Het Mirakel van Amsterdam

quote:

Op donderdag 31 januari 2019 15:55 schreef RM-rf het volgende:

[..]

welnee, die bedevaart wordt nog altijd jaarlijks gehouden en 50 jaar terug kwamen er tienduizenden op af (allemaal mannen, brave katholieke huisvaders die een dagje amsterdam meepikte)

Ja, klopt. Maar nu heeft Amsterdam die pelgrims/hoerenlopers niet (meer) nodig om allerlei dingen te kunnen financieren (integendeel).

quote:

Op donderdag 31 januari 2019 14:31 schreef SuperHartje het volgende:

[..]

Jawel. Alleen niet echt in het kader van historische wetenschappen. Of de gebeurtenis bijvoorbeeld met onderliggende politieke belangen een verband heeft?

Niet alle stukken uit die tijd zijn bewaard gebleven. Ik denk ook niet dat de graaf van Holland het vast zou laten leggen als hij werkelijk heeft gedacht "laten we dat gerucht van die hostie gebruiken om de bisschop van Utrecht een hak te zetten èn de oorlog tegen die stijfknieïge Friezen te financieren." Hij was immers nog altijd leenman, een soort middenmanagement.

quote:

Op maandag 28 januari 2019 01:50 schreef Lunatiek het volgende:
Ik heb even gekeken naar die "Heiligeweg" uit Sloten. De crux is dat die in de richting van Sloten gaat (tegenwoordig Leidsestraat, Overtoom en verder) en een vrij rechte lijn is, niet alleen naar Sloten, maar verder, naar Haarlem, waar die weg aansloot op een eeuwenoude route over de oude strandwal die toen de belangrijkste verbindingsweg was tussen verschillende delen van Holland en de belangrijke plaatsen die daar lagen.
Het effect is dus dat wie vanuit plaatsen als Vlaardingen, Rijnsburg, Haarlem, Egmond naar de plaats van het mirakel wilde reizen, dat via Sloten deed.

Daar kan een stukje Hollandse handelsgeest achter zitten. Met zo'n mirakel kun je duizenden pelgrims naar de Heilige Stede lokken, mensen die offeren (wat de kerk ten goede komt) en anderszins geld uitgeven (wat de Amsterdammers ten goede komt).
Dat wil niet zeggen dat het mirakel gefaket is door de kerk, maar dat ze de veronderstelde gebeurtenissen kunnen hebben aangegrepen om dit op te zetten.

Kijk je verder naar het tijdsgewricht dan zie je dat Amsterdam nog een jonge stad is (stadsrechten 1300) die zijn plaats moet zien te vinden tussen al veel succesvollere Hollandse steden die al langer zulke rechten hadden. Een pelgrimsoord binnen de stadsmuren kan de concurrentiepositie sterk verbeteren, een soort geruststelling dat het daar oké is, naast de economische voorrechten die graaf van Holland al had geschonken.
Er waren toen voldoende strubbelingen en oorlogen tegen de Friezen om te veronderstellen dat extra inkomen welkom was om oorlogsvoering en verdedigingswerken te bekostigen.

Politiek gezien kan het Mirakel misschien gezien worden als het consolideren van de Hollandse macht. Tot enkele jaren ervoor was Amsterdam immers onderdeel van het Sticht (bisdom Utrecht) geweest.

Bedevaatsplaatsen waren inderdaag gewoon een kwestie van big bucks.

Soms hadden kappelletjes, monniken, kerken etc. een speciaal artefact, een stuk bot, iets anders, en dat werd dan zelfs gestolen door een ander kerkje etc. om de pelgrims en hun geld daarheen te trekken.

Gewoon ordinaire geldklopperij.

quote:

Op donderdag 31 januari 2019 22:08 schreef Ali_Kannibali het volgende:

[..]

Bedevaatsplaatsen waren inderdaag gewoon een kwestie van big bucks.

Soms hadden kappelletjes, monniken, kerken etc. een speciaal artefact, een stuk bot, iets anders, en dat werd dan zelfs gestolen door een ander kerkje etc. om de pelgrims en hun geld daarheen te trekken.

Gewoon ordinaire geldklopperij.

De vraag is wie hier het geld klopt. Ik denk toch eerder de graaf van Holland dan de kerk.

quote:

Op donderdag 31 januari 2019 22:03 schreef Lunatiek het volgende:

[..]

