Om de twee weken sterft een taal

Om de twee weken sterft een taal

quote:

19-09-2007



Hoewel er wereldwijd ruim 7.000 talen gesproken worden, sterft er elke twee weken één taal uit. Dat zeggen taalkundigen die zich inzetten om zoveel mogelijk bedreigde talen te redden van hun ondergang.

Laatste spreker
Deze week kwam er een lijst uit met de zones waar zich de zwaarst bedreigde talen bevinden. De meest gevoelige gebieden zijn Noord-Australië, Oost-Siberië, Oklahoma, het zuidwesten van de VS en Zuid-Amerika. "Een taal verliezen betekent kennis verliezen", zegt taalkundige David Harrison. Veel van die talen werden immers nooit neergeschreven. Dat betekent dat de taal volledig verdwijnt, als de laatste spreker ervan sterft.

Veel bedreigde talen
Volgens Harrison vormen de 83 meest gesproken talen de voertaal van ongeveer 80% van de wereldbevolking, terwijl de 3.500 kleinste talen slechts door 0,2% van de bevolking gesproken worden. "Sommige talen dreigen eerder uit te sterven dan vele bedreigde plant- en diersoorten", zegt hij. (gb)

(HLN)

Zijn er mensen op Fok die een met uitsterven bedreigde taal spreken of kennen?

Hier is nog een recent artikel over talen die met uitsterven zijn bedreigd

Talen in gevaar

quote:

13-09-2007

Nieuw ontdekte taal Rusenu alweer bijna uitgestorven

Sprankje hoop voor talenvorsers

Dichter bij de dood dan het Oost-Timorese Rusenu kan een taal niet komen: er is nog één bejaarde spreekster, die maar één versje kent. Taalkundige Aone van Engelenhoven heeft nu opnamen die bewijzen dat Rusenu echt een aparte taal is. Hij en andere taalkundigen spraken afgelopen vrijdag tijdens een bijeenkomst over bedreigde talen van de wereld.

Wereldwijd zijn er zo'n zesduizend talen bekend, maar het vinden van een nieuwe taal is een bijzonderheid. Veel vaker gebeurt het dat een taal uitsterft met het overlijden van de laatste spreker. Veel taalkundigen vrezen een ware uitsterfgolf, de komende eeuw. De ontdekking van Aone van Engelenhoven, specialist in de talen van Oost-Timor aan de universiteit van Leiden, van de tot nog toe onbekende taal Rusenu, is dan ook een klein trendbreukje.

Van Engelenhoven sprak afgelopen vrijdag op de workshop 'Bedreigde talen', van NWO in Amsterdam. In april vertelde Van Engelenhoven in het radioprogramma Noorderlicht dat hij op de laatste dag van zijn bezoek hoorde van nóg een, tot dan toe onbekende, taal. Alleen een oud, op sterven liggend vrouwtje, zou er nog wat van weten. Van Engelenhoven, met vliegticket al op zak, kon niet anders dan tandenknarsend zijn bandrecorder achterlaten bij een van zijn informanten, plus instructies over hoe de Rusenu-vrouw uit te hoven.

'Ik heb hem om de week een SMS gesuurd: "heb je al een opname gemaakt?"', zegt Van Engelenhoven nu, die afgelopen vrijdag sprak op een symposium over bedreigde talen in Amsterdam. Pas in juni kwam zijn promovendus Juliette Huber terug met de opnamen: vijf minuten tekst. 'Wat erop stond was vooral [mijn afgezant], maar daarna droeg die vrouw een kinderversje voor, en haar zoon noemde de getallen van één tot tien. Niemand weet wat dat versje betekent, ook de vrouw zelf niet.'

Nogal weinig materiaal om op af te gaan, maar inmiddels heeft Van Engelenhoven de tekst in fonetische notatie uitgeschreven, en lijkt het er sterk op dat Rusenu weliswaar in de verte verwant is aan Fataluku, maar zeker een aparte, echte taal. In het gebied, waar geheime clantradities een grote rol spelen, komen ook kunstmatige geheimtalen voor, waarbij bijvoorbeeld lettergrepen omgewisseld worden, maar daar lijkt hier geen sprake van.

De onderzoeker kan niet wachten tot hij in januari weer terugkan naar het gebied. Hopelijk leeft de informante dan nog, en misschien zijn er ook nog andere Rusenu-sprekers te vinden. 'En deze ontdekking heeft lokaal het een en ander losgemaakt', zegt Van Engelenhoven, die inmiddels ook geruchten over nog andere geheimtalen hoorde, 'andere clans realiseren zich: ja, maar wij hebben ook een interessante geheime taal.'

Bij de Workshop, georganiseerd door wetenschapfinancier NWO, kwamen kleine-talen-experts uit heel Nederland bij elkaar. Zo waren er ook praatjes over de Afrikaanse talen Logba, Nyagbo, en Tafi, Dime en Zargula, over de Caribische talen Wapishana en Wayana, en de Colombiaanse talen Kakua, Nikak en Wansöhöt, de Mexicaanse taal Sahìn Sàu. Van Engelenhoven sprak vooral over Fataluku, dat ook bedreigd wordt door het grotere Tetun.

Naast taalkundige praatjes voor fijnproevers van grammaticale subtiliteiten, ging het ook over de vraag hoe je talen het best kunt beschrijven en vastleggen voor volgende generaties, en ook over hoe je bedreigde talen nieuw leven in kunt blazen.

'Volgens voorspellingen zal over een eeuw tien procent van het huidige aantal talen overleven. Zeshonderd talen, dat is wel heel weinig om de diversiteit van de menselijke taal te beschrijven', zegt Cecilia Odé, een taalkundige van de Universiteit van Amsterdam, die een onderwijspakket presenteerde voor middelbare scholieren over talen van de wereld en bedreigde talen.

Het uitsterven van een taal is in vele opzichten een drama, vindt Odé, 'maar toch wil ik scholieren niet alleen een doom en gloom-boodschap meegeven'. Sommige kleine talen blijken opmerkelijk goed tot leven gewekt te kunnen worden, zelfs als het aantal overblijvende sprekers heel klein is. Odé: 'Overal starten er daarvoor programma's. Zo zitten in Californië de klassen voor lokale indianentalen vol. Zelfs talen die bijna weg waren worden weer gesproken. Ik ken zelf de situatie in Rusland, waar in hele gebieden de talen vroeger verboden waren, maar nu dat is losgelaten zijn oude mensen bezig om hun kinderen of kleinkinderen de taal bij te brengen.'

Odé zelf deed in Rusland onderzoek naar Toendra-Joekagir, een taal zonder taalkundige verwanten, die gesproken wordt in het ijzige Siberische Jakoetië Odé: 'Eigenlijk wordt de taal nog maar in één dorp gesproken, Andrjoesjkino, en zijn er nog maar enkele tientallen sprekers die de taal echt beheersen, vooral ouderen.' Maar kinderen leren de taal op school, en doordat het om een kleine, hechte gemeenschap gaat, waar toch ook vijf andere talen gesproken worden, lijkt dat te werken.

Hoe je zulke projecten op moet zetten, en hoe je talen voor dat doel vastlegt, besprak Peter Austin van de Londense School of Oriental and African Studies. Vroeger ging een enkele taalkundige naar een stam om dan na jaren terug te komen met een grammatica, een woordenboek en een proefschrift, schetste hij. Maar het besef dat nu de laatste kans is voor veel talen, en dat je als wetenschapper eigenlijk ook wat terug moet doen voor zo'n taalgemeenschap, verandert de het métier van de taalvastlegger.

Moderne techniek maakt het mogelijk om heel veel opnamen te maken, van rituelen tot gesprekstaal, ook op video, en die per computer of internet beschikbaar te maken voor iedereen. De eenzame wetenschapper in de rimboe maakt plaats voor een teamworker, die met lokale enthousiastelingen aan wetenschap, onderwijs en taalactivisme doet. In het ideale geval dan, want veel uitstervende talen ontbreekt het zelfs aan die ene wetenschapper.

Voor zulke talen is er minder hoop. Het zijn vaak talen waarvan de sociale status laag is. Overheden en leerkrachten zijn soms onwillig of verbieden het spreken van de taal zelfs. Oorlog, etnische conflicten of gewoon gebrek aan geld voor leermethoden kunnen talen ook bedreigen. 'Misschien dat deze eeuw maar de helft van het aantal talen verdwijnt', citeert Odé de optimistischer voorspellingen, 'in plaats van één uitstervende taal per week, is dat er maar een per twee weken.'

