Er bestaan in de geschiedschrijving genoeg debatten over de Holocaust, en meer nog over de toedracht voor deze genocide en wie ervoor verantwoordelijk was.Globaal zijn in de historiografie m.b.t. de Holocaust twee kampen te onderscheiden: de intentionalisten en de functionalisten.
De intentionalisten beweren op basis van Hitlers uitspraken in Mein Kampf, in privé kring en in toespraken (bijvoorbeeld in Januari 1939 toen hij zei dat een nieuwe oorlog het einde van het Jodendom zou zijn) dat Hitler en de nazi's altijd al van plan waren zich op genocidale wijze van het 'Joodse Probleem' wilden verlossen.
De functionalisten beweren dat de Holocaust voortkomt uit de aard van het regime. Hitlers onderlingen hadden overlappende competenties waardoor ze vaak in de clinch lagen met elkaar. Daarbij kwam dat Hitler weinig interesse had het in het daadwerkelijke dagelijks bestuur en over het algemeen enkel via uitspraken in privé of openbaar zijn wensen kenbaar maakte. Zijn voorkeur voor radicale oplossingen kennende, probeerden zijn onderlingen hem te pleasen met radicale oplossingen. Deze interne dynamiek van radicalisering (a.h.w. een positieve feedback) noemt historicus Ian Kershaw 'de Führer tegemoet werken'. Zodoende escaleerde de jodenpolitiek. Hun argument wordt nog ondersteunt door het feit dat voor WO II geïndustrialiseerde massamoord een ondenkbaar concept was.
Wat is jullie standpunt hierin?
Mijn standpunt is eerder functionalistisch, wat ik zal illustreren aan de hand van het verloop van de Nazi jodenpolitiek:
Het jodenbeleid was in het begin relatief gematigd: zo werden joden via de Ariërparagraaf ontheven als ambtenaren en werden een tijd lang in 1933 joodse bedrijven geboycot, totdat dit ten einde kwam onder internationale druk. Vervolgens waren er de Neurembergse rassenwetten van 1935 die de term 'jood' definieerden en die huwelijken tussen Ariërs en niet-Ariërs verboden. Emigratie van joden werd aangemoedigd. Hier is dus nog geen enkel teken dat het op genocide afgaat.
Tot 1938 blijft het ook vrij rustig en zijn de anti-joodse maatregelen vrijheidsbeperkend van aard en niet gewelddadig of genocidaal. Dat verandert met de Kristallnacht van 10 november 1938 waarbij overal in het land synagoges, joodse bedrijven en woningen van joden worden vernield met als gevolg een officieel dodental van 91 (zal waarschijnlijk hoger zijn) en het naar concentratiekampen sturen van 30.000 joden (dit als reactie op de moord van een Duitse diplomaat in Parijs door een jood).
Deze pogrom was echter eerder geïmproviseerd dan systematisch uitgevoerd. Het komt op organisatorisch vlak en qua doelstellingen niet eens in de buurt van de Holocaust. Daarnaast is het zo dat anti-Semitisme al voorgekomen was elders: in Frankrijk was er een tijdelijke opleving tijdens de Dreyfus affaire; in Rusland waren ten tijde van de Tsaren en de Russische burgeroorlog (dus nog geen 20 jaar eerder) pogroms schering in inslag; in de Sovjet-Unie was er vervolgens anti-Semitische wetgeving (bijvoorbeeld wetgeving die onderwijs in het Hebreeuws verbood omdat het een 'reactionaire' taal zou zijn). Wat er in Duitsland in 1938 gebeurt is dus nog altijd niet uniek te noemen, afgezien van de discriminatie op basis van ras ipv geloof.
Dan begint WO II en gaat Hitler de joden in zijn land en de bezette gebieden zien als een vijfde kolonne. De restricties op de joodse bewegingsvrijheid worden strenger en worden uitgebreid naar de bezette landen. De deportatie van joden in het Rijksgebied (dus niet van joden in West-Europa) naar Polen begon; dat land werd zodoende geleidelijk een joods reservaat en meer in het algemeen een vergaarbak van 'ongewenste raciale elementen'. Enige zorg om het welzijn van de joden was er niet en doden waren er genoeg, maar het Nazi beleid koerste nog steeds niet onherroepelijk af op genocide. De plannen voor een territoriale oplossing (lees: deportatie) hadden de voorkeur, wat te zien valt aan het Madagaskar Plan dat enige tijd populair was.