Niet alle stukken uit die tijd zijn bewaard gebleven. Ik denk ook niet dat de graaf van Holland het vast zou laten leggen als hij werkelijk heeft gedacht "laten we dat gerucht van die hostie gebruiken om de bisschop van Utrecht een hak te zetten èn de oorlog tegen die stijfknieïge Friezen te financieren." Hij was immers nog altijd leenman, een soort middenmanagement.

Dat is ook zo.

Hier 10 minuutjes over het boek bij VPRO.
Het Mirakel van Amsterdam geschreven door Charles Caspers en Peter Jan Margry.

Vrouwen mochten formeel pas vanaf 1966 de tocht doen, en dan nog niet eens de nachtelijke loop.

Wat een ontzettende invloed had dit Mirakel van Amsterdam zeg.
Maar ja, wat moet ik me bij het mirakel zelf voorstellen? Een mindtrick?

quote:

Op vrijdag 1 februari 2019 09:18 schreef SuperHartje het volgende:

Maar ja, wat moet ik me bij het mirakel zelf voorstellen? Een mindtrick?

Ik denk een soort Middeleeuws nepnieuws. Een gerucht dat er iets was gebeurd, een verkeerde interpretatie van feiten, dat opblazen en je hebt je mirakel.

(Ik geloof niet in dit soort mirakels, dat van het geneeskrachtige water wil ik wel in meegaan, maar hier is niets dan een gebeurtenis en een latere aanvulling erop (terugkeer van de hostie)).

quote:

Op maandag 28 januari 2019 01:50 schreef Lunatiek het volgende:

Politiek gezien kan het Mirakel misschien gezien worden als het consolideren van de Hollandse macht. Tot enkele jaren ervoor was Amsterdam immers onderdeel van het Sticht (bisdom Utrecht) geweest.

Uit de stukken krijg je in eerste instantie de indruk dat de bisschop en zijn plaatsvervanger de authenticiteit van het wonder niet in twijfel hebben getrokken en heel snel hun medewerking hebben verleend aan de totstandkoming van de Heilige Stede, wat dan wel weer opmerkelijk is. De bezoekers krijgen al in oktober 1346 aflaten in het vooruitzicht gesteld en de pastoor van de Oude Kerk krijgt in november toestemming de hostie te vervangen zo vaak als maar nodig is "opdat de godsvrucht van het volk niet verslappe". De kapel wordt gewijd in oktober 1347. Anderzijds vallen deze acties precies in de periode waarin Holland en Utrecht een bestand met elkaar hadden, van juli 1346 tot juli 1348. Daarvoor en daarna was het oorlog. Misschien is hier dan wel degelijk over onderhandeld en dan zou die erkenning bijvoorbeeld een tegenprestatie kunnen zijn voor het feit dat de Hollanders van hun kant hadden beloofd zich niet meer in te laten met de oppositie in Utrecht.

[ Bericht 1% gewijzigd door Iblardi op 02-02-2019 08:17:27 ]

quote:

Op zaterdag 2 februari 2019 08:29 schreef Beathoven het volgende:

[..]

Het nieuwe wat ik eruithaal is dat de stille omgang stil is als protest tegen het feit dat er op een gegeven moment bij wet vastgelegd werd dat de Katholieken geen processies meer mochten lopen, het werd verboden. Toen leek men dit Mirakel (weer?) aan te hebben gegrepen om een soort van stille protesttocht te lopen als in een protest tegen de nieuwe wet. Dus de omgang of de omgang in deze vorm is betrekkelijk nieuw.

Ik had juist gelezen dat de omgang stil was om de vele protestanten in die omgeving niet voor het hoofd te stoten. Precies de omgekeerde motivatie dus eigenlijk.

quote:

Op maandag 28 januari 2019 21:37 schreef Lunatiek het volgende:

[..]

En laat het tot je doordringen dat de Heiligeweg naar Sloten gaat, naar Kennemerland en andere delen van Holland, maar dat er op die oude kaarten geen soortgelijke verbindingsweg is met de bisschopsstad Utrecht (Amsterdam en Holland vielen ook onder dat (aarts)bisdom. Er werd geen rode loper uitgelegd voor de bisschop, wel voor de graaf.

