quote:
Wanbeleid
De huidige president Poetin is opgezadeld met de gevolgen van ruim tien jaar
wanbeleid, zo stelt ook Bas van der Plas, Ruslanddeskundige en auteur van
een reeks boeken over dit voormalige Oostblokland. Van der Plas: "Tijdens
het regime van Jeltsin hebben allerlei outsiders de macht gegrepen, onder
andere de kliek die nu als oligarchen wordt bestempeld. Jeltsin was een zwak
figuur, stevig aan de drank en bovendien chantabel. Er zijn getuigenissen
dat gedurende een langere periode tijdens het regime van Jeltsin de macht
feitelijk in handen was van Korzjakov: het hoofd van zijn lijfwachten.
Korzjakov liet zich omkopen door allerlei duistere figuren en
belangengroepen die wilden plukken uit de ruif van de failliete
communistische boedel. En dat hebben zij ook volop gedaan. Natuurlijk kan
Poetin Jeltsin niet openlijk afvallen, maar bij Jeltsin ligt wel de kern van
het probleem. Voormalig officier bij de geheime dienst Poetin is de
afgelopen jaren bezig geweest om met behulp van een aantal vrienden van
vroeger de macht weer richting de staat te trekken. De Russische president
staat voor een lastige en haast onmogelijke taak: Rusland alsnog overeind te
krijgen."
De economie trekt na een tijdje weer aan maar waar de russen zich echt druk om moeten maken is de bevolkingsafname en de chinese overname van het Oosten.
quote:
Rusland worstelt
met bevolkingsafname
Van onze correspondent
MOSKOU ? Terwijl de wereldbevolking sneller groeit dan ooit tevoren neemt het aantal inwoners in het grootste land van de wereld, Rusland, met bijna een miljoen per jaar af. De Russische regering is bang dat dit op termijn zal leiden tot een groot tekort aan arbeidskrachten, maar ze weet tegelijkertijd niet goed hoe een einde te maken aan deze demografische crisis.
De Russische bevolking begon al ten tijde van het communisme af te nemen, maar dit proces is sinds het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in een opvallende stroomversnelling terechtgekomen. In de jaren 1999 en 2000 bedroeg de daling inmiddels bijna 800.000 inwoners per jaar.
Op dit moment wonen er in Rusland ruim 144 miljoen mensen. Het Instituut voor Demografie van de Russische Academie van Wetenschappen voorspelt dat dit aantal verder zal afnemen tot 132 miljoen in 2015, tot 87 miljoen in 2025 en tot slechts 55 miljoen in 2050.
Leefomstandigheden
De oorzaak van deze extreme bevolkingsafname zoeken Russische demografen vooral in de sociale en economische crisis van de afgelopen jaren. Zij menen dat de maatschappelijke veranderingen als gevolg van de val van het communisme voor veel Russen te groot zijn geweest.
Zo is in een paar jaar tijd meer dan de helft van de bevolking onder het bestaansminimum komen te leven. Tegelijkertijd is de kwaliteit van de (gratis) gezondheidszorg en van de ecologische situatie opvallend verslechterd. Het gevolg is een snel groeiend sterftecijfer. De gemiddelde levensverwachting voor de Russische man is bijvoorbeeld afgenomen tot slechts 59,8 jaar en voor de Russische vrouw tot 72,2 jaar.
Hun vroegtijdige dood houdt vaak rechtstreeks verband met hun verslechterde leefomstandigheden. Zo waren in de periode van 1990 tot 2000 de snelst groeiende doodsoorzaak onder de Russische bevolking infectieziekten zoals tuberculose. Het aantal Russen dat hieraan stierf is de afgelopen tien jaar bijna verdrievoudigd, blijkt uit statistieken van het Russische ministerie van Gezondheidszorg.
Deze tonen ook aan dat na hart- en vaatziekten de belangrijkste doodsoorzaak onder Russen het afgelopen jaar ?verwonding en vergiftiging? was. Het aantal slachtoffers hiervan is sinds 1990 bijna verdubbeld. De grootste 'groeiers' in deze categorie zijn doodslag en alcoholvergiftiging. Dit betreft vooral mannelijke slachtoffers en dat verklaart ook deels het grote verschil in levensverwachting tussen de Russische man en vrouw.
Geboortecijfer
Het snel groeiende sterftecijfer in Rusland gaat gepaard met een fors dalend geboortecijfer. In het jaar 2000 werden 1,17 kinderen per vrouw geboren, terwijl dat aantal in 1987 nog het dubbele was. Bovendien was het aantal abortussen het afgelopen jaar bijna twee keer zoveel als het aantal geboorten, namelijk meer dan 2 miljoen. Volgens de Gezinsplanning Associatie eindigden de afgelopen jaren twee van de drie Russische zwangerschappen in een abortus.
