lofar doen we hier ervaring op met dergelijke metingen, met de problemen waarvoor SKA straks komt te staan. We bouwen hier de expertise op die SKA straks nodig heeft. We hebben een voorsprong – en die willen we houden. Wat daar voor nodig is? Ten eerste, meer investeren in het aantrekken van promovendi om de gegevens die door Lofar verkregen worden te verwerken. En er voor zorgen dat het Lofar-project hier groeit, zodat Nederland de wetenschappelijke mogelijkheden van de SKA optimaal kan benutten.’

(depers.nl)

23-12-2009

Ruimtesonde Cassini filmt 'dans van de Saturnusmanen



De Amerikaanse ruimtesonde Cassini heeft dit najaar een bijzonder filmpje gemaakt. De bewegende beelden tonen de trage dans van vier manen van Saturnus, met het majestueuze ringenstelsel van de planeet als decor.

Gezien vanuit de ruimtesonde lijken de manen elkaar traag te passeren. Maar in werkelijkheid speelt dit kosmische ballet zich af met snelheden van vele kilometers per seconde.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

The new video can be found at http://www.nasa.gov/cassini , http://saturn.jpl.nasa.gov and http://ciclops.org.

(allesoversterrenkunde)

23-12-2009

Voyager-ruimtesondes doen interstellaire ontdekking



Ons zonnestelsel trekt momenteel door een interstellaire gaswolk die eigenlijk niet kan bestaan. Uit gegevens van de Voyager-ruimtesondes blijkt dat deze gaswolk bijeen wordt gehouden door een sterk magnetisch veld net buiten ons zonnestelsel (Nature, 24 december). Deze ontdekking heeft consequenties voor de onvermijdelijke botsingen met andere, soortgelijke gaswolken die ons zonnestelsel te wachten staat.

De gaswolk waar ons zonnestelsel doorheen gaat wordt de Lokale Interstellaire Wolk genoemd. Hij is ongeveer 30 lichtjaar groot en bestaat uit ijl mengsel van waterstof- en heliumatomen met een temperatuur van 6000 graden. Het merkwaardige van de wolk is zijn omgeving. Ongeveer tien miljoen jaar geleden hebben een aantal nabije supernova-explosies plaatsgevonden die een reusachtige bel van superheet gas hebben uitgestoten. De lokale wolk is geheel gehuld in dit hete gas en zou allang daardoor verzwolgen moeten zijn. Maar uit de Voyager-gegevens blijkt dat dit wordt voorkomen door een sterk magnetisch veld.

De beide Voyager-sondes zijn al meer dan dertig jaar onderweg naar de rand van het zonnestelsel. Ze naderen de interstellaire ruimte, maar zijn daar nog niet. Wel kunnen ze al kenmerken van de Lokale Interstellaire Wolk onderzoeken. Het feit dat de wolk sterk gemagnetiseerd is, betekent dat ook andere gaswolken in onze kosmische omgeving dat kunnen zijn. Een botsing met zo'n gaswolk kan ertoe leiden dat de heliosfeer - de magnetische invloedssfeer van onze zon - sterker wordt samengedrukt dan tot nog toe werd aangenomen. En dat zou weer tot gevolg hebben dat er bij zo'n botsing, die ruwweg eens in de 100.000 jaar plaatsvindt, meer kosmische straling doordringt tot de binnenste delen van het zonnestelsel. Met alle mogelijke gevolgen voor het klimaat op aarde van dien.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

23-12-2009

Vampiergedrag en botsingen verjongen sterren



Sterrenkundigen hebben ontdekt dat sterren in zogeheten bolvormige sterrenhopen op twee manieren kunnen 'verjongen'. De sterren ondergaan een kosmische 'facelift' door botsingen met soortgenoten of door 'stellair vampirisme' (Nature, 24 december).

De sterren in bolhopen zijn doorgaans erg oud: 12 tot 13 miljard jaar. Maar een klein gedeelte van de sterren lijkt aanzienlijk jonger dan de rest. Deze sterren, die blue stragglers ('blauwe nakomers') worden genoemd, zijn duidelijk heter en helderder dan de overige sterren. Het lijken wel kinderen in een bejaardenhuis.