(Noorderlicht)

Onderzoek leidt tot taalbewustzijn bij gebruikers uitstervende taal

quote:

31-10-2007

Op 30 oktober promoveert Dörte Borchers op het Sunwar. Deze Himalayataal, die gesproken wordt in het oosten van Nepal, telt nog zo'n 20.000 sprekers. Het Sunwar is een bedreigde taal, maar het onderzoek van Borchers lijkt een nieuw taalbewustzijn teweeg te brengen bij de Sunwarsprekers.

De aandacht van taalkundige Dörte Borchers voor de uitstervende Himalayataal Sunwar heeft de interesse van de gebruikers voor hun taal doen aanwakkeren. ‘Ik kan het uitsterven van de taal niet voorkomen, wel de kijk van de gebruikers erop veranderen.’

Onware gedachte
De Himalayataal Sunwar telt nog zo’n 20.000 sprekers in het oosten van Nepal, zo’n 120 kilometer van Kathmandu. Hoewel het een kleine taal is, blijkt deze nog springlevend te zijn in zo’n dertig dorpen. Toch wordt het Sunwar bedreigd, vooral doordat veel jonge dorpelingen naar de stad (meestal Kathmandu) trekken. Ze huwen daar veelal een partner die het Sunwar niet spreekt. Als ze kinderen krijgen, wordt hun het Sunwar niet meer geleerd, omdat de ouders – ten onrechte – menen dat het hoofd van een kind geen twee talen kan bevatten.



Dörte Borchers (links) wekte in de Himalaya interesse voor de Sunwar taal en cultuur.


Lagere kaste
Daar komt nog bij dat binnen het hindoeïsme – de overheersende godsdienst in Nepal – Sunwarsprekers tot een lagere, onaanraakbare kaste worden gerekend. Een verklaring daarvoor kan zijn dat het voorvoegsel Sun, dat in het Nepalees goud betekent, Nepalezen doet vermoeden dat de Sunwarsprekers met goud werken, en dat wordt als een minderwaardige bezigheid gezien. Dit zou dan weer de reden kunnen zijn waarom Sunwaranen in de stad het gebruikelijke achtervoegsel Sunwar uit hun naam weglaten. Het verhaal gaat dat een Hindoestaans meisje haar huwelijk afzegde omdat haar toekomstige echtgenoot een Sunwar bleek.

Taalbewustzijn
Borchers vertrok naar het gebied in Nepal waar Sunwar wordt gesproken – niet ver van Mount Everest Base, het basiskamp vanwaaruit de beklimmingen van de Mount Everest van start gaan – en leerde in ongeveer tien weken zoveel Sunwar dat ze een gesprek kon voeren. Vervolgens begon ze met het beschrijven van de taal. Ze merkte dat haar aanwezigheid in de Sunwardorpen een soort taalbewustzijn teweeg bracht onder de sprekers van de taal. ‘Ze vonden het bijzonder dat een Europese onderzoeker de bergen in trok om hun taal te leren en vier jaar lang te bestuderen. Daardoor begrepen ze dat het niet vanzelfsprekend is dat hun (achter)kleinkinderen Sunwar spreken. Ze beseften plotseling dat er al een generatie zonder Sunwar aan het opgroeien is.’ Borchers kan niet hard maken dat het door haar onderzoek komt, maar de Sunwar-stedelingen dragen weer vaker ‘Sunwar’ in hun naam. Ook vieren zij in de stad weer het offerfeest voor Candi, godin van de regen, 'een viering die eerst alleen in de dorpen plaatsvond.’



Ter ere van Candi, godin van de regen, wordt een religieus feest gevierd. Dit moet de oogst positief beïnvloeden.


Leenwoorden teken van ontwikkeling
De Sunwar-sprekers gebruiken steeds vaker Nepalese telwoorden en duiden ook de dagen van de week en de maanden van het jaar in het Nepalees aan, vertelt Borchers. Is dat geen teken van verval? Nee, zegt Dörte Borchers stellig. ‘Een levende taal zonder leenwoorden bestaat niet. Het gebruik van woorden of zinsconstructies uit een andere taal is normaal, het wijst erop dat een taal in ontwikkeling is. Ik acht de kans dat het Sunwar zal overleven best groot. Men begint, al dan niet door het optekenen van de grammatica door een taalkundige, de eigen cultuur en taal interessant te vinden, al is dat natuurlijk nog geen garantie voor het voortbestaan.’

Uit de vergetelheid
Het Sunwar is nauwelijks beschreven. Er bestaat een woordenlijst van zo’n honderd woorden, een artikel over Sunwar-werkwoorden en een beschrijving van een Sunwar-dialect. Daarnaast hebben enkele missionarissen een schamele poging tot taalbeschrijving gedaan.
Op 30 oktober promoveert Dörte Borchers bij George van Driem op het Sunwar. Haar proefschrift A grammar of Sunwar is onderdeel van het Himalayataalproject van de Universiteit Leiden. Borchers boek behoedt de taal voor de vergetelheid. ‘Ik heb niet de illusie dat alleen mijn taalbeschrijving het Sunwar levend houdt, maar het proefschrift zorgt er in elk geval voor dat toekomstige linguïsten weten hoe de taal in elkaar zit. Of zat, natuurlijk.’

Dit artikel is verschenen in de nieuwsbrief van de Universiteit Leiden.

(Kennislink)

Even een schop onder dit topic na 774 dagen

14-12-2009

De laatste woorden

Talen met uitsterven bedreigd

Met extreem lange woorden. Of alleen werkwoorden. Talen zijn als bijzondere levensvormen, vindt taalwetenschapper Pieter Muysken. Dat ondervond ook Charles Darwin. Een groot deel van de wereldtalen dreigt nu te verdwijnen.

'Toen we aan land kwamen zagen de inlanders er tamelijk angstig uit, maar bleven zeer snel praten en gebaren maken. Het was zonder meer het merkwaardigste en interessantste spektakel dat ik ooit heb gezien. Ik had nooit gedacht dat het verschil tussen wilden en beschaafde mensen zo groot was. Het is zeker groter dan tussen een wild en een gedomesticeerd dier, omdat de mens over het vermogen beschikt zichzelf te verbeteren.'

Op 17 december 1832 heeft Charles Darwin misschien wel de indringendste ervaring van zijn zeereis met de Beagle. Die dag stapt hij in Vuurland, het zuidelijkste puntje van Zuid-Amerika, aan land en ontmoet de Yaghan-indianen. Hij is geschokt door de in zijn ogen barbaarse levensstijl van dit kanovolk: bijna naakt, ongewassen, hun gezichten wit gekalkt. Ze zouden zelfs bejaarde vrouwen eten. Over hun taal schrijft hij: 'Kapitein Cook vergeleek het met een man die zijn keel schraapt, maar er is vast geen Europeaan die zijn keel met zoveel hese, keelachtige en klikkende geluiden schraapt als deze mensen.'

Barbaars
Taalwetenschapper en Spinozawinnaar Pieter Muysken (1950) van de Radboud Universiteit leest het bovenstaande fragment, slaat De reis van de Beagle dicht en schuift het reisverslag over de keukentafel terug naar het bezoek. 'Darwins opmerking over de barbaarse klanken van de Yaghan heb ik ooit met afschuw geciteerd. Hij was een goede observator. En hij heeft interessante dingen over taal gezegd, bijvoorbeeld dat taal een kruising is tussen cultuur en natuur. Maar hij wist niet hoe je naar een taal moet kijken die heel anders is dan je eigen taal. Daarvoor moet je al je veronderstellingen opzij durven zetten.'

Zo valt het Darwin bijvoorbeeld op dat de Yaghan snel praten. 'Wat Darwin niet wist is dat de taal extreem lange woorden heeft. Die kun je niet onderbreken,' legt de specialist in indianentalen uit. De taal kent slechts twaalf werkwoorden zoals zijn, hebben, gaan, doen. Daar plakken de Vuurlanders andere woorden aan vast, zoals naar de zee, landinwaarts, naar het noorden, helling af. Woorden die je in onze taal absoluut als apart woord moet gebruiken. Neem mamihlapinatapai, dat beschouwd wordt als een van de moeilijkst te vertalen woorden ter wereld. Het betekent: de blik die wordt uitgewisseld door twee mensen die geen initiatief willen of durven nemen om iets aan te bieden, maar wel hopen dat de ander dat doet.

