quote:
De mythe van het linkse Journaal
Veel Nederlanders beschouwen het Journaal weliswaar als hun betrouwbaarste nieuwsbron maar zijn er diep in hun hart van overtuigd dat de mensen die er werken niet helemaal objectief zijn. En dat is nog maar een understatement. Nee, de redactie van het Journaal geldt als een links bolwerk dat wat politieke onderwerpen betreft met een korreltje zout genomen dient te worden. Overigens net als het NPS-programma Buitenhof dat onlangs zijn columnist Joshua Livestro ontsloeg. Omdat die te rechts zou zijn. Wat is daar nu allemaal van waar? Publiek Centraal sprak daarover met Communicatiewetenschapper Mark Deuze, de enige die over het onderwerp eigenlijk recht van spreken heeft. Hij onderzocht in 2000, ter gelegenheid van zijn promotie, de politieke geaardheid van de Nederlandse journalist. En volgt het onderwerp vanuit Bloomington, Indiana, waar hij momenteel doceert, nog altijd op de voet. Van Deuze verscheen overigens deze week bij uitgever Polity Press (Cambridge) het boek Media Work over de onzekere en veranderende arbeidsomstandigheden voor arbeiders in de reclame-, nieuws-, film-, televisie-, en videogamewereld.
Is het NOS Journaal nu écht links of kunnen we nu voor eens en voor altijd een einde aan die mythe maken? Oftewel omdat het Journaal op dit vlak een soort van.boegbeeld van de publieke omroep is: zijn medewerkers van de publieke omroep over het algemeen politiek links?
Volgens mij is het is een mythe dat het Journaal links is. Het is net zo’n mythe als dat de gemiddelde medewerker van het Journaal of de publieke omroep dat is.
Maar uit jouw onderzoek is gebleken dat ongeveer 80% van de journalisten zichzelf politiek links van het midden plaatst. Hoe kan dat dan? Is het de overige 20% die door wat voor reden dan ook bij de publieke omroep terecht is gekomen?
Nee hoor. Tijdens ons onderzoek hebben we geen significante verschillen in politieke opvattingen en stemgedrag tussen publieke omroepmedewerkers en bijvoobeeld krantenjournalisten gevonden. Dát komt waarschijnlijk niet als een hele grote verrassing, maar interessanter om te weten is misschien dat we ook geen verschillen vonden tussen medewerkers van de publieke en die van de commerciële omroepen of van enige andere media. Verreweg de meeste journalisten in Nederland plaatsen zichzelf politiek gezien links of links van het midden.
Maar dan is het Journaal toch wel links? Als 80% van de mensen die er werken links is. Ook al doen ze nog zo hun best om objectief te zijn…
Ah, maar nu komen we op een belangrijk punt. Journalisten in het algemeen en dus ook omroepmedewerkers vinden en noemen zichzelf weliswaar links, maar als je hen daarover doorvraagt blijkt dat ze dat in opvatting niet helemaal zijn. Niet dat er geen ‘echte’ linkse journalisten zijn, natuurlijk zijn die er. Maar er is voor zover ik dat kan beoordelen geen rechtstreeks verband tussen bijvoorbeeld zo’n opvatting van een journalist en zijn of haar stemgedrag. En die suggestie wordt in dit debat wel vaak gewekt.
Waaruit blijkt dat ze niet echt links zijn?
Als je ze naar hun mening vraag over tal van politieke onderwerpen. Die mening komt op tal van punten totaal niet overeen met die van een SP of PvdA. Gelukkig niet zou ik bijna zeggen: het zou niet goed zijn als journalisten en redacteuren een politieke stroming zouden vertegenwoordigen. Sterker nog: de enige norm waar journalisten uit alle delen van de wereld het uniform over eens zijn, is dat ze hun werk onafhankelijk en autonoom moeten kunnen uitvoeren.
Maar waarom denken ze de meeste journalisten dan dat ze links zijn?
Dat hoort een beetje bij hun traditionele beroepsopvatting. Een goede journalist wordt verondersteld kritisch te zijn en wil liefst allerlei misstanden aan de kaak stellen. Dat komt terug in alle opvattingen van journalisten over hun beroep, ook hier in de Verenigde Staten. Dat ‘linkse’ zit dus meer in een maatschappijkritische grondhouding dan in een partijpolitieke voorkeur. Het is overigens wel zo dat die houding de laatste jaren een beetje lijkt te veranderen.
