Cultuur & Historie in het Nieuws (Deel 6).

30-05-2011

Hoogtechnologisch onderzoek naar schilderijen Jeroen Bosch


'De kruisdraging' dat in het Gentse Museum voor Schone Kunsten hangt, wordt toegeschreven aan Jeroen Bosch (1450 - 1516)

Door een donatie van een half miljoen euro is de financiering van een ambitieus en hoogtechnologisch onderzoek naar de schilderijen van Jeroen Bosch rond.

Het Nederlandse Gieskes-Strijbis Fonds, dat goede doelen ondersteunt uit de opbrengst van belegd vermogen, heeft besloten het project te steunen, werd maandag bekend.

Het project is bijzonder omdat niet eerder gecoördineerd internationaal wetenschappelijk onderzoek van deze omvang is uitgevoerd naar de schilderijen van Jeroen Bosch (circa 1450-1516). Het onderzoek wordt gedaan door de Radboud Universiteit in Nijmegen, het Noordbrabants Museum en het Jeroen Bosch Art Center in Den Bosch en kost in totaal 2,6 miljoen euro.

Het hele oeuvre wordt met infraroodcamera's gefotografeerd en letterlijk onder de microscoop gelegd. Voorbereidende tekeningen onder de verflagen worden blootgelegd zodat er beter inzicht ontstaat in de artistieke keuzes tijdens het maakproces. De onderzoekers hopen bijvoorbeeld te kunnen zeggen in hoeverre de schilderijen aan de meester zijn toe te schrijven en welke van zijn ateliergezellen hebben bijgedragen.

Het werk van Jeroen Bosch hangt in musea over de hele wereld, zoals in Madrid, Wenen en Venetië. De onderzoekers begonnen vorig jaar in Gent en zijn ook in het Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam geweest.

De resultaten van het onderzoek worden gepubliceerd in 2016 als Den Bosch de vijfhonderdste sterfdag van Jeroen Bosch herdenkt met onder meer een overzichtstentoonstelling. (anp/mvdb)

(HLN)

31-05-2011

'Tunnel van oude Mexicaanse beschaving ontdekt'

AMSTERDAM - Onderzoekers zijn in de ruïnes van de stad Teotihuacan in Mexico gestuit op een tunnel waarin mogelijk graven zijn te vinden van de heersers van een mysterieuze beschaving.

De tunnel bevindt zich onder de tempel van Quetzalcoatl, een slangengod die waarschijnlijk werd vereerd door het mysterieuze volk dat de stad Teotihuacan van ongeveer 150 voor Christus tot het jaar 700 bewoonde.



De ruimte is ongeveer 120 meter lang en ligt ruim 10 meter onder de grond. Vermoedelijk werd de tunnel 1800 jaar geleden voor het laatst gebruikt, zo meldt nieuwssite Physorg.com.

Radarbeelden

Onderzoekers van de Nationale Universiteit in Mexico kwamen de ondergrondse gang onder de tempel op het spoor door radarbeelden te maken van de grond waarop het gebouw staat.

Symbolen in de tunnel wijzen er volgens de wetenschappers op dat de ruimte een voorstelling was van de onderwereld. Ze vermoeden dan ook dat er graven zijn te vinden in de gang.

“Aan het einde van de gang bevinden zich enkele kamers die de overblijfselen zouden kunnen bevatten van de heersers van de mysterieuze oude beschaving in Teotihuacan”, verklaart hoofdonderzoekers Gomez Chavez.

Wereldstad

Teotihuacan was ooit de grootste stad in Meso-Amerika en is vooral bekend vanwege de indrukwekkende bouwwerken die er zijn te vinden, zoals de zonnepiramide en de maanpiramide. Tussen het jaar 300 en 600 woonden er waarschijnlijk meer dan 200.000 mensen in de stad.

© NU.nl/Dennis Rijnvis

(nu.nl)

01-06-2011

Archeologen starten opgraving Domplein

UTRECHT - Midden op het Domplein in Utrecht beginnen archeologen woensdag aan een proefopgraving, zo liet de gemeente weten. Die moet leiden tot een ondergronds publiekscentrum: Schatkamer Domplein II.


© NU.nl/Paul Groeneveld

De archeologen onderzoeken of de resten onder het plein van onder meer het schip van de gotische Dom, duurzaam behouden kunnen blijven.

Het Domplein is een archeologisch rijksmonument en de tweede Schatkamer komt er pas, als zeker is dat de archeologie daarvan zo min mogelijk schade ondervindt.

Het centrum verrijst op de plek waar een tornado in 1674 het schip van de gotische Dom wegvaagde. ''Er liggen pilaarfundamenten van vijf meter hoog en ook resten van zijn voorganger, de romaanse Dom'', aldus Paul Baltus van Stichting Domplein 2013.

Staat

''Er zijn zelfs nog sporen van de Romeinse tijd te zien.'' In 1949 werden al opgravingen gedaan. ''We weten dus waar het om gaat, maar niet in welke staat de resten zich bevinden.''

Het nieuwe publiekscentrum komt te liggen naast de eerste Schatkamer. Die ging vorig jaar open in bestaande middeleeuwse kelders onder de straatstenen van het Domplein. Het centrum herbergt de grootste en best bewaarde Romeinse castellummuur van Nederland. ''Maar de tweede Schatkamer wordt de apotheose'', aldus Baltus. ''Met deze heropgraving kunnen we het publiek meenemen van de middeleeuwen naar nu.''

De opgraving duurt tot begin september. Begin 2013 moet het nieuwe centrum opengaan.

© ANP

(nu.nl)

quote:

Op donderdag 2 juni 2011 19:09 schreef Bluesdude het volgende:

[..]

http://www.nps.nl/page/detail/786570

06-06-2011

Nota's Engelse les Napoleon geveild voor 90.000 euro


© afp

Om de eindeloze dagen in ballingschap op het eiland Sint-Helena nuttig door te brengen, besloot de verslagen Franse keizer Napoleon Bonaparte de taal van de vijand te leren. De nota's die hij daarbij nam, zijn nu onder de hamer gegaan voor meer dan 90.000 euro. "Comment se portoient-ils. How do they do?", luidt een van de opmerkelijke krabbels.


© afp

Drie loten, van kleine tekeningen tot handgeschreven lijntjes Engels en Frans, gingen bij veilinghuis Osenat in Fontainebleau de deur uit voor 93.125 euro in totaal. De koper is het Parijse museum van Letteren en Manuscripten. Daar zullen ze vanaf 21 juni te bezichtigen zijn.

Na de nederlaag in Waterloo in 1815 werd Napoleon verbannen naar Sint-Helena, een eilandje in het midden van de Atlantische Oceaan. Aan bood van het Engelse schip richting zijn definitieve bestemming besloot Napoleon de taal van de vijand te leren. Een van zijn getrouwen, de graaf Las Cases, gaf tijdens een tussenstop in Madera Napoleons eerste les Engels.

Naast "Comment se portoient-ils. How do they do?", zijn er nog andere taalkundige parels zoals "Qu'es qui étoit arrivé. What was it arrived", "Combien étoint-ils. How many were they?" en "To run. Courir".

Napoleon stierf in 1821 op 51-jarige leeftijd in Sint-Helena. (belga/jv)


© afp


© afp

(HLN)

09-06-2011

'Begrafenis Toetanchamon was haastklus'

Toetanchamon is waarschijnlijk zeer plotseling gestorven en haastig begraven.


Foto: Thinkstock

Dat blijkt uit microbiologisch onderzoek in de graftombe van de Egyptische farao.

Onderzoekers van de Universiteit van Harvard hebben een bijproduct van oude schimmels aangetroffen in bruine vlekken op de muren van de grafkamer van Toetanchamon.

Uit oude foto’s blijkt dat de vlekken al aanwezig zijn sinds de opening van de graftombe in 1922.

Volgens hoofdonderzoeker Ralph Mitchell suggereren de aangetroffen schimmelresten en de oude foto’s dat het gaat om een schimmel die vlak na de sluiting van de grafkamer kon ontstaan, omdat de verf op de muren nog niet droog was.

Haastklus

De aard van de schimmels wijst er op dat de begrafenis van de farao een haastklus was, zo meldt nieuwssite ScienceDaily.com.

“Koning Toetanchamon stierf jong en we denken dat de graftombe snel in orde moest worden gemaakt”, verklaart Mitchell. We vermoeden dat de verf op de muren nog niet droog was toen de grafkamer werd gesloten.”

Voedsel

Het vocht op de muren leidde volgens de wetenschappers tot een goed klimaat voor schimmels, vooral door de combinatie met de de wierook, het lichaam van de farao en het voedsel dat bij het graf was opgesteld.

De hypothese over de haastige voltooiing van de grafkamer sluit goed aan bij de theorieën over de vroege dood van Toetanchamon. Over het algemeen wordt aangenomen dat hij zeer plotseling omkwam door een ongeval of ziekte.

Toeristen

De nieuwe onderzoeksresultaten zijn overigens gunstig voor toeristen. Sommige wetenschappers waren bang dat de bruine vlekken in de grafkamer van Toetanchamon werden veroorzaakt door de lichaamswarmte van de vele bezoekers die de mummie dagelijks bezichtigen.

Volgens Mitchell is deze vrees onterecht, omdat de vlekken sinds 1922 niet groter zijn geworden.

(nu.nl)

08-06-2011

Al ver voor Luther las iedereen de Bijbel

Het populaire beeld dat de Kerk in de middeleeuwen de verspreiding en vertaling van de bijbel in de volkstaal verbood klopt niet. Met name in stedelijke gebieden circuleerden volksbijbels binnen alle lagen van de bevolking. Zelfs schoenlappers en kleermakers hadden vaak een Bijbel in hun eigen taal thuis staan.

Dit blijkt uit de eerste resultaten van een grootschalig onderzoek op Europees niveau naar de cultuur van het Bijbellezen en interpreteren, van voor de Reformatie. Het onderzoek is uitgevoerd door de Rijksuniversiteit Groningen. Volgens Dr. Sabrina Corbellini, die het onderzoek leidt, zijn Bijbels in de volkstaal geen protestantse uitvinding, maar een verschijnsel dat juist de late middeleeuwen gekenmerkt heeft.

Het wijdverbreide beeld, dat het Woord van God alleen gelezen mocht worden door priesters en pastoors, en dat gewone kerkgangers het met onverstaanbaar Latijns geprevel moesten doen, was volgens Corbellini succesvolle propaganda van de Protestantse hervormingsbeweging. “Luther heeft deze mythe zelf in de wereld geholpen tijdens de vele ‘tafelgesprekken’ die bij hem thuis gehouden werden,” aldus Corbellini.


Laatste pagina uit de eerste gedrukte bijbel uit de Nederlanden. In de laatste zinnen staat te lezen dat de bijbel in het jaar 1477 in Delft gedrukt is, jaren voor Luthers Bijbelvertaling in het Duits. Afbeelding: © Bijbelsdigitaal, Nederlands Bijbelgenootschap

Voor het onderzoek ‘Holy writ and lay readers. A social history of vernacular Bible translations in the late middle ages’ zijn tientallen Heilige Boeken in de volkstaal en uit alle uithoeken van Europa nauwkeurig geanalyseerd. Alle bronnen zijn van voor het jaar 1525. De onderzoekers wilden niet alleen weten wat er vertaald werd en door wie, maar ook de vraag wie de lezers waren en hoe zij met de teksten omgingen staat centraal.