Een ander probleem dat het geboortecijfer negatief beïnvloedt, is de toenemende onvruchtbaarheid onder jonge Russische vrouwen. Volgens het Centrum voor Verloskunde en Gynaecologie van de Russische Academie van Wetenschappen betreft dit al een op de tien Russische vrouwen.
De gealarmeerde Russische regering heeft begin dit jaar ter bestrijding van de demografische crisis een vijftienjarenplan aangekondigd. Dat spreekt onder meer over speciale subsidies die vrouwen moeten stimuleren meer kinderen te baren. Ook wil het plan immigratie aanmoedigen, met name van etnische Russen uit andere GOS-landen.
Tot nu toe zijn er echter nog nauwelijks concrete stappen gezet. De voor de uitvoering verantwoordelijke minister van Arbeid, Aleksandr Potsjinok, heeft al verschillende malen geklaagd dat er veel te weinig geld is om dit megaplan uit te kunnen voeren. Bovendien heerst er grote onenigheid over de effectiviteit ervan.
Zo bestaat er openlijke twijfel over het nut van geboortesubsidies indien er ook niet tegelijkertijd geld wordt geïnvesteerd in de noodlijdende Russische kraamzorg. Bovendien moet volgens demografen het aantal geboortes in Rusland minstens verdubbelen wil dit een einde maken aan de bevolkingsdaling. En dat is volgens hen volkomen irreëel.
Ook de haalbaarheid van immigratie wordt betwijfeld, aangezien de afgelopen tijd de immigratie naar Rusland juist sterk is afgenomen. Volgens het Moskouse Centrum voor Demografie en Humane Ecologie is de belangrijkste reden hiervoor de erbarmelijke omstandigheden waaronder immigranten na aankomst in Rusland moeten leven. Het land is volgens het centrum zowel economisch als psychologisch geheel niet in staat een nieuwe stroom immigranten op te vangen.
Polygamie
Tegelijkertijd vallen er in de Russische pers steeds meer doemscenario's te lezen over de vermeende desastreuze gevolgen van de bevolkingsafname voor het land. Ze spreken over een groeiend tekort aan arbeidskrachten en over een snel toenemende verzwakking van het land. Dit betreft vooral de steeds dunner bevolkte gebieden aan de grenzen met het overbevolkte China, dat op termijn het Verre Oosten en Siberië zou gaan annexeren.
Onder invloed van dergelijke publicaties en door het uitblijven van effectieve regeringsmaatregelen neemt de roep tot radicale oplossingen van de demografische crisis in Rusland toe. Een van de populairste op dit moment is de invoering van polygamie.
Voorstanders, onder wie de belangrijkste Russische moefti, Ravil Gainoetdin, de politicus Vladimir Zjirinovski en zelfs een aantal vrouwenorganisaties, baseren zich hierbij op het grote vrouwenoverschot in Rusland van maar liefst 7 miljoen. Naast het beoogde toenemende aantal geboortes zou polygamie volgens hen ook leiden tot aanzienlijk minder eenzaamheid onder vrouwen en bovendien een einde maken aan de 'uittocht' van Russische vrouwen naar het Westen.
Overigens is hun idee niet nieuw. Al in de 18e eeuw droeg tsarina Catharina de Grote polygamie voor als mogelijke oplossing voor het toen ook al bestaande bevolkingstekort in het Russische Rijk. Uiteindelijk koos ze voor een andere aanpak, namelijk de immigratie van grote groepen buitenlandse ?vooral Duitse? kolonisten. Deze oplossing is volgens het al eerder genoemde Moskouse Centrum voor Demografie en Humane Ecologie in het Rusland van de 21e eeuw echter uitgesloten: immigratie van grote groepen niet-Russen zou door etnische Russen niet worden getolereerd en al snel leiden tot etnische spanningen.
quote:
De Russische angst voor het Gele Gevaar
door René Does
In de afgelopen tijd is in Rusland een verdrongen angst aan de oppervlakte gekomen, namelijk de vrees dat een vloed van Chinezen de oostelijke helft van Siberië onder de voet zal lopen. Termen die in de groeiende stroom artikelen over dit thema worden gebruikt, zijn 'het gele gevaar', 'een kruipende bezetting', 'Chinees demografisch imperialisme' en 'Chinees economisch imperialisme'. Hoe reëel is deze Russische vrees?
De kern van een mogelijk Russisch-Chinees conflict bestaat uit de zeer ongelijke demografische ontwikkeling in de twee buurlanden. Rusland zal tot ver in de volgende eeuw geen natuurlijke bevolkingsgroei kennen. Integendeel: volgens prognoses van de Verenigde Naties zal het inwonertal van Rusland dalen van 145 miljoen mensen thans tot ongeveer 125 miljoen in 2050. In China daarentegen leven nu 1,2 miljard mensen en jaarlijks groeit de Chinese bevolking met twaalf miljoen.