Een pelgrimsweg die tevens kon fungeren als heerbaan voor het grafelijk leger, bekostigd door de kerk in een tijd dat de opbrengsten van het graafschap te laag waren. Wie weet.

quote:

Op donderdag 31 januari 2019 22:08 schreef Ali_Kannibali het volgende:

[..]

Bedevaatsplaatsen waren inderdaag gewoon een kwestie van big bucks.

Soms hadden kappelletjes, monniken, kerken etc. een speciaal artefact, een stuk bot, iets anders, en dat werd dan zelfs gestolen door een ander kerkje etc. om de pelgrims en hun geld daarheen te trekken.

Gewoon ordinaire geldklopperij.

Ik word altijd een beetje moe van dit soort anti-katholieke en ahistorische roeptoeterij. Gooi er ook nog even tegen aan dat men met aflaten een plekke in de hemel kon kopen als je toch bezig bent.

Sla de vroege kerkvaders er eens op na, en begin met het besef dat in de vroege christelijke kerk de daadwerkelijke aanwezigheid van Christus in de geconsacreerde hostie werd geloofd (zie Justinus de Martelaar, Irenaeus van Lyon, Tertullianus), en derhalve was een hostie niet zomaar een stukje brood, maar de daadwerkelijke verschijning van God, die met volle eerbied behandeld diende te worden.

Dat verklaart ook waarom de Katholieke (en Orthodoxe) kerken prachtige gebouwen zijn: dat heeft niets met pracht en praal om pracht en praal-wille te maken maar met het idee dat het Huis van God een daadwerkelijk Huis van God is, een hemelse plaats waar het heilige der heiligen, de hostie, in woont. Ook dit kun je allemaal teruglezen in de vroege kerkvaders: een kerk was nooit zo maar 'een gebouw', of 'een samenkomst van gelovigen', het was een Domus Dei, een woonstede Gods, waarbij, conform de Ark des Verbonds, de Tempel van Salomo en de visioenen van Ezekiël alle schoonheid die de aarde voortbrengt ingezet diende te worden.

Dan wat je zo respectloos 'stukken bot' noemt. Ook hier zou ik de kerkvaders eens nalezen (of de Bijbel; hoe in het koninkrijk van Israël werd omgegaan met de beenderen van heilige personen) en zien dat het allemaal niets te maken heeft met 'geldklopperij' maar met een intense devotie tot het goddelijke.

Dat je je geloof hebt gevonden, fijn voor je. Dat geeft je nog geen vrijbrief op dergelijke onhistorische wijze te praten over de geloofsbeleving van anderen. Zeker niet als je er blijk van geeft nauwelijks inzicht te hebben in hoe het christendom de eerste vier eeuwen werd ervaren.

Dat je verder de leerstellingen van de Katholieken en Orthodoxen verwerpt, prima, dat je ze verwijt onoprecht te zijn, dat is mij een doorn in het oog.

[ Bericht 1% gewijzigd door EttovanBelgie op 05-02-2019 16:41:49 ]

quote:

Op dinsdag 5 februari 2019 16:36 schreef EttovanBelgie het volgende:

[..]

Ik word altijd een beetje moe van dit soort anti-katholieke en ahistorische roeptoeterij.

Sla de vroege kerkvaders er eens op na, en begin met het besef dat in de vroege christelijke kerk de daadwerkelijke aanwezigheid van Christus in de geconsacreerde hostie werd geloofd (zie Justinus de Martelaar, Irenaeus van Lyon, Tertullianus), en derhalve was een hostie niet zomaar een stukje brood, maar de daadwerkelijke verschijning van God, die met volle eerbied behandeld diende te worden.

Dat verklaart ook waarom de Katholieke (en Orthodoxe) kerken prachtige gebouwen zijn: dat heeft niets met pracht en praal om pracht en praal-wille te maken maar met het idee dat het Huis van God een daadwerkelijk Huis van God is, een hemelse plaats waar het heilige der heiligen, de hostie, in woont. Ook dit kun je allemaal teruglezen in de vroege kerkvaders: een kerk was nooit zo maar 'een gebouw', of 'een samenkomst van gelovigen', het was een Domus Dei, een woonstede Gods, waarbij, conform de Ark des Verbonds, de Tempel van Salomo en de visioenen van Ezekiël alle schoonheid die de aarde voortbrengt ingezet diende te worden.