Tot nu toe dachten historici dat als gevolg van een algemeen verbod op het vertalen en verspreiden van de Heilige Schrift het bezit van Bijbels in de volkstaal in de middeleeuwen zeer beperkt was. Ze baseerden zich hierbij vooral op kerkelijke bronnen. Volgens de Groningse onderzoeksgroep geeft dit een onjuist beeld van de historische werkelijkheid.

Corbellini en haar collega’s hebben bewijzen gevonden dat Bijbels in andere talen dan het Latijn gedurende de late middeleeuwen wijdverspreid waren. Bijbels in de volkstaal waren niet alleen in het bezit van koningen en geleerden, maar ook van beroepsgroepen binnen de lagere burgerij. Schoenmakers, kleermakers en kooplieden bezaten volkstalige Bijbels. Bezitters en lezers kwamen regelmatig bijeen om de bijbel te lezen, te mediteren of de bijbel uit het hoofd te leren. Er bestond bovendien een levendige commerciële handel in het onderling verkopen en kopiëren van de handschriften.

In de middeleeuwen was dus geen enkele sprake van een totaal verbod op vertalen en verspreiden van de Bijbel. Het voorschrift dat de Bijbel enkel in het Latijn gelezen mocht worden ontstond pas op het concilie van Trente (1545-1563) toen de Reformatie in Europa al in volle gang was. Voor die tijd waren dit soort verboden lokale verschijnselen, met name in gebieden waar ketterse stromingen actief waren.


Handgeschreven Bijbel in de volkstaal van de Lage Landen. Afbeelding: © Universiteit Leiden, UB

In tegenstelling tot het overheersende beeld, werden Bijbels in Europa dus al in de volkstaal geproduceerd en verhandeld, lang voordat Maarten Luther in 1517 zijn beroemde 95 stellingen aan de deur van de kathedraal van Wittenberg spijkerde.

De verspreiding van volkstalige Bijbels verschilde echter wel sterk van regio tot regio. Het meest wijdverspreid waren de Bijbels in verstedelijkte gebieden zoals Noord-Italië, de Nederlanden, gebieden in Frankrijk en Zuidwest-Duitsland.

Het succes van de hervormingsbeweging van Maarten Luther zit er volgens Corbellini dan ook niet in dat hij als ‘bijbelbevrijder’ gezien werd. Het is eerder precies andersom: juist doordat zoveel ‘gewone’ mensen de Bijbel al in hun eigen taal lazen, kon Luther’s streven het christendom te hervormen succesvol zijn.

(Kennislink)

08-06-2011

'Vondst van mysterieuze scherven op Keros verklaard'

Britse wetenschappers hebben een mogelijke verklaring gevonden voor de vele duizenden scherven uit de bronstijd die zijn opgegraven op het Griekse eiland Keros.


Foto: ANP

Het eiland Keros was 4500 jaar geleden waarschijnlijk een soort bedevaartsoord waar een terugkerend ritueel werd gehouden. Bij deze ceremonie gooiden mensen uit de wijde omgeving beeldjes en andere bezittingen kapot.

Dat meldt de Britse krant The Guardian op basis van een nieuwe theorie van onderzoekers aan de Universiteit van Cambridge.

Opmerkelijk

“Dit is een erg opmerkelijke ontdekking”, verklaart professor Colin Renfrew, die het onderzoek leidde. “We geloven dat het breken van beelden en andere goederen deel uitmaakte van een ritueel in de bronstijd en dat Keros was gekozen als het heiligdom waar dit moest gebeuren.”

De eerste scherven van beelden en schalen werden in 1963 op Keros ontdekt tijdens een onderzoek waarbij Renfrew ook betrokken was. De archeologen vermoedden destijds dat ze waren gestuit op overblijfselen van vernielingen of plunderingen.

Maar nieuwe opgravingen in 1987 en 2006 onthulden meer plaatsen waar beelden en andere spullen uit de bronstijd kapot waren gegooid. Ook zijn er op het eiland resten ontdekt van een oud pension.

Pelgrimstocht

De wetenschappers gaan er daarom nu vanuit dat mensen in de bronstijd regelmatig een soort pelgrimstocht naar Keros maakten om oude religieuze beelden en schalen te vernielen die in onbruik waren geraakt.

“De beelden en schalen waren waarschijnlijk enkele tientallen jaren gebruikt en uit de mode geraakt”, aldus Renfrew.

Vermoedelijk werd het ritueel eens in de zoveel jaar gehouden, net als de Olympische Spelen. De pelgrimstochten naar het eiland hielden 400 tot 500 jaar aan. Rond het jaar 2000 voor Christus kwam er een einde aan het terugkerende evenement.

Vernieuwing

“Het ging waarschijnlijk om een soort ceremonie van vernieuwing”, verklaart Renfrew. “Oude beelden werden vernield en een nieuwe generatie iconen werd in gebruik genomen door een nieuwe generatie mensen.”

(nu.nl)

12-06-2011

Holland in het Holoceen

Sinds de laatste ijstijd heeft Nederland een flinke metamorfose ondergaan. De steppeplanten moesten wijken voor veenmoerassen, de elanden voor koeien en het land voor zee. Onlangs zijn deze mijlpalen in de recente Nederlandse geologische geschiedenis in atlasvorm verschenen.


Het groene deel geeft het landoppervlak van Europa weer aan het einde van de laatste ijstijd. Afbeelding: © Ko van Huissteden/FALW VU

Geografisch gezien is Nederland het buitenbeentje van Europa, op de grens tussen continent en zee. Dat is niet altijd zo geweest: zo’n 10.000 jaar geleden kon je nog gewoon wandelen over de Noordzeebodem. En 8000 jaar geleden was Groot-Brittannië de westkust van het Europese vasteland.

De oorzaak? Dat was de postglaciale opheffing. Tijdens het Weichselien, de laatste ijstijd, lag er zoveel ijs in het huidige Scandinavië, dat de aardkorst ter plaatse een paar honderd meter naar beneden werd gedrukt.

Als resultaat veerde het gebied ten zuiden van het ijs eenzelfde afstand de hoogte in. Zo hoog, dat de zeespiegel relatief daalde en de Noordzee droogviel. Die glaciale wip heeft gedurende het hele Holoceen invloed gehad op het Nederlandse landschap. Maar de tektoniek was niet de enige bepalende factor in dit huidige geologische tijdperk. Ook klimaat en menselijke invloed droegen hun steentje bij.

9000 voor Christus…
…was de ijstijd net enkele eeuwen afgelopen. De zeespiegel bevond zich nog enkele tientallen meters onder het huidige niveau. Het Nederlandse landschap bestond grotendeels uit dekzand; in het zuiden van het land stroomden de voorlopers van de Rijn en de Maas. Door de opwarming maakte het vlechtende riviersysteem (met wisselende waterafvoeren) langzaam plaats voor een meanderend systeem. In het noordoostelijke deel van het land waren de stuwwallen uit het Saalien duidelijk zichtbaar. De vegetatie was spaarzaam en bestond grotendeels uit steppeplanten als steenbreek.


9000 voor Christus. Afbeelding: © Peter Vos/TNO/Atlas van Nederland in het Holoceen

.Na 9000 voor Christus raakte het landschap begroeid met bossen.
De steentijd was in volle gang en door het landschap trokken groepjes jagers-verzamelaars, die al honden als ‘huisdier’ hadden; hun prooien bestonden uit rendieren, paarden, poolvossen en sneeuwhazen.

5500 voor Christus…
…waren zowel de zeespiegel als de grondwaterspiegel een flink eind gestegen (met zo’n 75 centimeter per eeuw). Rond 6500 voor Christus was het huidige Nederland aan zee komen te liggen en de kust bestond uit strandwallen en achterliggende getijdegebieden. De kleiafzettingen uit die periode duiden erop dat de getijdeverschillen redelijk beperkt waren – alleen als water ‘rustig’ genoeg is kunnen fijne kleideeltjes naar de bodem dwarrelen, anders blijven ze in het water opgelost.

De rivierdelta van de Rijn en Maas kwam oostelijker te liggen en in de kronkelige rivierlopen groeiden moerasbossen, die grotendeels bestonden uit elzen. Door het stijgen van de grondwaterspiegel ontstonden landinwaarts de eerste laagveengebieden; in Zuidoost-Groningen en Drenthe ontwikkelden zich op de slecht doorlaatbare keilemen ondergrond hoogveen.


5500 voor Christus. Afbeelding: © Peter Vos/TNO/Atlas van Nederland in het Holoceen

.De nog altijd rondtrekkende mensen leefden van de jacht op wilde zwijnen, edelherten, otters, bevers, oerrunderen en elanden. Ook plukten ze hazelnoten, bramen en waternoten. Lokaal begonnen ze dennen en berken af te branden om houtteer te maken, waarmee ze bijvoorbeeld vuurstenen pijlpunten op houten staken vast konden zetten.

2750 voor Christus…
…begon de kustlijn te veranderen. De zeespiegel steeg nog maar 20 tot 30 cm per eeuw, maar de aanvoer van zand en klei ging veel sneller. Niet langer meer was er sprake van een open, waddenachtig landschap. De strandwallen begonnen zich uit te bouwen tot een aaneengesloten kustlijn met lage duinen. In de afgesloten getijdebekkens ontstonden grote laagveengebieden. In het oosten voedde het hoogveenpakket zich met regenwater en werd daardoor voortdurend dikker.


2750 voor Christus. Afbeelding: © Peter Vos/TNO/Atlas van Nederland in het Holoceen

.De jagers-verzamelaars hadden plaatsgemaakt voor boerengemeenschappen. Die werden door het oprukkende veen steeds verder in oostelijke richting gedreven. Op de zandgronden vond akkerbouw en veeteelt plaats. Eikenbomen en linden werden gekapt voor de bouw van boerderijen en de aanleg van knuppelpaden.

100 na Christus…
…ontstonden er weer gaten in de aaneengesloten kustlijn, op de plek van Zeeland en Zuid-Holland; de oorzaak was een sedimenttekort voor de zuidelijke kust. In Midden-Nederland was in de voorafgaande twee millennia een groot merengebied ontstaan, midden in het veen, dat naar zee afwaterde via het Oerij. In de eerste eeuw van onze jaartelling ontstond er een doorbraak van deze centrale meren richting noorden, waardoor de voorloper van de Zuiderzee ontstond.


100 na Christus. Afbeelding: © Peter Vos/TNO/Atlas van Nederland in het Holoceen

.In Oost-Nederland was het veengebied gedeeltelijk overdekt met rivierklei geraakt: door toenemende boomkap in Duitsland voerde de Rijn steeds meer klei aan. In Nederland was het laatste oerbos inmiddels gekapt. Zo’n 1500 jaar eerder waren de eerste gehuchten ontstaan op hooggelegen plaatsen en in het Waddengebied hadden mensen terpen opgeworpen om zich te beschermen tegen stormvloeden. De Romeinen hadden kort voor het begin van de jaartelling hun intrede gedaan in Zuid-Nederland en de eerste officiële steden gesticht: Forum Hadriani (Voorburg) en Noviomagus (Nijmegen).

1500 na Christus…
…was de invloed van de mens al op grote schaal zichtbaar. Langs de kust en de rivieren werden dijken van natuurlijk materiaal aangelegd (die overigens niet konden voorkomen dat er toch enkele flinke overstromingen plaatsvonden). In Noord-Holland ontstonden enkele grote meren door veenafgravingen en ook werden de eerste polders aangelegd: bedijkte stukken land waarbinnen de waterhuishouding kon worden geregeld door een sluis. Rond 1400 waren de eerste windmolens al in gebruik genomen.