Uit onderzoek blijkt dat de blauwe nakomers gewoon net zo oud zijn als de overige sterren in de sterrenhoop. En al tientallen jaren proberen sterrenkundigen erachter te komen hoe zij verjongd zijn. In eerste instantie werd de oorzaak gezocht bij het bestaan van dubbelstersystemen waarin twee sterren op geringe afstand om elkaar heen draaien. In zo'n dubbelster zou de ene ster waterstofgas van de andere ster kunnen 'opzuigen', waardoor hij weer wat meer brandstof te verstoken heeft en heter wordt. Uit het nieuwe onderzoek blijkt echter dat er nóg een manier is om een jeugdige ster te verkrijgen: een botsing tussen twee sterren die in de complete samenvoeging van de beide sterren resulteert.

Uit onderzoek van de bolhoop M30 blijkt dat vampirisme en botsingen tot enigszins verschillende blauwe achterblijvers leiden. Bovendien blijken de blauwe nakomers zich met name in het hart van de sterrenhoop te hebben verzameld, wat erop wijst dat deze sterren gemiddeld relatief zwaar zijn. Volgens de onderzoekers heeft zich in M30 één à twee miljard jaar geleden een zogeheten kerncollaps voltrokken. Bij zo'n 'ineenstorting', die in ongeveer tien procent van de bolvormige sterrenhopen is opgetreden, verzamelen zich veel sterren in het hart van de sterrenhoop, waardoor het aantal onderlinge botsingen toeneemt. Tegelijkertijd raken veel normale, wijde dubbelstersystemen zodanig verstoord, dat er meer nauwe dubbelstersystemen ontstaan. Voor het eerst is nu waargenomen welke gevolgen zo'n kerncollaps voor de sterbevolking van een bolhoop heeft.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesversterrenkunde)

30-12-2009

Rusland wil asteroïde rammen die op Aarde kan inslaan



Het Russische ruimtevaartbureau Roskosmos wil de asteroïde Apophis rammen om uit te sluiten dat de gigantische asteroïde binnen 26 jaar op de Aarde te pletter kan slaan. Russische wetenschappers houden binnenkort een vergadering over de kwestie.

350 meter doorsnee
Apophis heeft een diameter van zo'n 350 meter. Volgens het Russische persbureau Ria Novosti zou de asteroïde in 2029 op ongeveer 30.000 kilometer van de Aarde kunnen voorbijscheren, wat dichter is dan sommige geostationnaire satellieten, om zeven jaar later mogelijk op onze planeet te knallen. Een botsing zou een nieuwe woestijn met de grootte van Frankrijk creëren op de Aarde.

Volgens Roskosmos-directeur Perminov is de asteroïde drie keer groter dan de komeet die in 1908 in Siberië insloeg met een kracht van meer dan 1.000 keer die van de atoombom die Hiroshima verwoestte.

Speciaal ruimteschip
De internationale gemeenschap moet snel manieren vinden om Apophis van een mogelijk gevaarlijke koers af te brengen, zegt Anatoli Perminov, directeur van Roskosmos. "Berekeningen tonen dat zoiets kan met een speciaal ruimteschip." Het gaat er niet om de asteroïde te vernietigen met een kernkop, maar veeleer om ze te rammen, meent hij.

Het Amerikaanse ruimtevaartagentschap NASA liet van zijn kant in oktober weten dat volgens nieuwe berekeningen de waarschijnlijkheid van een botsing tussen Apophis en de Aarde in 2036 aanzienlijk verminderd is. Die waarschijnlijkheid is gezakt van 1/45.000 naar 1/250.000, luidde het toen. (dpa/sam)

(HLN)

quote:

Op donderdag 24 december 2009 11:05 schreef Handschoen het volgende:
Zou dit vampiergedrag ook kunnen veroorzaken dat een eerst 'lichte' ster (onder Chandra limiet) zichzelf kan voeden tot over deze grens waardoor deze 'ineens' toch supernova kan gaan??

Goeie vraag

quote:

Verder als ik zie hoe hard dit topic gaat met toch wel belangrijke ontdekkignen dan zou je toch binnenkort een paar grote doorbraken verwachten ??

That's what we all hope for

quote:

Op zondag 3 januari 2010 17:26 schreef J0kkebr0k het volgende:
Ik heb een vraag die iemand hier wellicht kan beantwoorden:

Wij kunnen dus door sterren(stelsels) te bekijken eigenlijk terug in de tijd kijken, omdat licht van deze sterrenstelsels er een x aantal lichtjaren over doet om ons te bereiken. Nu weet ik dat een licht na een jaar "reizen" precies 9,460,730,472,580.8 km heeft afgelegd.

