Philip Roth : 'Ik ben gestopt met schrijven.'

Heb The plot against America van hem gelezen, niet onaardig, maar ook niet geweldig.

quote:

Op zaterdag 10 november 2012 09:36 schreef tong80 het volgende:

[..]

Lees je ze in het Engels ?

Ja

quote:

Op zaterdag 10 november 2012 09:39 schreef tong80 het volgende:

[..]

Knap. Ik mis dan te veel. Mijn Engels is te zwak.

Dan leer je dat ook nooit. Juist door literatuur in het Engels te lezen leer je het goed beheersen. Je moet uit je comfort zone komen.
Als ik vertaald lees, lees ik vaak uit de houtige constructie om een uitdrukking te vertalen de originele tekst er onder.

quote:

Op zaterdag 10 november 2012 09:49 schreef tong80 het volgende:

[..]

Heb je gelijk in. Was ik te lui mee. Duits gaat me wel goed af.

En wat dat houterige betreft. Dat merk ik ook als ik een slecht vertaald boek lees. Zo slecht is mijn Engels dan ook niet weer.

Lees dit eens
http://www.amazon.de/Revo(...)id=1352537427&sr=8-1

Prachtige biografie

Maar goed, we zouden het over Roth hebben. Ik snap niet waarom hij als zo geweldig gezien wordt, maar goed, Canetti vind ik ook niet geweldig

Laatst met een vriendin die zat af te geven over mijn liefde voor thrillers het over Canetti gehad, zijn biografie, oh ja, geweldig. Verzon toen een stel passages waar ze niet van doorhad dat ze er niet in stonden, maar ook niet hadden kunnen staan. Ja, zo mooi. Ze had het dus in de kast staan, maar nooit gelezen. Net als Eco trouwens. Heerlijk, mensen die literatuur kopen maar niet lezen.

quote:

Op zaterdag 10 november 2012 10:23 schreef tong80 het volgende:

[..]

Ik had dat laatst op Fok. Ging een heel verhaal aan vooraf. Iemand postte een YouTube filmpje van Zappa. Iemand postte ja daar heb ik laatst iets van gehoord. Ik haakte er op in. En postte ze gaan weer toeren. Ja dat heb ik ook gehoord. Goeie band he ? Jazeker, ik ga er naar toe als ze naar Nederland komen. Wat vind je van de zanger van Zappa ? Zijn solo-werk is ook goed.
Vind ik ik iets minder zei ie

LOL
Jij hebt de eerste platen van zappa nog gekocht toen ze uitkwamen?

quote:

Op zaterdag 10 november 2012 10:02 schreef Pietverdriet het volgende:
Maar goed, we zouden het over Roth hebben. Ik snap niet waarom hij als zo geweldig gezien wordt, maar goed, Canetti vind ik ook niet geweldig

Ik heb Portnoy's Complaint gelezen en had precies hetzelfde gevoel. Dat kan overigens liggen aan het missen van de binding met het hele joodse gebeuren in de VS. Met films van Woody Allen heb je ook altijd van die grapjes over neurotische joden waar ik niet zo heel veel mee kan.

SPOILER

Om spoilers te kunnen lezen moet je zijn ingelogd. Je moet je daarvoor eerst gratis Registreren. Ook kun je spoilers niet lezen als je een ban hebt.

quote:

Op zaterdag 10 november 2012 10:56 schreef Maxerazzi het volgende:

[..]

Ik heb Portnoy's Complaint gelezen en had precies hetzelfde gevoel. Dat kan overigens liggen aan het missen van de binding met het hele joodse gebeuren in de VS. Met films van Woody Allen heb je ook altijd van die grapjes over neurotische joden waar ik niet zo heel veel mee kan.

SPOILER

Om spoilers te kunnen lezen moet je zijn ingelogd. Je moet je daarvoor eerst gratis Registreren. Ook kun je spoilers niet lezen als je een ban hebt.