1500 na Christus. Afbeelding: © Peter Vos/TNO/Atlas van Nederland in het Holoceen

.In het binnenland ontstonden zandverstuivingen door grootschalige ontbossing, waardoor grote stukken landbouwgebied bedreigd werden. Desondanks ontwikkelde zich in Nederland de voorloper van ons huidige cultuurlandschap. Met het vertrek van grote wilde dieren als eland en beer verdween ook het laatste restje wilde natuur uit ons land; wat overbleef was een door mensen gemaakt en beheerd landschap.

Anno 2011…
…is de invloed van de mens nog beter zichtbaar. Tachtig jaar geleden kwam de Afsluitdijk erbij en waar eens de getijdebekkens lagen, ligt nu de Randstad. Nog altijd veert onze aardkorst iets omhoog, maar dat gaat met millimeters per eeuw – we merken er feitelijk niets meer van.

Geologisch stripverhaal in atlasvorm
Hoe breng je het verleden aanlokkelijk in beeld? Zo eenvoudig is dat niet: wat achter ons ligt, lijkt al gauw minder belangrijk. Nieuwsberichtjes zijn na een paar weken vaak al achterhaald en kleding van tien jaar geleden wordt tegenwoordig hopeloos ouderwets gevonden. Geologen staan dan ook voor een uitdaging: in hun geval is het verleden geen kwestie van weken, dagen of zelfs eeuwen; ze gaan duizenden tot miljoenen jaren terug in de tijd.

Hoe moeilijk het ook mag zijn om lang vervlogen tijden te laten herleven, belangrijk is het wel. Alleen door het vroegere landschap te kennen, kunnen we achterhalen waar we veilig kunnen bouwen of naar olie en gas kunnen boren, bijvoorbeeld. En juist dankzij voorbije klimaatschommelingen kunnen we accurate computermodellen maken over toekomstige opwarming van de aarde. Maar vaak blijft het bij wetenschappelijke reconstructies, oninteressant voor het brede publiek.

Geschiedkundigen hebben allang iets op het probleem gevonden: het maken van historische stripverhalen, tv-series en films. Zo verscheen in de jaren tachtig de populaire stripreeks Van nul tot nu en kroop Brad Pitt in Troy een aantal jaren geleden in de rol van Achilles. Maar waar een historisch personage met een tekstballonnetje of Hollywood-accent nog wel tot leven is te wekken en zelfs een dinosaurus het nog ver kan schoppen op het witte doek, gaat dat lastiger bij levenloze landschappen. Een zingende gletsjer op tv, een cartoon over het veenmoeras: niemand lijkt er op te zitten wachten.



De recent verschenen Atlas van Nederland in het Holoceen laat zien dat de geologische geschiedenis wel degelijk te visualiseren is, op een aantrekkelijke én wetenschappelijk verantwoorde manier. In elf atlaskaarten (van 9000 voor Christus tot 2000 na Christus) is te zien hoe het Nederlandse landschap zich heeft ontwikkeld sinds de laatste ijstijd. De kaarten zijn samengesteld op basis van tienduizenden boringen en vormen een goede leidraad voor een reis in vogelvlucht door het Hollandse Holoceen. De atlas is samengesteld onder verantwoordelijkheid van TNO, Deltares en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.

Bron
•Bazelmans, J. en Van der Meulen, M. (2011). Atlas van Nederland in het Holoceen. ISBN: 9789035136397, ¤ 24,95. Uitgeverij Bert Bakker.

(Kennislink)

15-06-2011

Gekrompen mensenhoofd blijkt echt

Israëlische wetenschappers zijn er voor het eerst in geslaagd om te bewijzen dat een oude trofee in de vorm van een gekrompen hoofd echt van een mens afkomstig is.


Gekrompen hoofd
klik hier voor fotoserie

Fotoserie Een DNA-test heeft uitgewezen dat een goed geconserveerd gekrompen hoofd uit het Eretz Israël Museum in Tel Aviv waarschijnlijk afkomstig is van een man uit Ecuador.

De ontdekking suggereert dat er een kern van waarheid zit in historische verhalen over stammen uit Zuid-Amerika die de hoofden van hun verslagen vijanden als trofeeën met zich meedroegen.

Dat meldt Discovery News op basis van onderzoek aan de de Koret School of Veterinary Medicine in Jeruzalem.

Huid

“De genen onthullen dat de voorouders van het slachtoffer afkomstig waren uit West Afrika", verklaart hoofdonderzoeker Gila Kahila Bar-Gal. "Maar zijn genetische profiel komt overeen met dat van moderne Ecuadoriaanse populaties met een Afrikaanse achtergrond.”

De wetenschappers voerden niet alleen een DNA-test uit om de menselijke oorsprong van het gekrompen hoofd te bepalen, maar onderzochten met speciale technieken ook de huid en het haar van het mensenhoofd.

De resultaten van het onderzoek zijn gepubliceerd in het wetenschappelijk tijdschrift Archaeological and Anthropological Sciences.

Koken

“Deze trofeeën zijn gemaakt van de hoofden van mensen die werden afgesneden op het slagveld”, aldus Kahila Bar-Gal.

“Tijdens speciale ceremonies werden de schedels gekrompen door ze te koken en te verhitten”, aldus de onderzoekster. “Op die manier werd geprobeerd om de geest van de overledene op te sluiten, zodat deze geen spirituele wraak zou kunnen nemen.”

Sinds de negentiende eeuw worden gekrompen mensenhoofden soms aangeboden door handelaars. Vaak gaat het echter om vervalsingen.

Leeftijd

De exacte leeftijd van het onderzochte gekrompen mensenhoofd is niet bekend. De onderzoekers schatten dat het hoofd werd geprepareerd tussen 1600 en 1889 na Christus. Rond die tijd werden de eerste Afrikanen als slaven naar Ecuador verscheept door de Spanjaarden.

Vermoedelijk vocht de man aan wie het hoofd toebehoorde ooit tegen de Jivaro-Indianen. Volgens veel legendes was het prepareren van hoofden een traditie van dit volk.

© NU.nl/Dennis Rijnvis

(nu.nl)

18-06-2011

Gewone man las Bijbel al in middeleeuwen



Al in de middeleeuwen had zowel de elite als de gewone man een bijbel in de eigen taal in huis. Dat blijkt uit onderzoek van de Rijksuniversiteit Groningen, meldt Trouw.

Het onderzoek stelt het bekende beeld bij dat arbeiders, zoals de timmerman en de kleermaker, pas sinds de Reformatie uit de Bijbel lezen.

Het gebruik van bijbelvertalingen is dus geen protestantse uitvinding, zoals de protestanten onder leiding van hervormer Maarten Luther hebben willen doen geloven. (anp/sam)

(HLN)

17-06-2011

Oud riool onthult dieet van doorsnee Romein

Britse archeologen hebben vlakbij Napels de overblijfselen van een riool opgegraven waarin veel aanwijzingen zijn te vinden over het dieet van Romeinse burgers.


Foto: ANP2

Het riool is ongeveer 86 meter lang en ligt onder de resten van oude woningen in het historische stadje Herculaneum.

Onderzoekers van de British School in Rome hebben bij de opgraving maarliefst 770 zakken met oude menselijke uitwerpselen gevonden, zo meldt nieuwssite Physorg.com.

Nog nooit eerder werd er zo veel organisch materiaal uit de Romeinse tijd opgegraven.

Etenswaren

In het riool zijn met name verteerde etenswaren gevonden. Zo troffen de wetenschappers resten van groente en fruit aan, maar ook overblijfselen van proteïnerijk voedsel dat we vandaag de dag niet meer eten, zoals zee-egels en slaapmuizen.

Verder bevatten de maaltijden van de Romeinen waarschijnlijk veel olijven, walnoten, eieren en vijgen.

Munten

De vondsten hebben vooral betrekking op de eetgewoontes van de doorsnee Romeinse burger. Daar was nog relatief weinig over bekend. Tot nu toe is er bij opgravingen vooral veel informatie gevonden over de eetgewoontes van welgestelde Romeinen.

Naast etensresten zijn er ook voorwerpen als ringen, munten en kralen in het riool gevonden.

Toeval

De afvoerkanalen van het riool werden bij toeval ontdekt. Het systeem is in feite niets meer dan een grote tank die onder de woningen was gebouwd. De ruim 150 bewoners dumpten hun afval en uitwerpselen waarschijnlijk in het riool via stortkokers.

Op dit moment hebben de wetenschappers overigens pas een klein deel van het materiaal uit het riool geanalyseerd. Ze moeten nog acht ton aan oude afvalsresten en menselijke uitwerpselen bestuderen.

© NU.nl/Dennis Rijnvis

(nu.nl)

20-06-2011

Helft van de Britten heeft Duits bloed



De Britten leven dan wel gescheiden van de rest van Europa op een eiland, de helft van onze overzeese buren heeft volgens wetenschappers Duits bloed door de aderen stromen. Daar zijn de Germaanse stamleden verantwoordelijk voor, die in het jaar 449 in Kent aan land gingen.

"Jullie kunnen het niet meer ontkennen", titelde Der Spiegel deze week een artikel over de genen van de Britten. Het volk dat de Duitsers het meeste haat blijkt immers zelf Duits bloed te hebben. Biologen van University College in Londen bestudeerden een segment van het Y-chromosoom dat bij de meeste Deense en Noord-Duitse mannen voorkomt. Ook heel wat Britten zouden er verrassend over beschikken.

Er moeten destijds veel mensen de oversteek naar Groot-Brittannië gemaakt hebben. Ook andere studies kwamen al tot dergelijke conclusies. Chemisch onderzoek van oude skeletten maakte bijvoorbeeld al duidelijk dat 20 procent van het vasteland moest komen. Volgens de Duitse archeoloog Heinrich Haerke zouden liefst 200.000 mensen de Noordzee overgestoken zijn. (gb)

(HLN)

20-06-2011

Rusland geeft geheime documenten van WO II vrij

Rusland heeft het vrijgeven van bijkomende geheime documenten uit de Tweede Wereldoorlog aangekondigd. De opening van de archieven dient ook de strijd tegen geschiedvervalsing. Dat zegt de directeur van de archieven in Moskou, Andrej Artisov, voor de 70ste verjaardag van de aanval van nazi-Duitsland op de Sovjetunie nu woensdag.

Wehrmacht
Rusland ziet zich naar eigen zeggen steeds meer bedreigd door een in het vals daglicht stellen van de geschiedenis, die de verdienste van het land bij de bevrijding van Europa in vraag stelt. De autoriteiten digitaliseren ook buitgemaakte geschriften van de Wehrmacht (Duitse strijdkrachten van 1921 tot 1945) en de Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij (NSDAP), zegt Artisov in de regeringskrant Rossijskaja Gazeta.

Elf miljoen documenten
"We beschikken over elf miljoen documenten, die ten laatste tegen 2015 ook in het buitenland via het internet kunnen ingekeken worden", aldus Artisov tijdens een ontmoeting met regeringsleider Vladimir Poetin. Daaronder bevinden zich ook documenten van het Rode Leger. "We worden vaak bekritiseerd dat onze geschriften achter slot en grendel worden bewaard", merkte Artisov op. "Maar sinds het einde van de Sovjetunie hebben we enorme vooruitgang geboekt bij de vrijgave."