Massale doopsessies
Muysken bladert door het vuistdikke The Languages of the Andes. Hij schreef onder meer het hoofdstuk over de Yaghan-taal. Zijn vinger rust op een tabelletje. 'In 1900 waren er nog duizend volbloed Yaghans. In 1925 nog maar veertig. Dat was voor de Vuurlanders de grote klap.' Verdreven van hun land, uitgeroeid door pokken en mazelen meegebracht door kolonisten. Een scenario dat overigens voor heel Latijns-Amerika geldt. 'In Mexico organiseerden Europese missionarissen massale doopsessies om de inlanders te bekeren tot het katholicisme. Hup, hup, snel met de doopkwast er over voordat de indianen bij bosjes neervielen aan de nieuwe ziekten.' Wereldwijd zijn er zesduizend talen. In het minst gunstige geval zijn er over een eeuw vijfduizend verdwenen, waaronder het Yaghan. Inheemse stammen verdwijnen. En mensen worden om economische redenen gedwongen over te stappen op de overheersende taal in hun leefgebied.

Bij de Yaghan is er nog maar één spreekwoordelijk laatste spreekster over, de 71-jarige Cristina Calderon. 'Dat zie je vaker,' vertelt Muysken. 'De mythe van de laatste spreker. Meestal een vrouw. Zoiets vinden mensen prachtig, de laatste spreekster van de zuidelijkste taal ter wereld.' De taalwetenschapper heeft in zijn platenbak nog een in Duitsland uitgebracht plaat uit 1981: Die Reise der Yaghan ist zu Ende, waarin de suggestie gewekt wordt dat de groep toen al uitgestorven was. In werkelijkheid bestaat de groep rond abuela Calderon uit ongeveer honderd 'halfsprekers'. Haar kleindochter probeert de taal nu in kaart te brengen.

Hoe doe je dat? Daar is geen recept voor, aldus Muysken. In Bolivia wilde hij de taal van de straatarme Uru-indianen bestuderen. Na een aantal bezoeken aan hun dorp, een volle dag vergaderen van de 15 'halfsprekers' en de toezegging dat hij een woordenboek voor hen zou maken, mocht hij aan de slag met de laatste volbloed spreekster, de hoogbejaarde en in 2004 overleden Julia Villa. Overdag verkocht ze als waarzegster gedroogde lamafoetussen in de hoofdstad La Paz. ''s Avonds zaten we samen in haar dorpshut en noteerde ik bij het suizen van een bunzenbrander de meest elementaire woorden uit de Uru-taal, de onderdelen van het lichaam en het huis, familie, dieren, emoties. Salvage linguistics heet dat. Redden wat er te redden valt.'

Dode jaguar
‘Vreemde talen bieden een kijkje in de verschillende manieren waarop je met taal de wereld kunt organiseren,' zegt Muysken. Voor taalwetenschappers is dat de grote motivatie om met kleine talen bezig te zijn. Zo zijn er talen waarin alles met werkwoorden wordt uigedrukt. ‘Zij omaat, zij ziekt’, bijvoorbeeld. Oma is ziek, zouden wij zeggen. Of talen waarbij de tijd zowel op het werkwoord als op het zelfstandig naamwoord slaat. ‘Ik zie een dode jaguar’ kan dan ook betekenen ‘ik zag een jaguar die nog leefde’.

Juist talen in de zonas de refugio, de vergeten plekken van de wereld, hebben dit soort bijzondere eigenschappen. Toen Zuid-Amerika 15.000 jaar geleden voor het eerst bevolkt werd, hebben de nieuwe bewoners zich snel over het continent verspreid. In moeilijk te bereiken gebieden zoals Vuurland en de Amazone hebben talen zich geïsoleerd ontwikkeld. Zoals ook de Darwinvinken zich afzonderlijk van elkaar op de Galapagoseilanden konden ontwikkelden. Je kunt talen volgens Muysken dan ook als bijzondere levensvormen zien.

De deurbel gaat. Volgend bezoek. Een laatste vraag nog. Kun je taalverandering als evolutie zien? Volgens Darwin wel, zo merkte hij al op in zijn The Origin of Species. Pas recent proberen ook taalwetenschappers veranderingen van taal in darwiniaanse termen te omschrijven. 'Wat dat voor bedreigde talen betekent? Dat ze minder fit zijn misschien?' lacht Muysken. De evolutionaire taalkunde is niet zo aan de Amsterdammer besteed. Hij wil zich tot zijn pensioen storten op de vraag of er een genetische verwantschap is tussen de indianentalen van Zuid-Amerika. Zijn die talen te herleiden tot één taalfamilie? Of meerdere? 'Als ik daar een antwoord op vind, ben ik een blij mens.'

Frederique Melman

Dit artikel verschijnt deze week ook in de VPRO-gids.

Nog meer over de Yaghan? Kijk aanstaande zondag naar afl 14 van de serie Beagle - in het kielzog van Darwin. Uitzending: zondag 20 december, 21.10 uur Ned 2.

(Noorderlicht)

De laatste keer dat dit topic een schop kreeg zaten er 774 dagen tussen
Deze keer weer een schop van 283 dagen
En zo houden we de topics in leven

24-09-2010

Dode taal ontdekt in Peru

AMSTERDAM – Archeologen hebben bij een afgraving in het noorden van Peru een brief gevonden met daarop tekst in een onbekende taal. De uitgestorven taal werd, zo wijst onderzoek uit, een paar honderd jaar geleden door een deel van de Peruaanse bevolking gesproken.

© Thinkstock
“We hebben een taal ontdekt die sinds de zestiende of zeventiende eeuw door niemand meer wordt gebruikt”, zegt archeoloog aan de Universiteit Harvard Jeffrey Quilter tegen het Amerikaanse persbureau Reuters.

Op het stuk papier staat een rij cijfers uitgeschreven in het Spaans met daarnaast een vertaling in, naar nu blijkt, een dode taal. Volgens Quilter is de taal sterk beïnvloed door het ‘Quechua’, een oud idioom dat nog steeds door miljoenen mensen in het Andes-gebied wordt gesproken.

Het briefje (foto) werd in 2008 aangetroffen in ruines van een kerk nabij Trujillo, zo;n 560 kilometer ten noorden van de Peruaanse hoofdstad Lima. De wetenschappers hebben hun vondst sindsdien bewust geheim gehouden totdat ze voldoende bewijs hadden om te stellen dat het om een verdwenen taal gaat.


Talen

Quilter zegt dat niet moet worden onderschat hoeveel verschillende talen er in het oude Latijns-Amerika werden gesproken. “Het linguïstisch verschil tussen het Spaans van de veroveraars en dat van de inlanders was heel complex.”

Quilter en zijn collega’s publiceren hun bevindingen in het Amerikaanse wetenschappelijk tijdschrift American Anthropologist.

© NU.nl/Wilma Haan

(nu.nl)

01-10-2010

Babylonische taal herleeft op internet

AMSTERDAM - Al bijna tweeduizend jaar dood, maar nu heeft de taal van het epos van Gilgamesj en koning Hammurabi op internet een nieuw leven gekregen.

© Novum
Academici van over de hele wereld hebben geluidsfragmenten van Babylonische epen, gedichten en zelfs een magische bezwering op internet gezet in een poging om wetenschappers en geïnteresseerden te helpen begrijpen hoe het oude Nabije Oosten klonk.

Het antwoord? Volgens Martin Worthington van de Universiteit van Cambridge 'een beetje als een mengeling tussen Arabisch en Italiaans'.

Belangrijke rol

Babylonië was een van de eerste beschavingen ter wereld en bracht delen van de vroegste literatuur voort. De mensen van Babylonië spelen bovendien een belangrijke rol in de Bijbel. Van Babylonië's hoge, piramidevormige tempel van Marduk vermoedt men dat die de inspiratie is geweest voor het verhaal van de Toren van Babel.

De overheersing van het koninkrijk Juda in de vroege zesde eeuw voor het begin van onze jaartelling zou geleid hebben tot de deportatie en het ballingschap van de joodse bevolking van de natie.


