13-06-2014
Hoe joods was de Koerant, de eerste Jiddisje krant in Amsterdam?In 1902 kocht David Montezinos een bundel met honderd nummers van een tot dan toe onbekende in Amsterdam gedrukte Jiddisje krant, de Koerant. Op 27 juni promoveert Hilde Pach aan de UvA op onderzoek naar deze eerste Jiddisje krant. De promovenda analyseerde welke berichten de drukker en redacteur overnamen en hoe zij de artikelen redigeerden. Wat waren de bedoelingen van de makers en op welke manier creëerde de krant een gemeenschap?
David Montezinos (1828-1916) was boekverzamelaar en bibliothecaris van Ets Haim, de bibliotheek van de Portugese Synagoge in Amsterdam. Tot in de jaren zeventig bleef de door hem gekochte bundel in bezit van Ets Haim, daarna verdwenen de enige exemplaren spoorloos. Gelukkig zijn er nog foto's en microfiches. De Koerant (1686-1687) werd achtereenvolgens gedrukt en uitgegeven door Oeri Faibesj Halevi en David de Castro Tartas en vertaald en geredigeerd door Mousje bar Avrom Ovinoe.
'Imagined community'
Hoewel zeventiende- en achttiende-eeuwse kranten vaak dezelfde bronnen gebruikten en zonder bronvermelding elkaars artikelen overnamen, bezaten ze toch elk een eigen karakter. Dat bereikten de makers door het selecteren van bepaalde berichten en het weglaten van andere berichten. Ook taalgebruik en stijl versterkten het karakter. Daarmee gaf een krant zijn lezers een bepaalde kijk op de gebeurtenissen van de wereld. Hoe dat werkte voor de Koerant onderzocht Hilde Pach aan de hand van het concept 'imagined community of readers'. Dit concept gaat ervan uit dat het lezen van een krant die lezers aanspreekt een gevoel creëert dat ze behoren tot een bepaalde gemeenschap. Ze delen kenmerken en waarden met de andere lezers maar kennen niet alle leden persoonlijk. Voor haar onderzoek vergeleek Pach de edities van de Koerant met Nederlandse kranten uit dezelfde periode. Ze vergeleek de schrijfstijl, de keuze van de onderwerpen en de toon. Opmerkelijk was dat de Koerant weinig aandacht had voor joodse onderwerpen en de toon neutraal en onpartijdig was. De bewerkelijke manier waarop de krant gemaakt werd en het weinig joodse karakter waren er waarschijnlijk debet aan dat de krant maar kort bestaan heeft.
Neutraal, onpartijdig en weinig joods nieuws
Eerste pagina van de Koeranten van 24 september 1686
Hilde Pach vergeleek de Koerant en de Oprechte Haerlemse Courant en de Amsterdamse Courant uit dezelfde periode. Een opmerkelijk verschil van de Koerant met de andere kranten was de grote aandacht voor oorlogsnieuws en het neutrale en onpartijdige perspectief. Waar in andere kranten de soldaten van het Habsburgse leger als 'd'onse' werden aangeduid, sprak de Koerant van 'di kaisrisje' (de keizerlijken). Dit toont de behoefte van de Koerant om zich enigszins afzijdig te houden – een gevoel dat veel joden waarschijnlijk deelden. Anders dan wellicht verwacht, waren er relatief weinig berichten over joden. De kranten waaruit de redacteur putte bevatten weinig joods nieuws maar ook in de berichtgeving over incidenten waar joden slachtoffer waren, volgde de Koerant de berichtgeving van de andere kranten. Ook de toon bleef – met enkele opmerkelijke uitzonderingen – afstandelijk. En nog opvallender, er werden geen joodse bronnen gebruikt. Een joods perspectief ontbrak in de Koerant.
Knippen en plakken en eenvoudiger taalgebruik
Uit de analyse kon Pach ook vaststellen dat de redacteur door behendig knippen en plakken van verschillende berichten uit andere kranten probeerde lopende verhalen te maken. Ook schreef hij de gebeurtenissen op in eenvoudiger bewoordingen en gaf hij vaak wat extra uitleg. Een verklaring hiervoor is volgens de onderzoekster dat het zeventiende-eeuwse Nederlands uit veel complexe zinsstructuren bestond. Dit gold niet voor het Jiddisj, dat was een taal voor dagelijks gebruik met een eenvoudiger structuur. De bewerkelijke manier om de krant te maken heeft waarschijnlijk ook bijgedragen aan het korte bestaan van de Koerant.
Over Hilde Pach
Naast promovenda aan de UvA is Hilde Pach ook literair vertaalster voor vertalingen uit het Hewbreeuws en Jiddisj. Dit jaar won ze de Martinus Nijhoff Vertaalprijs voor haar vertalingen vanuit het Hebreeuws naar het Nederlands. Haar vertalingen vanuit het Hebreeuws van de literaire werken van Amos Oz – veelal beschouwd als de grootste Israëlische schrijver van dit moment - maken een belangrijk deel uit van haar werk. Naast haar vertalingen van werken van Amos Oz en David Grossman, heeft Hilde Pach zich toegelegd op het vertalen van werken van diverse jonge auteurs, waaronder de recent veelgeprezen Nir Baram. Als recensent en docent ijvert Hilde Pach voor het beter bekend maken van de Israëlische literatuur bij het Nederlandse publiek. Hilde Pachs promotie is onderdeel van het door NWO-Vrije competitie gefinancierde project Yiddish in the Netherlands van prof. dr. Irene Zwiep (UvA).
Drs. Hilde Pach-Oosterbroek promoveert op 27 juni om 11.00 uur in de Aula van de UvA op haar proefschrift: Arranging Reality. The Editing Mechanisms of the World's First Yiddish Newspaper, the Kurant (Amsterdam, 1686-1687), (Gildeprint 2014). Promotor is prof. dr. I.E. (Irene) Zwiep, hoogleraar Hebreeuwse, Aramese en Syrische talen en culturen aan de UvA.
(nwo.nl)