Medvedev
Ook president Dmitri Medvedev waarschuwde herhaaldelijk voor geschiedvervalsing. "Zonder het enorm aantal slachtoffers van het Rode Leger was Europa vandaag geen modern bloeiend continent. Het was waarschijnlijk één groot concentratiekamp", wees de president ooit op de verdienste van Moskou in de Tweede Wereldoorlog. (dpa/lpb)

(HLN)

21-06-2011

Macedonië onthult beeld Alexander de Grote


© epa

In Macedonië is een enorm bronzen standbeeld van de Alexander de Grote onthuld. Het 13 meter hoge beeld staat op het belangrijkste plein van de hoofdstad Skopje.


© afp


© reuters

Honderden mensen keken toe hoe hijskranen het beeld van de wereldberoemde veroveraar op een 10 meter hoge sokkel plaatsten, waarmee de totale hoogte uitkomt op 23 meter. De beeldhouwer Valentina Stevanovska heeft het beeld 'Krijger op paard' ontworpen.

De bouw van het beeld wekte wrevel in buurland Griekenland. De landen hebben ruzie over de naam van de voormalige Joegoslavische republiek. Volgens Athene lag het oude Macedonië, waarvan Alexander de Grote koning was, niet in het moderne Macedonië, maar in het noorden van Griekenland.

Alexander de Grote (356-323 voor Christus) kwam in 336 voor Christus op 20-jarige leeftijd aan de macht. In korte tijd schiep hij een immens wereldrijk. (afp/kve)







(HLN)

21-06-2011

Resten van eerste moderne mensen Oekraïne gevonden

Wetenschappers hebben in een grottenstelsel in Oekraïne botten opgegraven die waarschijnlijk toebehoorden aan de eerste moderne mensen die in het zuidoosten van Europa leefden.


Foto: ANP

De archeologen van de Universiteit van Kiev zijn in de grotten van Buran-Kaya gestuit op botten, tanden en gereedschap van moderne mensen die waarschijnlijk ongeveer 32.000 jaar geleden in het gebied leefden. Ook zijn er resten van dieren aangetroffen in de grotten.

Op alle botten zijn diepe groeven te zien waaruit blijkt dat het vlees ervan af is geschraapt. Dat meldt BBC News.

Ritueel

De wetenschappers vermoeden dat de verwijdering van het vlees bij een ritueel hoorde dat met het lichaam van overledenen werd uitgevoerd.

Waarschijnlijk werd het menselijk vlees niet opgegeten, maar alleen verwijderd om de skeletten ‘schoon te maken’. De groeven op de menselijke botten verschillen namelijk sterk van de sporen die zijn aangetroffen op de botten van dieren.

Tenten

De mensen die in de grot leefden, behoorden vermoedelijk tot de zogenaamde Gravettecultuur, een samenleving die ooit over het hele Europese continent was verspreid.

“De Gravettecultuur is een cultuur die bepalend is geweest voor de ontwikkeling van moderne mensen,” legt onderzoeker Clive Finlayson uit.

Mammoeten

“Deze mensen hadden de beschikking over messen en lichtgewicht gereedschappen, ze bouwden kampen in de open lucht en gebruikten daarbij de botten van mammoeten om tenten te maken”, aldus de wetenschapper.

De vondst van de oude botten ondersteunt de theorie dat de eerste moderne mensen zich vanuit het huidige Rusland over de rest van Europa hebben verspreid.

© NU.nl/Dennis Rijnvis

(nu.nl)

22-06-2011

Prehistorische bottekening gevonden in VS

Wetenschappers hebben in het zuiden van de Amerikaanse staat Florida een botfragment gevonden van zo'n dertienduizend jaar oud, met daarin gekerfd een tekening van een mammoet of een mastodont.


Foto: ANP2

Het is mogelijk voor het eerst dat een prehistorische afbeelding van een dier met een slurf op het westelijk halfrond is gevonden, schrijven de onderzoekers in een artikel dat woensdag is gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Journal of Archaeological Science.

"Het is behoorlijk opwindend, we hebben nog nooit zoiets gevonden in Noord-Amerika", zei Dennis Stanford, curator van de afdeling Noord-Amerikaanse archeologie van het Smithsonian Nationaal Natuurkundig Museum en medeauteur van het artikel.

Mensen joegen op deze dieren, aldus Stanford, en 'je ziet mensen allerlei soorten afbeeldingen maken die relevant en van belang voor hen zijn'.

Emotionele band

"Van grote betekenis bij dergelijke vondsten is de tastbare, emotionele band die je voelt met mensen uit het verre verleden", zei Dietrich Stout, antropoloog van de Emory Universiteit in Atlanta, die niet deelnam aan het onderzoek.

In Texas zijn eerder in grotten afbeeldingen van dieren gevonden, maar die waren 'slechts' zo'n vierduizend jaar oud en dus veel recenter dan het botfragment. Dit stuk bot toont een afbeelding van 7,6 centimeter lang en 2,5 centimeter breed.

Scepsis

"Er heerste aanzienlijke scepsis over de authenticiteit van de gravure in het bot tot het uitvoerig was onderzocht door archeologen, paleontologen, forensische antropologen, materiaalkundigen en kunstenaars", aldus Barbara Purdy van de Universiteit van Florida. Purdy is de belangrijkste auteur van het artikel.

Het bot werd in 2006 of 2007 gevonden door een fossielenjager op een plek waar tussen 1913 en 1916 menselijke botten werden gevonden naast de botten van uitgestorven dieren uit de ijstijd. Pas in 2009, nadat de vinder het bot had schoongemaakt, werd duidelijk dat het niet om een doorsneevondst ging.

Het botfragment was grotendeels versteend, waardoor het niet op de gangbare manier kon worden gedateerd. Omdat mammoeten en mastodonten in Amerika meer dan dertienduizend jaar geleden uitstierven, moet het fragment echter ouder zijn dan dat.

Vergelijking

Toch wilden de onderzoekers zekerheid over de authenticiteit en niet de fout maken dat het hier ging om een poging prehistorische kunst na te bootsen. Daarom werd het stuk vergeleken met andere materialen die op de vindplek werden aangetroffen en werd het onder de microscoop bestudeerd.

Hieruit bleek geen verschil in kleur tussen de groeven van de gravure en het omliggende materiaal. Dat wijst erop dat beide oppervlaktes even oud zijn. Bovendien waren er geen tekenen dat onlangs nog in het materiaal is gekerfd of dat de groeven met metalen gereedschap zijn aangebracht.

Het moest gaan om een oorspronkelijke gravure of een moderne namaak, zei antropoloog Christopher Ellis van de Universiteit van West-Ontario, en 'alle indicaties wijzen erop dat de inkervingen even oud zijn als het bot'.

Ander exemplaar

Het enige ander prehistorische bot met een afbeelding van een mastodont dat in Noord-Amerika is gevonden is een exempleer dat in 1959 in Mexico werd ontdekt. Over de echtheid van dit bot bestond echter geen zekerheid en later is het bot zelfs verdwenen.

De bottekening vertoont overeenkomsten met afbeeldingen van dieren zoals die destijds in Europa werden gemaakt, wat de vraag opwierp of er op een of andere wijze sprake is van een verband.

Het idee dat er in deze vroege periode een soort cultureel contact was tussen mensen aan beide zijden van de Atlantische Oceaan is eerder al eens voorgesteld door Stanford en anderen, maar kon altijd op scherpe kritiek rekenen.

© Novum

(nu.nl)

26-06-2011

Foto Billy The Kid levert ruim 2 miljoen dollar op


© reuters

Een zeldzame foto van een van de bekendste bandieten uit de Amerikaanse geschiedenis, Billy the Kid, heeft op een veiling een onverwacht hoog bedrag opgeleverd. Een zakenman betaalde ruim 2 miljoen dollar (ongeveer 1,5 miljoen euro) voor het portret. Het veilinghuis in Denver was uitgegaan van een waarde van enkele honderdduizenden euro's.

De foto werd gemaakt in een saloon in New Mexico. Billy the Kid was toen ongeveer 20 jaar oud. Hij kreeg vier exemplaren, maar de andere drie zijn verloren gegaan.

Billy the Kid (1859-1881) is een legendarisch figuur uit het Wilde Westen van de Verenigde Staten. Volgens de overlevering heeft hij 21 moorden gepleegd. Daarvoor werd hij veroordeeld tot de strop, maar hij wist te ontsnappen. In ruil voor gratie wilde hij getuigen in andere moordzaken, maar agenten spoorden hem op en schoten hem dood. (mvdb)



(HLN)

26-06-2011

Reconstructie moord Willem van Oranje


Het Nederlandse forensisch onderzoeksbureau DelftTech en museum Het Prinsenhof gaan de moord op Willem van Oranje reconstrueren. De eerste resultaten worden dit najaar gepresenteerd.


Willem van Oranje (1533 - 1584)

DelftTech hoopt met behulp van geavanceerde forensische methoden, zoals 3D-technologie, schietproeven en modern sporenonderzoek, antwoord te geven op tot nu toe onbeantwoorde vragen over een van de eerste politieke moorden in de Nederlandse geschiedenis.

Een van de vragen die het onderzoek hoopt te beantwoorden, is of Willem van Oranje door twee of drie kogels om het leven werd gebracht. In veel geschiedenisboeken wordt gesproken over drie kogels. Maar in de muur van Het Prinsenhof, waar de 'Vader des Vaderlands' werd doodgeschoten, zijn maar twee kogelgaten te vinden. Deze derde kogel zou mogelijk in de 18e eeuw zijn vervoerd naar het landgoed Santhorst, dat begin 19e eeuw werd afgebroken.

Willem van Oranje (1533-1584) was aanvankelijk stadhouder voor de koning van Spanje, maar ontpopte zich in het eerste deel van de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) tot een van de leiders van de protestantse strijd tegen Filips II.

Nadat de Spaanse koning hem vogelvrij had verklaard, werd de prins van Oranje op 10 juli 1584 doodgeschoten in Het Prinsenhof. Zijn moordenaar, Balthasar Gerards, werd gepakt en twee maanden later gevierendeeld. (anp/mvdb)

(HLN)

24-06-2011

Zeldzame site uit steentijdperk opgegraven in Kruibeke

Archeologen hebben in Bazel (Kruibeke) een zeldzame site van de zogenoemde Swifterbantcultuur ontdekt. Die bewoningsfase uit de steentijd was tussen 5.000 en 3.500 voor Christus een scharnierperiode tussen het jager-verzamelaarsbestaan en een meer sedentair bestaan in de zandstreek.

"De site ligt aan de rand van een oude geul van de Schelde", zegt onderzoeker Erwin Meylemans van het Vlaams Instituut voor Onroerend Erfgoed (VIOE) vrijdag. "De Swifterbantcultuur vestigde zich aan de rand van toenmalige rivieren, waardoor hun bewoningsplaatsen bedekt zijn door metershoog rivierslib en zelden aan het licht komen."

In de zone werden vuurstenen werktuigen, aardewerk en botmateriaal aangetroffen. Opgegraven schelpen en plantaardig materiaal zullen dienen om het prehistorische landschap te reconstrueren.

"De vondst van deze site is zeer uitzonderlijk en zeldzaam in Vlaanderen, er zijn enkel sites gekend in Melsele en Doel", zegt Meylemans nog. "Ze dateren van het einde van de midden steentijd tot het begin van de nieuwe steentijd, de zogenaamde Swifterbantcultuur."

