Ov-chipkaart gekraakt: gratis reizen

quote:

Op woensdag 28 januari 2009 19:59 schreef Sander het volgende:
Hetzelfde principe wordt gebruikt in London, écht niet hetzelfde systeem.

quote:

Ik zou ook graag weten wat het gaat kosten om te kraken, men begint al met de aanschaf van een anonieme kaart ¤7,50 plus de kosten om er geld op te zetten door een duister bedrijf, want ik neem aan dat het Radboud Universiteit in Nijmegen dit niet voor jan en alleman gaat doen. Het risico dat het niet werkt en je geld kwijt bent. Dus ik heb mijn twijfels of het dan echt voordeliger is, of je moet het als een hobby doen om 2 x 24 uur in een metro te rijden.
ron, rotterdam 28 januari 2009 om 15:49

--------------------------------------------------------------------------------

Domme reacties hier zeg. Alsof iedereen straks massaal een adres vindt waar ie zn chipkaart laat opwaarderen. a) Illegaal opwaarderen is nooit gratis. Je hebt software/kaartlezer en een werkend Algorithme nodig. b) RET zal dit Algorithme straks nóg frequenter wijzigen. c) RET zal zich net als U voordoen als reiziger,en hun chipkaart op illegale adressen opladen. Laten we ophouden met ons zelf wijs te maken dat reizigers massaal op illegale wijze gaan reizen.
guest, metro 28 januari 2009 om 15:10

--------------------------------------------------------------------------------

Eindelijk vanaf morgen de OV-chipkaart. Ik gebruik hem al 2 jaar en vind het ideaal. Ik had wel het idee dat ik een van de weinige in de metro was die betaalde. Dat is vanaf morgen dus definitief voorbij!
Leo Kardienaal, Dordrecht 28 januari 2009 om 15:02

--------------------------------------------------------------------------------

JA! NOU! Strippekaart terug! Wat een onzin.... alsof je met een strippekaart niet kan frauderen.... bij de OV kaart word in ieder geval elke keer gecheckt en blijkbaar binnen 48 uur (en niet 24 uur...tjonge jonge SP, waaaaaar hebben we het over) word de valse kaart eruit gepikt. Bij de strippekaart komt een valse pas aan het licht ALS wel eens weken duren eer je een controleur tegenkwam op de metro.... Waar of niet? Dus de tendens is nu: Valse OV kaart binnen 48 gepakt; Valse Strippekaart: kan maanden duren.... en dan loopt hier iedereen over de OV kaart te miepen!
Richard, Hoogvliet 28 januari 2009 om 13:42

quote:

Op woensdag 28 januari 2009 21:00 schreef Pacmaniac het volgende:

[..]

Ja en zo zullen er op de diverse fora genoeg berichten staan die felle tegenstand bieden aan die OV chip.
Beetje laffe en irrelevante argumentatie die je nu gebruikt

quote:

Op woensdag 28 januari 2009 21:00 schreef Pacmaniac het volgende:

[..]

Ja en zo zullen er op de diverse fora genoeg berichten staan die felle tegenstand bieden aan die OV chip.
Beetje laffe en irrelevante argumentatie die je nu gebruikt

quote:

Op woensdag 28 januari 2009 20:53 schreef ACT-F het volgende:
De Pinpas werd ingevoerd in 1987 en de eerste skimpraktijken waren in 1987 al een feit. De Chipknip werd ingevoerd in 1996 en de software om de chipknip op te waarderen had ik eind 1996 al gedownload van internet. Nu hebben we de OV-chipkaart, ook snel gekraakt, maar hoeveel mensen gaan er daadwerkelijk frauderen? Net als bij de Chipknip is fraude met de OV-chipkaart makkelijk te stoppen. De kans dat je gepakt wordt is, als je het goed doet, vrijwel nihil. Maar het is een kosten-batenafweging. Zolang de baten van een dergelijk systeem opwegen tegen de (fraude)kosten blijft het systeem bestaan. Pas als de fraudekosten te hoog dreigen te worden, zoals dat bij de Pinpas het geval is, wordt er een verbeterd systeem ingevoerd.

quote:

Op woensdag 28 januari 2009 22:19 schreef Pacmaniac het volgende:

[..]

