[centraal] Bijbel en christendom #4

Wat is volgens het Christedom de reden van God geweest om de mens te creeeren?

quote:

Op woensdag 4 juni 2008 22:53 schreef Super7fighter het volgende:
Zijn de Dode-zeerollen in hun originele staat (Grieks, Aramees en Hebreeuws) al vrijgegeven? Of moeten we het nog steeds doen met de vertalingen?

_{Haushofer, wo bist du?}

Wat bedoel je met "vrijgegeven"? Voor wetenschap of publiek? Het is niet zo dat wetenschappers geblokkeerd worden om de rollen te onderzoeken; zover ik weet kan er vrij onderzoek naar gedaan worden. Ook heb ik zelf delen van de rollen in musea kunnen bewonderen ( waaronder ook kopieën ). In Groningen heb je het Qumran-instituut, waar ook veel onderzoek gedaan wordt naar de rollen.

Er wordt soms wat geheimzinnig over gedaan, geloof ik. Zal wel het Dan Brown effect zijn Ben overigens zelf 2 weken terug in Qumran geweest, was erg indrukwekkend. Waarna je bij achter elke rots daar langs de dode Zee gaat verbeelden dat ze tsjokkievol met oude boekrollen zitten

Ik spreek velen maler liever over de inhoud en niet over de Bijbel!! Dus niet interessant!! Typisch religie... waarvan ik een afkeer heb, en mede ook alle ongelovigen!

quote:

Op woensdag 28 mei 2008 18:11 schreef ToT het volgende:
Ik deel Koningdavid z'n geloof absoluut niet, maar ik vind zijn blinde vertrouwen absoluut niet lachwekkend: hij heeft zich HEEL goed ingelezen in de materie en zijn overtuiging is gebaseerd op vele documenten / geschriften die hij gelezen heeft.
Daar heb ik wel respect voor.

Daar heb je gelijk in.
Maar hij redeneert uitsluitend één richting op, en dat is dan weer minder. Je kunt namelijk alles wel naar een punt toe redeneren.

quote:

Op donderdag 29 mei 2008 13:45 schreef koningdavid het volgende:

[..]

Je hebt weer ge-Wikipediaat zeker? Waarom is die vermelding niet betrouwbaar?
[..]

Vrijwel welke bron over Jezus meldt dit. Met als meest betrouwbare Marcus, Matteus, Lukas, Johannes en Handelingen.

quote:

Op zaterdag 31 mei 2008 15:21 schreef koningdavid het volgende:

[..]

Bijbelse bronnen over een kam scheren is wat dom. Ik kan me voorstellen dat iemand Handelingen veel betrouwbaarder vindt dan Genesis bijvoorbeeld.

Maar laten we ons beperken tot de nieuwtestamentische documenten, de discussie gaat nl. over Jezus. Hoezo vind je die onbetrouwbaar?

Wat is het verschil tussen wikipediaën en bijbelen?

Good points in beide posts, Kees22!

Wikipedia is ook opgebouwd uit meningen en ervaringen van meerdere mensen. Veel onderwerpen zijn door meer mensen samengesteld dan et aantal dat hoogstwaarschijnlijk aan de Bijbel heeft gewerkt. Daarbij komt dat veel dingen die daar besproken worden wetenschappelijk onderzocht zijn volgens onze huidige maatstaven.
Waarom zou Wikipedia dan niet betrouwbaar zijn en de Bijbel wel.


(Kromme zinsbouw hier en daar volgens mij, maar ik heb m'n koffie nog niet op.)

Religie versus geloof

quote:

Op maandag 9 juni 2008 15:18 schreef kazakx het volgende:
Wat is volgens het Christedom de reden van God geweest om de mens te creeeren?

Geen Christelijke die deze vraag kan beanwoorden?

Misschien om dezelfde reden dat sommige mensen een mierenkolonie thuis hebben?

Anywayz, spirituele point of view: God is almachtig en alwetend, maar wat heb je aan alwetendheid als je de dingen niet kunt ervaren?
Sommige mensen geloven dat God het universum en de mens uit een deel van zichzelf geschapen heeft en door ons dus dingen ervaart, maar stel dat God echt een externe entiteit is en ons als externe wezens heeft gecreëerd zonder link naar Hemzelf toe, dan kan hij ons nog observeren: Hij weet de dingen al die wij meemaken, maar het kan misschien wel geinig zijn om het ook daadwerkelijk eens met eigen ogen te zien.


