12-01-2011
Meer doden door overstromingen: schuld van het klimaat?
De afgelopen 20 jaar vielen in Afrika ruim 15.000 doden ten gevolge van overstromingen. Dat waren er ongeveer 5 keer meer dan in de 20 jaar ervoor, en bijna tien keer zoveel als in de periode van 1950 tot 1970. De klimaatverandering begint zijn tol te eisen Of toch niet?
In oktober 2010 kwamen honderden mensen om door grote overstromingen in West- en Centraal Afrika. Met name Nigeria, Sudan, Ghana en Benin werden getroffen. Een jaar eerder was het ook al raak: in september 2009 richtten hevige regenbuien enorme verwoestingen aan in acht West-Afrikaanse landen, waaronder Senegal, Burkina-Faso en Niger. Duizenden huizen werden vernield, oogsten spoelden weg, en naar schatting 450.000 mensen werden dakloos. Ook in augustus 2007 hield de regen huis in Afrika. In Senegal overstroomden dorpen en akkers, er vielen doden onder andere door electroshocks en in Kenia verdween een hele wijk onder een modderstroom.
Dakar, Senegal, 2005 Afbeelding: © Myriam Louviot, Wikipedia Commons
.Het zijn geen incidenten. Zowel de economische schade als het aantal slachtoffers van overstromingen is volgens een onderzoek van Bas Jonkman van de TU Delft de afgelopen decennia fors toegenomen. Maar wat is het dan? Hebben we hier te maken met de eerste signalen van de klimaatverandering die ophanden is? Je zou bijna denken van wel. Het IPCC voorspelt een toename in extreem weer ten gevolge van de opwarming van de atmosfeer. Langdurige droogte maar ook hevige neerslag horen daarbij.
Bevolkingsgroei
Een uitgebreid onderzoek naar het klimaat in Afrika wees echter anders uit. Van een verandering in de hoeveelheid regen gedurende de afgelopen halve eeuw bleek in deze regio geen sprake te zijn. In oktober 2010 schreven Giuliano Di Baldassarre, hydroloog bij het UNESCO-IHE Instute for Water Education in Delft en 5 collegas uit Oostenrijk, Griekenland, Italie, en de VS er een artikel over in het vakblad Geophysical Research Letters.
Wat wél sterk veranderd is, is de kwetsbaarheid van de bevolking voor overstromingen, vertelt Di Baldassarre. De belangrijkste oorzaak voor de grote stijging van het aantal slachtoffers in de laatste decennia is de enorme bevolkingsgroei in de gebieden die vatbaar zijn voor overstromingen, concludeerden de onderzoekers.
Afvoer en neerslag
De wetenschappers richtten zich bij hun onderzoek niet op gerapporteerde waarnemingen van overstromingen. Daarbij is het ondoenlijk om de gevolgen van natuurlijke klimaatvariaties te onderscheiden van menselijke invloeden als ontbossing, ontginning van grond voor de landbouw, verstedelijking, en het afdammen van rivieren, verklaart Di Baldassarre. In plaats daarvan analyseerden de onderzoekers beschikbare gegevens van 79 peilstations bij rivierbekkens verspreid over Afrika, op lokaties waar het natuurlijke rivierverloop niet door menselijk ingrijpen verstoord was. De gegevens kwamen uit verschillende klimaatzones, en bevatten informatie over alle drie de hoofdrivieren van Afrika (de Niger, de Kongo en de Nijl). De onderzoekers keken vooral naar de trend in de maximale waterafvoer per jaar.
Hoog water in de Limpopo, Mozambique Afbeelding: © TSGT Cary Humphries, via Wikimedia Commons
.Zowel de frequentie als de hevigheid van regenbuien bleek volgens deze methode niet te zijn toegenomen gedurende de afgelopen halve eeuw.