Aghossie je quote wat "positieve" reacties bij een artikel om zo de suggestie te wekken dat wij hier in Rotterdam zitten te wachten op die chipkaart..
Heeft je vast een hoop tijd gekost om al dat positivisme te traceren of niet? Nou ik zal je uit de droom helpen en wat reacties posten die kwamen bij het artikel zoals deze in de OT is beschreven.

=================================================================================

Hahaha,onzin.

Zo gauw de pas gekraakt is, verschijnt het op internet.
Daarna is het een eitje, voor iedereen met een beetje verstand van zaken.

[ Citeer ] Johan Vander - Ridderkerk - 28/01/09 - 20:28:20 2954924
reactie op: Willie-Rotterdam
Ik hoorde een hoge pief van de RET net nog op de radio zeggen dat het voor de klant ook goedkoper wordt, omdat iedere gebruiker gaat betalen. Maar dan mag meneer mij uitleggen hoe ik binnen een uur weer met hetzelfde bedrag weer terug kan, net als nu met 2 strippen. En hoe zit het dan met het verdwijnen van het retourtje, want 2 enkeltjes (die ook duurder gaan worden) is een stuk duurder.
Ja, er daar komt natuurlijk ook nog bij dat de bakken met enorme geldbedragen die men de ramen heeft uitgesmeten om dit "product" te realiseren toch op een of andere wijze weer moet worden teruggehaald.Let maar op, volgend jaar en de jaren daarna maken die bedriegers de prijs per tit fors duurder.Ik ben overigens blij dat mijn fiets een iets aangenamer vervoermiddel is.Zelfs bij regenachtig weer.

[ Citeer ] Freewheelin' Frank - Rotterdam - 28/01/09 - 19:40:33 2954795
Waarom niet dezelde methode gevolgd om op te waarderen zoals gebruikelijk bij de prepaid beltegoeden?

Hoewel het best zal voorkomen, maar ik heb nog nooit gelezen of gehoord dat men de beltegoed wist op te waarderen zonder gebruik te maken van een gekochte bon of van de bankrekening.

[ Citeer ] Ivar - Damsko - 28/01/09 - 19:33:15 2954779
reactie op: Frank-Rotterdam
Hebben jullie "journalisten' nou helemaal niks anders te doen dan altijd maar alles en iedereen af te zeiken?? Alleen maar de boel naar de klote helpen? De OV chip werkt prima daar is niks mis mee en ja natuurlijk zijn er altijd wel een stel rotjongetjes die kijken of ze de boel kunnen belazeren, maar om op die basis te roepen dat er niets van deugt is aso gedrag !
Ik geloof dat meneer Frank een beetje in zijn eigen wereld leefd.De OV chip is van alles mis mee en werkt zeker niet prima.Ik kan het weten want ik reis dagelijks van en naar me werkt met het OV.Ik vind het een zéér gebruiks onvriendelijk systeem en ik heb liever vandaag de strippen kaart terug dan morgen.De RET moet ons alternatieve aanbieden,zodat we keuzen hebben.

[ Citeer ] Bezorgde Nederlander. - Barendrecht - 28/01/09 - 19:22:36 2954749
Wat waren de voordelen ook weer?

Bah. Ik blijf liever kaartjes kopen voor de incidentele keer dat ik 's met het OV reis.

Voor al het geld wat nu in de brakke IT oplossingen is gestoken en nog gestoken gaat worden hadden ze heel wat personeel aan een baan kunnen helpen om te controleren op zwartrijden. Bonus is dat het bedrijf door mensenwerk ook een vriendelijkere uitstraling krijgt

Ik hoorde een hoge pief van de RET net nog op de radio zeggen dat het voor de klant ook goedkoper wordt, omdat iedere gebruiker gaat betalen. Maar dan mag meneer mij uitleggen hoe ik binnen een uur weer met hetzelfde bedrag weer terug kan, net als nu met 2 strippen. En hoe zit het dan met het verdwijnen van het retourtje, want 2 enkeltjes (die ook duurder gaan worden) is een stuk duurder.

[ Citeer ] Willie - Rotterdam - 28/01/09 - 17:29:43 2954536

als je zo'n duur systeem invoert om zwartrijden te voorkomen, dan is het wel een beetje vreemd dat zwartrijden gewoon mogelijk blijft toch...

maar ik snap het wel, één of ander bedrijf heeft een mooie babbel gehouden tegen een ambtenaar, en die geloofde de blauwe ogen en lieve lach...dat soort ambtenaren verdedigen nu nog altijd de kaart, terwijl de mensen die zelf denken wel beter weten...