Aramees

De Babylonische taal, geschreven op kleitabletten in spijkerschrift, domineerde het Nabije Oosten gedurende eeuwen voor zij langzaam maar zeker werd vervangen door het Aramees. Rond de eerste eeuw na het begin van onze jaartelling was het Babylonisch helemaal verdwenen.

Wetenschappers hebben een redelijk goed idee van hoe het Babylonisch klonk door het te vergelijken met Hebreeuws en Arabisch of door Babylonische woorden geschreven in het Grieks of Aramees eruit te pikken. Het klinkerpatroon in het Babylonisch geeft ook aanwijzingen voor de manier waarop de taal heeft geklonken.

Op de website www.speechisfire.com staan ongeveer dertig audiofragmenten, onder meer uit het epos van Gilgamesj en uit een erotische lofzang op de godin Ishtar.

© Novum

(nu.nl)

06-10-2010

Nieuwe taal ontdekt in India

AMSTERDAM – Taalkundigen hebben in het noordoosten van India een tot nu toe onbekende taal geïdentificeerd: het Koro.

© Thinkstock
Wetenschappers van de National Geographic Society zijn de taal op het spoor gekomen tijdens een expeditie in een bergachtig gebied in de deelstaat Arunachal Pradesh. Het Koro wordt daar naar schatting gesproken door 800 tot 1200 mensen.

De taal is nooit op schrift gesteld en de sprekers zijn voornamelijk ouderen. Het koro dreigt volgens de wetenschappers dan ook uit te sterven.

Klanken

“We hebben een taal gevonden die op zijn retour is. Als we deze tocht tien jaar later hadden gemaakt, zouden we waarschijnlijk niet zo veel sprekers meer gevonden hebben”, verklaart hoofdonderzoeker David Harrison op BBC News.

De wetenschappers stuitten bij toeval op het Koro toen ze op zoek waren naar sprekers van twee andere bedreigde talen in India. Opvallend is dat het Koro erg afwijkt van verwante talen in het gebied. Zowel de grammatica als de klanken van de woorden zijn volgens de onderzoekers uniek.


Bedreigd

“We hoefden niet veel woorden te horen, voordat we ons realiseerden dat deze taal in elk opzicht anders is”, aldus Harrison.

Op dit moment zijn er wereldwijd 6909 bekende talen. Vermoedelijk wordt ongeveer de helft daarvan met uitsterven bedreigd.

© NU.nl/Dennis Rijnvis

(nu.nl)

Vanavond een interessante docu!!

Canvas (22:35): Why Do We Talk? (docu, hoe is taal ontstaan)

01-11-2010

“Met één woord kun je een hele zin uitdrukken”

De grammatica van het Soemerisch

Het Soemerisch is een van de oudst overgeleverde talen. En het is ook een van de best bewaarde oude talen. Dat komt doordat de Soemeriërs niet schreven op papier, maar op klei. Daardoor konden de teksten moeilijk vergaan. Bram Jagersma deed promotieonderzoek naar de grammatica van het Soemerisch. Een taal die ooit gesproken werd in het oude Mesopotamië, het tegenwoordige Irak.
Spijkerschrift

Als middelbare scholier had Jagersma een enorme interesse in oude schriften en culturen. Regelmatig was hij te vinden in de openbare bibliotheek, om zich te verdiepen in boeken die bol stonden van mysterieus schrift. Daarmee hoopte hij zich toegang te verschaffen tot het vroegste begin van onze geschiedenis. Nog steeds is hij bijna dagelijks in de bibliotheek te vinden, omdat hij daar zijn werk van heeft gemaakt. In zijn vrije tijd schreef hij een proefschrift over het Soemerisch.


Het Soemerische schrift was in zijn beginperiode constant in beweging. De vroege schrijfrichting was bijvoorbeeld van boven naar beneden, maar veranderde op den duur van links naar rechts. Dit had tot gevolg dat de lettertekens 90 graden kantelden. Ook de vorm van de tekens is in de loop van de tijd veranderd. (Bron: Ancient Scripts) Afbeelding: © Ancient Scripts

.De Soemeriërs zijn de uitvinders van het spijkerschrift. Jagersma: “Hoewel het net zo oud is als het hiërogliefenschrift van de Egyptenaren, is het veel abstracter. Op het eerste gezicht heeft het Soemerisch meer weg van het Chinees. Het zijn geen plaatjes.” Het spijkerschrift werd ook door andere volkeren uit het Midden-Oosten overgenomen, tot in Iran, Turkije en Egypte toe. Maar uiteindelijk werd het overal verdrongen door het alfabet.

Kleitabletten

Afbeelding: © Wikimedia Commons

Jagersma vertelt liefdevol over de taal waar hij twintig jaar onderzoek naar deed: “Het Soemerisch is samen met het schrift van de Egyptenaren het oudst overgeleverde schrift. De oudste geschriften dateren uit ca. 3200 jaar voor Christus. Dat is zo’n beetje dezelfde tijd dat wij de hunebedden uitvonden. Rond 2000 voor Christus is het Soemerisch verdrongen als gesproken taal, maar leefde als geschreven taal nog voort tot ongeveer de eerste eeuw voor Christus.”

Ondanks die datering zijn duizenden Soemerische teksten bewaard gebleven. Dat komt doordat de meeste teksten zijn geschreven op kleitabletten of gebeiteld in steen, materiaal dat niet snel vergaat. Duizenden bibliotheken met papieren geschriften zijn in de loop van de geschiedenis in vlammen opgegaan. Maar de geschriften op klei bleven bewaard. Jagersma licht toe: “In Irak zijn nog veel archeologische resten. Bij elke ruïneheuvel die bloot wordt gelegd, komen duizenden kleitabletten naar boven.”


Teksten
Afbeelding: © Wikipedia

Rond 1850 werden de eerste Soemerische teksten gevonden. Sinds die tijd doet men onderzoek naar deze taal. In Leiden valt dit onderzoek binnen de Assyriologie, de wetenschappelijke studie van het oude Mesopotamië (het tegenwoordige Irak). Dit is ook de studie die Jagersma volgde voordat hij zijn promotieonderzoek startte. Toch zijn er niet heel veel onderzoekers die zich bezighouden met het Soemerisch, legt hij uit: “Het onderzoek draagt niet bij aan onze economische groei. Het is puur wetenschap om de wetenschap. Daarom zijn er maar een paar dozijn van dit soort onderzoekers over de hele wereld.”

Op internet zijn zo’n 80.000 Soemerische teksten te vinden, vertelt de onderzoeker. “Die zijn deels in spijkerschrift en deels omgezet in Latijns schrift. De meeste teksten zijn administratief van aard. Maar er zijn ook teksten te vinden van koningen die verslag deden van alle geweldige dingen die zij hadden gedaan voor hun land.” Sommige koningen schreven zelf. Maar, legt Jagersma uit, meestal waren het hoge ambtenaren die de teksten schreven. “Schrijver zijn was een beroep op zich. De opleiding die je moest volgen, kostte vele jaren. Het waren dan ook mensen uit de hogere klasse.”

Grammatica

Voorbeeld uit het Soemerisch:
Munnintumma’a
Letterlijke vertaling: ‘In dat hij het haar hier geschikt maakte.’
Mu – ni – n – tum – 0 – a – a
Hierheen – haar – hij (onderwerp) – geschikt zijn (werkwoordstam) – het – dat (bijzin) – in (locatief)

Behalve administratieve teksten zijn er dus ook literaire teksten -mythen, verhalen en gedichten- bewaard gebleven. Veel filologen hebben deze teksten tot onderwerp van studie gemaakt. Jagersma was meer geïnteresseerd in de taal zelf, in de grammatica. Daarvoor concentreerde hij zich op de teksten van 2500 tot 2000 voor Christus. Zijn grammatica van het Soemerisch is geschreven vanuit een taalwetenschappelijk perspectief. Dat betekent dat alle voorbeelden die hij noemt gepaard gaan met een taalkundige analyse: elk elementje wordt benoemd. Dat maakt zijn proefschrift ook interessant voor taalwetenschappers die onderzoek doen naar andere talen dan het Soemerisch.

Wat is er nu zo opvallend aan het Soemerisch? Jagersma noemt een paar voorbeelden. Als eerste de werkwoordsvorm. “Het Nederlandse werkwoordsysteem is eigenlijk vrij simpel. We zeggen: ik loop en hij loopt. Met die ‘t’ geef je aan wat het onderwerp is. In het Soemerisch kun je nog veel meer in een werkwoordsvorm proppen, zoals het lijdend voorwerp en het meewerkend voorwerp. Met één woord kun je een hele zin uitdrukken.”

