"Niet PvdA, maar de VVD is de enige, echte potverteerder"

quote:

Zalm heeft fout financieel beleid gevoerd

Roel Beetsma en Sweder van Wijnbergen

Niet de onderwaardering van de gulden bij de overgang naar de euro is het probleem. Het feit dat daarna geen terughoudend fiscaal beleid is gevoerd, en minister Zalm miljarden weg heeft gegeven aan lastenverlichting: dat is het probleem, betogen Roel Beetsma en Sweder van Wijnbergen.

De directeur van De Nederlandsche Bank Henk Brouwer zal niet geweten hebben wat hem overkwam toen de storm losbarstte na zijn interview over de instapkoers van de gulden bij de overgang naar de euro. In het interview gaf hij aan dat de gulden destijds ondergewaardeerd was. Brouwer zei hiermee niets nieuws; eerder had bijvoorbeeld Wellink, de president van DNB, hetzelfde gezegd. De timing was misschien ongelukkig, midden in de aanloop naar het omstreden referendum over de EU-Grondwet, waar deze kwestie overigens helemaal niets mee te maken heeft. Maar de echte olie op het vuur kwam van minister van Financiën Zalm. In evidente staat van verwarring door de onverwachte ophef kwam deze elke dag met een andere reactie.

Allereerst, nee de gulden was niet ondergewaardeerd; daarna bij Barend en Van Dorp, ja toch wel, maar dat was juist goed voor de Nederlandse economie. Vervolgens, na een helpende hand van het Centraal Planbureau, nee de gulden was niet ondergewaardeerd maar de D-mark overgewaardeerd (het begrip relatieve prijs is niet overal in Den Haag doorgedrongen). En als sausje erbij een venijnige persoonlijke sneer naar Brouwer, ook weer bij Barend en Van Dorp (wat een forum overigens voor een minister van Financiën). De ad hominem aanval op Brouwer was zeer Haags, maar geeft blijk van weinig begrip voor het belang van de institutionele positie van De Nederlandsche Bank. De burger kan zijn achterdocht vergeven worden.

Waar gaat dit nu eigenlijk over? Allereerst, in de commotie aangericht door de politiek worden twee zaken behoorlijk door elkaar gehaald. Midden 1998 werd besloten de onderlinge koersen van de euro-participanten te bevriezen op de dagkoers van de geboorte van de euro, 1 januari 1999. Dit was waar het interview van Brouwer over ging. Drie jaar later is de fysieke euro ingevoerd: munten en biljetten werden voor de corresponderende eurobedragen ingewisseld. De echte beslissing was de koerskeuze midden 1998, de omruil begin 2002 was niets anders dan een verandering van rekeneenheid zonder enig economisch effect, te vergelijken met het afstrepen van een paar nullen zoals dat regelmatig in landen met een hoge inflatie gebeurt.

Het gaat natuurlijk niet om de verandering van rekeneenheid in januari 2002, maar om de wel degelijk consequentiële keuzes ten aanzien van de instapkoers gemaakt midden 1998. Als er een foute beslissing is genomen, is deze toen genomen. Zalm gaf in zijn optreden bij Barend en Van Dorp aan dat de instapkoers niet geleid had tot hoge inflatie, vide de lage inflatie in 2002; hieruit bleek dat hem het verschil tussen de wisselkoerskeuze van 1998 en de verandering van rekeneenheid van januari 2002 niet helemaal helder was, een toch wel pijnlijke verwarring voor zo'n geroutineerde minister.

Wat betekent het eigenlijk, onderwaardering? Na het Akkoord van Wassenaar in 1982 bleven de loonkosten (en als gevolg daarvan de prijzen) in Nederland jarenlang kunstmatig achter bij de loonkosten en prijzen van onze handelspartners en exportconcurrenten op de wereldmarkt. Het gevolg was een vraag naar onze producten, zowel vanuit het binnenland als vanuit het buitenland, die het aanbodspotentieel bij de vigerende prijzen en lonen te boven ging. Dat is wat economen bedoelen met onderwaardering. Vandaar een te sterk aantrekkende conjunctuur, die in principe had kunnen worden afgeremd door de gulden tegen een hogere waarde in de euro op te nemen. Hierdoor zou ons concurrentievoordeel en dus de te snelle vraagontwikkeling zijn afgenomen.