Want?
Nou, uit onderzoek op scholen voor de Journalistiek (in Nederland en elders) blijkt dat onder studenten van nu - de komende generatie journalisten – nog maar ruim de helft zichzelf ‘links’ noemt. Ook zijn er veel meer vrouwen en etnische minderheden op de opleidingen dan in de beroepsgroep, en wil bijna niemand voor internetpublicaties werken. Die ontwikkelingen zijn interessant genoeg om het grootschalige onderzoek onder journalisten in Nederland over een jaar of twee nog eens over te doen.
Zijn dat de enige veranderingen die je opmerkt?
Nee. De komende generatie journalisten heeft duidelijk ook andere opvattingen over ethiek. Ze vinden bij de uitoefening van hun vak meer dingen geoorloofd dan hun voorgangers.
Kun je een voorbeeld noemen?
Nou, vooraf tegen iemand zeggen dat ie eventueel geciteerd gaat worden, is voor veel aspirantjournalisten geen noodzaak. Ook vinden de studenten betalen voor informatie vaak geen enkel probleem.
Maar goed, als het Journaal dan niet links is, is het misschien dan eigenlijk rechts? Zeg maar zonder dat iemand het merkt?
Nee, dat is ook weer niet het geval. Het is meer zo dat in de keuze van onderwerpen het Journaal een beetje links is en in de uitwerking van die onderwerpen vervolgens weer een beetje rechts. Dus ze besteden graag aandacht aan de zwakkeren in de samenleving, aan de underdog. Werklozen, allochtonen, noem maar op. Dat is dan de linkse kant van het Journaal. Maar ze werken die onderwerpen op een rechtse manier uit. Dus komen allochtonen voor in ‘dierentuinonderwerpen’ als het Zomercarnaval of het Chinees Nieuwjaar, of worden ze uitsluitend afgespiegeld als probleemmensen: “zij”, die onheil en ellende veroorzaken voor “ons”. Daarin worden ze op een bepaalde manier dan weer niet serieus genomen. En een kritische achtergrondreportage over bijvoorbeeld uitbuiting of in toenemende mate onzekere arbeidsomstandigheden in een bedrijfstak (zoals vooral de media!), nee dat zie ik ook niet vaak. Eigenlijk nooit. Wat dat betreft vind ik dat ze het hier in de VS bij de landelijke media beter doen.
Hoeveel journalisten hebben jullie voor je onderzoek gesproken?
We hebben in 1999 en 2000 in totaal ongeveer 1.100 journalisten gesproken, waarvan een kleine 800 voor de landelijke telefonische enquête. Daarbij was er een factor die wellicht voor een vertekend beeld had kunnen zorgen.
Welke factor was dat?
Dat ik voor dat deel van het onderzoek gebruik maakte van de ledenlijst van de journalistenvakbond NVJ. En een vakbond geldt immers als links. Maar het bleek geen factor van belang.
Waarom niet?
Een paar jaar later legden collega-onderzoekers (van de Universiteit van Amsterdam en later van de Radboud Universiteit Nijmegen) dezelfde vragen nog eens voor aan journalisten die deels geen lid van de NVJ waren. En de uitkomst van dat onderzoek leverde nagenoeg dezelfde percentages op.
Is het eigenlijk een kwalijke zaak dat zo veel mensen denken dat het Journaal links is?
Waar ik me meer zorgen over maak is de ontwikkeling die ik sinds de moord op Pim Fortuyn zie plaatsvinden in Nederland. Er zijn een heleboel Nederlanders die zich afkeren van de maatschappij, die zich niet meer vertegenwoordigd voelen door de Haagse politiek. Ze menen dat de politiek en de media het met elkaar op een akkoordje hebben gegooid en onderling de dienst uitmaken en de leuke baantjes verdelen. Dat alles op kosten van de burger die niets meer in te brengen heeft. Hoewel dat heus wel voor sommige politici en redacteuren zou kunnen gelden, denk ik toch dat de meeste journalisten – en vooral de nieuwkomers, de jongsten in het vak – met grote idealen, dadendrang en creativiteit het vak in stappen. Juist voor hen wordt het steeds moeilijker werk te vinden. Juist voor deze talenten lijkt de industrie geen poot uit te kunnen of willen steken – en daarmee graaft de journalistiek haar eigen graf, links of niet.
Amen. Lees het maar, het is een goed stuk.
Jammer, dat het aan het veranderen is