Maar wat ik op school heb geleerd is dat God een hoger plan met ons heeft in het Hiernamaals: in dit leven moeten we ons bewijzen tegenover Hem, en als we goed zijn, gaan we naar de hemel, waar we het hogere doel kunnen dienen.

quote:

Op donderdag 19 juni 2008 12:56 schreef kazakx het volgende:
Geen Christelijke die deze vraag kan beanwoorden?

Een kort antwoord zou zijn: omdat Hij het tov (leuk, goed) vond. Hoewel we geen totaal inzicht hebben in Gods drijfveren om het universum te scheppen, denk ik dat Hij dit alles, de kosmos, de natuur, de mensen en dieren gemaakt heeft om van ze te genieten. Dat is wat ik uit de Bijbel op kan maken.

In discussies met christenen hoor ik vaak dat het oude testamant een dode letter, een oude wet, een leer is die op de juiste manier is vervuld door Jezus Christus en daardoor eigenlijk niet meer letterlijk geldt.

Mijn vraag: het scheppingsverhaal, de 10 geboden en dergerlijke staan toch ook in het oude testament? Waarom moet dit gedeelte dan nog wel als waarheid worden aangenomen? Staat er een uitzonderingsclausule in het nieuwe testament, of is het oude testament nog wel gewoon geldig? Zo ja, in welke vorm dan?

quote:

Op maandag 30 juni 2008 16:57 schreef LB06 het volgende:
In discussies met christenen hoor ik vaak dat het oude testamant een dode letter, een oude wet, een leer is die op de juiste manier is vervuld door Jezus Christus en daardoor eigenlijk niet meer letterlijk geldt.

Mijn vraag: het scheppingsverhaal, de 10 geboden en dergerlijke staan toch ook in het oude testament? Waarom moet dit gedeelte dan nog wel als waarheid worden aangenomen? Staat er een uitzonderingsclausule in het nieuwe testament, of is het oude testament nog wel gewoon geldig? Zo ja, in welke vorm dan?

"Het scheppingsverhaal, de 10 geboden en dergelijke..." staan inderdaad in het OT. Vergun mij een poging te doen naar een duidelijke formulering van de verhouding tussen het OT en het NT.
Jezus Christus heeft in de synoptische evangelien zelf nadrukkelijk verklaard dat wat in het Oude Testament staat zijn geldigheid zal behouden totdat "alles wat zal moeten plaatsvinden zal hebben plaatsgevonden en dat hij niet was gekomen om de wetten en profetieën in het Oude Testament af te schaffen, maar om deze tot vervulling te brengen." Hierbij is het niet zo dat het OT niet meer van enige relevantie is voor een christenleven, integendeel, want de wet (hiermee doel ik op de 10 geboden (Pentateuch), Ex.20:1-17, Deut.5:6-21) is een bron tot zelfkennis, als zijnde een spiegel, waardoor wij moeten onderkennen dat we ellendig en geneigd tot alle kwaad zijn. De wet heeft in hoofdzaak tweeerlei functies gekend, welke zijn: leefregels voor de mens tot God en mensen onderling. Daar wij de wet nooit en nimmer zullen volbrengen, echter we kunnen dat wel betrachten teneinde in het reine te komen met God en onszelf, vernederde God zichzelf in de persoon Jezus (hoe berispelijk en wat een dwaasheid voor de rationelen!) door naar deze aarde te komen en zijn leven te geven aan de verlorenen en noodruftigen, om vervolgens aan het vloekhout van het kruis te moeten sterven. In deze korte anekdote ben ik tot nog toe niet gekomen bij het verbond, dat God in de eerste plaats heeft gesloten met Abraham. Eigenlijk zou men kunnen stellen dat met de ingang van het Nieuwe Verbond het oudtestamentisch tijdperk (i.e. het Verbond) afgesloten werd.

De huidige contemplatie van de gereformeerden over de verhouding tussen het OT en NT is terug te vinden bij de kerkvaders Augustinus, maar ook Luther, Calvijn, Melanchton, Buber en modernere theologen die dogmatische handboeken schreven als Bavinck, Berkhof, Barth en Brunner. Weliswaar is hun dogmatiek van Wet en Evangelie door de eeuwen heen gepolemiseerd, en bij een openlijke pennenstrijd is het niet alleen gebleven, maar is nooit verbasterd en uitgeroeid, noch gemarginaliseerd.