[ Citeer ] me - here - 28/01/09 - 17:04:34 2954470

reactie op: Henri-Holten
Het was eerder nieuws geweest als het De Radboud Universiteit niet was gelukt om deze chip te kraken. Maar wat is de nieuwswaarde? Een beetje stemmingmakerij. Jan Gewoon heeft niet alle bollebozen en elektronica om dit even te doen. De keuze van een groot gebruiksgemak is een hogere kans op misbruik. Blijkbaar willen mensen terug naar de fysieke overval? Niet alleen geld weg maar ook hoofdpijn.
Dus zal er op internet een booming business zich ontwikkelen, in de verkoop van gemanipuleerde kaarten en/of apparaatjes om zelf de kaartjes op te waarderen. Vergelijk het een beetje met het (laten) ombouwen van spelcomputers.

[ Citeer ] El Toro - Hollywood - 28/01/09 - 16:47:

Het is een prestigeslag voor de RET geworden, het domste wat een bedrijf kan laten gebeuren maar als vervoersmonopolist kunne ze doen en laten wat ze willen. Nu walsen ze ver alle bezwaren en over de reizigers heen om maar de eerste te kunnen zijn die het zogenaamd voor elkaar heeft.
Heelas heeft de regering slappe knieën, wat te meer laat zien hoeveel macht de vervoerders hebben.

[ Citeer ] Watdachtjewat - Zoetermeer - 28/01/09 - 16:30:02 2954295


Mooi verhaal van Translink! Wedden dat je binnenkort valse kaarten voor een prik kunt kopen die het prima doen? Ze hebben het ding totaal niet opgemerkt weet ik uit goede bron want hij is geruime tijd gebruikt en gecntroleerd zonder enig probleem te ondervinden.

[ Citeer ] Rudolfientje - Rotterdam - 28/01/09 - 16:00:33 2954159
reactie op: Een Schiedammer uit het Noorden-Veendam
Het is een geweldig prestatie: het lijken wel kleine jongens daar bij de krant! Hebben ze nu echt niets anders te doen? De OV-kaart zal echt wel zijn weg vinden. Er zullen altijd wel lieden zijn die het plezierig vinden om met zo'n kaart te manipuleren. Maar het gros van de reizigers zal heel snel het gemak van de kaart weten te waarderen.
Tuurlijk, het zal uiteindelijk wel breed geaccepteerd worden, maar zorg er dan wel voor dat dat ding zo moeilijk mogelijk te kraken is.

Gelukkig zijn er mensen die dit aan de kaak stellen!

[ Citeer ] Er - 't Ambacht - 28/01/09 - 15:50:37 2954118

==================================================================================

En dat is slechts een derde van de negatieve reacties die bij het artikel zoals genoemd in de OT horen:

Bron: http://www.ad.nl/rotterda(...)t_gratis_reizen.html

quote:

Op woensdag 28 januari 2009 22:31 schreef Pacmaniac het volgende:

[..]

De tendens is toch overwegend negatief hoor. Al is het maar op basis van het feit dat de meningen en kritiek van reizigersorganisaties structureel genegeerd worden.

quote:

‘Geen keuze: het is nu de ov-chip!’
Door GERT ONNINK

ROTTERDAM - Lange rijen voor de balies van vervoersbedrijf RET op het Rotterdamse metrostation Beurs en ook CS.

FOTO MARCO DE SWART
Reizigers willen daar - een dag voor D-day - een ov-chipkaart aanschaffen of informatie over het nieuwe oplaadbare pasje, dat vanaf vandaag in de metro nog het enige betaalmiddel is.

Vanaf vandaag is de strippenkaart definitief niet meer in de metro te gebruiken. De glazen toegangspoortjes op de 49 stations in Rotterdam en regio zijn alleen nog maar met een ov-chipkaart te openen.

De RET heeft drie maanden kunnen toewerken naar de datum van 29 januari 2009. Het bedrijf zette na het groene licht uit ‘Den Haag’ vorig jaar oktober een grootschalige campagne op, die de codenaam ‘van strip naar chip’ mee kreeg.