Urenstelsel
“Ook opvallend is het 60-tallig stelsel dat de Soemeriërs hanteerden. Waar wij van nul tot tien en van tien tot 100 tellen, telden zij van nul tot 60. 70 is dan 60+10; 80 60+20 enzovoorts. Heel indirect gaat ons urenstelsel hier ook op terug. De Mesopotamische wetenschap nam het 60-tallig stelsel namelijk over. Ons urenstelsel heeft zijn wortels in de Babylonische wiskunde, de wiskunde die bedreven werd door de volkeren uit Mesopotamië.”

Als Jagersma terugkijkt op zijn onderzoek, vergelijkt hij het met een spannende puzzel. “Ik liep soms weken en weken te broeden totdat ik begreep hoe iets in elkaar zat. Zo’n moment had ik maar een paar keer per jaar. En dan liep ik één of twee dagen op wolken.” Op 4 november verdedigt Jagersma zijn proefschrift aan de Universiteit Leiden

(Kennislink)

14-04-2011

Enige sprekers van oude taal spreken niet meer met elkaar



Ayapaneco: zo heet een taal die al eeuwenlang gesproken wordt in wat nu Mexico heet. Ze overleefde hongersnood, overstromingen en revoluties, maar een burentwist dreigt haar nu de genadeklap te geven. Dat schrijft The Guardian.

Manuel Segovia (75) en Isidro Velazquez (69) zijn "de laatsten der Mohikanen". Ze wonen in Ayapa, een dorpje in de staat Tabasco in Mexico, en zijn volgens de Britse krant de enigen die het Ayapaneco beheersen. Maar ze praten niet meer met elkaar.

Uitsterving dreigt
Omdat het tussen de twee mannen niet klikt, dreigt de taal uit te sterven. Segovia spreekt de taal nog met zijn zoon en vrouw. Die begrijpen het wel, maar komen zelf niet verder dan enkele woorden.

Reddingsoperatie
Het instituut INALI, dat als missie heeft de inheemse Mexicaanse talen te beschermen, wil voorkomen dat de taal volledig verloren gaat. De reddingsoperatie bestaat onder andere uit een woordenboek en taallessen.

Muggenzifterij
Maar zelfs het opstellen van een woordenboek blijkt een hachelijke operatie. Om te beginnen verwerpen Segovia en Velazquez de naam Ayapaneco. Ze staan erop hun taal 'Nuumte Oote' te noemen, wat 'Ware Spraak' betekent. Bovendien gebruiken de twee een eigen variatie van de taal en zijn ze het vaak oneens over details. Het woordenboek, dat dit jaar nog zou moeten uitkomen, zal beide versies bevatten.

Natuur als inspiratiebron
Daniel Suslak, linguïstisch antropoloog aan de universiteit van Indiana in de Verenigde Staten, werkt mee aan het woordenboek. Volgens hem is de taal erg rijk aan uitdrukkingen die geïnspireed zijn op de natuur. Als voorbeeld geeft hij 'kolo-golo-nay', dat 'klokken als een kalkoen' betekent. (belga/eb)

(HLN)

20-04-2011

Eerste gebabbel klonk in Afrika

Ook taal volgt migratiepatronen

Talen met vele klanken, talen met weinig klanken. Met veel woorden, met weinig woorden. Door velen gesproken of slechts door twee. Talen zijn er in alle soorten en maten maar stammen van één vooroudertaal af, uit Afrika.

De eerst gesproken woorden stammen uit Centraal en Zuid-Afrika, zegt een Nieuw-Zeelandse studie, gepubliceerd in Science. De resultaten laten zien dat onze spraak zich vervolgens via migrerende populaties over de rest van de wereld verpreidde. Quentin Atkinson bestudeerde voor het onderzoek de klanken van 504 talen. Zo ontdekte hij dat de talen met de meest verschillende klanken in Afrika gesproken worden, zoals de bijzondere kliktaal van de San stam. De minste klanken zijn te vinden in Zuid-Amerikaanse talen en bij inwoners van de tropische eilanden in de Stille Oceaan zoals Hawaï.

Dit verspreidingspatroon komt overeen met de genetische diversiteit. In Afrika zijn niet alleen de meeste klanken in een taal te vinden, de genetische diversiteit onder mensen is er ook het hoogst. Dit is volgens Atkinson te verklaren door het "serial founder" effect. Mensen leefden waarschijnlijk eerst in grote en genetisch diverse populaties in Afrika, waarna kleinere groepjes zich afscheidden en richting Europa migreerden. Ieder afgesplitst groepje droeg slechts een deel van de oorspronkelijke genetische diversiteit bij zich.

Dit proces wordt weerspiegeld in de verspreiding van taal. Tegelijk met het migreren van de kleine populaties, nam ook de klankdiversiteit van hun taal wat af. Zo bleef bijvoorbeeld de kliktaal achter in Afrika. Hoe jonger de kolonisatie van een land, en hoe verder van Afrika, hoe minder klank in de lokale taal dus. Volgens Atkinson is dit sterk bewijs dat de moderne menselijke taal in Afrika is ontstaan.

Geen universele taalregels
Maar betekent dat dan ook dat alle baby’s waar ook ter wereld met dezelfde set universele taalregels in hun hoofd geboren worden? Nee, dat is zeer onwaarschijnlijk, concluderen Nederlandse en Nieuw-Zeelandse onderzoekers in Nature. Ze halen met hun resultaten, volgens henzelf, in één klap de heersende theorieën over het idee van zulke taaluniversalia onderuit.

Hiervoor analyseerden ze de evolutie van vier grote taalfamilies, samen goed voor een derde van de gesproken talen. Ze keken of de regels voor de woordvolgorde (zoals bijvoorbeeld dat wanneer het werkwoord aan het einde van de zin staat, het bijvoeglijke naamwoord altijd na het zelfstandige naamwoord komt) ook te vinden zijn bij een gemeenschappelijke ‘taalvoorouder’. De resultaten zijn verrassend en weerspreken sommige heersende theorieën.

Er is geen universele regel over woordvolgorde-samenhang die in alle taalfamilies geldt. Elke taalfamilie komt tot stand door evolutionaire toevalligheden. ‘Dit zegt niet dat er niet één vooroudertaal zou kunnen zijn, zoals de Science publicatie laat zien’, zegt Michael Dunn, een van de onderzoekers. ‘De vooroudertalen van de taalfamilies die wij hebben onderzocht zijn vele malen jonger dan het ontstaan van taal. Beide onderzoeken laten zien dat taal variatie heeft en dat deze variatie wordt bepaald door geschiedenis. Om de taalkundige variatie te begrijpen, moet je rekening houden met die geschiedenis.’

Taal verdwijnt door ruzie
Intussen verdwijnt de taalkundige variatie in hoog tempo. Want van de 7000 talen worden er ongeveer 2473 bedreigd. De Ayapaneco taal is een indianentaal en één van die bedreigde talen. Het overleefde de Spaanse inval, oorlogen, revoluties, overstromingen en hongersnoden. Maar nu dreigt de taal door een ruzie te verdwijnen, voordat hij ooit is vastgelegd. Er zijn nog maar twee mensen die vloeiend Ayapaneco kunnen spreken, en zij weigeren met elkaar te praten.

Manuel Segovia, 75, en Isidro Velazquez, 69, leven 500 meter van elkaar in het dorp Ayapa, Mexico. In een laatste poging de taal te redden, is Daniel Suslak, een Amerikaanse taalantropoloog, een project gestart om een woordenboek van de ernstig bedreigde taal te maken.

Anne van Kessel

Q.D. Atkinson Phonemic diversity supports a serial founder effect model of language expansion from Africa, Science, 15 april 2011

M. Dunn et. al, Evolved structure of language shows lineage-specific trends in word-order universals, Nature, 13 april 2011

(Noorderlicht)

21-04-2011

Indonesische taal bijna uitgeroeid door vulkaan en overstroming


© epa

De Indonesische taal Dusner wordt ernstig bedreigd. Er zijn nog drie mensen bekend die de taal spreken, maar de natuur speelde hen bijna parten. Twee van hen werden ei zo na weggespoeld door een overstroming. De derde, een vrouw van 60, woonde naast een vulkaan toen die uitbarstte. Dat schrijft de krant The Australian.