Mijn vraag is: Hoe kunnen wij nu weten hoeveel kilometers dat licht heeft gereisd om bij ons te komen? Anders gezegd, hoe bepalen wij de afstand tussen aarde en een ander sterrenstelsel of ster?

Zoek maar eens iets op over roodverschuiving

03-01-2010

Zonnestelsel is iets jonger dan gedacht



Uit onderzoek van een in 1969 op aarde neergeplofte meteoriet blijkt dat de leeftijd van ons zonnestelsel een beetje lager is dan tot nog toe werd aangenomen. Het verschil is overigens klein: slechts 5 miljoen op de ruwweg 5 miljard jaar (Science Express, 31 december).

De ouderdom van het zonnestelsel wordt afgeleid uit radioactieve vervalprocessen zoals die zich in gesteenten afspelen. Met name het verval van twee soorten uranium (238U en 235U) tot twee soorten lood (206Pb en 207Pb) speelt daarbij een cruciale rol. Bij deze dateringsmethode wordt ervan uitgegaan dat de oorspronkelijke verhouding tussen de beide uraniumisotopen voor het hele zonnestelsel gelijk is. Ten onrechte, zoals blijkt uit onderzoek van Greg Brennecka van de Arizona State University.

Uit het onderzoek blijkt namelijk dat calcium- en aluminiumrijke insluitsels in de zogeheten Allende-meteoriet verschillende verhoudingen van uraniumisotopen vertonen. De verschillen zijn gering, maar vanuit wetenschappelijk oogpunt toch significant. Een nauwkeurige datering is namelijk van belang voor het in de juiste volgorde plaatsen van de gebeurtenissen in de prille begintijd van het zonnestelsel. Aangenomen wordt dat de variaties in de 238U/235U verhouding worden veroorzaakt door het radioactieve verval van een ander element: curium-247.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

04-01-2010

Reusachtige gasstroom is ouder dan gedacht



De reusachtige gasstroom die ons Melkwegstelsel verbindt met twee kleine naburige sterrenstelsels is veel langer en ouder dan tot nog toe werd aangenomen. Dat blijkt uit waarnemingen met de grote radiotelescoop in Green Bank (Virginia, VS).

Het bestaan van deze zogeheten Magelhaense Stroom is al meer dan dertig jaar bekend. Maar tot nog toe zaten er 'gaten' in de waarnemingen, waardoor onduidelijk bleef of de gaswolken die tussen ons stelsel en de beide Magelhaense Wolken werden waargenomen één geheel vormden. Aan die onzekerheid is nu een eind gekomen: de Magelhaense Stroom is een aaneengesloten 'rivier' van gas.

De Grote en de Kleine Magelhaense Wolk zijn de twee meest nabije buren van ons Melkwegstelsel. Ze bevinden zich op afstanden van respectievelijk 160.000 en 200.000 lichtjaar. Het tweetal ondervindt de sterke zwaartekrachtsinvloed van ons Melkwegstelsel, dat vele malen groter is. Dat is ook de belangrijkste reden waarom er gas van het tweetal naar ons stelsel toe stroomt.

Uit de nieuwe waarnemingen blijkt dat de Magelhaense Stroom bijna anderhalf keer zo lang is als tot nog toe werd aangenomen. Daaruit volgt dat hij al ongeveer 2,5 miljard jaar geleden op gang moet zijn gekomen - precies het moment dat de beide Magelhaense Wolken dicht langs elkaar scheerden. Vermoedelijk heeft de hevige stervorming die daarop volgde, en gepaard ging met hevige sterrenwinden en supernova-explosies, de gasstroom in gang gezet.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

05-01-2010

Maar één op de zeven planetenstelsels is als het onze



Amerikaanse sterrenkundigen schatten dat slechts vijftien procent van alle planetenstelsels in ons Melkwegstelsel vergelijkbaar is met ons zonnestelsel. Dat wil zeggen: stelsels waarin de grootste planeten zich in de buitengebieden bevinden.

Deze conclusie is gebaseerd op de huidige statistiek van een speurtocht naar planeten bij andere sterren: Microlensing Follow-Up Network (MicroFUN). De MicroFUN-onderzoekers gebruiken een methode die 'microlensing' wordt genoemd. Dat is een verschijnsel dat optreedt als een ster vanaf de aarde gezien precies voor een andere ster langs beweegt. Op dat moment bundelt de nabijere ster het licht van de achtergrondster zodanig, dat deze laatste kortstondig aanzienlijk helderder wordt. Als er planeten om de 'lens-ster' draaien, kunnen er nog meer (kleine) oplevingen in de helderheid van de achtergrondster optreden.