Op de metrohaltes staan al dagenlang tientallen medewerkers klaar die de passagiers moeten helpen bij de overgang. Dat zullen er vandaag enkele honderden zijn, onder wie ook hulptroepen van het GVB Amsterdam en de NS.

Een van die ‘assistenten’ is Roy van Litsenburg op stoppunt Stadhuis. De 19-jarige student is dankzij uitzendbureau MHIR bij de RET terecht gekomen. Gehuld in een wit hesje met de tekst ‘ik sta voor u klaar’ moet de Rotterdammer na een spoedcursus ov-chipkaart vragen van reizigers beantwoorden. ,,Mensen vragen hoe ze de pas moeten opladen, hoe ze hun geld kunnen terug krijgen. En natuurlijk ook de studenten die hem nog niet hebben.’’

Als Van Litsenburg het even niet meer weet, mag hij doorverwijzen naar een RET-medewerker gehuld in een blauwe jas. ,,Ik blijf zo lang ze me nodig hebben.’’ Volgens een collega zou dat kunnen oplopen tot drie weken.

Pedro Peters, algemeen directeur van de RET, beklemtoont dat het allemaal goed komt. De voorman van de vervoerder, uitgegroeid tot het landelijke boegbeeld van de ov-chipkaart, was gisteren, één dag voor D-day, als altijd optimistisch gestemd. ,,Er is geen keuze meer; het is nu allemaal aan de ov-chipkaart. De reiziger hoeft niet meer te twijfelen.’’

De RET-baas geeft aan gematigd positief uit te kijken naar de dag van vandaag. ,,We hebben vanmorgen eigenlijk al een eerste proef gehad. Op de stations is nog maar één poortje voor strippenkaarthouders open. Ik moet zeggen: dat ging redelijk soepel. Daarom ben ik gematigd positief.’’

Maar nog lang niet iedereen is overtuigd dat het vandaag in Rotterdam wel goed zal lopen. Consumentenorganisaties als Rover, ANWB en Consumentenbond zeggen zelfs hun hart vast te houden over het verloop van het reizen in de metro. ,,Ik kan me hun zorg voorstellen,’’ geeft Peters aan. ,,Maar we moeten nu echt aan de gang. Alleen dan kan duidelijk worden of het werkt of niet. Morgen is belangrijk, maar ik ben vooral benieuwd hoe het er over twee of drie weken voor staat.’’

Peters voorziet voor vandaag files voor de apparaten waar de dagkaarten te krijgen zijn. Mensen die geen ov-chipkaart hebben, kunnen daar een zogenoemde wegwerpkaart aanschaffen. ,,Ook het overstappen vanuit de bus op de metro kan problemen opleveren. Er zal best wat mis gaan, er zal zeker nog iemand fraude plegen of de pas proberen te kraken. Maar wij denken dat het over het algemeen goed zal lopen.’’

De RET-baas reikte gisteren aan Schiedammer Jan Poot een speciale sleutelkaart voor blinden en slechtzienden uit. Met deze tijdelijke regeling kunnen honderden blinden alsnog met de ov-chipkaart op stap. ,,Daarna gaan ze reizen op rekening. Net als de telefoonrekening rekenen we na afloop van de maand af.’’ Poot, woordvoerder van de regionale slechtzienden, is tevreden. ,,De angst dat we reizen zonder te hebben betaald is nu weg. Ik denk dat er meer blinden gaan reizen, straks zie je overal witte stokken.’’

Ook Henk van der Maden, voorzitter van de ondernemingsraad van de RET, is klaar voor D-day. ,,Er is voor ons personeel veel tijd in gaan zitten, we hebben allemaal extra cursussen gehad. Ik zie vandaag nog wel mensen niet uitchecken, dat zal morgen wel anders zijn.’’ De woordvoerder van de RET-werknemers kijkt vooral uit naar die ene reiziger die van niets weet. ,,Er is altijd wel iemand die er niet van heeft gehoord. Dat heb je bij stakingen ook.’’

quote:

Op woensdag 28 januari 2009 15:55 schreef Hephaistos. het volgende:

Dat betekent dat je niet meer een heel team aan controleurs nodig hebt die strippenkaarten inneemt, uitrekent of het aantal zones klopt en dan naar de volgende loopt. Maar dat je genoeg hebt aan kleine teams die flexibel ingezet kunnen worden op diegenen waarbij het alarm afgaat.

