Buitenhof #11

quote:

7 mei
7 mei 2023

Deze week in Buitenhof: Klaas Knot over de staat van de economie,
Kirsten Schuijt bespreekt de staat van de natuur,
Michael Sandel sluit aan om te praten over de kunst van het debatteren, de nieuwsfoto met Cigdem Yuksel

quote:

Op zondag 7 mei 2023 11:00 schreef michaelmoore het volgende:
https://www.vpro.nl/buite(...)ding/2023/7-mei.html
[..]

quote:

De klassenstrijd van Klaas Knot

Het was om ten minste twee redenen een memorabel tv-moment, dat interview afgelopen zondag in Buitenhof met Klaas Knot, president van De Nederlandsche Bank.

Ewald Engelen
10 mei 2023

Eerst iets over de aanleiding. Twee dagen ervoor hadden economen van de Rabobank een rapport gepubliceerd waaruit bleek dat pakweg een vijfde van de torenhoge inflatie in Nederland toegeschreven kon worden aan winstnemingen van ondernemingen, in de volksmond graaiflatie geheten. Het paste in een langere rij rapporten van FNV, CPB en ECB die allemaal hetzelfde betoogden: multinationals hebben hun marktmacht misbruikt om van consumenten een opslag boven op hun eigen kostprijsstijgingen af te dwingen. Het is de belangrijkste verklaring voor de eindeloze stroom aan berichten over recordwinsten bij bedrijven als Shell, Unilever en Ahold.

En dat paste weer in een aanzwellende stroom aan papers, rapporten en nieuwsberichten in ons omringende landen, die aantoonden dat de oorzaak voor de oplopende inflatie níet het monetaire beleid, níet looneisen, deels en maar tijdelijk verstoringen in waardenketens, deels en maar tijdelijk covid en alleen tijdelijk de oorlog in Oekraïne was (of niet alleen), maar vooral het apaiseren van aandeelhouders door hogere dividenduitkeringen en door miljarden te besteden aan de aankoop van eigen aandelen.

De Rabobank raamt het aandeel ervan op een vijfde en de ECB komt op iets hogere cijfers. Het zijn waarschijnlijk beide onderschattingen omdat de prijsstijgingen zich niet economiebreed hebben voorgedaan maar vooral in sectoren met veel concentratie en met weinig uitwijkmogelijkheden voor consumenten. En laten dat nou net de energie- en voedselsectoren zijn. De Duits-Amerikaanse econoom Isabella Weber komt de eer toe dit als eerste aanhangig te hebben gemaakt en krijgt daar nu pas, na eindeloos en onvermoeibaar op de deur te hebben geklopt, bij het monetaire establishment gehoor voor.

Een dag later kopte De Telegraaf in de bekende chocoladeletters op de voorpagina: ‘Woede over graaiflatie!’ Met in het chapeau: ‘Vakbond FNV dreigt met hogere looneisen’. Tegen de achtergrond van lonen die al decennia achterblijven bij de productiviteitsgroei, besteedbare inkomens die al decennia stagneren, groeiende woede over groene subsidies voor de rijken en hogere energierekeningen voor de armen, en sluimerende onvrede over een politieke elite die zich weinig gelegen blijkt te laten liggen aan de mensen en de plaatsen ‘die er niet toe doen’, wordt dat potentieel brisant: openlijke klassenstrijd ligt dan op de loer – en de BBB-revolte van 15 maart was daar mogelijk een eerste voorproefje van. En dus voelde de president van De Nederlandsche Bank en prominent lid van de bestuursraad van de Europese Centrale Bank, en daarmee een van de eindverantwoordelijken voor prijsstabiliteit, zich genoodzaakt op de nationale tv zijn opwachting te maken en de angel uit het opkomende arbeidersverzet te halen.

En toen werd het memorabel. Vooral omdat Knot niet eerder zo opzichtig in zijn kaarten liet kijken. Twaalf jaar lang, sinds het begin van de eurocrisis, had hij het grootbedrijf opgeroepen tot loonstijgingen om de binnenlandse bestedingen aan te wakkeren. De laatste keer op 23 april trouwens, drie weken geleden, toen Knot het ANP liet weten senang te zijn met de looneisen van de vakbonden.