Overgang
In die periode maakte de mens in de zandstreek de overgang van het jager-verzamelaarsbestaan naar een meer sedentair bestaan. Er werd op kleine schaal aan landbouw gedaan en dieren werden gedomesticeerd, maar men leefde toch nog vooral van jacht en visvangst. In de leemstreek waren de boerengemeenschappen eerder al sedentair geworden.

De site is gelegen in de polder van Kruibeke-Bazel-Rupelmonde en kwam aan het licht bij de aanleg van een sluis bij een gecontroleerd overstromingsgebied.

In opdracht van Waterwegen en Zeekanaal NV en in samenwerking met de Universiteit Gent graven VIOE-archeologen tot eind juli twee zones op. (belga/sps)

(HLN)

24-06-2011

Boot van farao Cheops wordt opgegraven

Archeologen zijn in Egypte begonnen met de opgraving van een boot van farao Cheops.


Foto: Thinkstock

Bekijk video

De boot is opgeslagen in een ondergrondse kamer aan de zuidzijde van de piramide van Cheops. Het vaartuig is volledig ontmanteld en bestaat op dit moment uit een verzameling planken en blokken hout.

De opgraving is al in volle gang. De eerste planken zijn inmiddels uit de ondergrondse ruimte verwijderd, zo meldt Discovery News.

“Dit is één van de belangrijkste archeologische projecten die op dit moment in de wereld plaatsvinden”, verklaart de Egyptische minister van Oudheden Zahi Hawass.

Camera

De archeologen hebben de boot eerst op afstand bestudeerd door een camera die in de opslagkamer te laten zakken. Volgens hun berekeningen is de boot van farao Cheops ruim veertig meter lang als alle onderdelen worden samengevoegd.

De verwachting is dat het volledig 'bouwpakket' over enkele maanden volledig is opgegraven. Het kan echter nog jaren duren voordat de boot in elkaar is gezet.

Symbolisch

In de piramide van Cheops werd al eerder een vergelijkbare boot aangetroffen. In 1954 werd dit vaartuig ook in de vorm van een bouwpakket opgegraven. Het duurde daarna nog dertien jaar voordat de boot op de juiste manier in elkaar was gezet.

Cheops heeft waarschijnlijk nooit gevaren op de vaartuigen uit zijn piramide. De boten hadden volgens minister Hawass alleen een symbolische betekenis. De Egyptenaren geloofden dat hun koningen in zogenaamde zonneboten naar het hiernamaals werden vervoerd.

Nachtreis

“De tweede boot was bedoeld om de koning in het daglicht te vervoeren, de eerste boot was voor zijn reis door de nacht”, aldus Hawass.

© NU.nl/Dennis Rijnvis

(nu.nl)

24-06-2011

Schuld aan de loopgraven

Ooit, in 1918, was het heel duidelijk: Duitsland was als enige schuldig aan de Eerste Wereldoorlog. Al ruim negentig jaar lang slaan historici elkaar om de oren met de vraag of dat wel klopt. Was Frankrijk niet net zo schuldig? Of zelfs Engeland? Een overzicht met de meest intrigerende theorieën over het ontstaan van een in Nederland bijna vergeten oorlog die niettemin 10 miljoen soldaten het leven kostte.

Het is 28 juni 1914 als de Oostenrijks-Hongaarse kroonprins Franz Ferdinand een bezoek brengt aan Sarajevo. Oostenrijk-Hongarije was op dat moment een gigantisch multi-etnisch rijk in Centraal-Europa. Hij wordt neergeschoten door de Servische nationalist Gavrilo Princip. Daarna volgen de gebeurtenissen elkaar razend snel op. Oostenrijk-Hongarije verklaart de oorlog aan het kleine buurland Servië. Rusland belooft de ‘Slavische broeders’ te steunen en mobiliseert zijn leger. Duitsland verklaart Oostenrijk-Hongarije bij te staan in geval van oorlog en eist dat Rusland zijn mobilisatie stopt. Dit gebeurt niet en Duitsland verklaart Rusland de oorlog.

Al snel blijkt Duitsland ook plannen te hebben om via het neutrale België Frankrijk aan te vallen. Frankrijk mobiliseert zijn leger en Duitsland verklaart de oorlog aan de Fransen. Engeland eist dat Duitsland de Belgische neutraliteit niet schend. De Duitse oorlogsplannen voorzien echter in een opmars door België en dus verklaart ook Engeland aan Duitsland de oorlog. Het is nu 4 augustus 1914.


Door diplomatieke verdragen waren er twee machtsblokken in Europa ontstaan: De triple alliantie en de triple entente. Het Ottomaanse Rijk had bovendien een geheim bondgenootschap met Duitsland. Afbeelding: © Wikimedia Commons

Maar wacht even. Wat een lokaal conflict had kunnen blijven is binnen een maand uitgegroeid tot een Europese oorlog. Hoe kon dit gebeuren? En wie was hier schuldig aan?

“De geallieerde regeringen verklaren, en Duitsland erkent, dat Duitsland verantwoordelijk is voor alle verlies en schade die de geallieerde regeringen en hun onderdanen geleden hebben als gevolg van de hen door Duitse agressie opgelegde oorlog.”

Duidelijker kon paragraaf 231 van het vredesverdrag van Versailles niet zijn over wie de schuld heeft aan de Eerste Wereldoorlog, die zeker 10 miljoen soldaten het leven had gekost. Duitsland is als enige schuldig aan het uitbreken van deze oorlog, dat moest duidelijk zijn. Van onderhandelingen was dan ook geen enkele sprake. De Duitse legers waren verslagen. De delegatie kreeg de tekst voorgeschoteld en een pen in de hand gedrukt.

Terwijl Duitsland tussen 1918 en 1920 na de val van keizer Wilhelm II een gewelddadige revolutie doormaakte, waren het – opmerkelijk genoeg – vooral Britse historici die de eenzijdige oorlogsschuld van Duitsland probeerden te nuanceren. In de jaren twintig kwam langzaam het idee op dat niet één land, maar het ‘internationale diplomatieke systeem’ schuldig was aan het uitbreken van de oorlog. In de jaren voorafgaand aan de oorlog ontstond er door schimmige diplomatieke spelletjes een ingewikkeld systeem van bondgenootschappen. Hierdoor waren de Europese landen verplicht elkaar militair te steunen, zonder dat de nationale parlementen daar nog enige invloed op konden uitoefenen.


De Eerste Wereldoorlog liep al snel uit op een impasse, omdat de strijdende partijen zich ingroeven in loopgraven, zoals tijdens de slag om Ieper (België). Soldaten dragen gasmaskers vanwege aanvallen met gifgas. Afbeelding: © Wikimedia Commons

Gedurende de jaren twintig gaven Duitsland, Oostenrijk, de jonge Sovjet-Unie en Engeland enorme stapels diplomatiek verkeer vrij. Prominente Europese historici, onder aanvoering van de Britse classicus Lowes Dickenson, die in 1926 ‘The international anarchy 1900-1914’ schreef, waren het eens dat de diplomatie gefaald had. Het was de eerste keer dat de Europese landen zo’n grote selectie van hun archieven vrij gaven.

Het onderzoek naar de Europese diplomatie van voor de oorlog groeide uit tot een van de meest prestigieuze onderzoeksvelden onder historici. Alleen op deze manier was de diepere oorzaak van de oorlog te achterhalen, dacht men toen.

Na de Tweede Wereldoorlog kwam de discussie in een iets ander daglicht te staan. In hoeverre had het Verdrag van Versailles en de daarin opgenomen eenzijdige Duitse oorlogsschuld te maken met de opkomst van Adolf Hitler?

Was het misschien zo dat de Duitse oorlogsdoelen in 1914 niet zo veel verschilden van die in 1939? Of in het jargon van historici: is er sprake van een continuïteit tussen de beide wereldoorlogen? Zelfs Duitse historici konden na 1945 niet veel anders dan de Duitse schuld aan de Tweede Wereldoorlog te erkennen. Voor de schuld aan WOI lag dat echter nog altijd zeer gevoelig.

De Hamburgse historicus Fritz Fischer kreeg dan ook vrijwel de gehele Duitse academische wereld over zich heen toen hij in 1961 het boek ‘Griff nach dem Weltmacht’ publiceerde. Volgens Fisher wilde Duitsland zowel in 1939 als in 1914 maar één ding, namelijk een groot deel van Europa annexeren. Onvermijdelijk volgde hieruit dat de Duitse keizer in 1914 bewust aanstuurde op een oorlog. Daarmee was er weinig verschil met Hitler in 1939.

Fischer zette zijn ideeën verder uiteen in zijn volgende boek, ‘Krieg der Illusionen’ (1969), waar hij met het idee kwam dat Duitsland niet zozeer op een buitenlandse bedreiging reageerde (‘Primat der Aussenpolitik’), maar eerder gedreven werd door binnenlandse politieke druk (‘Primat der Innenpolitik’), pressiegroepen en economische belangen. Hoe dan ook, Duitsland was volgens Fisher de hoofdschuldige aan de oorlog.

In 1984 schreef de Brit James Joll ‘The origins of the first world war’. Joll kwam als eerste met een systematische aanpak, waarbij hij alle factoren die een rol hebben gespeeld tijdens de julicrisis van 1914 (en dat zijn er een hoop) in zijn analyse mee nam. Joll begint met de handelende personen (regeringsleiders, generaals, diplomaten) in de bewuste weken zelf, en behandelt vervolgens de factoren die die beslissingen hebben beïnvloed, zoals de diplomatie, de wapenwedloop en tenslotte de ‘ideeën van 1914’


De aanpak van James Joll. Hij begint in het midden met de crisis in juli 1914. Vervolgens behandelt hij steeds algemenere factoren. Helemaal als laatste bespreekt hij de ‘ideeën van 1914’, onder andere het idee dat een oorlog ‘goed’ zou zijn voor de toekomst van Europa.

.Joll komt tot de conclusie dat de bewegingsruimte voor de politiek nogal beperkt was in 1914. Alle nationale en internationale omstandigheden hadden een grote oorlog haast onvermijdelijk gemaakt. De oorlog was een ‘product van de omstandigheden’. Hij wijst dan ook niet één hoofdschuldige aan. Dat lijkt een mooie, academische en onpartijdige aanpak van Joll, maar het laatste woord was hierover nog lang niet gezegd.

In 1998 begon de Schotse historicus Niall Ferguson zich met de oorzaken en de schuldvraag van de Eerste Wereldoorlog te bemoeien. Ferguson zou je in Amerika en Engeland een ‘popster’ onder de historici kunnen noemen. Hij schijnt op bijna erotische wijze over geschiedenis te kunnen praten. Hij publiceerde in 1998 ‘The pity of war’. Pas in 2010 verscheen een Nederlandse vertaling onder de titel De erbarmelijke oorlog. Volgens Ferguson was de oorlog verre van onvermijdbaar. En de hoofdschuldige is in zijn ogen niet Duitsland maar Engeland!


Gedenksteen op ‘voie sacree’, de heilige weg tussen Bar le Duc en Verdun in Noord-Frankrijk. hier is in de oorlog hard gevochten.

.Engeland en Duitsland waren in de jaren voorafgaand aan de oorlog dicht bij een bondgenootschap geweest. De enige reden dat dit niet gebeurde was omdat Duitsland, anders dan Frankrijk of Rusland geen bedreiging voor het Britse Rijk vormde. Duitsland bleef in economische en militaire termen ver achter bij Engeland en Frankrijk. De Duitsers handelden volgens Ferguson dan ook eerder uit wanhoop dan uit hoogmoed.