De MicroFUN-methode is met name geschikt voor het opsporen van planetenstelsels waarin zich grote planeten op flinke afstand van hun moederster bevinden. Maar tot dusverre is er zegge en schrijven slechts één zo'n stelsel opgespoord. Als alle planetenstelsels in ons Melkwegstelsel op ons zonnestelsel leken, zouden dat er zeker zes moeten zijn geweest.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoersterrenkunde)

05-01-2010

Nieuwe voorraad microsecondenpulsars opgespoord



Door nauwe samenwerking van gamma- en radiosterrenkundigen is een groot aantal 'snelle' pulsarkandidaten opgespoord. En dat opent de weg naar het aantonen van een verschijnsel dat al bijna een eeuw geleden door Albert Einstein is voorspeld: gravitatiegolven.

Pulsars zijn de snel om hun as tollende restanten van ontplofte sterren. Vanaf de aarde zijn deze objecten herkenbaar als bronnen van zeer constante pulsen van straling. Aan de hand van uiterst kleine veranderingen in de rotatie van deze pulsars hopen sterrenkundigen het bestaan van gravitatiegolven - kleine verstoringen van ruimte en tijd - te kunnen aantonen. Maar daarvoor hebben zij gegevens nodig van grote aantallen pulsars, verspreid over de hele hemel, die honderden keren per seconde om hun as tollen: zogeheten millisecondenpulsars.

Tot nog toe waren slechts ongeveer 150 van deze pulsars ontdekt, waarvan meer dan de helft ook nog eens op een kluitje zit in enkele bolvormige sterrenhopen. Dankzij de Amerikaanse gammasatelliet Fermi komt daar nu verandering in. Met Fermi zijn honderden nieuwe bronnen van gammastraling ontdekt waarvan vele tot de gezochte categorie pulsars behoren. Vervolgwaarnemingen met radiotelescopen hebben in drie maanden tijd zeventien nieuwe microsecondenpulsars opgeleverd - ongeveer net zo veel als in de afgelopen vijftien jaar. De onderzoekers hopen dat het 'netwerk' van microsecondenpulsars nu binnenkort fijnmazig genoeg is om de voorspelling van Einstein te kunnen bevestigen.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

05-01-2010

Ruimtetelescoop ontdekt jonge sterrenstelsels op recordafstand



Met behulp van de nieuwe infraroodcamera (WFC3) van de Hubble-ruimtetelescoop is een verre, oude populatie van sterrenstelsels ontdekt. De compacte stelsels vallen buiten het bereik van andere instrumenten en zijn dus nog nooit eerder waargenomen. Hun licht heeft er 13 miljard jaar over gedaan om ons te bereiken. Dat betekent dat deze sterrenstelsels al bestonden toen het heelal nog maar ongeveer 700 miljoen jaar oud was.

De spectrale (kleur)kenmerken van de verre stelsels duiden erop dat zij uit sterren bestaan die extreem weinig elementen zwaarder dan helium bevatten. Dat is kenmerkend voor de eerste generaties sterren in het heelal, die uitsluitend hebben bestaan uit de materie waarmee het heelal na de oerknal was gevuld: een mengsel van vrijwel uitsluitend waterstof en helium.

De nieuwe waarnemingen vormen ook een bevestiging van het zogeheten hiërarchische model van het ontstaan van sterrenstelsels. Volgens dit model zijn de huidige grote sterrenstelsels in het heelal het resultaat van samensmeltingen van tal van kleinere stelsels. De waargenomen stelsels zijn heel klein en bevatten honderd keer zo weinig materie als ons Melkwegstelsel.

Het bestaan van de verre stelsels wijst erop dat de eerste sterren in het heelal zeker enkele honderden miljoenen jaren eerder zijn ontstaan dan tot nog toe werd aangenomen. Hoeveel eerder precies kan ook de Hubble-ruimtetelescoop niet vaststellen. Gedetailleerder onderzoek zal pas mogelijk zijn met de James Webb-ruimtetelescoop, die naar verwachting in 2014 wordt gelanceerd.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

05-01-2010

'Hubble' brengt stamboom van sterrenstelsels in beeld



Met de Hubble-ruimtetelescoop is een klein stukje sterrenhemel heel nauwkeurig op verschillende golflengten in beeld gebracht. Het mozaïek, gebaseerd op opnamen die in 2004 en 2009 zijn gemaakt, laat duizenden sterrenstelsels op sterk uiteenlopende afstanden zien.

