De Nederlands -Zweedse Oorlog

quote:

Zeeslag bij Öland, 11 juni 1676

Een scheepsramp luidt de ondergang van de Zweedse vloot in. Admiraal Cornelis Tromp, tijdelijk in Deense dienst, behaalt de overwinning.

De Vrede van Westminster (19 februari 1674) betekende het einde van de Derde Engelse Oorlog, maar in feite bleef de Republiek der Verenigde Nederlanden nog steeds in staat van oorlog met Frankrijk en Zweden. Terwijl luitenant-admiraal Michiel de Ruyter naar de Middellandse Zee werd gezonden om de Fransen te bestrijden, kreeg luitenant-admiraal Cornelis Tromp het in de Oostzee aan de stok met de Zweden.

Inzet was de Zweedse annexatie van delen van het Duitse vorstendom Brandenburg tijdens de Schonense Oorlog (1674-1679). De keurvorst van Brandenburg was coalitiegenoot van de Nederlandse Republiek, evenals de Deense koning Christiaan V (1646-1699). Uitbreiding van de Zweedse invloedsfeer betekende een bedreiging voor de economische macht van de Nederlandse Republiek. Eén van de peilers van de Hollandse economie werd gevormd door de handel op de Oostzee. De Republiek had er dus veel belang bij dat de locale machthebbers in dat gebied niet té machtig werden en de Nederlandse Oostzeehandel konden belemmeren. Om de Zweedse expansie te stoppen zond de Staten Generaal in 1675 een eskader van negen oorlogsschepen en enige kleinere schepen onder bevel van kapitein Jacob Binckes (?-1677) door de Sont.

De Deense koning twijfelde lange tijd om deel te nemen aan de expeditie, maar ging uiteindelijk overstag. De Deense oorlogsvloot werd in die tijd geleid door Curt Sivertsz. Adelaer (1622-1675), een admiraal van Hollands/Noorse afkomst die de fijne kneepjes van het vak geleerd had op de Nederlandse vloot, onder o.a. De Ruyter en Tromp. De Deense zeemacht was voor een groot deel opgebouwd naar Hollands voorbeeld en huisvestte vele Nederlandse officieren en manschappen.

De verenigde eskaders van Binckes en Adelaer hadden in 1675 geen belangrijke confrontatie met de Zweedse vloot. Aan het eind van het jaar werden de Nederlanders terug naar huis geroepen.

Tijdens de daaropvolgende winter overleed Adelaer. Christiaan V kon in eigen land geen geschikte opvolger vinden en verzocht hierop de Nederlandse luitenant-admiraal Cornelis Tromp om opperbevelhebber van de Deense vloot te worden. In samenspraak met de Nederlandse Staten Generaal aanvaardde Tromp het voorstel.

De Zweedse dreiging was vooralsnog niet voorbij en opnieuw rustten de Nederlandse admiraliteiten een hulpeskader uit. Verenigd met een Deens eskader, moest de Nederlandse hulpvloot, bestaande uit negen oorlogsschepen en enige kleinere vaartuigen en onder bevel van schout-bij-nacht Philips van Almonde (1644-1711) de Zweedse vloot op de knieën moest brengen.

Op 24 mei voegde het Nederlandse eskader zich in de Oostzee bij het Deense. De verenigde vloot zou onder het opperbevel van Tromp komen te staan, maar voordat de Nederlandse admiraal in Deense dienst zich bij zijn schepen kon voegen kwam op 4 juni 1676 bij Bornholm de Zweedse vloot in zicht.


Het vlaggenschip van admiraal Uggla, dat na zich te hebben overgegeven aan admiraal Cornelis Tromp, wordt door een Nederlandse brander in brand gestoken. In het midden het Deense vlaggenschip van Tromp, de 'Christianus Quintus'.

Op 5 juni ontbrandde het gevecht. De Zweedse vloot, bestaande uit 45 schepen en onder bevel van admiraal Lorentz Creutz, was numeriek sterk in de meerderheid. Van Almonde bestreed zijn tegenstander uit alle macht, maar zijn Deense collega admiraal Niels Juel (1629-1697) liet het afweten. Hij had in het geheim orders gekregen niet teveel risico te nemen totdat Tromp met enkele nieuwe schepen zich bij de vloot had gevoegd. Van Almonde zag zich daardoor gedwongen te wijken. De Zweden staakten al snel de achtervolging.

Zodra Tromp van het gevecht bij Bornholm op de hoogte was gebracht, verliet hij terstond met vier zware Deense schepen de haven van Kopenhagen. Op weg naar de verenigde vloot voegden zich bij hem drie verse Nederlandse schepen en twee branders. Op 7 juni kwam Tromp's smaldeel aan bij de rest van de vloot. In totaal bestond de Deens-Nederlandse vloot nu uit 33 oorlogsschepen, zes branders en enig kleiner materieel.