Om te snappen hoe radicaal dat is, moet je beseffen dat er geen hardnekkigere beleidsmythe in Nederland bestaat dan dat de exportsector de locomotief van de Nederlandse economie is en dat loonmatiging dus is geboden. Het is sinds de brief van Shell-ceo Gerrit Wagner uit 1976 de standaardriedel in Den Haag geworden. En is sindsdien gaan behoren tot de intellectuele inboedel van werkelijk iedere beleidseconoom binnen Economische Zaken en Financiën.

Het zij je als gemiddelde nieuwsconsument dus vergeven als je Knot door de jaren heen bent gaan zien als de kampioen van de hardwerkende Nederlander. Tot afgelopen zondag dan. Nu het er namelijk echt om gaat spannen, kiest Knot unverfroren partij voor de werkgevers: hij riep de vakbonden op hun looneisen te beperken tot zes, hooguit zeven procent. Tegen de achtergrond van inflatie van rond de tien procent in 2022 betekent dat een forse verarming van werkenden. Volgens de OECD zijn zij er in Nederland vorig jaar met zes tot negen procent op achteruit gegaan, ondanks de loonstijgingen. Dat komt vooral door gestegen voedsel- en energieprijzen. Waar arme huishoudens overigens meer last van hebben dan rijke, omdat energie en voedsel nu eenmaal een groter deel van hun budget opeisen.

En vergis je niet: als arbeid goedkoper wordt, gaan niet de prijzen omlaag, zoals de economische ideologie van Knot beweert, maar stijgen juist de rendementen van aandeelhouders. Iets wat is terug te zien in de zogenaamde arbeidsinkomensquote, die meet hoe de toegevoegde waarde in de particuliere sector wordt verdeeld tussen arbeid en kapitaal en die sinds eind jaren zeventig is teruggevallen van 90 cent van iedere euro toen naar 72 cent anno 2022. Het komt neer op een gigantische herverdeling van arbeid naar kapitaal, van arm naar rijk. Sinds 2000 hebben volgens onderzoeksinstituut SOMO aandeelhouders bijna 500 procent (!) meer aan rendement binnen geharkt.

Oftewel, Knot koos zonder blikken of blozen partij voor de factor kapitaal, mengde zich daarmee in een groot en urgent verdelingsvraagstuk en bedreef dus politiek. En uiteraard dekte hij dat toe met de technocratische taal van de economische marktleer: achter iedere inflatiecrisis gaat een macro-economische onevenwichtigheid schuil, aldus Knot, en dat wil zeggen meer vraag dan aanbod. En dus kondigde Knot alvast meer rentestijgingen aan: door de kosten (en opbrengsten) van kapitaal te verhogen, wordt de economie afgeknepen, daalt de effectieve vraag en kan prijsevenwicht worden hersteld. Zonder de aanzienlijke nevenschade – oplopende werkloosheid, toenemende faillissementen, stijgende rentelasten voor de staat, verder snijden in de publieke dienstverlening, slechter onderwijs, meer armoede onder kinderen – überhaupt maar te noemen: ‘emotioneel’ noemde de technocraat de looneisen van werkenden.

En dat brengt mij bij nog een reden waarom dit een memorabel tv-moment was. Eens te meer blijkt namelijk hoe fnuikend voor de kwaliteit van het Nederlandse publieke debat de politiek-economische onwetendheid van de Nederlandse journalistiek is: het gaat om macht, suffie! Niet alleen had de redactie eerdere nieuwsmomenten (de rapporten van SOMO, FNV, CPB en ECB) achteloos laten passeren – en zoals Koen Haegens eerder in dit blad heeft betoogd, geldt dat voor de meeste media. Ook had de redactie ervoor gekozen om Knot níet in debat te laten gaan met bijvoorbeeld Tuur Elzinga van de FNV, Dirk Bezemer van de Rijksuniversiteit Groningen, Servaas Storm van de TU Delft of, zelfs, via een Zoom-verbinding, met Isabella Weber, waardoor de economische ideologie van Knot als de enig mogelijke werd gepresenteerd – een vertekening waar ook bijvoorbeeld een programma als Nieuwsuur zich aan bezondigt door met een vaste huiseconoom te werken die het bestaat om in antwoord op graaiflatie consumenten op te roepen om beter op te letten.

