Jan Pieterszoon Coen in retrospectief

quote:

Jan Pieterszoon Coen Gouverneur-Generaal van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC)
Jan Pieterszoon Coen werd geboren in Hoorn op 8 januari 1587. Van 1601 tot 1607 was hij in de leer bij Joost de Visscher, een koopman in Rome. In 1607 vertrok hij voor het eerst naar Indië als onderkoopman van een schip. Hij maakte daar snel carrière en bereikte al in 1613 de positie van boekhouder-generaal. Tezelfdertijd werd Coen benoemd tot directeur van Bantam en Jakatra, het latere Batavia. Bantam was de centrale handelsplaats op Java en het directeurschap van dat kantoor was daarom belangrijk in de organisatie van de VOC. Tussen Bantam en de VOC waren de relaties echter gespannen, omdat het hof niet gaarne zag dat de Compagnie te dominant werd in de regio. In 1614 werd Coen directeur-generaal, de hoogste functie na de gouverneur-generaal. Op 30 april 1618 bereikte Coen het bericht dat hij door de Heren XVII benoemd was tot gouverneur-generaal.

In 1614, reeds voordat Coen gouverneur-generaal werd, had hij plannen op papier gezet ten aanzien van het te voeren beleid. Ten eerste wilde hij dat er krachtig opgetreden zou worden tegen Europese concurrenten en inheemse vorsten. Coen ergerde zich met name aan de Engelsen, die de Nederlanders overal waar zij zich vestigden op de voet volgden en zo op een goedkope manier profiteerden van de Nederlandse inspanningen. Terwijl zijn voorganger als gouverneur-generaal, Laurens Reaal, terughoudend was bij de realisering van het door de Heren XVII gewenste monopolie in de specerijenhandel, wilde Coen hier juist haast mee maken. In tegenstelling tot Reaal hield Coen weinig rekening met de belangen van de inheemse bevolking; hij was bereid het monopolie met geweld af te dwingen. Ten tweede wilde Coen, dat Nederlanders zich als 'vrijburger' zouden vestigen in bepaalde delen van het gebied van de Compagnie om daar een bestaan op te bouwen in de handel, nijverheid of landbouw. In geval van nood zouden de vrijburgers tevens een bijdrage aan de defensie kunnen leveren. Ten derde wenste Coen de VOC aan de intra-Aziatische handel te laten deelnemen om met de winst daarvan de aankoop van producten voor Europa te financieren. Met name voor de overzeese handel van de Chinezen had hij grote interesse. Om al deze doelen te bereiken wilde Coen dat de Heren XVII veel meer geld en schepen zouden sturen dan tot dan toe het geval was.

Als gouverneur-generaal richtte Coen zich in eerste instantie op het realiseren van de wens een centraal hoofdkwartier te hebben. Hier zouden alle schepen van de VOC in Azië moeten samenkomen. Ook zou er de zetel zijn van de Hoge Regering, het hoogste bestuurscollege overzee. Bantam was, gezien de houding van het hof, daarvoor niet geschikt. Coen liet daarom steeds meer goederen van de Compagnie overbrengen naar de pakhuizen in Jakatra, waar de VOC sinds 1610 een vestiging had. In 1618 kregen de Engelsen er ook een handelspost, recht tegenover de Nederlandse vestiging. Coen liet de Nederlandse post daarop, zonder toestemming van de vorst, ombouwen tot fort. Op het bericht dat de Engelsen een Nederlands schip hadden genomen liet hij de Engelse post zelfs platbranden. In de daarop volgende oorlog kon het kleine Nederlandse garnizoen zich, tegen de verwachting in, handhaven door onenigheid onder de tegenpartij van Jakatranen, Engelsen en Bantammers. Nadat Coen hulp had gehaald, werd op 30 mei 1619 de stad Jakatra afgebrand en de bevolking verdreven. Op de puinhopen werd de hoofdstad van het VOC-imperium gesticht: Batavia.