Ook de mythe dat Engeland ten strijde trok om de neutraliteit van België te verdedigen mag van Ferguson door de gehaktmolen. Een neutraal België stond de Britse buitenlandse politiek alleen maar in de weg. Sterker nog, als Duitsland de Belgische neutraliteit niet zou hebben geschonden, zou Engeland dat wel hebben gedaan, schrijft hij.

Op 5 mei 2011 overleed Claude Choules, voor zover bekend de laatste veteraan uit de Eerste Wereldoorlog. Op dit moment is er niemand meer in leven die de verschikkingen van de loopgraven kan navertellen. Terwijl een groot deel van Europa op 11 november – Veteranendag – de Duitse capitulatie in de Eerste Wereldoorlog viert, blijft het op die dag in Nederland stil. Ons land had geen deel aan de Grote Oorlog, zoals hij in de rest van Europa tot 1939 bekend stond.
Over een paar jaar is het een eeuw geleden dat de oorlog begon. Nog altijd woedt het debat voort en nemen historici compleet tegenovergestelde posities in.

In 2004 kwam Mark Hewitson, een autoriteit op het gebied van de Eerste Wereldoorlog, na een uitgebreide nieuwe studie tot de conclusie dat de Duitse leiders wel degelijk dachten dat ze een oorlog van zowel Rusland als Frankrijk konden winnen. Het opperbevel en keizer Wilhelm II stuurden dan ook bewust aan op een oorlog. Via Hewitson komt de schuldvraag na negentig jaar weer terug waar die oorspronkelijk lag: bij Duitsland.

De Eerste Wereldoorlog heeft de twintigste eeuw gevormd. Ook al is het maar omdat de Tweede Wereldoorlog bijna rechtstreeks voortvloeit uit de Duitse vernedering in Versailles. Maar of de beschuldigingen aan Duitsland in 1918 terecht waren zullen we misschien wel nooit helemaal zeker weten.

Bronnen:
Voor dit achtergrondartikel zijn drie van de meest uitgesproken studies naar de oorzaken van de Eerste Wereldoorlog kort behandeld. Er bestaan echter honderden publicaties over het onderwerp. En er komt nog jaarlijks leesvoer bij.

•James Joll, The origins of the first world war (1984, herziene editie 1992)
•Niall Fergusson, De erbarmelijke oorlog (2010)
•Mark Hewitson, Germany and the causes of the first world war (2004)

(Kennislink)

27-06-2011

Graftombe van Maya’s doorzocht met videocamera

Archeologen hebben in Mexico een 1500 jaar oude graftombe van de Maya’s in kaart gebracht met behulp van een videocamera.


Foto: Thinkstock

De onderzochte graftombe bevindt zich in de historische stad Palenque in een piramide die te kwetsbaar is om te worden uitgegraven.

De archeologen van het Nationaal Instituut voor Antropologie in Mexico hebben daarom een videocamera ter grootte van een luciferdoosje in de graftombe laten neerdalen via een gat in de top van de piramide. Dat meldt het Amerikaanse tijdschrift Time.

Schilderingen

Aan binnenkant van de grafkamer zijn rode en zwarte schilderingen aangetroffen. Ook is er aardewerk opgesteld in de ruimte, waarschijnlijk ter ere van de overledenen.

De graftombe bevat geen sarcofaag. Volgens de onderzoekers zijn de overledenen mogelijk open en bloot op de vloer van de kamer gelegd, zodat er alleen nog botresten liggen. Naar dit soort resten zal bij een grondiger onderzoek nog worden gezocht.

De grafkamer is waarschijnlijk gebouwd rond het jaar 500 na Christus. Naar alle waarschijnlijkheid werd onder meer de eerste heerser van de stad Palenque - K'uk B'alam I - begraven in de tombe.

Nieuwe inzichten

Ondanks de afwezigheid van een sarcofaag is de inhoud van de grafkamer van grote waarde. Met name de figuren die op de muren zijn geschilderd kunnen volgens de wetenschappers nieuwe inzichten bieden in de cultuur van de Maya’s.

© NU.nl/Dennis Rijnvis

(nu.nl)

Bekijk video

[ Bericht 3% gewijzigd door ExperimentalFrentalMental op 29-06-2011 08:47:02 ]

29-06-2011

Wetenschappers willen bewijzen dat Shakespeare wiet rookte



Recente ontdekkingen suggereren dat William Shakespeare marihuana rookte, en een team paleontologen willen de Engelse schrijver nu opgraven om dat te bewijzen.

Francis Thackeray, antropoloog en directeur van het instituur voor menselijke evolutie aan de universiteit van Witwatersrand in Johannesburg heeft daartoe een formeel verzoek ingediend bij de Church of England.

"We hebben ongelooflijke technieken", verklaart Thackeray aan Fox News. "We hoeven het stoffelijk overschot niet eens te verplaatsen".

De wetenschappers hopen een en ander aan de weet te komen over het leven van de bekendste schrijver aller tijden, onder meer hoe hij aan zijn einde kwam.

Cannabis en cocaïne
Daartoe zullen vooral de tanden van de bard zullen onderzocht worden. "Als we groeven vinden tussen de hoektanden en snijtanden, geeft dat aan dat hij pijp rookte", legt Thackeray uit.

In 2001 werden pijpen opgegraven in de tuin van Shakespeare die sporen van cannabis en cocaïne bevatten.

Als moderne crackpijp
"De concentraties waren heel laag, maar ze waren er", stelt inspecteur Tommy van der Merwe, die de pijpen onderzocht. Het bewijs van cocaïne was overtuigender. "De resultaten kwamen overeen met die van een moderne crackpijp".

Voorts werden kamfer en myristinezuur in de pijpen van Shakespeare aangetroffen. "Myristinezuur, dat je ook aantreft in muskaatnoot, heeft hallucinogene eigenschappen. Kamfer werd wellicht gebruikt om de geur van tabak en andere substanties te maskeren", merkt Thackeray op.

Shakespeare heeft het in Sonnet 76 over "het opmerkelijk kruid" ('noted weed', zie hieronder). (lb)

SONNET 76

Why is my verse so barren of new pride,
So far from variation or quick change?
Why with the time do I not glance aside
To new-found methods and to compounds strange?
Why write I still all one, ever the same,
And keep invention in a noted weed,
That every word doth almost tell my name,
Showing their birth and where they did proceed?
O, know, sweet love, I always write of you,
And you and love are still my argument;
So all my best is dressing old words new,
Spending again what is already spent:
For as the sun is daily new and old,
So is my love still telling what is told.

(HLN)

03-07-2011

2.700 jaar oude stenen poort ontdekt in Egypte


© afp

Egyptische en Franse archeologen hebben in Karnak, nabij Luxor, een stenen poort van 2.700 jaar opgegraven. De poort gaat terug naar de Nubische koning Chabaka. Dat heeft het Egyptische ministerie van oudheidkunde bekendgemaakt.

De poort is in goede staat en voerde destijds naar de koninklijke schatkamer, aldus het ministerie in een persbericht. Gekleurde gravures stellen koning Chabaka voor, naast de god van de waarheid Maat en de oppergod Amon Re.

"Het is de eerste keer dat een element uit de 25ste dynastie in zo een goede staat is teruggevonden", aldus onderzoeker Mansour Baraïk.
De missie bracht eveneens in Karnak een stenen muur aan het licht die de tempel van Ptah -de god van de stad Memphis- omringde. (afp/svm)

(HLN)

02-07-2011

Miljardenschat ontdekt in Indiase tempelkamers


De tempel van Sri Padmanabhaswamy.

In twee ondergrondse kamers van een tempel in de Hindu-cultplaats Sri Padmanabhaswamy hebben vorsers een enorme schat van diamanten, robijnen, samaragd, goud en zilverwerk ontdekt. De ruimtes waren minstens 130 jaar ongeroerd gebleven. Volgens de krant Hindustan Time wordt de waarde op 500 miljard roepies (7,6 miljard euro) geraamd. Maar dat bedrag is nog vrij speculatief.

Vishnu
De tempel in de hoofdplaats van de staat Kerala is toegewijd aan de god Vishnu en bevat zes ondergrondse kamers. Twee kamers zijn dagelijks open, twee anderen tweemaal per jaar. De laatste twee kamers werden donderdag en vrijdag opnieuw voor het eerst opnieuw onderzocht, aldus een tempelbewaarder.

Inventaris
In de ruimtes werd een schat aan zeldzame en waardevolle edelstenen gevonden. Volgens de krant Hindustan Times werden naast een halsketting van 18 voet lengte, 536 kilogram gouden muntstukken uit de 18e eeuw, diamanten, robijnen, smaragd en zilver aangetroffen. De rechtbank heeft een panel van zeven experten aangeduid om een inventaris op te maken. Een werk dat weken kan duren.

De kamers werden geopend nadat het Hooggerechtshof de deelstaatregering beval het beheer van de goederen van de tempel over te nemen van de trust die wordt gecontroleerd door de koninklijke familie van Tranvancore die de tempel in de 16e eeuw liet bouwen. De nazaten en erfgenamen hebben zich te vergeefs verzet tegen de overname van de tempel en goederen door de staat. (dpa/eb)

(HLN)

05-07-2011

'Vikingen vijlden hun tanden'

De Vikingen versierden waarschijnlijk hun tanden door er patronen in te vijlen. Dat hebben Britse wetenschappers ontdekt bij een opgraving.


Foto: Thinkstock

De gevijlde tanden zijn gevonden in een massagraf in de buurt van de Britse plaats Weymouth. Waarschijnlijk zijn de gebitselementen afkomstig van jonge Vikingen die ten prooi vielen aan lokale strijders.

De versieringen op hun tanden waren vermoedelijk bedoeld om hun vijanden schrik aan te jagen. Dat meldt de Britse krant The Guardian op basis van onderzoek aan de Universiteit van Oxford.

Vakwerk

“Gezien het feit dat het ging om jonge strijders, wilden ze met hun tanden mogelijk hun tegenstanders imponeren”, verklaart hoofdonderzoeker David Score.

De tanden van de Vikingen bevatten horizontale lijnen die zo netjes zijn gevijld dat het versierwerk waarschijnlijk werd uitgevoerd door vakmensen. Het proces was volgens de wetenschappers erg pijnlijk. “Het is moeilijk te zeggen hoe pijnlijk het was om de tanden te vijlen, maar het was zeker geen prettige ervaring”, aldus Score.

Schedels

De geanalyseerde tanden zijn al in 2009 ontdekt in het massagraf. Bij de opgraving werden ook 54 lichamen en 51 schedels van jonge mannen aangetroffen. De personen waren waarschijnlijk allemaal van Scandinavische afkomst.

Als de gevijlde patronen op hun tanden inderdaad waren bedoeld om de tegenstander af te schrikken, dan was dat geen succes.

Toegetakeld

De skeletten van de Vikingen met de versierde tanden zijn namelijk hevig toegetakeld. Veel botten in de armen en benen zijn doormidden gehakt. De ontbrekende hoofden in het graf zijn waarschijnlijk meegenomen als souvenir door de vijanden van de Vikingen.