Kwalijker wat mij betreft was dat de presentator van dienst verzuimde om expliciet te maken wat Knot toedekte. Waarom legde de presentator Knot niet dit soort voor de hand liggende vragen voor: ‘Waarom legt u de rekening eenzijdig bij de werknemers? Waarom spreekt u aandeelhouders en bestuurders niet aan? Moeten die niet een stap terug doen, wat inleveren? Waarom heeft u het daar niet over, na alles wat er de afgelopen maanden over graaiflatie naar buiten is gekomen? Is de macht van aandeelhouders niet doorgeschoten? En zijn grootbedrijven niet veel te groot en machtig geworden? Hoort het wel bij een markteconomie dat burgers voor hun eerste levensbehoeftes zijn aangewezen op vier, vijf megabedrijven? Hebben bedrijven als Ahold, Shell en Unilever niet veel te veel marktmacht? En als dat het probleem is, kan hogere rente dan de oplossing zijn? Schaadt dat werkenden niet nog veel meer? Maakt dat de onderhandelingsmacht van de vakbonden niet veel zwakker door de werkloosheid te verhogen? En is dat wel de taak van centrale banken: de onderhandelingsmacht van de factor arbeid breken? Past het u als ongekozen technocraat wel om u op deze wijze te mengen in de klassenstrijd? Of is dat de bedoeling: de arbeider terug zijn hok in schoppen? Is dat niet de fundamentele discussie die we zouden moeten voeren?’ Iedereen die zich, net als ik, op dit soort vragen had verheugd, moet zich afgelopen zondag hebben zitten verbijten.

Hier wreken zich wat mij betreft twee zaken. Ten eerste, de uitzonderlijke eenkennigheid van de Nederlandse academische economiebeoefening. Het is vrijwel zonder uitzondering markteconomie wat er aan economiefaculteiten aan onderwijs wordt gegeven en aan onderzoek wordt bedreven. Marxistische, institutionele, evolutionaire, geografische economie – het is allemaal een stille dood gestorven, zoals de kritische economenclub Rethinking Economics heeft aangetoond.

Daar komt, ten tweede, een overdreven respect van de zijde van journalisten voor de economieprofessie bovenop. Zeldzaam is de journalist die afziet van het epitheton ‘topeconoom’ als de economisch gecertificeerde gast wordt aangekondigd. En nog zeldzamer is de journalist die zich niet laat intimideren door het met jargon doorspekte narratief van de markteconoom die achteloos strooit met marktwetmatigheden alsof het evenzovele evidente noodzakelijkheden zijn.

Je zou wensen dat meer journalisten (en burgers!) gaan beseffen dat de markteconoom de ‘organische intellectueel van het kapitaal’ is, zoals de Italiaanse verzetsheld Antonio Gramsci hen ooit noemde, en dat markteconomie meer weg heeft van een normatieve ideologie dan van een verklarende natuurwetenschap. Het zou in het geval van Klaas Knot niet alleen spannendere tv hebben opgeleverd maar zou kijkers ook hebben kunnen onderwijzen over de klassenstrijd die onder de monetaire politiek van Knot woedt.