"Staat er een uitzonderingsclausule in het nieuwe testament, of is het oude testament nog wel gewoon geldig? Zo ja, in welke vorm dan?"
Met enige schroom moet ik constateren dat je weinig kennis hebt van de gereformeerde dogmatiek, laat staan christelijke geloofsleer. Wat bedoel je eigenlijk met een uitzonderingsclausule? Wanneer je hierboven staande tekst ten rade gaat, zul je ongetwijfeld een mogelijk antwoord kunnen tegenkomen. Nogmaals, op de keper beschouwd wordt door de gereformeerden (naast al haar pluriforme opvattingen) onderkend dat het OT niet afdoet aan het NT, maar dat het NT wel uitnemender is dan het OT.

quote:

Op dinsdag 1 juli 2008 23:07 schreef confessiones het volgende:

[..]


De huidige contemplatie van de gereformeerden over de verhouding tussen het OT en NT is terug te vinden bij de kerkvaders Augustinus, maar ook Luther, Calvijn, Melanchton, Buber en modernere theologen die dogmatische handboeken schreven als Bavinck, Berkhof, Barth en Brunner. Weliswaar is hun dogmatiek van Wet en Evangelie door de eeuwen heen gepolemiseerd, en bij een openlijke pennenstrijd is het niet alleen gebleven, maar is nooit verbasterd en uitgeroeid, noch gemarginaliseerd.

Nou ben ik geen expert op het terrein van de contemplatie van de gereformeerden, maar de katholieke kerk, die toch ook tot het christendom gerekend wordt, heeft wel degelijk verbasterd en uitgeroeid, en ook gemarginaliseerd. En ik meen met iets te herinneren van de godsdienstoorlogen in Duitsland, die nog al lang duurden.
En dichter bij huis: de godsdiensttwisten in de Verenigde Provinciën.

Om op de vraag waar je op antwoordt terug te komen: "Hoe is de verhouding tussen de god van het oude testament en de god van het nieuwe testament? Want die uit het oude testament is nogal wraakzuchtig en kleinzielig en die uit het nieuwe testament is juist vergevingsgezind en liefhebben. Dat die uit het oude testament zijn zoon opoffert is dan ook nogal vreemd." Nou ja: opofferen is niet het goede woord, want hij staat weer op uit de dood. Dus uiteindelijk is er niks verloren.

quote:

Op dinsdag 1 juli 2008 23:29 schreef Kees22 het volgende:

[..]

Nou ben ik geen expert op het terrein van de contemplatie van de gereformeerden, maar de katholieke kerk, die toch ook tot het christendom gerekend wordt, heeft wel degelijk verbasterd en uitgeroeid, en ook gemarginaliseerd. En ik meen met iets te herinneren van de godsdienstoorlogen in Duitsland, die nog al lang duurden.
En dichter bij huis: de godsdiensttwisten in de Verenigde Provinciën.

In mijn zojuist geschreven betoog stel ik echter niet de vervolging, excommunicering, verbanning (denk aan Luther), etc. van het christendom als sociaal instituut aan de orde, maar de leerstellingen zelf, die de facto onbevlekt in stand is gehouden. Ik heb het dus impliciet over de ongeschondheid van de leerstelling Wet en Evangelie.
Voorbeeld: Luther is weleens waar in de ban gedaan en de rooms-katholieken hebben veelvuldig getracht zijn werken op de brandstapel te gooien, niettemin hebben zijn ideeen de contra-reformatie overleefd daar de geest des tijds dit mogelijk maakte. De Reformatie was een climax die een verstrekkende schisma teweegbracht tussen protestanten en katholieken. De Reformatie speelde zich dan ook niet alleen af in theologenkamertjes, maar ook in alle sociale lagen van de bevolking, daar het volk (neem Duitsland) ten onvrede en verbitterd als het was aan vele sancties moest voldoen, gesteld door Rome. Dit gegeven is een grond van een grote draagkracht voor de ideeen die Luther had. Door zijn radicale afkeer van bv. aflaten en zijn positie in het theologendebat (dankzij Karel V) was hij tot een zegen voor velen die het hoofd boven water probeerde te houden in de verstikkende geldbad van het papisme.