© reuters


© reuters

Onderzoekers van de afdeling taalkunde aan de universiteit van Oxford ontdekten de taal pas vorig jaar. Twee van de sprekers werden vorig jaar getroffen door een plotselinge overstroming. Nauwelijks enkele dagen nadat de onderzoekers hoorden van het geteisterde dorp, barstte de vulkaan Mount Merapi uit. De derde spreker woont in een dorpje vlak naast de vulkaan en kon niet geëvacueerd worden.

Maandenlang slaagden de onderzoekers er niet in contact op te nemen. Maar uiteindelijk bleek de vrees onterecht. De drie overleefden en het optekenen van de taal kan verdergaan. Mary Dalrymple van Oxford legt uit: "Het Dusner begon uit te sterven toen ouders hun kinderen massaal Maleis begonnen te leren, omdat de kinderen zo meer kans maken op een job of een plekje aan de universiteit." Het Maleis is op enkele spellingsverschillen na gelijk aan het Indonesisch.

Stervende talen
"De drie sprekers hebben kinderen, maar ze hebben de taal niet doorgegeven. Het Dusner zal dus sterven met hen." Dusner is een van de 130 talen die wereldwijd door minder dan 10 mensen gesproken worden. Er zijn wereldwijd 6.000 bekende talen, waarvan naar schatting de helft uitgestorven zal zijn tegen het einde van deze eeuw. (belga/gb)

(HLN)

10-05-2012

Archeologen herontdekken vergeten taal



In Turkije is bewijs gevonden voor een oude taal die mogelijk werd gesproken door gedeporteerden uit het hedendaagse Iran en Irak.

De meer dan 2.500 jaar oude vondst werd gedaan in Ziyaret Tepe, een archeologische vindplaats in het zuidoosten van Turkije. Vroeger lag hier Tushhan, de hoofdstad van een noordelijke Assyrische provincie. Archeologen ontdekten hier een tablet gemaakt van klei. Deze bevond zich op de plek van het voormalig paleis van de stad, dat werd verwoest door een brand in de achtste eeuw voor Christus. Het bevat 59 herkenbare namen van vrouwen die mogelijk met het paleis verbonden waren. Twee van de namen op de lijst zijn Assyrisch en twee andere behoren tot andere talen uit die tijd zoals het Hurritisch en Luwisch. Maar het grote deel van de namen is geschreven in een ongeïdentificeerde taal die mogelijk werd gesproken door gedeporteerden uit het Zagrosgebergte. Dit bevindt zich tegenwoordig op de grens van het moderne Iran en Irak. Zij zouden noodgedwongen hun land uitgezet zijn en zijn verplaatst naar Tushnan, waar zij meewerkten aan de bouw van de stad en het bewerken van het land. De vondst suggereert daarnaast dat Assyrië het eerste multiculturele rijk was, vanwege de verscheidenheid aan namen.

Tablet
In Ziyaret Tepe worden al sinds 1997 opgravingen verricht. Onlangs werden restanten gevonden van een paleis, mogelijk dat van een gouverneur, gebouwd door de Assyrische koning Assurnasirpal II (883 – 859 voor Christus). Het tablet werd gevonden op de plek waarvan de archeologen denken dat zich de troonkamer van het paleis bevond. In totaal staan er 144 namen op de lijst maar slechts 59 daarvan kunnen geïdentificeerd worden. Archeologen ontdekten dat 15 namen geschreven zijn in al voor historici bekende talen. De rest is geschreven in de mysterieuze taal waar archeologen verschillende theorieën voor hebben.

Theorieën
Eén van de theorieën is dat het om de taal Shubrian gaat, die gesproken werd in het Tushhan-gebied voordat de Assyriërs het annexeerden. Voor zover historici weten, is deze taal nooit opgeschreven. Ook lijkt deze theorie minder aannemelijk omdat het Hurritisch mogelijk een dialect is van het Shubrian. En de namen op het tablet tonen geen enkele gelijkenis met het Hurritisch. Een tweede theorie is dat de taal werd gesproken door de Mushki. Een volk dat naar het oosten van Anatolië migreerde rond de tijd dat het tablet gemaakt werd. Maar ook dit lijkt niet erg aannemelijk: deze mensen zouden eerder op een lijst verschijnen als gevangenen. De meest aannemelijke theorie is volgens archeologen die van een volk dat noodgedwongen verhuisd werd uit een ander deel van het Assyrische Rijk.

Macht
Volgens de archeologen gebeurde dit wel vaker onder leiding van de Assyrische koningen, vooral nadat het rijk zich in de negende eeuw voor Christus uitbreidde. Door het volk in een nieuw veroverd gebied hardhandig te verplaatsen, werd de macht van de koning sterker. Op deze manier verbrak hij namelijk de macht van de regerende elite in die gebieden. Ook het Zagrosgebergte werd ingenomen door de Assyriërs. Dit is het enige gebied van het voormalige rijk waarvan historici niet weten welke taal er werd gesproken. Als deze theorie klopt, betekent dit dat Iran het thuis was van een onbekende taal.

Het tablet wordt mogelijk in de toekomst tentoongesteld in Turkije. Het archeologisch onderzoek is gepubliceerd in het tijdschrift Journal of Near Eastern Studies.

(scientias.nl)

28-09-2012

Zeker 21 Europese talen dreigen digitaal tijdperk niet te overleven


Voorzichting optimisme voor het Nederlands
© getty.

Voor maar liefst 21 van de 30 Europese talen is de digitale ondersteuning niet bestaand of op zijn best zwak. Die talen, waaronder Bulgaars, Grieks, Hongaars en Pools, lopen het risico om het digitale tijdperk niet te overleven. "De situatie van het Nederlands geeft aanleiding tot voorzichtig optimisme", zegt hoogleraar taal- en spraaktechnologie Jan Odijk, die meeschreef aan het rapport dat het Nederlands onderzocht.

Met digitale ondersteuning van een bepaalde taal verwijzen de onderzoekers onder andere naar programma's voor spelling- en grammaticacontrole, zoekmachines op het web en de stemmen in gps-systemen.

Nederlands krijgt beperkte ondersteuning
Geen enkele taal, ook het Engels niet, kreeg het label "excellente ondersteuning". Engels heeft een "goede ondersteuning", en onder meer het Nederlands, Frans, Duits, Italiaans en Spaans volgen met "beperkte ondersteuning".

Die evaluatie voor het Nederlands is te danken aan programma's die Vlaanderen en Nederland onlangs uitvoerden. Nederland en Vlaanderen werkten onder meer samen aan het Stevin-programma (2004-2010), "met als een van de expliciete doelen in detail gespecificeerde maatregelen treffen waarmee de positie van het Nederlands in de moderne informatie- en communicatiewereld versterkt kan worden", zegt Odijk.

Gematigd optimisme voor Nederlands
"Die programma's en onder meer de Vlaamse oorsprong van een aantal taaltechnologische bedrijven, zorgen voor gematigd optimisme voor het Nederlands", zegt Odijk. "De bevindingen van ons taalwitboek laten zien dat de Lage Landen hun inspanningen voor de ontwikkeling van taaltechnologische bronnen moeten voortzetten en ze gebruiken om onderzoek en ontwikkeling voort te stuwen. Anders komt ook het Nederlands in de gevarenzone."

In de algemene rangschikking van voor het Nederlands beschikbare technologie en data scoort het Nederlands ongeveer even goed als het Frans en het Spaans. Alleen voor automatisch vertalen eindigt het Nederlands in een lagere categorie.

"De resultaten van onze studie zijn hoogst alarmerend. Voor de meerderheid van de Europese talen is er een ernstig gebrek aan taalbronnen en enkele worden bijna geheel verwaarloosd. In die zin zijn vele van onze talen nog niet toekomstbestendig", zegt professor Hans Uszkoreit, coredacteur van de studie

(HLN)

18-10-2012

Uitstervende gebarentaal op Bali heeft veel te vertellen

Bengkala is een dorpje op Bali waar, door overerving, relatief veel mensen doof zijn. Daardoor heeft zich er een gebarentaal ontwikkeld die goed is ingeburgerd: 55 procent van de bijna 3000 bewoners beheerst de gebarentaal Kata Kolok. Connie de Vos bestudeerde de taal en constateerde opvallende afwijkingen van andere gebarentalen. Op 6 november promoveert ze aan de Radboud Universiteit Nijmegen.


