De straalstroom is een krachtige wind op ongeveer tien kilometer hoogte. Er zijn verschillende straalstromen actief op de wereld. Zowel op het zuidelijk en noordelijk halfrond, als bij de Evenaar en op de Noord- en Zuidpool.
Op grote hoogte waait in de atmosfeer de geostrofische wind. Omdat de wrijving van de lucht met het aardoppervlak daar geen invloed heeft, beweegt deze wind zich langs de isobaren met windsnelheden die groter zijn dan in de buurt van het aardoppervlak. De wind bereikt een maximale snelheid op een hoogte van 9 à 10 kilometer, aan de top van de troposfeer. De troposfeer is de luchtlaag waarin het weer zich afspeelt. Het waait niet boven het gehele aardoppervlak zo hard op die hoogte. De hoge windsnelheid is geconcentreerd in twee nauwe zones tussen 55o en 65o noorder- en zuiderbreedte. Dit hangt samen met een grote temperatuursverandering op die breedten. De zone met de hoge windsnelheden is de straalstroom, die in principe cirkelvormig rond de aarde raast. De straalstroom bereikt de ideale cirkelvorm echter nooit; doordat de stroming instabiel is gaat hij kronkelen. De kronkels kunnen zelfs zó sterk worden dat ze afgesneden en geïsoleerd raken, precies zoals bij een rivier. De meanders in de straalstroom zijn van essentieel belang voor het weer aan het aardoppervlak: zij bepalen de vorming van lage- en hogedrukgebieden aan het aardoppervlak in de gematigde zones.
De straalstroom kan worden voorgesteld als een ovaal lint met een breedte van 200 tot 800 kilometer en een dikte van circa 6 kilometer. De kern bevindt zich in een gebied waar de zogenoemde tropopauze – de overgang tussen de troposfeer en hoger gelegen stratosfeer - een onderbreking vertoont. De straalstroom op het noordelijk halfrond trekt over Amerika, Europa, Rusland en Siberië. Doordat de windrivier op zijn weg verscheidene obstakels ontmoet, ontstaan typische zigzaggen. Bij krachtige wind, in de winter, ontstaan gewoonlijk maar drie zigzaggen. In de zomer is er de neiging tot meer.
De straalstroom op onze breedtegraad heet ook wel de polaire straalstroom. Het is de grens van de koude lucht in het noorden en de warme lucht in het zuiden. Doorgaans is de straalstroom op een weerkaart herkenbaar aan een langgerekt front dat van Europa naar de Verenigde Staten trekt. Dit noemen we het polaire front.
Langs de straalstroom ontstaan ook geregeld gevechten tussen deze luchtmassa's. Regengebieden en randstoringen die hier mee samenhangen gebruiken de straalstroom vervolgens als een soort geleiderails. Bij een krachtige straalstroom vliegen de systemen over de weerkaart. De ligging van de straalstroom bepaalt of een depressie die op de Atlantische Oceaan opduikt naar Noorwegen of Frankrijk trekt. Wanneer de straalstroom in de buurt van ons land is, krijgen we meerdere regengebieden na elkaar te verwerken met regen en wind.
De straalstroom is in de Tweede Wereldoorlog gebruikt voor militaire doeleinden. De Japanners maakten van de luchtstroming gebruik door ballonnen met brandbaar materiaal naar de Verenigde Staten te sturen. Op hun beurt merkten de Amerikanen dat hun bommenwerpers richting Japan - hoewel vliegend met een snelheid van 400 kilometer per uur - soms nauwelijks vooruitkwamen. Ook tegenwoordig wordt in de luchtvaart terdege rekening gehouden met de ligging van de straalstroom. Met de straalstroom mee kan een gezagvoerder zijn vlucht van de Verenigde Staten naar Europa soms wel uren bekorten; bij vluchten in omgekeerde richting zal bij voorkeur een koers ten noorden of ten zuiden van de straalstroom worden uitgezet.
De straalstroom kan ook worden gebruikt in de ballonvaart. Twee Belgische meteorologen, Luc Trullemans en David Dehenauw, behoren tot het selecte clubje aardbewoners die de straalstroom ooit getemd hebben. Dit duo stak alle Amerikaanse experts de loef af toen het ballonvaarder Steve Fosset aan zijn allereerste wereldrecord hielp, dankzij de straalstroom. Fosset startte zijn vlucht in het westen van Australië, stak gedragen door de zuidelijke straalstroom de Stille Oceaan over en koerste vervolgens via Zuid-Amerika en Zuid-Afrika terug naar Australië. De vlucht rond wereld nam slechts dertien dagen in beslag.
De Amerikanen maken elke dag een straalstroomverwachting voor de luchtvaart. Dit is vooral nodig omdat de straalstroom in sterkte verandert en nooit op een vast plek aanwezig is. Zo kan een straalstroom flink gaan kronkelen. Deze golven noemen weerkundigen Rossby-golven.
Bij het ontbreken van Rossby-golven hebben we een strakke straalstroom. Depressies komen snel op ons af, maar bij flinke Rossby-golven ontstaan zulke slingers dat de snelheid eruit gaat. Dit noemen we een blokkade. Wanneer blokkades lang stand houden ontstaat stabiel weer. In de winter hebben we dan veel kou weer en in de zomer warmte.
De straalstroom is op de
hoogteweerkaarten goed te zien. Hiervoor kijken we naar de hoogtelijnen op bijvoorbeeld het 500 hPa-vlak. De hoogtelijnen geven in decameters aan waar de druk 500 hPa is.
Wanneer deze hoogte varieert op korte afstand, liggen de lijnen dicht bij elkaar. Hier is vermoedelijk de straalstroom aanwezig. In dit geval over IJsland en Scandinavië. Boven Spanje is een blokkade voor de straalstroom ontstaan. Deze blokkeert de weg over Midden-Europa. De weersvoorspelling zou in de winter regen en warmte voor Noord Europa inluiden en kou voor de Benelux.
VWKKennislink[ Bericht 6% gewijzigd door #ANONIEM op 13-01-2007 20:10:20 ]