Een ander voorbeeld was het bloed der martelaren. Met bewonderenswaardige moed en volharding hebben menig gelovigen de dood moeten bekopen op de brandstapel teneinde de leer niet ten grabbel te gooien. Al zingend gingen ze de brandstapel op met de stellige overtuiging dat "het vlees wel zou branden, maar de leer niet." En op deze wijze is het bloed der martelaren tot het zaad der kerk geworden.

Concluderend: vanaf het moment dat Paulus zijn Romeinenbrief liet opschrijven (naar alle waarschijnlijkheid) tot vandaag de dag is de gereformeerde leer zegevierend doch met ernstige toetakelingen uit de strijd gekomen en heeft dankzij de stellingname die zij altijd gehad heeft, een rechtschapen leer er aan over gehouden.

[ Bericht 3% gewijzigd door confessiones op 02-07-2008 00:43:36 ]

quote:

Op woensdag 2 juli 2008 00:20 schreef confessiones het volgende:

[..]

In mijn zojuist geschreven betoog stel ik echter niet de vervolging, excommunicering, verbanning (denk aan Luther), etc. van het christendom als sociaal instituut aan de orde, maar de leerstellingen zelf, die de facto onbevlekt in stand is gehouden.
Voorbeeld: Luther is weleens waar in de ban gedaan en de rooms-katholieken hebben veelvuldig getracht zijn werken op de brandstapel te gooien, niettemin hebben zijn ideeen de contra-reformatie overleefd daar de geest des tijds dit mogelijk maakte. De Reformatie was een climax die een verstrekkende schisma teweegbracht tussen protestanten en katholieken. De Reformatie speelde zich dan ook niet alleen af in theologenkamertjes, maar ook in alle sociale lagen van de bevolking, daar het volk (neem Duitsland) ten onvrede en verbitterd als het was aan vele sancties moest voldoen, gesteld door Rome. Dit gegeven is een grond van een grote draagkracht voor de ideeen die Luther had. Door zijn radicale afkeer van bv. aflaten en zijn positie in het theologendebat (dankzij Karel V) was hij tot een zegen voor velen die het hoofd boven water probeerde te houden in de verstikkende geldbad van het papisme.

Een ander voorbeeld was het bloed der martelaren. Met bewonderenswaardige moed en volharding hebben menig gelovigen de dood moeten bekopen op de brandstapel teneinde de leer niet ten grabbel te gooien. Al zingend gingen ze de brandstapel op met de stellige overtuiging dat "het vlees wel zou branden, maar de leer niet." En op deze wijze is het bloed der martelaren tot het zaad der kerk geworden.

Concluderend: vanaf het moment dat Paulus zijn Romeinenbrief liet opschrijven (naar alle waarschijnlijkheid) tot vandaag de dag is de gereformeerde leer zegevierend doch met ernstige toetakelingen uit de strijd gekomen en heeft dankzij de stellingname die zij altijd gehad heeft, een rechtschapen leer er aan over gehouden.

Jij bent gereformeerd en probeert je gelijk te halen, begrijp ik.
Ik heb niks tegen gereformeerden, maar vind je verhaal toch wel erg warrig. Wou je zeggen dat Paulus al gereformeerd was?

quote:

Op dinsdag 1 juli 2008 23:29 schreef Kees22 het volgende:

[..]
Om op de vraag waar je op antwoordt terug te komen: "Hoe is de verhouding tussen de god van het oude testament en de god van het nieuwe testament? Want die uit het oude testament is nogal wraakzuchtig en kleinzielig en die uit het nieuwe testament is juist vergevingsgezind en liefhebben. Dat die uit het oude testament zijn zoon opoffert is dan ook nogal vreemd." Nou ja: opofferen is niet het goede woord, want hij staat weer op uit de dood. Dus uiteindelijk is er niks verloren.

Er is een tendens gaande om het kwaad uit de nieuwtestamentische God te bannen, of het kwaad van de oudtestamentische God te verabsoluteren. Wat het Oude Testament betreft, is het niet een te gemakkelijke escape om de geweldsteksten los te pellen uit het geheel van de Godsopenbaring en ze te maken tot menselijke denkbeelden over God?

