De middeleeuwen - zo slecht nog niet

In discussies op FOK kan je je verwerping van iemands standpunt kracht bijzetten door dat standpunt te associeren met a) nazi-Duitsland (Godwin's Law), b) de middeleeuwen.

Dat het nazi-regime als moreel ijkpunt gezien wordt is begrijpelijk, gezien de enorme impact die de Tweede Wereldoorlog op het collectieve bewustzijn heeft gehad. De middeleeuwen ligt echter wat minder vers in het geheugen. Een middeleeuwer de hand schudden kan niet meer en zwart-wit filmpjes uit die tijd hebben we niet. We kennen de middeleeuwen vaak alleen maar door loodzware harnassen en oude schilderijen waarop mannen met verdacht strakke leggings ingesnoerde freules het hof maken. Het is een even beperkt beeld als het beeld van de oudheid als periode van witte toga's en lange filosofenbaarden, zo beseffen we.

Toch wordt er gretig naar de middeleeuwen gerefereerd.. En dan vooral in discussies over de Islam. Niet alleen is de Islam zelf 'middeleeuws', ook beleidsmakers en politici die niet waken voor het gevaar van de politieke islam schijnen uit deze periode afkomstig te zijn. Op z'n ergst wordt het predikaat 'middeleeuws' gegeven aan zoiets als martelen of de doodstraf.

De middeleeuwen heeft dus een weinig positief imago. Vraag een willekeurige voorbijganger wat hij met dit tijdperk associeert, en hij zal antwoorden: onhygiënisch, gewelddadig, bruut, onbeschaafd, ongeletterd, achterlijk, fundamentalistisch, religieus, enzovoorts. Waar de Oudheid hoogstaande, rationele beschavingen had en de moderne tijd haar streven naar verlichting en moderniteit, is de Middeleeuwen een tijdperk van religieuze achterlijkheid en ongebreideld geweld.

In welke mate is dit beeld accuraat? De moderne geschiedkunde laat zien dat dit beeld geen recht doet aan de middeleeuwen. Er was in dit tijdperk meer beschaving, weldenkendheid en verfijning dan gedacht wordt. Men had een hoogstaande literaire cultuur die klassiekers als de Chanson de Roland en de Goddelijke Komedie.

Religieus als de pest was men alleen in het klooster - op het platteland had men wel wat beters te doen dan disputeren over de voorzienigheid. Zoiets als seksuele gebruiken werden grotendeels gereguleerd door traditie, en in slechts kleine mate door het christendom. Pas in de late middeleeuwen zien we dat de Katholieke Kerk haar macht in de dorpen vergroot.

Een verwijt die men de middeleeuwers achteraf heeft gemaakt is het scholastische gezever in de filosofie. In plaats van over de wezenlijke dingen te filosoferen, voerde men felle polemieken over de vraag hoeveel engelen er op een speldenknop konden dansen. Dat is echter een eenzijdig beeld. De middeleeuwen kent genoeg dwarse denkers die een significante invloed hadden op het later ontstaan van de wetenschap. Descartes' rationele filosofie vind voor een aardig deel haar wortels in de scholastische filosofie: hij wordt niet voor niets de laatste der scholastici genoemd.

Politiek gezien was de middeleeuwen bakermat van ons moderne politieke systeem. De scheiding van religieuze en wereldlijke machten, de macht van stadsbesturen, constutional government - allen komen ze voort uit de politieke strijd die in de Middeleeuwen gevoerd werd. Zelfs het kapitalisme vindt haar wortels in deze periode (in het noord-Italië van de dertiende eeuw, om precies te zijn).

In de niddeleeuwen is dus meer goeds tot stand gekomen dan men vaak denkt. Dan nog blijft de middeleeuwen een vrij brute periode waarin je in de stad aan de pest stierf en buiten de stadsmuren door struikrovers. Maar waarom zien wij de oudheid en Renaissance doorgaans ook niet als gewelddadige en onbeschaafde periodes? Er werd in de middeleeuwen niet meer gemoord dan in andere tijden. Men was niet onhygiënischer en meer ongeletterd. Sterker nog, de middeleeuwer was goed af vergeleken bij slaven op de Romeinse landgoederen en kinderarbeiders in het 19de eeuwse London. Dat tussen de oudheid en moderne tijd een periode van relatieve gewelddadigheid en onbeschaafdheid kwam, is dus grotendeels een mythe.

Zo erg was de middeleeuwen dus niet - tenminste in vergelijking met de oudheid en de moderne tijd. Dat zij als toppunt van bruut geweld en religieuze achterlijkheid gezien werd, doet geen recht aan het feit dat deze periode de wieg van onze taal, cultuur, politiek en literatuur is.