Dan wat je zo respectloos 'stukken bot' noemt. Ook hier zou ik de kerkvaders eens nalezen (of de Bijbel; hoe in het koninkrijk van Israël werd omgegaan met de beenderen van heilige personen) en zien dat het allemaal niets te maken heeft met 'geldklopperij' maar met een intense devotie tot het goddelijke.

Dat je je geloof hebt gevonden, fijn voor je. Dat geeft je nog geen vrijbrief op dergelijke onhistorische wijze te praten over de geloofsbeleving van anderen. Zeker niet als je er blijk van geeft nauwelijks inzicht te hebben in hoe het christendom de eerste vier eeuwen werd ervaren.

Dat je verder de leerstellingen van de Katholieken en Orthodoxen verwerpt, prima, dat je ze verwijt onoprecht te zijn, dat is mij een doorn in het oog.

Ik vrees dat je blik nogal eenzijdig is. De kerkvaders waren bijna allemaal al afgedreven van het evangelie dat door de apostelen aan de gelovigen was overgedragen. Ze hielden er meestal gnostische, heidense, grieks-filosofische en esoterische denkbeelden op na. Dit verklaart hun benadering van het geloof, die veel afwijkt van het christelijke geloof dat zijn wortels heeft in joodse spiritualiteit ipv rooms-heidense spiritualiteit (het begrip 'heilige' bijvoorbeeld, in de bijbel is iedere gelovige een heilige, niet een selecte groep personen die een bepaald soort daden heeft gedaan en in wiens leven iets wonderlijks is gebeurd. Die devotie is dus misplaatst, alleen Jezus Christus verdient devotie). En ja, helaas werd dit beetje bij beetje simpelweg geldklopperij. Iedereen mag geloven en doen wat hij zelf wil, maar laten we nu niet de ogen sluiten voor de realiteit.

Ik zie dat je verwijst naar een andere post. De religie van Christus draait om het oprichten van een spiritueel huis, een spiritueel gebouw, waarvan hij zelf de hoeksteen en basis is, en wij levende stenen en pilaren. De notie van een indrukwekkend gebouw dat heel veel tijd en middelen kost is iets wat ook rechtstreeks uit het heidendom is overgenomen. Het maakt me niet zoveel uit wat voor redenen mensen daarvoor zelf hadden, het toont alleen aan dat de geest die dat soort daden inspireerde niet de christelijke geest was.

quote:

Op dinsdag 5 februari 2019 16:42 schreef Ali_Kannibali het volgende:

[..]

Ik vrees dat je blik nogal eenzijdig is. De kerkvaders waren bijna allemaal al afgedreven van het evangelie dat door de apostelen aan de gelovigen was overgedragen. Ze hielden er meestal gnostische, heidense, grieks-filosofische en esoterische denkbeelden op na. Dit verklaart hun benadering van het geloof. En ja, helaas werd dit beetje bij beetje simpelweg geldklopperij. Iedereen mag geloven en doen wat hij zelf wil, maar laten we nu niet de ogen sluiten voor de realiteit.

Pardon?

Welke autoriteit bezit je precies om te beslissen of de kerkvaders wel, dan niet zijn afgedreven van het evangelie der apostelen? Noem eens bronnen.

quote:

Op dinsdag 5 februari 2019 16:43 schreef EttovanBelgie het volgende:

[..]

Pardon?

Welke autoriteit bezit je precies om te beslissen of de kerkvaders wel, dan niet zijn afgedreven van het evangelie der apostelen? Noem eens bronnen.

Je kan simpelweg hun geschriften vergelijken met de werken van Paulus, Petrus, Johannes Judas en de woorden van Jezus Christus zelf.

Diezelfde personen waarschuwden hier toen al voor:

Judas 3 Geliefden, toen ik mij er met alle inzet toe zette u te schrijven over de gemeenschappelijke zaligheid, werd ik genoodzaakt u te schrijven met de aansporing om te strijden voor het geloof dat eenmaal aan de heiligen overgeleverd is.
4 Want er zijn sommige mensen binnengeslopen, die tot dit oordeel al lang tevoren opgeschreven zijn, goddelozen, die de genade van onze God veranderen in losbandigheid, en die de enige Heerser, God en onze Heere Jezus Christus, verloochenen.

quote:

Op dinsdag 5 februari 2019 16:42 schreef Ali_Kannibali het volgende:

[..]