Het tweede punt op Coen's agenda als gouverneur-generaal was het realiseren van het monopolie in de handel in nootmuskaat en foelie. Die specerijen werden uitsluitend op de Banda eilanden geproduceerd. Al in een zeer vroeg stadium had de VOC geprobeerd om verdragen met de bevolking te sluiten tot exclusieve leverantie. De Bandanezen werkten echter niet mee. De Nederlanders hadden daarop enige van de Banda eilanden veroverd, maar het grootste eiland, Lontor, hield voet bij stuk. Coen koos voor een harde aanpak en verscheen in 1621 met een grote expeditiemacht voor Lontor. Het eiland werd stormenderhand genomen, waarbij veel Bandanezen werden gedood. Duizenden anderen kwamen van de honger om, sloegen op de vlucht of gaven zich over aan de VOC. De gevangenen werden later naar Batavia gedeporteerd. Vierenveertig gevangen Bandanese hoofden werden op een onduidelijke aanklacht van bij een complot betrokken te zijn alsnog terechtgesteld. De specerij-aanplant op de ontvolkte eilanden werd in de jaren daarna in 'perken' verdeeld. Deze werden uitgegeven aan 'perkeniers', een soort van vrijburgers.

Coen richtte zich ook op China. Door Portugees Macao en Spaans Manilla aan te vallen hoopte hij te bereiken dat jonken uit China de steven naar Batavia zouden wenden. Na enige vergeefse blokkades van Manilla, zond Coen in 1622 een sterke vloot naar China met de opdracht om Macao te nemen alsmede een fort te bouwen op de voor het vasteland gelegen Pescadores dan wel op het grotere eiland Taiwan. De bedoeling van dat fort was de Chinese jonkenhandel te controleren en die zo naar Batavia te leiden. De aanval op Macao werd een fiasco; het fort op de Pescadores kwam er wel. Op de Nederlandse eisen aangaande de jonkenhandel gingen de Chinese autoriteiten uiteraard niet in. De VOC begon derhalve de jonken aan te vallen, terwijl ook nederzettingen op de kust niet werden gespaard. Daarbij werden veel gevangenen gemaakt, die voor Batavia bestemd waren. De bevelhebber van de vloot had echter al gauw door dat de Chinezen nergens toe gedwongen konden worden. Onder dreiging van een Chinese tegenaanval trok de VOC zich daarom van de Pescadores op Taiwan terug. De strategie van geweld die Coen op Java en Banda had gevolgd werkte niet bij het Chinese keizerrijk. Het grootste deel van de voor Batavia bestemde gevangenen was inmiddels overleden.

In 1623 keerde Coen, op eigen verzoek, terug naar de Republiek. Hij werd daar met veel eerbewijzen ontvangen en werd bewindhebber van de VOC in de kamer Hoorn. Hij stelde ook een reglement op voor de handel van Nederlandse vrijburgers in Azië, dat grotendeels overeenkwam met zijn ideeën uit 1614. Het werd door de Heren XVII goedgekeurd. In 1625 trouwde Coen met Eva Ment. Al spoedig werd hij opnieuw benoemd tot gouverneur-generaal. In 1627 vertrok hij wederom naar Indië.

Coens tweede ambtstermijn stond vooral in het teken van de twee belegeringen van Batavia, in 1628 en 1629, door de vorst van Mataram. Die vorst had zijn gebied in de jaren daarvoor in snel tempo uitgebreid en bij de onderwerping van Java restte hem eigenlijk alleen nog Bantam, in het westen van het eiland. Hij eistte van de Nederlanders dat zij hem hierbij zouden helpen of in elk geval zijn troepen zouden laten passeren op weg naar Bantam. Coen weigerde, wat voor de vorst reden was om eerst Batavia aan te vallen. Beide belegeringen werden goed doorstaan, mede omdat het vijandelijke leger slecht bewapend was en veel te weinig voedsel bij zich had. Tijdens het tweede beleg overleed Coen echter plotseling, op 21 september 1629.