Het onderstaande citaat van de grijze eminentie van de alternatieve economie, Stephen Marglin, drukt het beter uit dan ik ooit zou kunnen: ‘Voor mij is het evident dat de academische markteconomie is geconstrueerd rond normatieve proposities. Je kan de economische orthodoxie niet begrijpen als je dat niet ziet. Je kan dan niet begrijpen waarom volledige concurrentie de norm is en waarom andere verdelingen van marktmacht als afwijking van die norm worden gezien. Als je doel is om de economische wereld te begrijpen, kan dat niet je uitgangspunt zijn. Volledige concurrentie is namelijk de uitzondering, niet de regel. Je zou dan oligopolie of monopolistische concurrentie als norm moeten nemen. Je zou zeker niet met volledige concurrentie beginnen: dat zou een voetnoot zijn. De hele discipline is gebouwd rond dit soort normatieve uitgangspunten: er zijn alleen maar markten en markten zijn goed voor mensen.’

Quod non.

quote:

Op zondag 28 mei 2023 12:34 schreef michaelmoore het volgende:
asiel is toch een vraagstuk, niemand kan / wil er iets aan doen , rutte voorop want de EU zegt Bed, Bad en Brood, en een kabinetrcrisis wil men niet

https://www.vpro.nl/buite(...)ing/2023/28-mei.html

quote:

Op zondag 28 mei 2023 14:28 schreef phpmystyle het volgende:

[..]
HOe gaan al die andere landen om met bed-bad-brood?

quote:

Op zondag 28 mei 2023 14:41 schreef michaelmoore het volgende:

[..]
In hongarije vreet men het brood zelf op , de migrant moet zelf een bed in het bos zoeken en als ie eindelijk weg gaat dan donderen ze hem eerst in een rivier

quote:

De Verenigde Naties (VN) verwachten dat over vijf jaar vijftig miljoen mensen ontheemd zijn in verband met milieuproblemen.
De stijging van de zeespiegel, woestijnvorming en catastrofale, door het weer veroorzaakte overstromingen leiden nu al tot een toename van het aantal milieuvluchtelingen.

quote:

Burgers zijn en doen vaak anders dan beleidmakers veronderstellen. Een diep en wederzijds wantrouwen is het gevolg.
Volgens Kim Putters, aftredend directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau, kan die kloof overbrugd worden met een nieuw sociaal contract.
Door Jan van Dam

quote:

Omtzigt waarschuwt voor gevolgen van hoger minimumloon
ONZE PARLEMENTAIRE REDACTIE
Aangepast: 8 min geleden10 min geledenin BINNENLAND

DEN HAAG - De politiek moet oppassen met het verhogen van het minimumloon, vindt Pieter Omtzigt.
Door de hogere lonen gaan de prijzen ook omhoog, is zijn waarschuwing.

Hard ingrijpen met klimaatmaatregelen helpt volgens hem ook niet.

quote:

Opvallend is dat het Kamerlid waarschuwt voor een verhoging van het minimumloon, een standpunt dat inmiddels gemeengoed is geworden.
Het huidige kabinet heeft al een verhoging van 10 procent doorgevoerd en ook een partij als de VVD heeft een verdere stijging in het verkiezingsprogramma opgenomen.
Coalitiepartij CU wil het zelfs opkrikken naar 18 euro.
Maar Omtzigt waarschuwt voor de gevolgen daarvan. ,,

Je moet wel zorgen dat de prijzen niet stijgen", zegt hij. Dat is volgens hem wel het effect van een hoger minimumloon.

quote:

De afgelopen jaren droegen woningcorporaties jaarlijks ongeveer ¤ 700 miljoen af aan Vpb.
Dit jaar is dat al ongeveer ¤ 1,1 miljard.
Gemiddeld gaat er voor iedere sociale huurwoning nu bijna één maand huur aan winstbelasting naar de schatkist.
De Vpb loopt de komende jaren snel op naar ¤ 1,5 miljard in 2027.17 okt 2023

quote:

Voorgaande jaren betaalden de woningbouwverenigingen gemiddeld 2,4 miljard euro per jaar aan vpb, tegenover de 1,5 miljard euro in de komende jaren.

quote:

Utrechtse woningcorporaties maakten in 2022 een winst van 323 miljoen euro.
Het blijkt uit de jaarverslagen van Portaal, Mitros (inmiddels Woonin), Cazas, SSH en Bo-Ex.
De 323 miljoen euro is het zogeheten 'operationeel resultaat', het verschil tussen huurinkomsten en uitgaven (onderhoud, rente, organisatie).
Het bedrag bewijst de enorme rijkdom van vijf Utrechtse corporaties

De werkelijke winst komt nog hoger uit door het verkopen van sociale huurwoningen..