Ik vrees dat je blik nogal eenzijdig is. De kerkvaders waren bijna allemaal al afgedreven van het evangelie dat door de apostelen aan de gelovigen was overgedragen. Ze hielden er meestal gnostische, heidense, grieks-filosofische en esoterische denkbeelden op na. Dit verklaart hun benadering van het geloof, die veel afwijkt van het christelijke geloof dat zijn wortels heeft in joodse spiritualiteit ipv rooms-heidense spiritualiteit (het begrip 'heilige' bijvoorbeeld, in de bijbel is iedere gelovige een heilige, niet een selecte groep personen die een bepaald soort daden heeft gedaan en in wiens leven iets wonderlijks is gebeurd. Die devotie is dus misplaatst, alleen Jezus Christus verdient devotie). En ja, helaas werd dit beetje bij beetje simpelweg geldklopperij. Iedereen mag geloven en doen wat hij zelf wil, maar laten we nu niet de ogen sluiten voor de realiteit.

Ik zie dat je verwijst naar een andere post. De religie van Christus draait om het oprichten van een spiritueel huis, een spiritueel gebouw, waarvan hij zelf de hoeksteen en basis is, en wij levende stenen en pilaren. De notie van een indrukwekkend gebouw dat heel veel tijd en middelen kost is iets wat ook rechtstreeks uit het heidendom is overgenomen. Het maakt me niet zoveel uit wat voor redenen mensen daarvoor zelf hadden, het toont alleen aan dat de geest die dat soort daden inspireerde niet de christelijke geest was.

Ja, en ik stel dat vierhonderd jaar vroeg christendom je tegenspreekt.

Overigens is het juist doordat ik de kerkvaders ben gaan lezen dat het besef is ontstaan dat de Katholieke en Orthodoxe kerken het nauwst aansluiten bij de oorspronkelijke leer. Of je die leer verder gelooft of aanhangt is vers twee, mij gaat het hier om de historie. En dan kun je hoog of laag springen, maar dat hele idee van een 'persoonlijke relatie met Jezus', 'Jezus in je hart aannemen', 'geloof alleen', 'Bijbel alleen', en een kerk als 'onzichtbare gemeenschap van gelovigen' is wat er later is ingeslopen - pak 'm beet met Luther en Calvijn, en nog veel meer zaken nog veel later, met de opkomst van de Pinksterbeweging in de 19e eeuw - 18 eeuwen na Christus.

Dan kun je twee dingen doen.

1. Accepteren dat de Katholieke en Orthodoxe kerken niet zijn afgeweken van de 'oorspronkelijke leer' maar juist het nauwst erbij aansluiten;
2. Verzinnen dat de Katholieke en Orthodoxe kerken met allerhande nieuwigheden zijn gekomen waar de vroege christenen niets van wisten.

PS: Zie nu pas dat de Tempel van Salomo kennelijk 'heidens' was.

[ Bericht 2% gewijzigd door EttovanBelgie op 05-02-2019 16:57:00 ]

quote:

Op dinsdag 5 februari 2019 23:07 schreef Ali_Kannibali het volgende:

[..]

Omdat we na bijna 2000 jaar veel meer mensen hebben die dit hebben bestudeerd en hun cumulatieve werk waarschijnlijk veel meer alternatieve hypotheses heeft kunnen verkennen en nuances heeft aan kunnen brengen. We baseren ook ons niet meer op middeleeuwse begrippen van ziekten, of op Sumerische cosmologie. De studie van het universum en informatie gaat voortdurend door en biedt ons steeds grotere inzichten. Hetzelfde geldt voor de bijbel.

Met het verschil dat theologische vragen niet wetenschappelijk benaderd kunnen worden. Je kunt de ontstaansgeschiedenis van de bijbel wel bestuderen, maar een vraag als "wat wil God" onttrekt zich aan wetenschappelijk onderzoek. In de filosofie en theologie bestaat geen cumulatieve kennis, hooguit cumulatieve traditie.

quote:

Op dinsdag 5 februari 2019 16:36 schreef EttovanBelgie het volgende:

[..]

Ik word altijd een beetje moe van dit soort anti-katholieke en ahistorische roeptoeterij. Gooi er ook nog even tegen aan dat men met aflaten een plekke in de hemel kon kopen als je toch bezig bent.