Jup
Woody Allen vind ik dus ook niet geweldig. Gelukkig prijs ik mezelf dat ik zelf kan uitmaken wat ik goed en niet goed vind en mij dat niet laat aanhangen door critici van volkskrant, NRC of godbetere de NYT.
Hoewel critici soms zeer vermakelijk zijn om te lezen, bedenk je dit, een van de grootste amerikaanse schrijvers, Gore Vidal werd na The City and the Pillar geboycot door de New York Times, niet door een flutblaadje uit de provincie, nee, door de New York Times, omdat het over flikkers ging.
Zijn werk werd niet slecht beoordeeld, nee, men schreef er eenvoudig weg niet meer over.
Ellsworth Monkton Toohey is een mooi beeld van een machtig criticus, die zelf nooit wat presteert maar erg veel invloed heeft.

quote:

Op zaterdag 10 november 2012 09:49 schreef tong80 het volgende:

[..]

Heb je gelijk in. Was ik te lui mee. Duits gaat me wel goed af.

En wat dat houterige betreft. Dat merk ik ook als ik een slecht vertaald boek lees. Zo slecht is mijn Engels dan ook niet weer.

Het is altijd een afweging. Je mist altijd wat door de vertaling, maar je kunt nog veel meer missen door je eigen beperkingen in beheersing van het Engels. Het hangt van het boek zelf, de vertaling, je beheersing van het Engels af, maar ook van wat je het best kan missen.

Bij veel mensen die zeggen altijd alles in het Engels te lezen heb ik het idee dat het meer een principekwestie is die vooral van ambitie en pretentie getuigt dan van streven naar het grootste leesgenot.

quote:

Op zaterdag 10 november 2012 11:09 schreef Weltschmerz het volgende:

[..]

Het is altijd een afweging. Je mist altijd wat door de vertaling, maar je kunt nog veel meer missen door je eigen beperkingen in beheersing van het Engels. Het hangt van het boek zelf, de vertaling, je beheersing van het Engels af, maar ook van wat je het best kan missen.

Bij veel mensen die zeggen altijd alles in het Engels te lezen heb ik het idee dat het meer een principekwestie is die vooral van ambitie en pretentie getuigt dan van streven naar het grootste leesgenot.

Tja, zo heb ik ook zo mijn gedachten bij mensen die menen dat het lezen in een andere taal van ambitie en pretentie getuigt, ik kan dan alleen maar medelijden hebben dat je nooit het genot zal smaken van de cadans in teksten zoals deze..


.....A screaming comes across the sky. It has happened before, but there is nothing to compare it to now.
.....It is too late. The Evacuation still proceeds, but it's all theatre. There are no lights inside the cars. No lights anywhere. Above him lift girders old as an iron queen, and glass somewhere far above that would let the light of day through. But it's night. He's afraid of the way the glass will fall--soon--it will be a spectacle: the fall of a crystal palace. But coming down in total blackout, without one glint of light only great invisible crashing.
.....Inside the carriage, which is built on several levels, he sits in velveteen darkness, with nothing to smoke, feeling metal nearer and farther rub and connect, steam escaping in puffs, a vibration in the carriage's frame, a poising, an uneasiness, all the others pressed in around, feeble ones, second sheep, all out of luck and time: drunks, old veterans still in shock from ordnance 20 years obsolete, hustlers in city clothes, derelicts, exhausted women with more children than it seems could belong to anyone, stacked about among the rest of the things to be carried out to salvation. Only the nearer aces are visible at all, and at that only as half-silvered images in a view finder, green-stained VIP faces remembered behind bulletproof windows speeding through the city. . . .
.....They have begun to move. They pass in line, out of the main station, out of downtown, and begin pushing into older and more desolate parts of the city. Is this the way out? Faces turn to the windows, but no one dares ask, not out loud. Rain comes down. No, this is not a disentanglement from, but a progressive knotting into--they go in under archways, secret entrances of rotted concrete that only looked like loops of an underpass . . . certain trestles of blackened wood have moved slowly by overhead, and the smells begun of coal from days far to the past, smells of naptha winters, of Sundays when no traffic came through, of the coral-like and mysteriously vital growth, around the blind curves and out the lonely spurs, a sour smell of rolling-stock absence, of maturing rust, developing through those emptying days brilliant and deep, especially at dawn, with blue shadows to seal its passage, to try to bring events to Absolute Zero . . . and it is poorer the deeper they go . . . ruminous secret cities of poor, places whose names he has never heard . . . the walls break down, the roofs get fewer and so do the chances for light. The road, which ought to be opening out into a broader highway, instead has been getting narrower, more broken, cornering tighter and tighter until all at once, much too soon, they are under the final arch: brakes grab and spring terribly. It is a judgment from which there is no appeal.
.....The caravan has halted. It is the end of the line. All the evacuess are ordered out. They move slowly, but without resistance. Those marshaling them wear cockades the color of lead, and do not speak. It is some vast, very old and dark hotel, an iron extension of the track and switchery by which they have come here. . . . Globular lights, painted a dark green, hang from under the fancy iron eaves, unlit for centuries . . . the crowd moves without murmurs or coughing down corridors straight and functional as warehouse aisles . . . velvet black surfaces all this time just reopened to accommodate the rush of souls, of cold plaster where all the rats have died, only their ghosts, still as cave-painting, fixed stubborn and luminous in the walls . . . the evacuess are takin in lots, by elevator--a moving wood scaffold open on all sides, hoisted by old tarry ropes and cast-iron pulleys whose spokes are shaped like Ss. At each brown floor, passengers move on and off . . . thousands of these hushed rooms without light. . . .
.....Some wait alone, some share their invisible rooms with others. Invisible, yes, what do the furnishings matter, at this stage of things? Underfoot crunches the oldest of city dirt, last crystallizations of all the city had denied, threatened, lied to its children. Each has been hearing a voice, one he thought was talking only to him, say, "You didn't really believe you'd be saved. Come, we all know who we are by now. No one was ever going to take the trouble to save you, old fellow. . . ."
.....There is no way out. Lie and wait, lie still and be quiet. Screaming holds across the sky. When it comes, will it come in darkness, or will it bring its own light? Will the light come before or after? [Gravity's Rainbow, V3-4]