Die opbrengst zit niet in de 323 miljoen euro. In 2022 haalde Portaal zo 41 miljoen aan bijverdiensten en Mitros 21 miljoen. Kassa boven op de 323 miljoen.

Deze riante winstcijfers staan naast de kolossale eigen vermogens van de vijf grote Utrechtse corporaties.

Dat eigen vermogen bedroeg op 1 januari 2023 opgeteld 18 miljard euro.
En steeg het afgelopen jaar verder door.

quote:

Moet er een investeringsbank komen voor technologie-ontwikkeling? | Jeroen Dijsselbloem | Buitenhof

quote:

Op maandag 8 april 2024 08:05 schreef Bondsrepubliek het volgende:
Eerst schoof Rob Jetten aan tafel van D66.
Een politieke partij die in de kamer de samenwerking tussen de Nederlandse overheid en Nederlandse bedrijven met de Braziliaanse overheid verdedigde.

Deze samenwerking ging om aanleg van nieuw infrastructuur ten koste van de Amazone om zo soja uit het achterland sneller naar de zeehavens te kunnen vervoeren.
In het laatste item schoof president-directeur van de KLM Marjan Rintel aan die niet voornemens is om het aantal vluchten te reduceren.
En precies tussen deze twee gasten in, in het midden dus, een foto-item met Ahmet Polat die een foto liet zien van de verwoestijning van de Amazone als gevolg van ontbossing (D66) en opwarming (KLM).

Terwijl de planetaire grenzen in het centrum van onze aandacht zouden moeten staan zoals dat foto-item het centrum was in Buitenhof tussen Jetten en Rintel in is de praktijk weerbarstiger

quote:

Met in deze uitzending: * Vandaag liep in Den Haag een anti-immigratieprotest op het Malieveld uit de hand. Politieagenten werden belaagd, de A12 werd geblokkeerd en bij het D66-partijkantoor werden ruiten ingegooid.

Aan tafel D66-partijleider Rob Jetten en NSC-voorman Eddy van Hijum. Met hen bespreken we ook de Algemene Politieke Beschouwingen.

quote:

Nederland maakt zich nodeloos druk? Er zijn juist drie miljoen redenen om boos te zijn

Boosheid relativeren helpt niet om de electorale opstand te bedwingen, stelt Rens van Tilburg. Want die woede is wel degelijk terecht: zo’n drie miljoen Nederlanders leeft in een relatief ellendige en uitzichtloze positie door diepe kloven in de samenleving.

Volgens socioloog Jan Willen Duyvendak maakt Nederland zich nodeloos druk. De boosheid en politieke opwinding die dit land nu al ruim twintig jaar in hun greep hebben zijn eigenlijk nergens op gebaseerd. Een analyse die een recept is voor verdere radicalisering van het electoraat. Een meerderheid voor een kabinet-Wilders I komt daarmee akelig dichtbij.

Om de electorale opstand te bedwingen, helpt wegkijken niet. Dat er maar weinig landen zijn ‘die er wat gelijkheid en sociale voorzieningen betreft beter voorstaan dan Nederland’, of dat kloven in het verleden nog dieper waren, doet er niet toe voor de minst bedeelde Nederlanders. Zij voelen zich onderdeel van de Nederlandse gemeenschap, willen hier voor vol aangezien worden en een waardig leven kunnen leiden.

Diepe kloven
Het probleem is dat zo’n drie miljoen Nederlanders in een relatief ellendige en uitzichtloze positie leeft, met een klein pensioen, onzeker werk of werkloos, zoals onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) laat zien. Dat zijn drie miljoen redenen om boos te zijn. Er zijn diepe kloven ontstaan: zoals tussen succesvolle ondernemers en hun werknemers met flexibele arbeidscontracten, en tussen huiseigenaren en huurders. Bij pensionering is het vermogen van een woningbezitter gemiddeld tienmaal zo groot als dat van een huurder. Meer dan vier miljoen Nederlanders hebben helemaal geen vermogen, enkel schulden.