Een dergelijke waardeverandering zou echter niet wenselijk zijn geweest met het oog op de stabiliteit op de financiele markten. Er heerste toen een zeer reële angst voor een ronde van competitieve devaluaties, door ministers van Financiën die, net als Zalm in zijn bovengenoemd interview, onderwaardering `goed' voor hun economie vonden. Aangezien onderwaardering via wisselkoersmanipulatie slechts een tijdelijk en artificieel voordeel oplevert, een voordeel dat bovendien ten koste van handelspartners gaat, werd destijds terecht besloten deze route naar goedkoop succes te blokkeren. Maar dat betekende ook: geen revaluatie van de Nederlandse gulden.

In plaats daarvan had Zalm een terughoudend budgetbeleid moeten inzetten om de vraag naar onze producten af te remmen. Dit is helaas niet gebeurd: hij heeft precies het tegenovergestelde gedaan. Eind jaren negentig waren de meevallers zo groot dat vakministers werden aangespoord om zoveel mogelijk extra bestedingsvoorstellen in te dienen. Erger nog, om het Belastingplan van de 21ste eeuw met zo weinig mogelijk politieke weerstand door te voeren, heeft Zalm 5 miljard gulden aan lastenverlichting weggegeven. Dit gebeurde op een moment dat de arbeidsmarkt krap aan het worden was en de economie duidelijke tekenen van oververhitting toonde.

Doordat Zalm in zijn budget van september 1998 olie op het vuur van de onderwaardering heeft gegooid, zijn de loonkostenstijgingen versneld. Deze loonkostenontwikkeling is uiteraard weer doorberekend in de prijzen. Het gevolg was een jarenlang relatief hoge inflatie die onze concurrentiepositie uiteindelijk weer heeft uitgehold, daarmee de initiële onderwaardering ongedaan makend.

Als het bij dat laatste gebleven zou zijn, was het allemaal niet zo erg geweest. Maar vanwege langlopende CAO's en het haasje-over springen bij achter elkaar afgesloten CAO's, wordt inflatie gekenmerkt door een hoge mate van persistentie. Dat wil zeggen, dat als de inflatie omhooggaat, deze te lang hoog blijft. Het gevolg was dat Nederland over het evenwicht heen schoot en van een goedkoop in een duur land veranderde. Daar zien we nu de zure vruchten van.

De huidige economische malaise wordt bovendien versterkt door een niet-aflatende stroom van bezuinigingsmaatregelen, allemaal stappen die niet nodig waren geweest als Zalm de verleiding van een expansief budget in een verkiezingsjaar had kunnen weerstaan. Feitelijk hebben alle belangrijke beleidsmaatregelen sinds het eind van de jaren negentig procyclisch uitgepakt: ze hebben de conjunctuurbeweging versterkt. Tijdens de grote euforie van enkele jaren geleden werd de kiem gelegd van de huidige achtergang. Dat is waar het debat naar aanleiding van Brouwers interview over zou moeten gaan: zijn constatering van onderwaardering was correct, desalniettemin was de keuze van instapkoers goed te verdedigen, maar het toenmalige kabinet had er op moeten reageren door een terughoudend fiscaal beleid, zoals zowel IMF als OESO ons toen ook adviseerde. De politiek besloot echter anders, en daarvan zien we nu het resultaat.

Het fiscale beleid van de afgelopen jaren heeft de economische instabiliteit onnodig vergroot, terwijl de lange termijn trend in de economische groei eerder is afgenomen dan gestegen. Meer economische instabiliteit leidt namelijk tot grotere onzekerheid over de rendementen van investeringen. Toegenomen instabiliteit kan daarom gezien worden als een extra belasting op investeringen, vandaar het lagere groeipotentieel. Bovendien komen innovaties vooral met nieuwe kapitaalsgoederen; dus een lagere investeringsgraad leidt ook tot een lagere innovatiegraad en lagere productiviteitsstijging. Daar helpt geen innovatieplatform tegen.

Roel Beetsma en Sweder van Wijnbergen zijn hoogleraar economie aan de Universiteit van Amsterdam.