Het afgebeelde gebied maakt deel uit van de zogeheten Great Observatories Origins Deep Survey (GOODS), een groot onderzoeksprogramma waarbij met behulp van verschillende instrumenten de ontwikkeling van sterrenstelsels in kaart wordt gebracht. Uit de recente beelden blijkt duidelijk dat sterrenstelsels vroeg in het heelal veel gevarieerder van vorm waren dan nu.

Op de voorgrond van het mozaïek zijn de grote elliptische en spiraalvormige sterrenstelsels te zien, die momenteel het heelal domineren. Verder weg, en dus ook verder in het verleden, zijn de stelsels in toenemende mate kleiner, zwakker en onregelmatiger van vorm. Aangenomen wordt dat deze stelsels de 'bouwstenen' waren van de huidige grote sterrenstelsels.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

Voor afbeeldingen klik hier

(allesoversterrenkunde)

04-01-2010

Extreme supernova-explosie waargenomen



Tussen de bijna tweehonderd verre supernova-explosies die een Amerikaanse onderzoeksteam tussen 2002 en 2007 heeft waargenomen, blijkt een extreem exemplaar te zitten. Supernova Y-155 lijkt zijn leven te zijn begonnen als een ster die maar liefst tweehonderd keer zo zwaar was als onze zon. Zijn explosie kwam op gang doordat zijn inwendige dermate heet werd dat straling veranderde in paren van deeltjes en antideeltjes.

Y-155 ontplofte ongeveer zeven miljard jaar geleden, toen het heelal ongeveer half zo oud was als nu. Pas in november 2007 bereikte het licht van de explosie een grote telescoop in het noorden van Chili. Op het hoogtepunt van de explosie zond Y-155 honderd miljard keer zo veel energie uit als onze zon.

Supernova-explosies van dit type ontstaan normaal gesproken als de kern van een zware ster onder zijn eigen gewicht ineenstort doordat de nucleaire brandstof opraakt. Bij een ster van 150 tot 300 zonsmassa's wordt de materie in de kern echter zó heet dat op een gegeven moment straling wordt omgezet in elektronen en positronen. Door het wegvallen van de stralingsdruk stort de sterkern ineen, waardoor de aanwezige materie nóg heter wordt en er nog meer deeltjesparen worden gevormd. Dit lawine-effect resulteert in een hevige supernova-explosie.

Sterren van dit kaliber kunnen alleen ontstaan uit gas dat weinig of geen elementen zwaarder dan helium bevat. Y-155 wordt dan ook beschouwd als een relatief laat voorbeeld van de hevige supernova-explosies die het heelal in zijn begintijd teisterden.


© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

04-01-2010

Sterrenkundigen bekijken het hart van een explosieve ster



Met behulp van adaptieve optiek, die het beeldvertroebelende effect van de aardatmosfeer tegengaat, heeft een internationaal team van sterrenkundigen een detailrijke opname gemaakt van de naaste omgeving van de zware ster Eta Carinae. Deze ster was in april 1843 het toneel van een enorme uitbarsting die twintig jaar duurde. Bij die uitbarsting is naar schatting twintig zonsmassa's aan materie de ruimte in geblazen en het resultaat is nog steeds waarneembaar: een compacte wolk van lichtend gas die de Homunculusnevel wordt genoemd.

Met behulp van de Gemini South-telescoop in Chili is het hart van die Homunculusnevel nader bekeken. Binnen de gasnevel blijkt nóg een lichtende gaswolk aanwezig te zijn, die Kleine Homunculus is gedoopt. Volgens de onderzoekers zou deze het overblijfsel kunnen zijn van een kleinere uitbarsting van Eta Carinae, die aan het eind van de 19de eeuw is waargenomen.

Eta Carinae bevindt zich op een afstand van ongeveer 8000 lichtjaar en bestaat uit ten minste twee sterren, waarvan de grootste zeker honderd maal zo zwaar is als onze zon. De nog onbegrepen uitbarsting die de ster halverwege de 19de eeuw onderging kan worden beschouwd als een mislukte supernova-explosie. Dat neemt niet weg dat Eta Carinae naar verwachting binnen een miljoen jaar alsnog een echte supernova zal worden.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)