C&H is zo actief als een lijkenhuis. Ik heb dit topic in WFL geopend omdat men hier in discussie vaak de middeleeuwen op onterechte wijze afschilderen als bruut en achterlijk.

quote:

Op zondag 2 november 2008 22:43 schreef barthol het volgende:
Is dat zo, Scaurus? Dat mensen de middeleeuwen afschilderen als bruut en achterlijk?
Het lijkt me niet iets om je druk over te maken als mensen dat doen.

Kennis van de tradities en beschaving is van groot belang. Een samenleving die geen weet heeft van haar wortels, weet niet goed wie zij is. Onwetendheid over die wortels zie je in het publieke debat. Mensen betogen serieus dat zoiets als de scheiding tussen kerk en staat uit de Verlichting komt. Belachelijke onzin.

quote:

De middeleeuwen betreffen een heel lange periode zo'n 50 tot 18 generaties geleden.
Te lang om te generaliseren. En de periode blijft een onderdeel van onze culturele
geschiedenis.

Die generalisering is weer een ander punt. Wegens ruimtetekort kon ik daar niet op ingaan.

quote:

Maar of de mensen het zo goed hadden in die verschillende periodes?
Het leven was vaak hard en kort, en dat gold zeker in de vroege middeleeuwen.

In de rest van de geschiedenis is het niet anders. Eigenlijk is het Westen van de laatste honderd jaar het enige oord waar het leven niet per definitie short, nasty and brutish is.

quote:

Op maandag 3 november 2008 22:33 schreef Bensel het volgende:
Het grote probleem met de middeleeuwen is vooral dat ontwikkeling stil stond/achteruit ging. Je noemt enkele voorbeelden van dingen die gebeurd zijn in de middeleeuwen, maar, vergeleken met andere periodes er voor en er na, is dat erg weinig op een hele lange tijd. Probleem is dat er nauwelijks vooruitgang werd geboekt.

Hieruit spreekt een teleologisch beeld van de geschiedenis. Jij stelt je de geschiedenis voort als een lineair proces van vooruitgang dat naar een bepaald doel gaat. John Gray heeft al keihard afgerekend met dit geschiedbeeld in zijn Black Mass. De filosoof geeft zijn kritiek op vooruitgang duidelijk weer in een interview.

quote:

I don't deny that some states of human history are better than other states. Europe in 1990 was better than Europe in 1940. I don't deny that. And I don't deny that some programmes of reform have enhanced the lot of human beings to a considerable extent. And peace is better than war, freedom is better than anarchy, prosperity is better than poverty, pleasure is better than pain, beauty is better than ugliness. But there is a another very specific belief that I would guess you subscribe to: the belief that advances in ethics or politics can in principle become like advances in science in the sense of being cumulative. This is the belief that there is nothing inherent in human life or human nature to prevent cumulative improvement. We'll get to the point where there is no poverty in the world, where there is no anarchy in the world. My view is that all gains in ethics and politics are real but they are all also reversible and all will be reversed and often reversed very easily.

Vooruitgang als lineair proces is niet aanwezig in de geschiedenis. Eerder kunnen wij stellen dat de geschiedenis in cycli gaat, met vooruitgang én achteruitgang. Voorts is vooruitgang relatief. De late oudheid wordt over het algemeen als een proces van achteruitgang gezien, maar onderzoek toont aan dat het voedingspatroon van de meeste mensen met het instorten van het Romeinse Rijk juist verbeterde. In onze eigen tijd kunnen wij de culturele revolutie voor homoseksuelen een bevrijding noemen, maar voor de kerk luidde zij juist de achteruitgang in.

Ik ben een voorstander van 'history of below'. Jarenlang heeft in historisch onderzoek het zwaartepunt gelegen bij politiek, oorlog en ideeën. Pas in de laatste vijftig jaar is men 'history from below' gaan beschrijven. Daarin staan niet de veldslagen en Grote Mannen centraal, maar het leven van gewone mensen, wat zij dachten, wat zij deden. Vanuit dat perspectief was de middeleeuwen niet het donkere gat dat het volgens velen is. Het was zeker niet slechter leven dan in de Romeinse sloppenwijken als slaaf op een Romeins landgoed. Er wordt altijd veel gekankerd op de plaats van vrouwen in het christendom, maar in de christelijke middeleeuwen was het voor vrouwen veel beter leven dan voor seksegenoten in het oude Athene.

quote:

Op donderdag 6 november 2008 15:19 schreef RedDevil085 het volgende:
TS heeft volgens mij wel een degelijk punt (iig mbt de verwijzingen naar de middeleeuwen) dat ook door getrokken kan worden naar bijv. "de barbaren" die eigenlijk helemaal niet zo "barbaars" waren als dat ze vandaag de dag worden afgetekend (en naar "barbaars gedrag" word verwezen).

Precies. De betekenis die wij aan het begrip 'barbaar' geven, is in wezen niet anders dan de betekenis die de oude Grieken en Romeinen hanteerden. Als je dan in een boek over 'de barbaren' leest, denk je gelijk aan onbeschaafde krijgers die louter plunderen en verkrachten.