Ik heb toch wel wat kanttekeningen bij de opmerkingen van Svetan. Van iemand die behoorlijk is opgeleid en al lang in Duitsland woont, verbaast het me om te horen dat Der Spiegel een sensatieblaadje zou zijn dat door geen weldenkend mens serieus wordt genomen. Der Spiegel staat juist bekend om zijn gedegen reportages, de hoge mate van inhoudelijke deskundigheid van de redactie en het voorbeeldige journalistieke niveau. Als je een vergelijking wilt maken met Amerikaanse bladen, zou je denken aan bijvoorbeeld The Economist of Newsweek. Bij het centraal schriftelijk Duits voor VWO zitten vrijwel altijd teksten uit Der Spiegel - en je mag er echt vanuit gaan dat het CITO geen riooljournalistiek opneemt in zijn examens. NRC Handelsblad en Der Spiegel wisselen vaak stukken uit. Het handelsmerk van der Spiegel is de gedegen onderzoeksjournalistiek.
Het voormalig Oostblok ken ik goed. De jaren zestig stonden in het teken van de Koude Oorlog. Het is uitgesloten dat je als backpacker gewoon maar zo even bij mensen thuis zou kunnen gaan logeren. Je kwam niet eens de grens over met zo'n plan (en reken maar dat je aan de grens wel even moest aantonen wat je daar ging doen - sterker, dat moest al voor de grens bij het aanvragen van een visum, want dat had je ook nodig). Buitenlandse gasten zonder goedkeuring van de staat zouden voor de gastheer meteen resulteren in ondervraging door de politie hoe ze aan dit soort contacten komen, wat je daar hebt gedaan, wat de gastheer aan jou heeft verteld, etc. In sommige landen was het regime strenger dan in anderen, dat is zeker zo. Joegoslavie was opener dan bijvoorbeeld Tsjechoslowakije, om over landen als Roemenie of Albanie maar te zwijgen. In dat soort landen betekende contacten met iemand uit het westen vaak jarenlange gevangenisstraf.
Die jeugdbrigades dienden om het beleid te verkopen. Je logeerde dan bij betrouwbare communisten (vaak mensen uit de regering) en je kreeg een uitgekiend programma voorgeschoteld, waarin je precies kreeg te zien wat er aan de buitenwereld moest worden verkocht. Dat "helpen met rondreizen" had geen ander doel dan te bepalen wat je wel en niet zag. Het is uitgesloten dat je zelf op je eentje een beetje daar mocht rondtrekken.En de bevolking zelf mocht natuurlijk echt niet op reis naar het westen.
Ik ken zelf tientallen mensen uit voormalig Tsjechoslowakije, Roemenie en Oostduitsland wiens bestaan is verpest tussen de jaren 50 en de val van het communisme. Smerig, gevaarlijk, nauwelijks betaald werk wisselden ze af met periodes in de gevangenis. Hun kinderen mochten niet studeren, ze moesten in krotten wonen en ze werden op allerlei manieren verdacht gemaakt tegenover buren, familie en collega's. Gewoon omdat ze anders dachten, of gelovig waren en daarvoor uitkwamen.
Dat Svetan het gezellig deelnemen aan socialistische jeugdbrigades een voorbeeld noemt van zelfontwikkeling en ondernemingszin, toont alleen maar aan dat hij ook nu nog niet doorheeft hoe de vork indertijd in de steel zat.