Onderzoekers van het KNMI bevestigen de trend. Wij kijken niet naar waterafvoer maar rechtstreeks naar neerslag, vertelt klimaatonderzoeker Geert Jan van Oldenborgh die zelf ook onderzoek deed naar neerslagtrends in Afrika. En ook wij zien geen toename in de hoeveelheid regen. In West-Afrika, waar de grote overstromingen van de afgelopen jaren plaatsvonden, is het over de afgelopen eeuw gemiddels zelfs significant minder gaan regenen, volgens metingen van het GPCC (Global Percipitation Climatology Centre). Wel neemt de hoeveelheid regen sinds 1995 weer toe, vult van Oldenborgh aan, "maar die verandering wordt veroorzaakt door natuurlijke temperatuurschommelingen van de Atlantische Oceaan. De opwarming van de aarde heeft hier niks mee te maken.
Ovamboland, Oshana, Namibie. Mei 2006. Afbeelding: © Dr. Thomas Wagner, via Wikipedia Commons
.Alleen in Oost-Afrika, rondom het Victoriameer en langs de kust, nemen in oktober en november de buien in hevigheid toe. Puur statistisch weliswaar niet zo heel overtuigend, zegt van Oldenborgh er zijn altijd wel wat punten te vinden die boven de significantie-grens zitten maar ook de computermodellen die de klimaattrends berekenen op basis van natuurwetten voorspellen hier een toename, zowel van de gemiddelde als van de extreme neerslag.
Klimaatverandering?
Kunnen we nu dus concluderen dat de klimaatverandering reuze mee valt? Nee, antwoordt Di Baldassarre op deze vraag. Over toekomstige klimaatveranderingen kunnen we namelijk helemaal niks concluderen. Niet op basis van zijn onderzoek in elk geval want dat ging niet over klimaatprojecties naar de toekomst. Wij hebben gewoon naar de harde feiten uit het verleden gekeken, zegt Di Baldassarre. Van Oldenborgh waagt zich wel aan voorspellingen dat is immers de taak van het KNMI. Maar wij denken dat het zelfs in Oost-Afrika nog wel tot ongeveer 2050 zal duren voor de trend naar meer regen duidelijk boven de natuurlijke grilligheid van het weer uit zal komen. Voorlopig overheersen de natuurlijke variaties nog.
Over de frequentie van toekomstige overstromingen valt al helemaal weinig te zeggen, denkt Di Baldassarre, met name ook door het zeer lokale en incidentele karakter van zon natuurverschijnsel. Daarvoor is de onzekerheid in klimaatvoorspellingen voorlopig nog veel te groot.
Ook vroeger vonden kennelijk al overstromingen plaats aan de kust van Afrika. Côte occidentale dAfrique, 1890, uit: Gallica. Afbeelding: © Nationale Bibliotheek Frankrijk, Wikipedia Common.
.Waarschuwing
Di Baldassarre ziet de oplossing voor het probleem vooral in het bewust maken van de bevolking: De bewoners van deze gebieden zouden beter voorbereid moeten zijn op het mogelijke optreden van overstromingen. Ook pleit hij voor een ontmoedigingsbeleid voor het bouwen van nieuwe nederzettingen in overstromingsgevoelige gebieden. Maar bovenal moeten er betere waarschuwingssystemen komen. Dat dit werkt is aangetoond in India, waar in 1977 een grote storm aan de oostkust 20.000 mensen het leven kostte. Na deze storm werd een waarschuwingssysteem geintroduceerd, waardoor stormen van dezelfde hevigheid in 1996 en in 2005 respectievelijk nog slechts 1000 en 27 doden veroorzaakten. Jonkman kan zich er wel in vinden. De afgelopen decennia zijn de mogelijkheden om informatie over rampen te verzamelen en wereldwijd te delen bovendien sterk toegenomen, voegt hij er aan toe. Internet speelt hierbij een belangrijke rol. In de toekomst is er daardoor meer informatie beschikbaar
Referenties:
Jonkman, S. N. Global perspectives of loss of human life caused by floods. Natural Hazards 34 (2005) 151175.
DiBaldassarre, G. et al. Flood fatalities in Africa: From diagnosis to mitigation. Geophysical Research Letters 37 (2010), L22402.
Shongwe, M. et al. Projected changes in extreme precipitation in Africa under global warming, Part II: East Africa geaccepteerd voor Journal of Climate.
(Kennislink)