© NU.nl/Dennis Rijnvis

(nu.nl)

06-07-2011

Egyptische rotstekeningen van 3.200 v.C. herontdekt


© ap

De Vlaamse wetenschapper Stan Hendrickx heeft, samen met een team van de Yale University, een reeks rotstekeningen in Egypte ontdekt die bewijs leveren dat er in dat land al een dynastie bestond rond 3.200 voor Christus.

De rotstekeningen in Nag el-Hamdulab, enkele kilometers van het Egyptische Aswan, werden zowat 50 jaar geleden voor het eerst gefotografeerd. De foto's bleven echter tot dusver een goed bewaard geheim, tot wetenschapper dr. Stan Hendrickx, verbonden aan de Provinciale Hogeschool Limburg, ze in handen kreeg.

Historisch waardevol
Hendrickx ging op basis van de foto's, samen met een team van Yale University en de University of Bologna, op zoek naar de historisch erg waardevolle rotstekeningen. Met succes, want in de rotsen van Nag el-Hamdulab vonden de wetenschappers de afbeeldingen.

Het gaat om een cyclus van koninklijke scènes die voor het eerst de koning als een machtssymbool voorstellen. Voordien was die eer weggelegd voor afbeeldingen van boten en dieren. De fysieke aanwezigheid van de koning, die diverse rituelen leidt en voor het eerst te zien is met een herkenbare kroon van Egypte, is een zeer opvallend element in de afbeeldingen.

Digitale beelden
Daarnaast zijn ook scènes te zien over de jacht, oorlog en bootprocessies. Inmiddels werden alle taferelen gereconstrueerd en opgeslagen als digitale beelden. (belga/adha)


© ap

(HLN)

08-07-2011

Infraroodbeelden Lam Gods brengen nieuwe inzichten op



Iedereen kan voortaan de ondertekeningen van het Lam Gods, onder de verflaag van het meesterwerk, bestuderen als onder een microscoop aan de hand van infraroodreflectrogrammen (IRR). Het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK) plaatste het eerste deel van een uitvoerige studie uit 2010 online, wat nieuw historisch materiaal oplevert.

In 2010 werd het Lam Gods van de gebroeders van Eyck onderwerpen aan een dringende conserveringsbehandeling in de doopkapel van de Gentse Sint-Baafskathedraal. "De tijdelijke ontmanteling van het altaarstuk maakte een uitvoerige technische documentatiecampagne mogelijk", aldus Bart Fransen van het studiecentrum Vlaamse Primitieven (KIK). Die studie werd gefinancierd door The Getty Foundation.

Een eerste deel van het project, een reeks digitale infraroodreflectrogrammen zijn ondertussen online raadpleegbaar. "De hoge resolutiebeelden kunnen bestudeerd, met elkaar vergeleken en gedownload worden. Zo krijgt iedereen de kans om de schilderijen te bestuderen als onder een microscoop, en aan de hand van infraroodreflectrogrammen (IRR) een kijkje te nemen onder het verfoppervlak."

Dat levert nieuw historisch materiaal op. "Zo komt de centrale doopfontein niet op de oorspronkelijke tekening voor. Ook werkten meer mensen dan de van Eycks aan het werk, de engelen bijvoorbeeld zijn van mindere kwaliteit."

Een toekomstige, meer uitgebreide website met visueel licht, röntgenfoto's en infraroodfotografie komt op 1 januari 2012 online. Daarvoor werkten het KIK samen met Lukasweb, VUB, en kreeg het financiering van The Getty Foundation en steun van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek. (belga/mvdb)

(HLN)

07-07-2011

Oude basiliek in Alexandrië gevonden

Archeologen hebben in de Egyptische stad Alexandrië een basiliek opgegraven, die waarschijnlijk de eerste was in deze havenstad.


Foto: Novum

Dat heeft de Egyptische raad voor oudheden donderdag bekendgemaakt. De basiliek stamt uit de Romeinse tijd en is gebouwd op de ruïnes van een tempel uit het Ptolemaeïsche tijdperk.

Er zijn twee rijen granieten en kalkstenen pijlers gevonden, die parallel naast elkaar liggen.

Dit wijst erop dat de basiliek als een sociale ontmoetingsplaats fungeerde, die tevens voor handel en rechtspraak werd gebruikt.

Bij de opgravingen zijn ook diverse beelden van de Egyptische godin Isis en van de Grieks-Egyptische godin Serapis gevonden.

(nu.nl)

08-07-2011

Stoffelijke resten uit WOII gevonden in Oostduinkerke

Tijdens de werken aan 'Golf Hof ter Hille' in Oostduinkerke zijn gisteren en vandaag stoffelijke resten gevonden die dateren uit de Tweede Wereldoorlog. Hoogstwaarschijnlijk gaat het om vijf oorlogsslachtoffers, meldt de gemeente Koksijde.

De werkzaamheden zijn sinds juni in volle gang. Momenteel is een ploeg van Adede, die de ontmijning op de golfsite tijdens de werken opvolgt, bezig met de site munitievrij te maken. Zij deden de ontdekking.

Vijf personen
"Aanvankelijk dachten we aan twee individuen, maar bij nader onderzoek gaat het nu vermoedelijk om vijf verschillende personen. Niettegenstaande er slechts weinig skeletresten werden aangetroffen, werden hun helmen teruggevonden in het bijzijn van enkele gasmaskers, heel wat ongebruikte munitie en persoonlijke spullen", zegt gemeentearcheoloog Alexander Lehouck.

Operation Dynamo
Alle materiaal werd geborgen en voor verder onderzoek meegenomen. Dat onderzoek moet uitwijzen welke nationaliteit en identiteit ze hadden. Vermoedelijk gaat het om Britse soldaten, gesneuveld tijdens de meidagen van 1940. Toen werd onder de codenaam 'Operation Dynamo' beslist om 330.000 Britse en Franse soldaten tussen Duinkerke en De Panne te ontzetten. Dat leidde tot hevige artillerieduels in de regio rondom Nieuwpoort.

WOI?
"Ik kijk alvast nieuwsgierig uit naar de resultaten van het onderzoek. De aanwezigheid van de gasmaskers en de exacte locatie van de vindplaats kunnen immers ook worden gelinkt aan de Eerste Wereldoorlog", zei burgemeester Marc Vanden Bussche. (belga/sam)

(HLN)

11-07-2011

"Hitler bestelde sekspoppen voor nazitroepen tegen soa's"



Adolf Hitler bestelde opblaasbare sekspoppen voor zijn nazitroepen omdat heel wat van zijn manschappen ziektes opliepen bij Franse hoeren. Dat - zo meldt The Sun - ontdekte auteur Graeme Donald.



Naziwetenschappers ontwikkelden de 'synthetische troosters' voor Duitse soldaten die zich iets te veel amuseerden in Parijs met de dames van plezier. Het probleem was zelfs zo groot dat een groot aantal troepen hun taak in de vuurlinie verwaarloosden.

SS-leider Heinrich Himmler schreef in 1940, tijdens de Tweede Wereldoorlog: "Het grootste gevaar in Parijs is de wijdverspreide en ongecontroleerde aanwezigheid van hoeren, die klanten oppikken in bars, in dansgelegenheden en op andere plaatsen. Het is onze taak om de soldaten te beletten hun gezondheid te riskeren voor een snel avontuurtje."

Blond met blauwe ogen
Hitler keurde persoonlijk het project goed, dat voorzag in blonde sekspoppen met blauwe ogen, die klein genoeg waren om in een rugzak te passen. Ze werden uitgetest door soldaten in het door nazi's bezette Jersey. Himmler was erg onder de indruk en bestelde meteen zelf 50 stuks voor zijn eigen troepen.

In 1942 werd het project echter afgevoerd omdat de Duitse militairen weigerden om de opblaaspoppen nog langer mee te zeulen in hun bagage uit schrik uitgelachen te worden door de Britse soldaten als die hen zouden gevangennemen.

Graeme Donald ontdekte dit geheime 'Borghild Project' toen hij de geschiedenis bestudeerde van Barbie, de wereldberoemde speelpop waarvan eigenlijk een Duitse na-oorlogse sekspop aan de basis lag. "Op het einde begon het idee wat uit te doven en de plaats waar ze werden gemaakt en ook alle poppen werden vernietigd door het bombardement op Dresden", aldus Donald. (hlnsydney/jv)

(HLN)

09-07-2011

Unieke wapenvondsten opgraving scheepswrak

De vondst van twee hellebaarden en twee rapieren uit het scheepswrak dat in Lelystad wordt opgegraven, hebben belangrijke informatie opgeleverd voor onderzoekers.


Foto: ANP2

Dat meldde projectleider André van Holk zaterdag tijdens de open dag van de opgraving.

Waarschijnlijk had het vrachtschip aan het begin van de Tachtigjarige Oorlog soldaten aan boord om zich te wapenen tegen watergeuzen op de Zuiderzee.

Een bijzondere ontdekking, volgens de projectleider, omdat niet bekend was dat militaire escorte toen noodzakelijk was op de Zuiderzee.


Rondere romp

Het schip, dat volgens jaarringonderzoek in 1553 is gebouwd, is voor onderzoekers tevens interessant, omdat schepen na de middeleeuwen een rondere romp kregen en de vorm aannamen van de huidige schepen.

Het schip dat nu wordt opgegraven, vertoont de eerste tekenen van die vormverandering en kan veel informatie opleveren over die overgangsperiode naar de moderne tijd.


Vrachtschip

Een team, bestaande uit onder meer archeologiestudenten, is sinds drie weken bezig met opgraving van het wrak dat in 1975 werd gevonden. Vermoedelijk gaat het om een vrachtschip uit Amsterdam dat bij storm is gekapseisd.

Zaterdag konden bezoekers de opgraving van dichtbij bekijken. De opgraving duurt tot 29 juli.

© ANP

(nu.nl)

11-07-2011

Mozart overleed mogelijk door gebrek aan zonlicht

De vroegtijdige dood van componist Wolfgang Amadeus Mozart kan mogelijk worden verklaard door een tekort aan vitamine D. Dat beweert een Amerikaanse wetenschapper.

Mozart was waarschijnlijk extra vatbaar voor infecties, omdat hij voornamelijk ‘s nachts werkte en overdag sliep.



Zijn lichaam zou als gevolg van het tekort aan zonlicht te weinig vitamine D hebben geproduceerd. Mogelijk heeft dat ook geleid tot zijn dood op 36-jarige leeftijd.


Dat schrijft de Amerikaanse onderzoeker William Grant in het in het wetenschappelijk tijdschrift Medical Problems of Performing Artists.


Nierziekte

De wetenschapper van het Sunlight, Nutrition, and Health Research Center in San Francisco baseert zijn theorie op een groot aantal wetenschappelijke artikelen die zijn geschreven over de ziektes waaraan Mozart leed.

Tot nu toe is het onduidelijk waaraan de Oostenrijkse componist precies stierf. Wel is bekend dat Mozart veelvuldig ziek was en onder meer leed aan een chronische nierziekte, bindvliesontsteking en keelinfecties.


Zonlicht

Volgens Grant blijkt uit de artikelen dat de musicus vooral in de winter vaak ziek was, als er weinig zonlicht was in zijn woonplaats Wenen. Mozart stierf uiteindelijk op 5 december 1791, in een tijd van het jaar waarin hij waarschijnlijk al twee maanden niet veel zonlicht had gezien.

Grant gelooft dan ook dat er een verband is tussen de dood van Mozart en het gebrek aan vitamine D dat de componist waarschijnlijk ontwikkelde in de winter.