Tijdens zijn leven was Coen bij velen niet geliefd om zijn felle kritiek op een ieder, die het niet met hem eens was. Soms ontzag hij zelfs de Heren XVII niet, die hem dan een reprimande gaven. In algemene zin hebben zij het door hem gevoerde beleid echter niet afgekeurd. Coen was streng voor zijn minderen en meedogenloos voor zijn tegenstanders. Hoewel hij in een weinig zachtzinnige periode van de geschiedenis leefde, was het geweld dat hij bereid was te gebruiken om zijn doelstellingen te bereiken zelfs menig tijdgenoot te gortig. Voor Coen was succes in de handel eigenlijk alleen mogelijk onder de paraplu van een politiek en militair krachtige positie. Coen heeft door de eeuwen heen bewondering geoogst als de grondlegger van het Nederlandse koloniaal imperium in de Oost. De verovering van Jakatra en/of stichting van Batavia werden lange tijd als zijn grootste daad gezien. Sinds het begin van de 20e eeuw is zijn naam echter vooral synoniem met gewelddadig optreden.

quote:

Op vrijdag 28 oktober 2005 11:19 schreef Lord_Vetinari het volgende:
Waarom zou dat geen vergoelijking zijn? Het is het stramien van die tijd. Dat we dat nu excessief vinden is omdat we andere normen hebben. In die tijd waren er heus niet veel mensen die problemen hadden met de wijze waarop Coen te werk ging, hoor.

quote:

Als je zo gaat beginnen kunnen we helemaal niks meer uit ons koloniale verleden gedenken. Moeten we alle Tasmanstraten ook maar opdoeken, want hij geselde en kielhaalde ook wel eens zeelieden. En bij landingen op vreemde kusten schoot hij ook wel eens een inboorling overhoop.

Dan moeten we ook alle Piet Hein straten afschaffen, want Hein was ook gewoon een ordinaire zeerover. En daarmee pronken is ook 'not done'.

quote:

Nee, ik vind het hysterisch gehyper, als ik eerlijk ben. Geen enkel land heeft een brandschoon verleden in de ogen van hedendaagse mensen, maar door dat verleden zijn landen wat ze nu zijn. Daar horen goede en slechte zaken bij.

quote:

Op vrijdag 28 oktober 2005 12:56 schreef Djaser het volgende:
Is dat wel zo? Coen was gouverneur-generaal van de VOC en stond niet in dienst van de republiek.

quote:

Daarbij was zijn doel handel drijven en niet om rijk te veroveren of te stichten.

quote:

Op vrijdag 28 oktober 2005 12:59 schreef Lord_Vetinari het volgende:
Menigeen? Bron?

quote:

Onderdrukking
Coens politiek wekte grote weerstand op bij zijn voorganger Laurens Reaal. Deze probeerde de leiding van de compagnie - de ‘Heeren Zeventien’ - ervan te overtuigen dat Coens voorstellen onmenselijk waren en de Compagnie geen goed zouden doen. " We kunnen niet verwachten dat lieden die Indië kennen daarheen zullen gaan om zich te laten gebruiken als beulen en bewakers van een kudde slaven", argumenteerde Reaal. "Door het vermoorden en martelen van de bevolking zullen we Nederland berucht maken als de wreedste natie ter wereld. De Indiërs zullen doodhongeren en aan dode mensen zal weinig zijn te verdienen." Reaals bezwaren werden weggewimpeld. De Heeren Zeventien beslisten dat Coens politiek de meest winstgevende was en moest worden doorgevoerd

quote:

Op vrijdag 28 oktober 2005 14:30 schreef Lord_Vetinari het volgende:
Waarom? Piet Hein dan ook maar? Die veroverde de Zilvervloot. Waren de Spanjaarden vast ook niet blij mee. Internationale piraterij, mag ook niet meer tegenwoordig.