Controle van een massa versus controle van individuen. Groot verschil in efficientie.

quote:

Is het ding nu veilig?
De ov-chipkaart is door hackers en studenten diverse keren gekraakt. Toch hoeven reizigers zich geen grote zorgen te maken. Technisch is het inderdaad mogelijk de kaart te kopiëren of te kraken. Maar het is de vraag of dit voor criminelen ook een aantrekkelijke business case is. Oftewel, of het risico gepakt te worden opweegt tegen de winsten die er behaald mee kunnen worden. Er staat weliswaar geld (maximaal 30 euro) op de kaarten, maar dit is alleen te gebruiken in het openbaar vervoer. Het kost duizenden euro’s aan apparatuur om ov-kaarten te kraken. De makers van de Nederlandse ov-chipkaart wijzen erop dat een identieke kaart in het Londense openbaar vervoer al jaren zonder noemenswaardige fraudegevallen wordt gebruikt.

quote:

Op woensdag 28 januari 2009 23:35 schreef snowgoon het volgende:
http://www.volkskrant.nl/(...)_met_de_ov-chipkaart
[..]

Interessant stukje over het hacken.

Het hele artikel is ook wel interessant.

quote:

De makers van de Nederlandse ov-chipkaart wijzen erop dat een identieke kaart in het Londense openbaar vervoer al jaren zonder noemenswaardige fraudegevallen wordt gebruikt.

quote:

Op woensdag 28 januari 2009 23:43 schreef Zelva het volgende:

[..]

Of de fraude wordt niet ontdekt natuurlijk.

quote:

Op woensdag 28 januari 2009 23:35 schreef snowgoon het volgende:
http://www.volkskrant.nl/(...)_met_de_ov-chipkaart
[..]

Interessant stukje over het hacken.

Het hele artikel is ook wel interessant.

quote:

Chipkaart doorstaat eerste vuurdoop
ROTTERDAM (ANP) - De ochtendspits in de Rotterdamse metro is donderdag zonder noemenswaardige problemen verlopen. In de ondergrondse kan sinds donderdag alleen nog met de ov-chipkaart worden gereisd. Met een strippenkaart komt de reiziger de metro niet meer in.

De meeste reizigers waren goed voorbereid op pad gegaan. Zij gingen gestroomlijnd en zonder files door de poortjes. Bij een enkeling weigerden de deuren open of dicht te gaan omdat hij nog met een strippenkaart reisde of niet goed had in- of uitgecheckt.

Ondertussen groeiden de rijen bij de informatiebalies. Veel reizigers hadden tot het laatste moment gewacht om hun abonnement op hun ov-chipkaart over te zetten. Medewerkers van de RET vertellen dat het woensdag nog veel drukker was bij de balies. Het openbaarvervoerbedrijf heeft donderdag al het kantoor- en remisepersoneel, verkeersleiders en technische mensen opgetrommeld om te assisteren.

Tevredenheid

Vervoerswethouder Jeannette Baljeu blikt tevreden terug op de drukke ochtend. Zelfs scepticus Arno Bonte, raadslid van GroenLinks, moet toegeven dat de spits redelijk soepel verloopt.

Daar staat tegenover dat in de spits vooral forensen die gewend zijn te reizen in de metro stappen. De RET verwacht meer problemen met mensen die minder vaak in het openbaar vervoer zitten, zoals ouderen, winkelend publiek en toeristen. Een concert donderdagavond in Ahoy is daarom een goed testmoment.

quote:

Op woensdag 28 januari 2009 23:43 schreef Zelva het volgende:

[..]

Of de fraude wordt niet ontdekt natuurlijk.

quote:

Op donderdag 29 januari 2009 12:14 schreef snowgoon het volgende:

[..]

Of het was er gewoon niet.

quote:

Op donderdag 29 januari 2009 12:16 schreef Basp1 het volgende:

[..]

Ja die zou ik als TLS ook meteen uit mijn database gooien

quote:

Op donderdag 29 januari 2009 12:40 schreef snowgoon het volgende:

Maarueh, wat vind je er nou van dat de spits goed verlopen is en er geen grote problemen uit Rotterdam worden gemeld?

quote:

Op donderdag 29 januari 2009 12:45 schreef Basp1 het volgende:

[..]