Veel plezier met je vertaling.

Mooi stukje
Habe nun, ach! Philosophie,
Juristerei und Medizin,
Und leider auch Theologie
Durchaus studiert, mit heißem Bemühn.
Da steh ich nun, ich armer Tor!
Und bin so klug als wie zuvor;
Heiße Magister, heiße Doktor gar
Und ziehe schon an die zehen Jahr
Herauf, herab und quer und krumm
Meine Schüler an der Nase herum-
Und sehe, daß wir nichts wissen können!

Nog een mooi stuk

CHOR:
Wer im Frieden
Wünschet sich Krieg zurück,
Der ist geschieden
Vom Hoffnungsglück.
EUPHORION:
Welche dies Land gebar
Aus Gefahr in Gefahr,
Frei, unbegrenzten Muts,
Verschwendrisch eignen Bluts,
Den nicht zu dämpfenden
Heiligen Sinn--
Alle den Kämpfenden
Bring' es Gewinn!

Daarbij kan ik bijvoorbeeld in het Duits genieten van woorden als Zweckentfremdung, als iets gebruikt waar het voor bedoeld is,

quote:

Op zaterdag 10 november 2012 11:15 schreef Pietverdriet het volgende:

[..]

Tja, zo heb ik ook zo mijn gedachten bij mensen die menen dat het lezen in een andere taal van ambitie en pretentie getuigt, ik kan dan alleen maar medelijden hebben dat je nooit het genot zal smaken van de cadans in teksten zoals deze..

Ritme is voor mij wel een belangrijke reden om het origineel te lezen, maar lang niet alle schrijvers hebben ritme. Met de ambitie is niks mis maar ik zie in mijn omgeving ook veel mensen heel stellig zijn in dat ze álles in het Engels lezen terwijl ik zeker weet dat hun beheersing van het Engels ruim minder is dan die van mij. Dan vraag ik me wel eens af of ze die keuze wel bewust maken in het licht van hoeveel ze missen.

quote:

Op zaterdag 10 november 2012 11:26 schreef Weltschmerz het volgende:

[..]

Ritme is voor mij wel een belangrijke reden om het origineel te lezen, maar lang niet alle schrijvers hebben ritme. Met de ambitie is niks mis maar ik zie in mijn omgeving ook veel mensen heel stellig zijn in dat ze álles in het Engels lezen terwijl ik zeker weet dat hun beheersing van het Engels ruim minder is dan die van mij. Dan vraag ik me wel eens af of ze die keuze wel bewust maken in het licht van hoeveel ze missen.

Wellicht moet jij gewoon niet zoveel met andere mensen bezig zijn.

quote:

Op zaterdag 10 november 2012 11:36 schreef tong80 het volgende:

[..]