Afbeelding: © Connie de Vos

Momenteel wonen er ongeveer 50 doven in Bengkala: 1,6 procent van de bevolking. (Ter vergelijking: gemiddeld wonen in Indonesië 0,1 procent doven.) In het verleden waren dat er meer; zij en hun naasten gebruiken de gebarentaal Kata Kolok al vijf generaties lang, als enige of tweede taal. Inmiddels is het wel een uitstervende taal: steeds meer doven gebruiken de Indonesische gebarentaal, om ook met dove mensen van buiten het dorp te kunnen communiceren.

Honderd uur video
Connie de Vos heeft als eerste taalwetenschapper het Kata Kolok uitgebreid bestudeerd. Ze keek met name naar het gebruik van ruimte: de vormgeving van wijsgebaren, het gebruik van de ruimte om het lichaam heen en: hoe maak je ruimtelijke relaties tussen objecten duidelijk. Kleine nuances in gebaren kunnen grote betekenisverschillen inhouden – om er achter te komen wat wat is, heeft De Vos, die het Kata Kolok intussen zelf ook goed beheerst, ruim honderd uur spontane conversatie op video opgenomen en bestudeerd.

Anders dan andere (gebaren)talen
Een opmerkelijke ontdekking was dat ruimtelijke relaties in Kata Kolok uitgedrukt worden in windrichtingen en niet in termen als links of rechts. Bijvoorbeeld: waar staat het mannetje ten opzichte van de boom? Ten oosten, ten westen enzovoort. De Vos: “Alle gebarentalen, voor zover tot nu toe bekend, duiden ruimtelijke relaties relatief aan: met links en rechts in plaats van oost en west. Het is dus opvallend, dat Kata Kolok-gebaarders blijkbaar een intern kompas hebben waarmee ze de positie in de ruimte continu registreren.”

Ruimte en tijd
Het Kata Kolok gebruikt ruimte ook abstract. Zo wijst het gebaar voor ‘buitenland’ niet naar een willekeurige plek in de verte, maar naar het vroegere vliegveld – ook al is dat al jaren verdwenen. Ook tijdsrelaties worden op bijzonder manier uitgedrukt: in plaats van werkwoorden in de verleden of toekomende tijd te zetten, is er een abstracte aanduiding van ‘ooit’. De context maakt duidelijk of daarmee verleden of toekomst bedoeld wordt. De ons zo vertrouwde metafoor voor ‘het verleden ligt achter je’, of ‘de toekomst ligt nog voor ons’, bestaat niet in Kata Kolok. In plaats daarvan hebben ze een tijdslijn gebaseerd op de zon: de ochtend wordt aangeduid met een exact wijsgebaar naar het oosten, de avond met een verwijzing naar het westen, en recht omhoog wijzen is dus: midden op de dag.


Afbeelding: © Connie de Vos

Fascinerend
Een gebarentaal als Kata Kolok in kaart brengen, dat is sowieso mooi werk omdat taalvariatie fascinerend is, aldus De Vos. “Zeker als een taal ook zicht geeft op een ander wereldbeeld dan het onze, dat wij vaak vanzelfsprekend vinden. Daarnaast geeft onderzoek naar taal en denken en hoe zich dat ontwikkelt, inzicht in de plasticiteit van ons brein. Het is ook bijzonder dat horende kinderen in het dorp als vanzelf gebarentaal leren, in aanvulling op het gesproken Balinees, en er is nog weinig over deze vorm van tweetaligheid bekend. Toch laat een eerste fonologische studie zien dat deze kinderen goed leren spreken en er alleen maar baat bij hebben om spelenderwijs te leren gebaren met hun dove dorpsgenootjes.” Kortom: hoe klein, obscuur en verdwijnend het Kata Kolok ook is, “deze bijzondere gebarengemeenschap en unieke gebarentaal hebben ons veel te vertellen.”

Connie de Vos (Eindhoven, 1983) studeerde Taalwetenschap aan de Radboud Universiteit Nijmegen. In 2006 startte ze met haar promotieonderzoek binnen de Language & Cognition groep van het Max Planck Institute for Psycholinguistics, Nijmegen. Sinds 2010 werkt ze als postdoctorale onderzoeksassistent voor het EuroBABEL project, dat zich bezighoudt met bedreigde gebarentalen in dorpsgemeenschappen. Daarnaast werkt ze als postdoc bij het Interactional Foundations of Language project van het Nijmeegse Max Planck Instituut. Haar promotie valt binnen het programma van het Centre for Language Studies van de Radboud Universiteit ./ Anja van Kessel

Bekijk hieronder een filmpje over Kata Kolok, gemaakt door de Franse tv. (Nederlandse vertaling van de ondertiteling volgt zsm.)


(Kennsilink)

03-09-2014

Kwart van de talen wereldwijd dreigt te verdwijnen



Maar liefst 25 procent van de talen die wereldwijd gesproken wordt, dreigt te verdwijnen. De bedreigde talen – die voornamelijk in ontwikkelingslanden gesproken worden – worden het slachtoffer van het economische succes.

Dat stellen onderzoekers van de universiteit van Cambridge. Ze stelden de snelheid en frequentie waarmee talen verdwijnen vast met behulp van de criteria die normaliter gebruikt worden om bedreigde diersoorten te definiëren. Die criteria zijn: een kleine populatie (in dit geval: een kleine groep mensen die de taal spreekt), een klein geografisch leefgebied en veranderingen binnen de populatie (in dit geval: afname van het aantal sprekers van de taal). Een enorme database met informatie over talen wereldwijd werd aan de hand van deze drie criteria getoetst, zodat de onderzoekers een beeld konden krijgen van welke talen werkelijk bedreigd worden. In hun paper concluderen de onderzoekers dat maar liefst 25 procent van de bestaande talen op basis van deze criteria dreigt te verdwijnen.

Oorzaak
Een volgende stap was het achterhalen van de oorzaak van het verdwijnen van deze talen. De wetenschappers kwamen de boosdoener al snel op het spoor. Er bleek een sterk verband te zijn tussen het bruto binnenlands product per hoofd en de afname in taaldiversiteit. Hoe succesvoller een gebied economisch gezien was, hoe sneller de diversiteit aan talen terugliep. “Wanneer economieën zich ontwikkelen, gaat vaak één taal de politieke en educatieve sfeer domineren,” legt onderzoeker Tatsuya Amato uit. “Mensen worden gedwongen om de dominante taal te omarmen of anders het risico te lopen dat ze zowel economisch als politiek in de kou blijven staan.”

Noord-Amerika
Gebieden waar talen in een rap tempo verdwijnen, zijn bijvoorbeeld de noordwestelijke hoek van Noord-Amerika. De Wichita-taal wordt er (tegenwoordig in Oklahoma) bijvoorbeeld door nog maar één persoon werkelijk vloeiend gesproken. En de taal van de Athabaskan-mensen in het oosten van Alaska werd in 2009 nog maar door 24 mensen gesproken. En ook in Australië dreigen de talen van de Aboriginals het onderspit te delven. Recent ging de Margu-taal er verloren en nu dreigt het Rembarunga te volgen.

Het verdwijnen van al die talen is zonde, zo vinden de onderzoekers. “Natuurlijk heeft iedereen het recht om te kiezen welke taal hij wil spreken, maar het behouden van een stervende taal is belangrijk, om de culturele diversiteit in een globaliserende wereld te behouden.”

(scientias.nl)

07-01-2017

Komende eeuw verdwijnen 6000 van de 7000 talen

Naar schatting verdwijnt er gemiddeld elke twee weken een taal en daarmee een schat aan informatie.

Linguïst Eithne Carlin, verbonden aan de Universiteit Leiden, doet al zo’n twintig jaar onderzoek in Suriname. In die periode zag ze in het land zeker twee talen verdwijnen. “Akuriyo, een Caribische taal en Mawayana, een Arawaktaal,” zo vertelt ze aan Scientias.nl. “En nog eens twee andere talen dreigen binnenkort te verdwijnen: Tunayana-Katwena – eveneens een Caribische taal – en de Arawaktaal Lokono. En weer een andere taal in Suriname – Kari’na – wordt ernstig bedreigd.”