Ondertussen verkregen Himmler en zijn SS de controle over het jodenbeleid van het Nazi regime en kwam de deportatie van elders in Europa goed op gang (vanaf +- 1940-'41 toen duidelijk werd dat met de oorlog lang zou duren en deportatie naar overzeese locaties niet mogelijk was). Er deed zich het probleem voor van overbevolking in het Generaal-Gouvernement (dat deel van Polen dat niet direct was geïntegreerd in het Rijk) en Himmler wilde daarnaast het joodse arbeidspotentieel exploiteren.
Nu neemt het jodenbeleid genocidale trekken aan aangezien Himmler een beleid van 'vernietiging door arbeid' invoert (m.a.w. de joden zich dood laten werken). Het centrale idee is echter nog steeds om de joden in Polen te dumpen en ze daar af te snijden van de rest van de wereld en eventueel om ze als gijzelaars in te zetten (dit laatste vanuit de gedachte dat een internationale joodse samenzwering achter zowel het Anglo-Amerikaans kapitalisme en het Sovjet bolsjewisme zat en dat deze samenzweerde tegen Duitsland). De gettos worden geboren.
Dan begint op 22 juni 1941 Operatie Barbarossa, de inval in de Sovjet-Unie waarbij de Wehrmacht in 6 maanden op spectaculaire wijze duizenden kilometers oprukt van Warschau tot aan de poorten van Moskou en Leningrad.
In West-Europa voelde de Duitse leiding zich nog in zekere mate gedwongen zich enigszins beschaafd te gedragen aangezien Nederlanders, Noren, Denen, Vlamingen enz. toch mede Germanen waren. In de USSR gold dit geheel niet aangezien de bewoners toch maar Untermenschen waren en dus gaven de SS maar ook de Wehrmacht (die dus geen schone handen had zoals men weleens wilt beweren om de SS alle schuld in de schoenen te schuiven) zich over aan orgieën van geweld, 'ambachtelijke executies' zoals Himmler het formuleerde. Deze kwamen er op neer dat massaal burgers werden doodgeschoten, met als bekendst voorbeeld Babi Yar: in dit ravijn werden de joden van Kiev verzameld en doodgeschoten met 33.771 slachtoffers als gevolg.
Deze 'ambachtelijke executies', om bij Himmlers eufemistische terminologie te blijven, vraten echter aan de psychische gesteldheid van zijn manschappen (kinderen doden is niet niks, ook al zijn het joden). Dit viel samen met iets anders: de Aktion T-4 , de campagne bedoeld voor de vernietiging van Lebensunwertes lebens (dus van gehandicapten) dmv gaswagens, werd onder druk van protest stopgezet (officieel althans). Het gebruik van wagens met achterop een gaskamer gemonteerd, een 'schone' manier van vermoorden, ving voor het eerst aan in Chelmno aan vanaf december 1941.
Het was mogelijk geworden de joden op industriële wijze te vernietigen. Vanaf oktober 1941 begon dan ook de Operatie Reinhardt na een mondeling bevel van Himmler om in Belzec een vernietingskamp te bouwen (dat in maart 1942 in werking trad). Tegen midden 1942 functioneerden naast Belzec ook de vernietigingskampen Chelmno, Sobibor en Treblinka. De Holocaust was nu een feit.
Maar wat leren we uit de geschiedenis van het anti-joden beleid van Nazi Duitsland? Ten eerste zien we dat, hoewel er roekeloos werd omgesprongen met de levens van joden, er tot en met 1940 geen sprake is van en zelfs niemand denkt aan geïndustrialiseerde massamoord. Himmler verwijst deze optie in 1940 in een memo gericht aan Hitler nog naar de prullenbak, slechts twee jaar voordat hij de een vernietigingsprogramma van een Europese schaal opstelde.
Ten tweede leren we nog iets anders: Hitler fungeerde eerder als katalysator. Himmler nam nagenoeg alle beslissingen en deze werden mondeling met terugwerkende kracht door Hitler goedgekeurd (hij heeft dus wel de eindverantwoordelijkheid, maar voert het beleid zelf niet uit). Volgens Himmlers biograaf Longerich wist Hitler waarschijnlijk de namen en ligging van de zes vernietigingskampen (Chelmno, Belzec, Sobibor, Treblinka, Auschwitz, Majdanek) niet eens en had hij waarschijnlijk slechts een vage notie van wat er nu werkelijk aan de hand was (wat hem niet van zijn eindverantwoordelijkheid ontslaat).
Hieruit valt te concluderen dat de Holocaust allesbehalve onvermijdelijk was. Deze weg was in 1933 en zelfs in 1940 nog niet ingeslagen en had vermeden kunnen worden als bijvoorbeeld de oorlog in 1940-'41 over was geweest.
[ Bericht 0% gewijzigd door Marx1990 op 23-10-2012 17:55:33 ]