Duits is zo mooi. Je houdt er niet van denk ik. Maar voetbalverslagen zijn heerlijk. Die uitdrukkingen en termen. Kunnen we in Nederland een umlaut aan zuigen.

Schwalbe!

Verder is een importboek veel goedkoper dan de vertaling (meestal)

Heel erg Duits is natuurlijk een Zweckentfremdungsverbot.

quote:

Op zaterdag 10 november 2012 11:28 schreef Pietverdriet het volgende:

[..]

Wellicht moet jij gewoon niet zoveel met andere mensen bezig zijn.

Het is dan toch min of meer een tip die je krijgt, 'lees in het Engels'. Die probeer ik dan op waarde te schatten. Nou lees ik ook vertalingen uit het Spaans, Italiaans, Tsjechisch, Russisch, Frans en Noors, ik heb dan ook niet zoveel problemen met vertalers.

Mijn beheersing van het Engels, Duits en Frans is zodanig dat ik daarbij wel de keuze heb maar die keuze maak ik aan de hand van wat het origineel toevoegt en wat je verliest door je eigen beperkingen. Bij het Frans valt die keuze dan heel vaak uit in het voordeel van de vertaling, bij Duits en Engels hangt het ervan af. Als iemand mij dan een boek aanraadt en ik vraag of ik hem het beste in het Engels of vertaald kan lezen en diegene zegt dan dat hij alles in het Engels leest dan vind ik dat geen argument om dát boek in het Engels te lezen.

Het is volgens mij ook vaak een kwestie van eer en ego, met een element van opschepperij. Ik geef bijvoorbeeld wel eens aan dat ik een boek in het Engels best lastig lezen vond, maar dan krijg je vaak als reactie dat het diegene helemaal niks uitmaakt en dat die net zo makkelijk Engels leest. Van iemand die niet heel erg veel in het Engels leest of jaren in een Engels taalgebied heeft verbleven is dat gewoon niet zo heel erg geloofwaardig. Die vindt het dan kennelijk niet zo erg om regelmatig niet helemaal te begrijpen wat er staat maar gaat het om het kunnen volgen van het verhaal. Maar dát vind ik dan weer eerder een argument om de vertaling te lezen.

quote:

Op zaterdag 10 november 2012 09:33 schreef Pietverdriet het volgende:
Heb The plot against America van hem gelezen, niet onaardig, maar ook niet geweldig.

Ik ergerde me dood aan die alinealange zinnen.

quote:

Op zaterdag 10 november 2012 11:47 schreef Copycat het volgende:

[..]

Ik ergerde me dood aan die alinealange zinnen.

Dus hij had er al eerder een punt achter moeten zetten?

quote:

Op zaterdag 10 november 2012 11:46 schreef Weltschmerz het volgende:

[..]

Het is dan toch min of meer een tip die je krijgt, 'lees in het Engels'. Die probeer ik dan op waarde te schatten. Nou lees ik ook vertalingen uit het Spaans, Italiaans, Tsjechisch, Russisch, Frans en Noors, ik heb dan ook niet zoveel problemen met vertalers.

Mijn beheersing van het Engels, Duits en Frans is zodanig dat ik daarbij wel de keuze heb maar die keuze maak ik aan de hand van wat het origineel toevoegt en wat je verliest door je eigen beperkingen. Bij het Frans valt die keuze dan heel vaak uit in het voordeel van de vertaling, bij Duits en Engels hangt het ervan af. Als iemand mij dan een boek aanraadt en ik vraag of ik hem het beste in het Engels of vertaald kan lezen en diegene zegt dan dat hij alles in het Engels leest dan vind ik dat geen argument om dát boek in het Engels te lezen.

Het is volgens mij ook vaak een kwestie van eer en ego, met een element van opschepperij. Ik geef bijvoorbeeld wel eens aan dat ik een boek in het Engels best lastig lezen vond, maar dan krijg je vaak als reactie dat het diegene helemaal niks uitmaakt en dat die net zo makkelijk Engels leest. Van iemand die niet heel erg veel in het Engels leest of jaren in een Engels taalgebied heeft verbleven is dat gewoon niet zo heel erg geloofwaardig. Die vindt het dan kennelijk niet zo erg om regelmatig niet helemaal te begrijpen wat er staat maar gaat het om het kunnen volgen van het verhaal. Maar dát vind ik dan weer eerder een argument om de vertaling te lezen.