“Zijn vitamine D niveau moet in de tijd dat hij stierf erg laag zijn geweest”, schrijft Grant. “Dat tekort aan vitamine D verhoogde het risico op veel ziektes die in de tijd van Mozart tot de belangrijkste doodsoorzaken behoorden, zoals tuberculose, kanker en hartfalen.”


Binnen zitten

Volgen Grant kunnen mensen die veel binnen zitten een les trekken uit de dood van Mozart.

“Veel moderne ziektes hebben eveneens een verband met een gebrek aan vitamine D”, verklaart de wetenschapper op Discovery News.

“Ook moderne musici zijn zich mogelijk niet bewust van het feit dat ze een tekort aan vitamine D opbouwen als ze te lang binnen blijven om te componeren.”

© NU.nl/Dennis Rijnvis

(nu.nl)

13-07-2011

'Da Vinci' kostte ooit 51 euro, nu bijna 136 miljoen


© afp

Een vermeend schilderij van Leonardo Da Vinci, dat in 1950 voor 45 pond (51 euro) over de toonbank ging, is nu voor 120 miljoen pond (bijna 136 miljoen euro) verkocht. Het kunstwerk, dat lange tijd spoorloos was, wordt onderdeel van een expositie in Londen.

Het schilderij in kwestie, 'Salvator Mundi' (redder van de wereld), dateert van ongeveer 1500. In 1649 zou het zijn toegevoegd aan de collectie van de toenmalige koning van Engeland, Karel I. Uiteindelijk raakte het schilderij spoorloos. Of deze Karel I het schilderij daadwerkelijk bezat en hoe het schilderij verdween, werd nooit echt bekend.

Toen het schilderij werd verkocht in 1958, dacht men dat het van een leerling van Da Vinci was. Het was beschadigd, doordat er overheen geschilderd was. De kenmerkende stijl van Da Vinci (vooral de krulletjes in het haar) en de kwaliteit van bepaalde details (de glazen bol in de hand), zaten verstopt onder vele lagen vuil.

Aanzienlijke waardestijging
In 2005 kwam het schilderij in handen van kunsthistoricus Robert Simon. Hoewel hij het onwaarschijnlijk achtte dat het om een origineel ging, werd het uitgebreid gerestaureerd. Daarna steeg de waarde aanzienlijk; naar ongeveer 120 miljoen pond.

Nog steeds is niet bewezen dat het schilderij van de grootmeester zelf is. Veel deskundigen geloven dat het om een echte Da Vinci gaat, vanwege de gelijkenis met andere schilderijen van de grootmeester, de kwaliteit van de uitvoering én de overeenkomsten met een Salvator Mundi in een ets, in 1650, van Weceslaus Hollar.

De laatste keer dat een schilderij van Da Vinci werd gevonden, was in 1909. Dat was de Benois Madonna. Verschillende andere werken van de schilder, zoals de Mona Vanna - een naakte Mona Lisa - zijn nog steeds niet boven water.

De Salvator Mundi zal vanaf 9 november te zien zijn bij de tentoonstelling Leonardo Da Vinci: Painter at the Court of Milan in de National Gallery in Londen. (rtr/vk/mvdb)

(HLN)

15-07-2011

Wetenschappers kraken code van Edisons allereerste professionele geluidsopname


De ring van 4 cm die in 1967 in de lade van een secretaresse werd gevonden. Foto: US National Park Service.

Na 44 jaar zijn wetenschappers er eindelijk in geslaagd de code te kraken van de allereerste professionele opname, gemaakt door Thomas Edison. De opname dateert van 1888. Het gaat waarschijnlijk om de eerste poging ooit om een sprekende pop te maken.

De geluidsopname luidt mogelijks de Amerikaanse opname-industrie in. Hier kan je ze beluisteren. Je hoort een damesstem, die een versje opzegt van Twinkle, Twinkle, Little Star.

Historici menen dat Edison de vrouw inhuurde voor de geluidsopname, die minder dan twee jaar vóór Edisons mislukte poging om een sprekende pop op de markt te brengen zou gemaakt zijn.

"Als we ons baseren op een datum in de herfst van 1888, dan is het de oudste Amerikaanse opname van een vrouwenstem die we vandaag kunnen beluisteren", zegt Patrick Feaster, geschiedkundige aan de Indiana University in Bloomington. Feaster verzamelde heel wat historische documenten die samen met een verslag uit een krant uit de 19de eeuw de puzzel in elkaar leggen.

Edison wou het speelgoed massaal produceren, maar destijds betekende het maken van honderd poppen ook honderd keren het liedje laten inzingen. "Ze moeten wel ingehuurd zijn om dat te doen. Ze werden betaald om het in te zingen, wat van hen de eerste professioneel opgenomen artiesten maakt."

De ringvormige opnamedrager met de vrouwenstem op werd nooit in een pop geplaatst omdat in 1890 wassen platen het overnamen van de metalen. Deze fragiele speeltjes gingen snel stukk en werden nooit een succes.

Maar 80 jaar na de opname dook ze in 1967 weer op in de archieven van het Thomas Edison National Historic Park in West Orange. Ze werden gevonden in een lade in het labo van Edison. "We wisten dat er een opname op stond, toen we het onder de microscoop hielden", zegt Jerry Fabris, museumcurator. "Maar de metalen ring - van vier centimeter op twee - was kromgebogen en beschadigd zodat wetenschappers het niet konden afspelen.

44 later lukt het wetenschappers van het Lawrence Berkeley National Laboratory in Californië dus wel. Zij slaagden erin het geluid te digitaliseren. En het moet gezegd, de stem lijkt wel op die van een sprekende pop... (hlnsydney/jv)

(HLN)

14-07-2011

Nederlandse archeoloog opent stinkend Romeins potje

Zowat alle huizen in de Romeinse tijd hadden minimaal een toilet, maar dat wil niet zeggen dat het er allemaal zo hygiënisch aan toe ging. Archeoloog Gemma Jansen van de Radboud Universiteit Nijmegen schreef samen met twee collega's een boek over Romeinse wc's.

"De meeste wc's stonden in de keuken; dat was wel zo praktisch. Zo konden de etensresten er bijvoorbeeld ook gewoon in gegooid worden en kon het water dat gebruikt was bij het koken ook gebruikt worden om door te spoelen", aldus Jansen.

Ze hadden echter geen stankslot, de zwanenhals zoals wij hem vandaag de dag kennen. "Alles liep rechtstreeks het riool in. Maar alles wat in het riool zat, kwam dus ook zo de keuken in. Ratten en vliegen bijvoorbeeld. En de stank natuurlijk."

"Geen vieze spons aan toga"
De wc's hadden een stenen basis met daarop een houten plank. In die plank zat een rond gat om op te zitten en daarvoor een sleuf. Daar haalden de Romeinen de spons door die ze gebruikten om zich schoon te maken na de toiletgang. Of iedere Romein een eigen spons bij zich droeg, heeft Jansen niet kunnen achterhalen. "Maar ik betwijfel het. Romeinen hechtten best veel waarde aan uiterlijk vertoon. Ik denk niet dat ze over straat liepen met een vieze spons aan hun mooie toga."

"Toverspreuken op de muur"
Ook al wisten ze nog niet wat bacteriën waren, toch waren ze zich wel bewust van de gezondheidsgevaren die aan het toiletbezoek hingen, denkt Jansen. "Dat zie je aan de amuletten die bij de wc's hingen en de muurschilderingen en beeldjes van goden. Ze schreven ook toverspreuken op de muur bij de wc. Wij gebruiken chloor om ons te beschermen tegen ziektes; zij deden het op die manier."

Jansen bestudeert al jaren de wc's uit het Romeinse rijk. Daarbij is ze aangewezen op de overblijfselen van de wc's zelf, omdat er over de toiletgang geen geschreven bronnen te vinden zijn. (belga/svm)

(HLN)

20-07-2011

Schedel gevonden in Pearl Harbor

Op de bodem van Pearl Harbor, een Amerikaanse marinebasis in de Hawaï-archipel, is een menselijke schedel gevonden.


Foto: NU.nl

Volgens archeologen gaat het om de schedel van een Japanse piloot die tijdens de historische aanval van Japan op de basis op 7 december 1941 de dood vond.

De schedel werd in april opgedoken, zei archeoloog Jeff Fong. Het is volgens de deskundigen uitgesloten dat deze in een oude Hawaïaanse begraafplaats lag of dat het hier gaat om een lichaamsdeel van een vermist persoon. Van wie de schedel was, wordt nog onderzocht.

Dat het om een Japanse vliegenier gaat, maakten de archeologen op uit andere voorwerpen die eveneens boven water zijn gehaald, zoals een Coca Cola-flesje uit de jaren veertig. De schedel lag in een kanaal nabij de scheepswerf van Pearl Harbor.

© Novum

(nu.nl)

21-07-2011

Dagboeken nazi-arts Mengele brengen 170.000 euro op


© afp

De dagboeken van nazi-arts Josef Mengele zijn in de Verenigde Staten geveild voor 245.000 dollar, of zo'n 170.000 euro. Er was gerekend op een opbrengst van 400.000 dollar. Wie de koper is, is niet bekend.

De dagboeken van Mengele, vooral bekend van zijn gruwelijke experimenten in het vernietigingskamp Auschwitz, bestaan uit 31 boekdelen, goed voor in totaal 3.400 pagina's. Een anonieme verzamelaar had ze aangeboden aan een veilinghuis uit Stamford, ten noorden van New York.

De dagboeken ontstonden niet in de oorlogstijd. Ze kwamen tot stand in Zuid-Amerika, tussen 1960 en 1975. Mengele vluchtte na de oorlog naar Paraguay en Brazilië. In dat laatste land verdronk hij in 1979.

De 'engel des doods' deed onder meer onderzoek op tweelingen, die hij liet vermoorden om hun lijken open te snijden. (dpa/adha)

(HLN)

21-07-2011

Rudolf Hess opgegraven, graf wordt vernietigd


© reuters


© ap

De stoffelijke resten van Rudolf Hess, een naaste medewerker van nazidictator Adolf Hitler, zijn woensdagnacht opgegraven en het graf zal worden geruimd. Dat meldt de Duitse krant Sueddeutsche Zeitung donderdag gemeld. De stoffelijke resten worden verbrand en de as wordt op zee uitgestrooid volgens het krantenbericht.

Het graf in Wunsiedel, in de Duitse deelstaat Beieren, was een pleisterplaats voor manifestaties van rechtsextremisten geworden en toen de concessie afliep weigerde de kerk die te verlengen. De familie maakte aanvankelijk bezwaar, maar stemde er uiteindelijk mee in dat het graf geruimd werd.

Hess werd in 1946 tijdens het proces tegen de nazikopstukken in Nürenberg veroordeeld tot levenslang wegens misdaden tegen de vrede. Hoewel hij van meet af aan tot de trouwe aanhangers van Hitler had behoord, ontkwam hij aan de doodstraf.

In 1941 had hij een sensatie veroorzaakt door om nog altijd onduidelijke redenen naar Groot-Brittannië te vliegen. Hij zat daar in krijgsgevangenschap tot het einde van de oorlog. Hess werd net als andere veroordeelden in de Spandaugevangenis in het toenmalige West-Berlijn opgesloten en pleegde daar op 17 augustus 1987 zelfmoord.

Na zijn dood werd de gevangenis gesloopt om te voorkomen dat het gebouw zou uitgroeien tot een bedevaartsoord. (dpa/mvl/mvdb)

(HLN)