Een voor Rusland extra complicerende factor is het verschil in economische ontwikkeling: terwijl de Russische economie al lange tijd in een diepe crisis verkeert, kent de Chinese economie een haast stormachtige groei. China kan de grote Siberische rijkdom aan grondstoffen goed gebruiken.
Ruslands meest vooraanstaande China-deskundige, Vilja Gelbras van het Instituut voor Azië en Afrika van de Moskouse Staatsuniversiteit, stelt: 'China is een demografische kolos. Het aantal geheel of gedeeltelijk werklozen in dat land is ongeveer gelijk aan het totale inwonertal van Rusland.' En: 'Men moet hierbij bedenken dat het territorium van China nog geen 60 procent van het Russische grondgebied bedraagt, dat het inwonertal van Oost-Siberië en het Verre Oosten fundamenteel kleiner is dan van iedere aangrenzende Chinese provincie en dat de migratie van Chinezen naar Russisch grondgebied reeds een duurzaam karakter heeft aangenomen.'
In de oostelijke helft van Siberië achter het Bajkalmeer wonen acht miljoen mensen. Aan de andere kant van de grens, in het noordoosten van China, leven ongeveer 150 miljoen burgers, onder wie naar schatting rond de zeven miljoen Chinese werkzoekenden. In de grensstreek met China wonen ongeveer vijf miljoen Russen. Hun aantal neemt echter al enkele jaren met 100.000 per jaar af door natuurlijke bevolkingsafname en - vooral - migratie naar het Europese deel van Rusland door mensen die vluchten voor de meer dan gemiddelde verarming in Siberië.
De Russische bevolking van Oost-Siberië en het Verre Oosten denkt dat honderdduizenden, zo niet miljoenen Chinezen klaarstaan om als illegale immigranten hun woongebied te betreden. De schattingen over het aantal Chinezen dat reeds illegaal in de regio verblijft, lopen uiteen van 200.000 tot twee miljoen.
De grootste bedreiging voor de territoriale integriteit van Rusland in deze nieuwe eeuw zou niet van binnenuit hoeven te komen, maar van de kant van China. Een Chinees-Russisch conflict om Siberië als grootste bedreiging voor de wereldvrede en potentiële bron van een grote oorlog is een pessimistisch scenario dat in studies over internationale veiligheidsvraagstukken ongetwijfeld nog meer aandacht zal krijgen.
Verre Oosten
In de Aziatische expansie van het Russische rijk was China de grote tegenstander. Pas in 1860 werd met de ondertekening van het Verdrag van Peking de definitieve grens tussen Rusland en China vastgelegd.
De bijna vijfduizend kilometer lange grens tussen beide landen loopt langs de hoofdvaargeul in de grensrivieren Oessoeri en Amoer. Vooral in de periode-Brezjnev (1964-1982) dreigde er permanent een militair conflict over de vraag waar in de eilandrijke grensrivieren deze hoofdvaargeul precies liep. China meende dat Rusland te veel eilanden had geannexeerd. Deze grensconflicten lijken onder Jeltsin definitief te zijn opgelost door een Russisch-Chinese 'demarcatiecommissie'. Momenteel zijn nog maar drie kleine Russische eilandjes betwist grondgebied.
De angst voor Chinese demografische en territoriale expansie betreft thans voornamelijk het Verre Oosten (het oostelijke kwart van 'Groot-Siberië'). Jegens deze regio is er wel degelijk sprake van enig Chinees irredentisme.
In China bestaan kaarten waarop delen van het Russische Verre Oosten als Chinees grondgebied staan aangegeven, dat wil zeggen bijna de gehele Zeeprovincie, daaraan grenzende delen van de provincies Amoer, Tsjita en Chabarovsk en de Joodse Autonome Provincie - historisch betwiste gebieden die in het Verdrag van Peking definitief bij Rusland werden getrokken. Het zijn deze delen van het Verre Oosten die het meest te maken krijgen met de al dan niet legale toestroom van Chineze seizoenarbeiders en handelaren. Hier ook is de Russische 'China-fobie' het grootst.
Historisch gezien is de Chinese aanwezigheid in de grensstreken van het Russische Verre Oosten eigenlijk normaal. Emil Païn, adviseur voor minderheden- en nationaliteitenkwesties van oud-president Jeltsin, vertelde enige tijd geleden dat op het einde van de negentiende eeuw Chinezen eenderde van de bevolking uitmaakten in het gebied; nu is dat enige procenten.
In de jaren dertig van de vorige eeuw, onder de Grote Terreur van Stalin, werden praktisch alle Chinezen uit het Verre Oosten gedeporteerd naar China. Na de Sovjet-Chinese breuk in 1959 is er in de rest van de communistische tijd nauwelijks menselijk verkeer geweest tussen Rusland en China. Volgens Païn is in de Brezjnev-tijd de Russen een 'China-fobie' aangepraat.