NRC Handelsblad van 17-05-2005

quote:

U hebt zulke harde kritiek geuit op het economische beleid van Balkenende II dat het lijkt alsof u meent dat het kabinet de economische groei in Nederland opzettelijk saboteert. Klopt dat?
Sweder van Wijnbergen: «Met zo’n omschrijving kom je een heel eind in de goede richting. Het is namelijk niet de eerste keer, er zit een patroon in. Gerrit Zalm heeft het al twee keer eerder gedaan. Je begint na de verkiezingen heel overdreven te snoeien en onheilsboodschappen te brengen, want je hoeft de kiezer toch vier jaar niet te zien. Tegen de tijd dat er verkiezingen komen, is het dal waarschijnlijk voorbij en kun je zeggen: ‹Ik trof puinhopen aan, en kijk nu eens wat ik allemaal gedaan heb.› Het is in 1994 gebeurd, het is in 1998 gebeurd en in 2002/2003 opnieuw.
Ik denk dat het paarse kabinet in 1994 echt geloofde in een crisis. Toen ging het ook echt slecht. Maar in 1998 zat ik in Den Haag (als secretaris-generaal van het ministerie van Economische Zaken – RvdH) en werd er in de Tweede Kamer en eromheen openlijk gezegd: ‹Nu de hakbijl erin, want dan kunnen we over vier jaar cadeautjes uitdelen.› En dat is ook gelukt. Het is het model-Zalm: een politieke businesscyclus creëren. Vanuit de natuur van politici is het heel begrijpelijk, want het geheugen van de kiezer is kort. Maar het valt zelfs buiten Nederland op dat de budgetten voor de verkiezingen altijd te expansief zijn. In 1998 heeft het IMF zich daar bijvoorbeeld negatief over uitgelaten.»
Zal er zo negatief worden teruggekeken op de dertien of mogelijk zeventien jaar die Gerrit Zalm minister van Financiën zal zijn?
«Ja. Hij is er niet in geslaagd de overheids financiën te saneren. Hij was maar aan het tetteren over het overheidstekort van Italië, maar ondertussen schond hij zelf de belangrijkste regel van het stabiliteitspact: streven naar een structureel tekort van nul. Zalm zal het predikaat krijgen van een te politieke minister van Financiën. Te veel het uitdeel-bezuinigingsspelletje spelen en de middellange termijn vergeten. Uit electorale overwegingen probeerde hij de conjunctuur uit te buiten, maar in praktijk heeft hij de conjuncturele ellende versterkt. De oververhitting van de economie in 1998 was onnodig sterk doordat Zalm er een zwiep achteraan gaf, nu wordt de recessie versterkt en gerekt door onverantwoordelijk bezuinigen. Je hoeft niet te geloven in actieve stabiliseringspolitiek om dit wel erg dom te vinden.
Overigens zal het niet tot zeventien jaar komen, want ik denk dat de coalitie het in 2007 niet haalt. Het is intussen erg lastig om aan te geven waar D66 voor staat, en VVD en CDA staan beide in de min.»

quote:

Op woensdag 30 januari 2008 15:40 schreef Chewie het volgende:

[..]

Jammer dat er wederom weer zoveel fouten in staan.

Belastingstelselwijziging was niet van Zalm en Zalm spoorde de ministers niet aan om meer uit te gaan geven, Zalm was er zelfs op tegen maar ging wel overstag.

Door al deze (gekleurde) columns neer te dumpen maak je nog geen punt, voldoende economen die er een andere mening op na houden.

Wanneer ga je een keer je eigen mening vormen, of leren ze dat aanstormende topambtenaren niet

quote:

Op woensdag 30 januari 2008 15:48 schreef Chewie het volgende:

[..]

Waarom blijf je dezelfde onzin uitkramen? Zalm ging uiteindelijk akkoord met de extra uitgaven, waarom jij die aan de ene kant terecht noemt en aan de andere kant strooien noemt zal wel aan je kortzichtige wereldbeeld liggen.

quote:

Op woensdag 30 januari 2008 15:57 schreef Reya het volgende:

[..]

Het overheidsbudget opschroeven had nog veel meer ongunstige gevolgen (oa voortijdige afremming van de economische groei) gehad dan lastenverlichtingen. Het valt Zalm wellicht te verwijten dat hij kwistig is geweest aan het einde van Paars-II, maar extra overheidsuitgaven was daar absoluut geen redelijk alternatief voor geweest. Het had eerder de daaropvolgende laagconjunctuur nog verder aangesterkt.

quote:

Op woensdag 30 januari 2008 23:17 schreef DS4 het volgende:

[..]

Je roept het, maar onderbouw het eens...