Leuk dat een stukje van de totale techniek blijkt te werken.

Jammer dat er nog regelmatig dus poortjes weigeren te werken terwijl men al 3 jaar aan het testen is.

En zoals anderen ook al gezegd hebben, eens even afwachten wat er vanavond op CS gebeurd als er veel mensen naar de vrienden van amstel live gaan en velen een wegwerpkaart moeten kopen.

quote:

Op donderdag 29 januari 2009 12:40 schreef snowgoon het volgende:

[..]

Maarueh, wat vind je er nou van dat de spits goed verlopen is en er geen grote problemen uit Rotterdam worden gemeld?

quote:

Op donderdag 29 januari 2009 12:40 schreef snowgoon het volgende:

[..]

Maarueh, wat vind je er nou van dat de spits goed verlopen is en er geen grote problemen uit Rotterdam worden gemeld?

quote:

Op donderdag 29 januari 2009 12:51 schreef macca728 het volgende:


de RET staat heel de dag klaar met groene servicekaarten als er een chipkaart weigert
Dan kunnen de klanten toch hun rit maken, daarna kunnen ze naar de klantenservice

Ja zo kan ik het ook

quote:

Op donderdag 29 januari 2009 12:52 schreef macca728 het volgende:

[..]

de jaarwisseling was ook rustig verlopen toch ?

quote:

Op donderdag 29 januari 2009 12:54 schreef huhggh het volgende:

[..]

Een zwaluw maakt nog geen zomer
Heb jij aandelen in die OV-kaartleverancier, aangezien je hier zo volhardend pro-ovchipkaart bent?

quote:

Op donderdag 29 januari 2009 12:57 schreef snowgoon het volgende:

[..]

Ik heb nog geen berichten gehoord van afgehakte ledematen door de poortjes. Dus ik snap die vergelijking niet zo goed.

quote:

Op donderdag 29 januari 2009 12:57 schreef macca728 het volgende:

[..]

zonder noemenswaardige problemen verlopen
dat zeiden ze ook van de jaarwisseling

quote:

Op donderdag 29 januari 2009 12:57 schreef snowgoon het volgende:

[..]

Ik compenseer al die zeikerds hier die al maanden lopen te stressen dat het zo'n kutsysteem is dat niet gaat werken en niks dan slechts brengt.

quote:

Op donderdag 29 januari 2009 12:58 schreef snowgoon het volgende:

[..]

Prima vergelijking!

quote:

Op donderdag 29 januari 2009 12:58 schreef macca728 het volgende:

[..]

het werkt wel , alleen niet zo goed als het zou moeten werken en het zou kunnen werken volgens de OV bedrijven

quote:

Op donderdag 29 januari 2009 12:59 schreef snowgoon het volgende:

[..]

Het is ook nog steeds de testfase!
We zitten nog niet eens halverwege de 7 jaar die ze in Londen nodig hadden!

quote:

Op donderdag 29 januari 2009 13:00 schreef macca728 het volgende:

[..]

nee de testfase is voorbij Snowgoon, het is nu voor het echie

quote:

Op donderdag 29 januari 2009 13:05 schreef snowgoon het volgende:

[..]

De testfase begint nu pas echt goed. Nu is er 1 systeem dat moet werken.

quote:

Op donderdag 29 januari 2009 13:03 schreef Pacmaniac het volgende:

[..]

Aangezien er in Sydney meerdere vervoersbedrijven waren die er eigen tarieven en kaartsoorten op na hielden is dit niet te vergelijken met NL .
Hier is het van de strippenkaart naar de OV chip. Net iets anders dan de situatie daar

quote:

Op donderdag 29 januari 2009 13:07 schreef macca728 het volgende:

[..]

Nogmaals Snowgoon, hier is de testfase afgelopen. Staat zelf op de RET website
Geen flauwekul meer, het moet nu goed werken

quote:

Op donderdag 29 januari 2009 13:27 schreef Cmonv het volgende:
Inderdaad... als ik nu naar Schiedam ga, moet ik het volgende door:

1. Metro, dus OVchipkaart
2. Trein, dus treinkaart/strippenkaart
3. Tram, dus weer strippenkaart

Betaal je dus mooi een paar keer een eerste zone, wat zonder die OVchipkaart niet zo was.