Samenwerking
Tegenover het bovenstaande pessimistische scenario is echter ook een positieve ontwikkeling te schetsen van toenemende militaire en economische samenwerking tussen Rusland en China. Een politicus als oud-premier Jevgeni Primakov meent dat een verbond tussen Rusland, China en India tegenwicht moet bieden tegen de Amerikaanse heerschappij in de wereld. Primakov ziet in China een 'strategische bondgenoot' van Rusland.
Interessant is ook het toekomstscenario van de vooraanstaande militaire journalist Aleksandr Peresvet. In zijn scenario voor de periode rond het jaar 2030 zijn er twee concurrerende supermachten in de wereld: Amerika en China. Rusland zal in dat jaar niet meer dan een regionale grootmacht zijn.
Volgens Peresvets scenario zal Rusland gedwongen worden de Chinese kant te kiezen. Peresvet denkt dat Siberië niet fysiek zal worden ingelijfd door China, maar de aan grondstoffen en militaire bedrijven rijke regio zal in die periode wel functioneren als 'militair en economisch achterland' van de nieuwe supermacht. Het oosten van Siberië zal in dat geval sterker gericht zijn op China dan op het Russische hartland in Europa. Rusland kan uit deze situatie groot economisch voordeel halen, aldus Peresvet.
Vooralsnog lijkt Peresvets scenario aardig uit te komen. In februari 1999 hebben beide landen een groot economisch samenwerkingsproject afgesproken voor de levering van Siberische elektriciteit en energie aan China. China neemt als investeerder deel in vijf grote energieprojecten in de regio rond het Bajkalmeer (een waterkrachtcentrale, een gaswinningsproject en de ontginning van drie olievelden). Het dagblad Izvestia kopte: 'De rijkdom van China zal groeien door Siberië. En de rijkdom van Siberië door China.'
Verder zal Rusland in het positieve scenario de immigratie van miljoenen Chinezen moeten inpassen. China-deskundige Gelbras voorspelt: 'In het midden van de 21ste eeuw zullen acht tot tien miljoen Chinese immigranten in Rusland leven. Als deze voorspelling uitkomt, zullen Chinezen qua aantal de tweede grootste nationaliteit binnen Rusland zijn, met alle consequenties die hieruit voortvloeien.'
Gezien de demografische ontwikkelingen moet Rusland naar zijn mening economisch en psychologisch de omslag naar immigratieland maken. Wijzend naar de ervaringen in West-Europa, waarschuwt Gelbras voor de maatschappelijke problemen die de overstap naar immigratieland zal opleveren. Het aanwakkeren van anti-Chinese gevoelens is vechten tegen de bierkaai en heel onverstandig.
Overigens is er ook op dit punt sprake van beweging. De leiders van de provincie Novosibirsk (in het westen van Siberië) zijn van plan in de toekomst 270.000 immigranten uit te nodigen om het dalende inwonertal van de provincie op te vangen en de in de toekomst openvallende arbeidsplekken in bijvoorbeeld de gezondheidszorg in te vullen.
Het ligt niet in de Russische politieke cultuur om zich zomaar afhankelijk te maken van één enkele externe macht. In het Verre Oosten speelt Rusland ook nog de 'Koreaanse kaart' uit. De beide Korea's erkennen de bestaande grenzen in het Verre Oosten. Evenals Rusland zijn zowel Noord-Korea als Zuid-Korea bevreesd voor de demografische en economische expansie van China. Beide Korea's wensen hechtere banden met Rusland en deze wens wordt door Rusland hartelijk beantwoord.
Zo sloten Rusland en Zuid-Korea in januari van dit jaar een opmerkelijke economische samenwerkingsovereenkomst. Een Zuid-Koreaans agrarisch bedrijf heeft voor een periode van vijftig jaar 7000 hectare landbouwgrond gepacht in het district Anoetsjino van de Russische Zeeprovincie, de provincie in de zuidoostelijke punt van het Verre Oosten met Vladivostok als hoofdstad. (Het district Anoetsjino ligt in het midden van de Zeeprovincie, boven Vladivostok, en grenst dus niet direct aan Noord-Korea.) Hierbij huren de Zuid-Koreanen ook nog Noord-Koreaanse bouwvakkers in voor de bouw van huizen op dit stuk grond, hetgeen volgens de Russische krant Nezavisimaja Gazeta de eerste keer is dat Zuid-Korea met de ultracommunistische volksgenoten in het noorden een vorm van buitenlandse economische samenwerking aangaat.
In deze eeuw zal de Chinese factor zonder twijfel een steeds grotere rol gaan spelen in de Russische politiek. Onzeker is of de Chinees-Russische betrekkingen een positieve of een negatieve wending zullen krijgen.