Allereerst vraagt een antwoord omtrent dit onderwerp om grondige hermeneutiek en exegese. Ik vooronderstel en vrees dat je op deze paradox bent terechtgekomen via anderen. Ik zou je willen aanraden de bijbel zelf te lezen en het in het kritische licht van de rede te plaatsen. Wanneer je dat al hebt gedaan, aanschouw dit dan als niet geschreven.
Er is wel een zekere spanning tussen de woorden van Jezus over de liefde tot de vijand en sommige mozaïsche uitspraken. Kenmerkend voor Jezus is dat hij afzag van geweld als het ging om de realisering van het heil: zonder zwaard ging Hij op weg naar het kruis. Het gebod van de liefde was toonaangevend in de omgangsvormen van God (in de verpersoonlijking van Jezus).
Als het gaat over God en zijn oordeel schuwt ook het Nieuwe Testament het geweld niet. Maar we zien hoe het verschuift naar het eschaton, het laatste oordeel. Echter, ook ik ben huiverig voor geweldsteksten daar ze niet stroken naar de projecties van menselijke gevoelens en denkbeelden. Ik vraag me wel af, of we deze kant op moeten? Is het niet zo dat wij in deze tijdsgeest een totaal verschillend denkbeeld er op na houden in vergelijking met de oudtestamentische tijd waarin oorlogen geen uitzonderlijk fenomeen was?
Wat wil ik hiermee zeggen? Nou, wanneer we de uitlatingen van Miskotte, nederlands protestants theoloog en predikant ten tijden van WOII, overdenken: "Gods vijanden vergaan!" (Psalm 92) dwingt het ons toch enige inleving te betonen in de staat waarin bepaalde bevolkingsgroepen toen leefden/leven, en daarbij onze eigen sociaal-cultureel gedachtegoed niet als normatief beschouwen. Ik vind de woorden van Miskotte enerzijds conflicterend (Jezus predikt toch: hebt uw vijanden lief), anderzijds volstrekt begrijpelijk, wanneer je als verzetsstrijder in het ambt een tirannieke vleesmolen boven je hebt staan.

Wanneer ik de bijbelse verhaallijn uiteenzet en daarbij God met betrekking tot zijn toorn overdenk, valt me op dat er doorgaans een ethiek gehanteerd wordt van: "Het geweld moet een plaats krijgen, want het kwaad kan niet ongestraft blijven." God elimineert het kwaad niet in het Nieuwe Testament, neen, Hij straft het kwaad niet linea recta zoals in het oude testament, maar vergeldt dit dus bij de apocalypse, het einde der tijden waarin het oordeel zal plaats vinden.
Nu is nog steeds de vraag niet beantwoord over de verhouding tussen de 'wraakzuchtige God' van het OT en de 'adorerende God' van het NT, en wat dies meer zij. Echter hoop ik wel een nuancering en relativering geplaatst te hebben omtrent deze hot issue, en zal ik vanaf nu verder nadenken om met een half antwoord voor de dag te komen.

Jij constateert met enige schroom dat ik weinig kennis bezit ten aanzien van dit onderwerp. Dat is juist. Doch moet ik tevens vaststellen dat je me niks nieuws hebt kunnen vertellen. Je bent goed in het omkleden van je antwoord met voorbeeldjes, verheven taal en niet te zake doende kwesties zoals de integriteit van de gereformeerde dogmatiek.

Je daadwerkelijke antwoord op mijn vraag is, geparafraseerd, dat het OT in het licht van de tijdsgeest dient te worden geplaatst. Dat is een antwoord dat ik al vaker heb gehoord, maar wat voor mij persoonlijk niet echt bevredigend is. De ultieme implicatie van dat standpunt is namelijk dat veel dogma's, en dan vooral die van de othodoxe kerken, niet redelijkerwijs houdbaar zijn. Immers, veel dogma's, zoals ook de scheppingstheorie, zijn volledig gebaseerd op (de woordelijke interpretatie van) het OT

quote:

Op woensdag 2 juli 2008 09:40 schreef LB06 het volgende:
[...]