Surinaamse schoolkinderen die behoren tot het inheemse volk dat de met uitsterven bedreigde taal Kari’na spreekt. Afbeelding: We El (via Wikimedia Commons).

6000 stervende talen
En niet alleen in Suriname komt de ene na de andere taal in het gedrang. Het is een wereldwijd probleem. Op dit moment worden er op onze planeet zo’n 7000 talen gesproken. Maar liefst 6000 daarvan dreigen volgens deskundigen de komende eeuw te verdwijnen. “Het is een schatting,” stelt Carlin. “Maar alles wijst erop dat deze zeer dicht bij de werkelijkheid in de buurt komt. Gezegd wordt dat er elke twee weken een taal verdwijnt en ik heb geen reden om aan te nemen dat dat niet klopt.”

Zuid-Amerika
Elk continent heeft met verdwijnende talen te maken, maar het ene continent wordt wel harder getroffen dan het andere. Zo treffen we bijvoorbeeld veel stervende talen aan in Zuid-Amerika, het continent waar ook Suriname deel van uitmaakt. “Verschillende inheemse talen worden ernstig bedreigd,” vertelt Carlin. Als voorbeeld haalt ze Brazilië aan. In het land worden tussen de 160 en 180 inheemse talen gesproken. “Maar met uitzondering van twee of drie talen worden deze talen door minder dan 10.000 mensen gesproken en het grootste deel van deze talen heeft nauwelijks 100 sprekers. Hoewel het aantal mensen dat de taal spreekt niet altijd een goede indicatie geeft van de vitaliteit van een taal, zullen vele van deze talen uiteindelijk verdwijnen.”


Hier zie je de talen die in Brazilië gesproken worden, afgezet tegen het aantal mensen dat deze talen spreekt. De meeste talen worden door minder dan 100 mensen gesproken. Afbeelding: RODRIGUES, Aryon D.. (2014). Endangered languages in Brazil. DELTA: Documentação de Estudos em Lingüística Teórica e Aplicada, 30(spe), 447-463. https://dx.doi.org/10.1590/0102-445078233462133543.

Kolonisatie
Van de duizenden talen die de komende eeuw zullen verdwijnen, worden de meeste gesproken door inheemse volken. “De belangrijkste reden (van de verdwijning van deze talen, red.) is de kolonisatie en neo-kolonisatie en de daarmee gepaard gaande psychologische en sociaal-economische onmacht waar inheemse volkeren al eeuwen mee te maken hebben en de voortdurende gewelddadige ongelijkheid die alomtegenwoordig is in voormalige (westerse) koloniën,” aldus Carlin. Zo worden inheemse talen vaak niet erkend door de centrale overheid en wordt het inheemse volken vaak verboden om in de eigen taal te onderwijzen. “Inheemse talen worden ook geassocieerd met de lage sociaal-economische status van hun sprekers,” vertelt Carlin. Vandaar dat veel ouders er bewust voor kiezen om hun kinderen de inheemse taal niet te leren. “Zij (de ouders, red.) leven al lang met discriminatie en marginalisatie en willen dat hun kinderen bedreven zijn in de nationale taal om hun kansen op het vinden van een baan te vergroten.” We zien dat bijvoorbeeld gebeuren in de Guyana’s – Guyana, Frans-Guyana en Suriname, waar alle inheemse talen met uitsterven worden bedreigd. “De meeste inheemse talen leggen het af tegen de nationale talen: Engels, Frans en Nederlands.”

“Wat we nu wereldwijd zien gebeuren is het directe resultaat van de Europese kolonisatie en dus niet het resultaat van een natuurlijk proces”

Onderdrukking
Het verdwijnen van talen is niets nieuws: linguïsten zien het zelfs als een natuurlijk proces. “Talen veranderen en sprekers stappen onder bepaalde omstandigheden over op andere talen, bijvoorbeeld wanneer sprekers van verschillende talen samenkomen, hetzelfde leefgebied delen en één van de talen dominant wordt,” vertelt Carlin. Grote vraag is of je in zo’n natuurlijk proces moet ingrijpen. Moet je proberen talen van de ondergang te redden? Linguïsten zijn verdeeld. Nog lastiger wordt het als je echt kritisch gaat kijken naar de talen die nu dreigen te verdwijnen: is hun verdwijning wel het resultaat van een natuurlijk proces? Carlin vindt van niet. “Wat we nu wereldwijd zien gebeuren is het directe resultaat van de Europese kolonisatie en dus niet het resultaat van een natuurlijk proces. Het reflecteert een ongelijkheid in macht en dominantie waarbij groepen mensen onder de voet worden gelopen door (buitenlandse) politieke machten, hun land en de grondstoffen die het herbergt, kwijtraken.” Wanneer we het hebben over bedreigde talen, gaat het volgens Carlin dan ook niet alleen over talen die we dreigen kwijt te raken, maar over een veel groter onderliggend probleem: onderdrukking van inheemse culturen. “Het betekent dat het opnieuw leven inblazen van talen niet alleen gaat over talen, maar ook over het terugvorderen van de zelfbeschikking en de vrijheid om je culturele tradities te handhaven en recht hebben op je eigen gebied en de grondstoffen die daarop te vinden zijn.”


Bedreigde talen in het noordelijke deel van Zuid-Amerika. In Suriname zie je twee zwarte stipjes staan. Eén van die stipjes staat symbool voor de verdwenen taal Akuriyo. Afbeelding: The Endangered Languages Project. Nieuwsgierig welke talen wereldwijd (ook in Nederland!) nog meer onder druk staan? Klik hier!

Documenteren
Maar hoe red je een taal en daarmee de onderliggende cultuur en de eigenwaarde van een inheems volk dat onder druk staat? “Wij – dat wil zeggen: linguïsten en andere wetenschappers – kunnen een taal niet redden, alleen de sprekers zelf kunnen dat doen,” vertelt Carlin. Maar wanneer sprekers van een bedreigde taal besloten hebben dat ze hun taal willen redden. kunnen onderzoekers wel helpen. “De Tunayana-Katwena en de Mawayana (we noemden ze aan het begin van dit artikel al, red.) zijn niet geïnteresseerd in het revitaliseren van hun voormalige taal, maar ze maakten zich wel zorgen dat de taal zonder een spoor achter te laten, zou verdwijnen. Dus werkten ze met mij en mijn studenten samen om de orale tradities te documenteren, zodat jongere generaties geschreven documenten hebben over de helden uit hun cultuur en de tradities,” vertelt Carlin. “Maar al te vaak vergeten we dat een taal meer is dan klanken of woorden die op een bepaalde manier worden samengeregen. Een taal is een bewaarplaats van kennis over de wereld, bezien vanuit een bepaald perspectief en kan ons dus veel leren. Dus als een taal verdwijnt, verdwijnt een enorme hoeveelheid kennis over de wereld ook.”
Helaas zijn veel inheemse volken simpelweg niet in staat om hun taal nieuw leven in te blazen of in ieder geval te documenteren voor het nageslacht. “Er is een gebrek aan steun, zowel financieel als anderszins en er zijn te weinig inheemse wetenschappers,” vertelt Carlin. En als er al wetenschappers zijn die een inheemse taal kunnen onderwijzen, dan doen ze dat vaak door een westerse bril.

Of een taal uiteindelijk gered wordt, is dus sterk afhankelijk van de middelen van de sprekers. Maar nog belangrijker is of de sprekers hun taal wel willen redden. “Voor sommigen is een taal een integraal onderdeel van hun identiteit waar ze echt niet zonder willen leven, voor anderen ligt dat anders. Vaak wordt een taal als een integraal onderdeel van de identiteit gezien als mensen onderdrukt worden en geen zelfbeschikking hebben. In het geval van de Mawayana en Tunayana-Katwena is dat niet het geval, omdat zij zijn overgestapt op een andere inheemse taal – Trio – en ze niet onderdrukt worden door de Trio. Dus de sociaal-economische situatie dicteert vaak of een taal nieuw leven in wordt geblazen of niet.” Carlin zag het natuurlijk liever anders. “Vanuit het oogpunt van een linguïst is elke taal het redden waard. Maar we hebben de middelen niet om elke taal op de aarde te documenteren.” En dus richten linguïsten zich noodgedwongen op de talen die het meest bijzonder zijn. Het betekent helaas dat we een groot deel van de talen die de komende eeuw verloren gaan voorgoed kwijt zullen raken.

(scientias.nl)