Op 9 juni kwam opnieuw de Zweedse vloot in zicht. De Zweden, hoewel nog steeds in de meerderheid, probeerden het gevecht te ontwijken, maar de Denen en Nederlanders wisten hen op 11 juni bij het eiland Öland in te halen. Beide vloten schaarden zich in slagorde en rond twaalf uur in de middag begon de zeeslag.

Kort nadat admiraal Tromp vanaf zijn Deense vlaggenschip 'Christianus Quintus' (86 stukken) het sein voor de aanval had gegeven, werden de Zweden het slachtoffer van een kolossale ramp. Het Zweedse vlaggenschip 'Kronan' (134 stukken), kapseisde en explodeerde. De exacte toedracht van het ongeluk is nooit achterhaald, maar deskundigen gaan er van uit, dat na het afvuren van een bredezij salvo het bevel werd gegeven om het schip snel te wenden. Hierdoor zou de andere geschutsbatterij in stelling gebracht kunnen worden. Als de bemanning was vergeten om de afgevuurde kanons vast te sjorren, zouden die tijdens de wending kunnen gaan schuiven, waardoor een fatale gewichtsverdeling plaats gevonden zou kunnen hebben. Hoe het ook zij, de 'Kronan' kapseisde, waarna enkele brandende lonten de kruitvoorraad deden ontploffen. Voor de ogen van de verbaasde Denen, Hollanders en Zweden explodeerde één van de machtigste schepen ter wereld, waarbij de Zweedse opperbevelhebber en bijna alle 800 bemanningsleden het leven lieten.

Volledig aangeslagen bij het zien van de ramp, probeerden de Zweden de thuishavens te bereiken. Het lukte Tromp, om één van de Zweedse admiraalsschepen te achterhalen. Na een hevig gevecht verloor de Zweed de grote mast, waarna de commandant van het schip, admiraal Uggla zich overgaf. Tromp aanvaardde het teken van overgave, maar een Hollandse branderkapitein stak het Zweedse schip in lichterlaaie. Deze actie, die door alle Nederlandse vlagofficieren als weerzinwekkend werd ervaren, kostte bijna 500 Zweden het leven.

Nog was de ellende voor de Zweden niet voorbij. Tijdens hun vlucht liepen verschillende schepen aan de grond. Zeker vier schepen werden hierdoor een makkelijke prooi voor de achtervolgende Denen en Hollanders.

Uiteindelijk gingen aan Zweedse zijde elf schepen verloren. Duizenden bemanningsleden kwamen om, raakten gewond of werden gevangen genomen. De Deens/Nederlandse vloot verloor gen enkel schip, en de hevige strijd eiste de levens van enkele honderden Denen en Hollanders. Enerzijds viel het Zweedse verlies te verklaren aan de rampspoed die over de vloot neerdaalde, anderzijds aan de incompetentie van de meeste bevelvoerende officieren. Vele Zweedse gezagvoerders hadden het bevel over hun schip via vriendjespolitiek gekregen. Wegens hun klaarblijkelijk falen werden diverse officieren die de zeeslag overleefden later door Zweedse gerechten ter dood veroordeeld.

Van een Zweedse maritieme macht in de Oostzee was na de zeeslag bij Öland geen sprake meer. Uiteindelijk moesten de Zweedse legers zich terugtrekken uit Brandenburg. Tromp bleef nog een paar maanden in Deense dienst en behaalde nog enkele kleine overwinningen. De Deense koning probeerde nog enkele Zweedse gebieden te veroveren (o.a. in de provincie Schonen) maar zag zich uiteindelijk toch gedwongen om deze ondernemingen zonder succes te staken. De Schonense Oorlog werd in 1679 beëindigd bij de vredesbesprekingen in Saint-Germain en Fontainebleau. De status quo in de gebieden rond de Oostzee, zo belangrijk voor de Nederlandse economie, bleef gehandhaafd.

quote:

The Dutch-Swedish War (1657–1660), was a Dutch intervention in the Northern Wars, in which Sweden tried to extend its control over the Baltic Sea. To the Dutch the Baltic trade was vital, both in quantity and quality. They had always been able to convince Denmark by threat of force to keep the Sound tolls at a low level but they feared a strong Swedish empire might not be so complying.

When Charles X of Sweden had been unable to continue his hold on Poland – partly because the Dutch fleet relieved the besieged city of Danzig in 1656 – he turned his attention on Denmark, invading that country from what is now Germany. He broke an agreement with Frederick III of Denmark and laid siege to Copenhagen. In 1658 the Dutch sent an expedition fleet of 75 ships, 3000 cannon and 15,000 troops; in the Battle of the Sound it defeated the Swedish fleet and relieved Copenhagen. In 1659 the Dutch liberated the other Danish isles, once more guaranteeing the essential supply of grain, wood and iron from the Baltic region.