Kijk hem eens, ons zwavelzuurmanderijntje

quote:

Op zaterdag 10 november 2012 12:10 schreef Pietverdriet het volgende:

[..]

Kijk hem eens, ons zwavelzuurmanderijntje

Heb ik per ongeluk een gevoelige snaar geraakt? Ik gok dat het met het woord 'pretentie' was.

quote:

Op zaterdag 10 november 2012 11:15 schreef Pietverdriet het volgende:

[..]

Tja, zo heb ik ook zo mijn gedachten bij mensen die menen dat het lezen in een andere taal van ambitie en pretentie getuigt, ik kan dan alleen maar medelijden hebben dat je nooit het genot zal smaken van de cadans in teksten zoals deze..


.....A screaming comes across the sky. It has happened before, but there is nothing to compare it to now.
.....It is too late. The Evacuation still proceeds, but it's all theatre. There are no lights inside the cars. No lights anywhere. Above him lift girders old as an iron queen, and glass somewhere far above that would let the light of day through. But it's night. He's afraid of the way the glass will fall--soon--it will be a spectacle: the fall of a crystal palace. But coming down in total blackout, without one glint of light only great invisible crashing.
.....Inside the carriage, which is built on several levels, he sits in velveteen darkness, with nothing to smoke, feeling metal nearer and farther rub and connect, steam escaping in puffs, a vibration in the carriage's frame, a poising, an uneasiness, all the others pressed in around, feeble ones, second sheep, all out of luck and time: drunks, old veterans still in shock from ordnance 20 years obsolete, hustlers in city clothes, derelicts, exhausted women with more children than it seems could belong to anyone, stacked about among the rest of the things to be carried out to salvation. Only the nearer aces are visible at all, and at that only as half-silvered images in a view finder, green-stained VIP faces remembered behind bulletproof windows speeding through the city. . . .
.....They have begun to move. They pass in line, out of the main station, out of downtown, and begin pushing into older and more desolate parts of the city. Is this the way out? Faces turn to the windows, but no one dares ask, not out loud. Rain comes down. No, this is not a disentanglement from, but a progressive knotting into--they go in under archways, secret entrances of rotted concrete that only looked like loops of an underpass . . . certain trestles of blackened wood have moved slowly by overhead, and the smells begun of coal from days far to the past, smells of naptha winters, of Sundays when no traffic came through, of the coral-like and mysteriously vital growth, around the blind curves and out the lonely spurs, a sour smell of rolling-stock absence, of maturing rust, developing through those emptying days brilliant and deep, especially at dawn, with blue shadows to seal its passage, to try to bring events to Absolute Zero . . . and it is poorer the deeper they go . . . ruminous secret cities of poor, places whose names he has never heard . . . the walls break down, the roofs get fewer and so do the chances for light. The road, which ought to be opening out into a broader highway, instead has been getting narrower, more broken, cornering tighter and tighter until all at once, much too soon, they are under the final arch: brakes grab and spring terribly. It is a judgment from which there is no appeal.
.....The caravan has halted. It is the end of the line. All the evacuess are ordered out. They move slowly, but without resistance. Those marshaling them wear cockades the color of lead, and do not speak. It is some vast, very old and dark hotel, an iron extension of the track and switchery by which they have come here. . . . Globular lights, painted a dark green, hang from under the fancy iron eaves, unlit for centuries . . . the crowd moves without murmurs or coughing down corridors straight and functional as warehouse aisles . . . velvet black surfaces all this time just reopened to accommodate the rush of souls, of cold plaster where all the rats have died, only their ghosts, still as cave-painting, fixed stubborn and luminous in the walls . . . the evacuess are takin in lots, by elevator--a moving wood scaffold open on all sides, hoisted by old tarry ropes and cast-iron pulleys whose spokes are shaped like Ss. At each brown floor, passengers move on and off . . . thousands of these hushed rooms without light. . . .
.....Some wait alone, some share their invisible rooms with others. Invisible, yes, what do the furnishings matter, at this stage of things? Underfoot crunches the oldest of city dirt, last crystallizations of all the city had denied, threatened, lied to its children. Each has been hearing a voice, one he thought was talking only to him, say, "You didn't really believe you'd be saved. Come, we all know who we are by now. No one was ever going to take the trouble to save you, old fellow. . . ."
.....There is no way out. Lie and wait, lie still and be quiet. Screaming holds across the sky. When it comes, will it come in darkness, or will it bring its own light? Will the light come before or after? [Gravity's Rainbow, V3-4]

Veel plezier met je vertaling.