Sla de vroege kerkvaders er eens op na, en begin met het besef dat in de vroege christelijke kerk de daadwerkelijke aanwezigheid van Christus in de geconsacreerde hostie werd geloofd (zie Justinus de Martelaar, Irenaeus van Lyon, Tertullianus), en derhalve was een hostie niet zomaar een stukje brood, maar de daadwerkelijke verschijning van God, die met volle eerbied behandeld diende te worden.

Dat verklaart ook waarom de Katholieke (en Orthodoxe) kerken prachtige gebouwen zijn: dat heeft niets met pracht en praal om pracht en praal-wille te maken maar met het idee dat het Huis van God een daadwerkelijk Huis van God is, een hemelse plaats waar het heilige der heiligen, de hostie, in woont. Ook dit kun je allemaal teruglezen in de vroege kerkvaders: een kerk was nooit zo maar 'een gebouw', of 'een samenkomst van gelovigen', het was een Domus Dei, een woonstede Gods, waarbij, conform de Ark des Verbonds, de Tempel van Salomo en de visioenen van Ezekiël alle schoonheid die de aarde voortbrengt ingezet diende te worden.

Dan wat je zo respectloos 'stukken bot' noemt. Ook hier zou ik de kerkvaders eens nalezen (of de Bijbel; hoe in het koninkrijk van Israël werd omgegaan met de beenderen van heilige personen) en zien dat het allemaal niets te maken heeft met 'geldklopperij' maar met een intense devotie tot het goddelijke.

Dat je je geloof hebt gevonden, fijn voor je. Dat geeft je nog geen vrijbrief op dergelijke onhistorische wijze te praten over de geloofsbeleving van anderen. Zeker niet als je er blijk van geeft nauwelijks inzicht te hebben in hoe het christendom de eerste vier eeuwen werd ervaren.

Dat je verder de leerstellingen van de Katholieken en Orthodoxen verwerpt, prima, dat je ze verwijt onoprecht te zijn, dat is mij een doorn in het oog.

Je betoog raakt kant noch wal. Dit is BNW en in dit topic gaat het om een specifiek mirakel, namelijk dat van Amsterdam. Dat mirakel heeft een paar opmerkelijke kanten, zoals dat er niet echt getuigen van het mirakel zelf worden genoemd, dat een deel van het verhaal (magische terugkeer hostie) aantoonbaar pas later is toegevoegd, dat het ontzettend snel werd erkend en dat er wel degelijk aspecten zijn die *bij dit mirakel* kunnen wijzen op op zijn minst manipulatie voor politieke en strategische doeleinden. Waarmee ik bedoel dat er misschien wel iets was, maar dat dat enorm is opgeblazen om asap een mirakel in Amsterdam te krijgen voor de redenen die eerder in het topic zijn genoemd.

Opgeschoond. Was aardig ‘derailed’ idd.
Discussies betreft religie mag in F&L

quote:

Op zaterdag 2 februari 2019 08:29 schreef Beathoven het volgende:

[..]

Het geluidsfragment beluisterd, daarin wordt duidelijk dat de focus van het boek meer op de Katholieken en de stille omgang ligt dan wat er poltiek gezien uitrolde.

Het nieuwe wat ik eruithaal is dat de stille omgang stil is als protest tegen het feit dat er op een gegeven moment bij wet vastgelegd werd dat de Katholieken geen processies meer mochten lopen, het werd verboden. Toen leek men dit Mirakel (weer?) aan te hebben gegrepen om een soort van stille protesttocht te lopen als in een protest tegen de nieuwe wet. Dus de omgang of de omgang in deze vorm is betrekkelijk nieuw.

Wat ik er niet zo uithaal is of er ooit een moment geweest is dat de animo voor komst naar de plek van het wonder in grotere getale zo goed als nul was na de oude tijd en voor de (modernere) stille omgang. Maar dat zal mogelijk in het boek te vinden zijn.

Tof dat je het beluisterd hebt.

Ja, dat beeld wat jij van het fragment hebt is wel juist volgens mij. Ik kreeg ook die indruk; vooral betreft de focus. Het zou best kunnen is vrij waarschijnlijk dat het boek ook meer vanuit die focus is geschreven.
Maar toch een paar interessante dingetjes uit het fragment kunnen halen. Dit zou ook kunnen gelden voor het boek, maar dat blijft toch weer een gok

Bol heeft een inkijkexemplaar

En nog 2 andere boeken:
https://www.bol.com/nl/s/(...)media_all/index.html