Je daadwerkelijke antwoord op mijn vraag is, geparafraseerd, dat het OT in het licht van de tijdsgeest dient te worden geplaatst. Dat is een antwoord dat ik al vaker heb gehoord, maar wat voor mij persoonlijk niet echt bevredigend is. De ultieme implicatie van dat standpunt is namelijk dat veel dogma's, en dan vooral die van de othodoxe kerken, niet redelijkerwijs houdbaar zijn. Immers, veel dogma's, zoals ook de scheppingstheorie, zijn volledig gebaseerd op (de woordelijke interpretatie van) het OT

Eerst iets over de houdbaarheid van dogma's geleerd in en door de orthodoxe kerken. Ik vooronderstel dat je de dogma's als onhoudbaar acht voor de niet-kerkelijk medelevenden (uitzonderingen daar gelaten want ook binnen de kerk heerst niet altijd concensus). Maar wanneer je de uitspraak doet "De ultieme implicatie van dat standpunt... - ... redelijkerwijs houdbaar zijn" zou ik toch graag een argumentatie willen zien van je, om te voorkomen dat deze discussie tot een wel-houdbaar, niet-houdbaar polarisatie leidt.
Ik beken en herken dat de dogma's van de kerk, zoals zij die eeuwen beleden heeft, in het gedrang zijn geraakt, en niet alleen in het heden, evenmin in de geschiedenis. Toen zagen we al een hevig verzet tegen het pietisme, methodisme, de scholastiek, etc. Wat ik zou willen zeggen over de houdbaarheid van kerkelijke dogma's, waaronder het scheppingsverhaal, is dat we met verschillende brillen deze dogma's dienen te observeren om tot een synthese te komen.
In het licht van Kuyper, bemerken we dat zijn op doorzichtigheid doelende fantasierijke redeneringen zekerheid moesten verschaffen voor een zuivere methodologisch schriftaanhang. Die methode is niet zuiver reformatorisch te achten. Maar is het streven naar zekerheid binnen het Schriftvraagstuk op zichzelf verkeerd? Kunnen we spreken over een noodlottige koppeling tussen schriftbeschouwing en zekerheidsvraag?
Bij Bavinck, een verademing na Kuyper, resoneert de vroomheid, eigen aan de Afscheiding, als een permanente basso continuo, in heel zijn theologie, ook in de opvatting omtrent de Schrift. En in deze wijze van het verstaan van de Schrift lagen wellicht de momenten die een opschuiving in de richting van het verstaan van het modernisme mogelijk maakten.
Wat Bavinck ervan weerhield om zich in conflictsituaties duidelijk uit te spreken omtrent het gezag van de Schrift en de aard van de hermeneutiek, is niet duidelijk maar het is wel ogenschijnlijk dat hij in schril contrast stond met Kuyper wat betreft Schriftinterpretatie.

Tot slot heb ik met de bovenstaande uiteenzetting willen beklemtonen dat de interpretatie van de schrift zeer gecompliceerd ligt en dat dit gegeven moeilijk uit het veld te ruimen is door antagonisten. Wellicht poneert een iegelijk vanuit zijn eigen referentiekader die zij niet als inferieur acht aan de andere, wat kan zijn een wetenschappelijke, een religieuze. Zij/hij zal naar mijn mening vanuit elk kader de betrouwbaarheid en houdbaarheid van bv. genesis moeten belichten om tot een gevoeglijke omhelzing of verwerping te komen.
Verder heb ik nog een vraag die niet aan de oppervlakte drijft, namelijk: wat poneer je met "Immers, veel dogma's, zoals ook de scheppingstheorie, zijn volledig gebaseerd op (de woordelijke interpretatie van) het OT"? Is dit geen pleonasme? De schepping in genesis is namelijk inherent aan het OT. Ze ligt erin besloten.

quote:

Op woensdag 28 mei 2008 20:36 schreef BB_Koning het volgende:

[..]

Ik erken dat er iemand bestond die Jezus heette, dat was het. Voor de rest weten we niks van de persoon die Jezus heette.

Omdat je wellicht niet gelovig bent en de passie ontbreekt er naar te zoeken. Het is zelfs bekend wat hij voor Zijn twaalfde deed. Vraag desnoods eens in Engeland of Hij daar misschien geweest is.

quote:

Op vrijdag 4 juli 2008 07:48 schreef hans_is_koppig het volgende:
Omdat je wellicht niet gelovig bent en de passie ontbreekt er naar te zoeken. Het is zelfs bekend wat hij voor Zijn twaalfde deed. Vraag desnoods eens in Engeland of Hij daar misschien geweest is.

Passie, daarmee begon de Leben Jesu Forschung in de achttiende eeuw. Wat is er van terechtgekomen? Alles wat wij nu over Jezus van Nazareth weten, is dat wij bar weinig over hem weten.