Gravity's Rainbow! Weken na het lezen nog steeds diep, maar dan ook écht diep onder de indruk!

quote:

Op zaterdag 10 november 2012 12:12 schreef Weltschmerz het volgende:

[..]

Heb ik per ongeluk een gevoelige snaar geraakt? Ik gok dat het met het woord 'pretentie' was.

Neuh, je bezig zijn met en invullen voor andere mensen, als een volks wijf uit een pauperwijk.

quote:

Op zaterdag 10 november 2012 13:38 schreef Pietverdriet het volgende:

[..]

Neuh, je bezig zijn met en invullen voor andere mensen, als een volks wijf uit een pauperwijk.

Ik sprak zeer in het algemeen maar nu je je zo aangevallen voelt vermoed ik dat ik het best op jou had mogen betrekken.

Edit

[ Bericht 99% gewijzigd door Pietverdriet op 10-11-2012 15:58:43 ]

Sorry tong

Ik vind 'bescheuert' (vast verkeerd geschreven, ik ben maar een kaaskop met duitse voorouders) zo'n leuk woord!

quote:

Op zaterdag 10 november 2012 22:07 schreef tong80 het volgende:

[..]



Wat dacht je van Falrückziër ?

Fallrückzieher

Viererkette

"Genialer Gedanke. Gerade Gewürzgurke gegessen"

Macht kein Flauß aus, Zungilein.

Na Portnoy's Complaint had Roth eigenlijk al moeten stoppen. Absoluut het hoogtepunt wat ik ooit van hem gelezen heb.

quote:

Op zondag 11 november 2012 00:15 schreef trabant het volgende:
Macht kein Flauß aus, Zungilein.

Kauß baußen!
Hochdeutsch!

quote:

Op zondag 11 november 2012 00:41 schreef tong80 het volgende:
Schuss

Dat drinken we in Limburg.

deception is leuk, alleen maar gesprekken tussen quotes, verder niets maar leest toch prima. Iemand die gelezen?

en everyman, waar de schrijver een deens model in de kont neukt ook onderhoudend

als je philip roth leuk vindt kun je saul bellow ook waarderen gok ik hoewel nog iets meer joodse dingetjes wellicht

weltschmerz: keuze om in engels te lezen kan naast direct vergroot leesgenot ook gebaseerd zijn op toekomstig vergroot leesgenot. Je engels wordt er immers spelenderwijs beter van

quote:

Op zondag 11 november 2012 23:57 schreef prinsrob het volgende:

als je philip roth leuk vindt kun je saul bellow ook waarderen gok ik hoewel nog iets meer joodse dingetjes wellicht

He, bah. Nee dan sla ik het wel over.

/Jerzy Kosinsky

[ Bericht 0% gewijzigd door golfer op 12-11-2012 00:14:48 (typo) ]

Indignation gelezen. Begon veelbelovend, maar er zat een twist in die ik niet zo vond.

quote:

Op zondag 11 november 2012 23:57 schreef prinsrob het volgende:
weltschmerz: keuze om in engels te lezen kan naast direct vergroot leesgenot ook gebaseerd zijn op toekomstig vergroot leesgenot. Je engels wordt er immers spelenderwijs beter van

Ik zeg ook helemaal niet dat je beter de vertaling kunt lezen. Je mist alleen ook wat door gebrekkige beheersing van het Engels en niet alleen door een vertaling. Als je leest om je Engels te verbeteren dan betreft dat de ambitie waar ik het al over had.

Maar als het niet je moederstaal is en Engels niet de taal is die je al jaren het meest gebruikt dan ben je jezelf voor de gek aan het houden als je denkt dat je niks mist van de inhoud van het boek. Wat en hoeveel je mist verschilt per boek en per lezer en het is maar wat je belangrijk vindt om wel mee te krijgen.

quote:

Op zondag 11 november 2012 01:23 schreef golfer het volgende:
Portnoy's Complaint

+ Zuckerman Unbound, wel lang geleden dat ik die gelezen heb