Deze financiële ongelijkheid vertaalt zich ook in grote verschillen in de kwaliteit van leven. Zo leven de rijkste Nederlandse mannen gemiddeld negen jaar langer dan de armste en zelfs 25 jaar langer in goede gezondheid. Nederlanders met hoge inkomens en opleidingen zijn ook tevredener met hun leven, hebben daar meer regie over, zijn minder vaak werkloos, hebben een betere woning, beter contact met familie, vrienden en buren, meer vertrouwen in instituties en andere mensen, voelen zich veiliger en zijn dat ook, krijgen minder fijnstof binnen en wonen in groene wijken met vaker een tuin.

Dit kun je de ‘pijnlijke eindfase van de emancipatie’ noemen, maar je kunt je er ook boos over maken.

Klasse bepaalt voor een belangrijk deel al bij de geboorte hoe leuk het leven van een Nederlander zal zijn. Het SCP constateerde dat het verschil tussen de klassen de laatste jaren groter is geworden en verder toe dreigt te nemen. Het is, na decennia van emancipatie en klimmen op de sociale ladder, steeds moeilijker geworden te ontsnappen uit de lagere klassen.

Wegwuiven
Waar Duyvendak echt de mist ingaat, is met het wegwuiven van het idee dat de door hoger opgeleiden bevolkte politiek vooral de belangen van de hoger opgeleiden dient. Dat is niet een vermeende ‘enge vorm van identiteitspolitiek’ maar een wetenschappelijk onderbouwd feit. Althans voor het Nederland tussen 1979 en 2012, zo bleek uit een studie van Wouter Schakel en Daphne van der Pas uit 2020.

Zij vonden dat op de onderwerpen waar hoger en lager opgeleid van mening verschillen, de politiek steevast de kant van de hoger opgeleiden kiest. Meningsverschillen die zowel over economische thema’s (zoals het verschil tussen arm en rijk), als culturele (zoals migratie) gingen. Hierdoor heeft Nederland minder sociale voorzieningen, grotere verschillen tussen rijk en arm en meer immigratie dan lager opgeleiden wensen. Daar is sinds 2012 weinig aan verbeterd.

De politiek kan daarom niet tevreden achteroverleunen. Dit kan wel eens de laatste kans zijn om het vertrouwen van de kiezers terug te winnen. Om dat te kunnen doen zullen zowel aan de linker- als aan de rechterzijde typisch hoogopgeleide standpunten moeten worden losgelaten.

Loze belofte
Om te beginnen moeten links en rechts hun belofte waar gaan maken om de bevolkingsgroei te matigen. Dat vereist een jaarlijks maximumaantal nieuwe Nederlanders dat fors lager ligt dan dat van de afgelopen jaren. De VVD en het CDA zullen daartoe minder arbeidsmigranten moeten accepteren. Ook GroenLinks-PvdA kan de belofte dat er ‘altijd’ bescherming is in Nederland voor ‘wie vlucht voor oorlog, geweld of onderdrukking’ van de website halen. Met inmiddels wereldwijd meer dan 100 miljoen vluchtelingen is dat sowieso een loze belofte.

In Europees verband zal het verzet tegen terugkeerhubs opgegeven moeten worden. VVD en CDA zullen vermogen zwaarder moeten belasten, in huizen en bij erfenissen. Alleen zo kan voorkomen worden dat de minstbedeelden de komende jaren de rekening betalen voor de herbewapening en vernieuwing van de economie.

Allemaal pijnlijke ingrepen voor het hoogopgeleide kader van deze partijen. Maar wel ingrepen die ervoor zorgen dat de lusten en lasten eerlijker verdeeld worden in de Nederlandse samenleving. En ingrepen waardoor de lager opgeleiden zien dat ook hun stem telt.

Over de auteur
Rens van Tilburg is econoom.