Opiniebladen: met meningen enzo.

quote:

Over Elsevier

Elsevier is een opinieblad dat orde wil scheppen in de informatiechaos. En dat vooral met betrekking tot de interessevelden economie, politiek, financiën, wetenschap en cultuur. Daarbinnen wordt geselecteerd op relevantie voor de lezers. Elsevier levert een bijdrage aan opinievorming en discussie over actuele onderwerpen.

ELSEVIER: IN 2005 ZESTIG JAAR OUD
Een journal d'opinion moest het worden een stijlvol opinieblad, een ordenend orgaan dat overzicht schept in de chaotische werkelijkheid. En dat werd Elsevier, opgericht in 1945, en zestig jaar later verreweg het meest gelezen opinieblad van Nederland. Een beknopte geschiedenis.

door Gerry van der List

Zelden is een tijdschrift zo flitsend van start gegaan als Elseviers Weekblad. Het eerste nummer verscheen op 27 oktober 1945 en vier jaar later had het blad al een oplage van 120.000 exemplaren.

Het periodiek op krantenformaat maakte op de naar leesvoer hongerende Nederlandse bevolking indruk door zijn allure, zijn fraaie papier en zijn grote variëteit aan reportages, verhalen en illustraties.

De redacteuren genoten bijna allemaal aanzien in literaire en journalistieke kring. Zoals de bekende schrijvers Godfried Bomans, Anton van Duinkerken, J.W.F Werumeus Buning en Piet Bakker. Zij werden ‘het gouden knapenkoor’ genoemd.

Grote man achter Elseviers Weekblad was H.A. Lunshof (lees het ook het biografisch artikel dat Gerry van der List schreef over H.A. Lunshof). De redacteur van De Telegraaf liep al in 1940 rond met de gedachte aan een nieuw weekblad, ‘gansch anders dan de tot dusver bestaande’. In J.P. Klautz vond hij een geestverwant.

De directeur van de vooraanstaande, maar financieel allesbehalve florerende, uitgeverij Elsevier voelde wel iets voor het idee om na de oorlog een blad te lanceren dat niet zo gezapig en kleurloos was als de bestaande tijdschriften. Het moest, ook al was dat volgens Lunshof in Nederland een hachelijke zaak, een uitgesproken mening bezitten en de dingen bij hun naam durven noemen.

Geheim
In het diepste geheim werkte het ambitieuze duo tijdens de oorlog aan de oprichting. Zij kregen assistentie van een andere oud-medewerker van De Telegraaf. Mr. G.B.J. Hiltermann schreef een doorwrochte opzet die gebaseerd was op de gedachte dat grote behoefte bestond aan een journal d’opinion, een stijlvol opinieblad, een ordenend orgaan dat overzicht schept in de chaotische werkelijkheid.

Elseviers Weekblad omhelsde de podiumgedachte. Het moest ruimte bieden aan verschillende denkbeelden en wilde niet gebonden zijn aan enige partij of stroming. Maar de politieke breedheid die de stichters voor ogen stond, was van korte duur.

Hieraan was onder meer de Indonesische kwestie debet, een uiterst polariserende aangelegenheid waarin het blad een geharnast standpunt innam tegen de Indonesische Republiek. Onder leiding van de vurige pamflettist en patriot Lunshof verzette het zich tot het laatst tegen de onafhankelijkheidsoverdracht.

De standpuntbepaling inzake ‘Indonesië’ droeg bij aan de vorming van een politieke identiteit met maatschappelijk conservatieve en economisch liberale trekken, een soort nationaal-christelijke signatuur die Elseviers Weekblad ideëel en machtspolitiek dicht bij zowel de liberalen van de VVD als de katholieken van de KVP bracht.

Vijand
Later namen de communisten de rol van de vijand van EW over. Hoofdredacteur Lunshof waarschuwde zowat wekelijks voor de komst van de Russen. Deze eenzijdigheid en het steeds ouderwetsere imago van het tijdschrift deden de behoefte groeien aan een nieuwe leiding en een nieuwe formule.

In 1965 werd het blad gesplitst in een algemeen deel op magazineformaat, geschikt voor fullcolour advertenties, en een financieel-economische krant die fungeerde als medium voor personeelsadvertenties.

De jeugdige politieke verslaggever Ferry Hoogendijk, die in 1967 tot de hoofdredactie toetrad, ontpopte zich steeds meer als de grote roerganger van het magazine. Met zijn felle aanvallen op het kabinet-Den Uyl (1973-1977), meestal te vinden in het befaamde gele katern middenin het blad, trok hij veel aandacht.

Elseviers Magazine groeide flink dankzij de polarisatie. Maar in de jaren tachtig riep de autoritaire leiding van Hoogendijk steeds meer weerzin op bij de redactie, waardoor de directie zich uiteindelijk genoodzaakt zag hem in 1985 een andere functie binnen het bedrijf te geven.

Cultuur
Opvolger André Spoor, voormalig hoofdredacteur van NRC Handelsblad, gooide het over een heel andere boeg. Hij vernieuwde de redactie ingrijpend, paste de lay-out aan, vergrootte de aandacht voor cultuur en veranderde de naam van Elseviers Magazine in Elsevier.

Ziekte, gevoegd bij een vervaarlijke oplagedaling, maakte na ruim twee jaar een eind aan Spoors hoofdredacteurschap. Hij werd vervangen door Johan van den Bossche, afkomstig van de financieel-economische krant EW die in 1988 werd geïntegreerd in het magazine.

Van den Bossche maakte in 1993 plaats voor Hendrik Jan Schoo, adjunct-hoofdredacteur sinds 1991 (daarvoor hoofdredacteur van achtereenvolgens Psychologie en Intermagazine), die op zijn beurt per 1 januari 2000 werd opgevolgd door Arendo Joustra, voordien plaatsvervangend hoofdredacteur.

Signatuur
Journalistiek-inhoudelijk is Elsevier permanent geëvolueerd. In de direct naoorlogse jaren had het, afgezien van een uitgesproken politieke signatuur, nog een sterke literaire inslag. Bij dit auteursblad ging het om de goede, soepele pen.

In de jaren als magazine tussen 1965 en 1985 verloor het, ondanks de kenmerkende aanwezigheid van een schrijver als Michel van der Plas, zijn literaire karakter en ontpopte het zich tot een overwegend journalistiek medium. Het opinieweekblad annex auteursblad werd een verslaggeversblad.

Sindsdien heeft het, na de ontzuiling, aan politieke signatuur ingeboet, en is de inhoud zowel veelzijdiger als feitelijker geworden, met meer informatie en minder ideologische bevestiging dan voorheen. De scherpe opiniëring is gebleven, doch niet primair langs ideologische lijnen.

Lezerskring
De positie van Elsevier kan niet los worden gezien van zijn verleden en lezerskring. De natuurlijke omgeving van het blad is die van de marktsector (financieel, commercieel, technisch kader, vrije beroepsbeoefenaren, ondernemers, middenstand), hoewel het in het verleden uitgebreide culturele supplementen maakte en jarenlang de eerste boekenbijlage van Nederland verzorgde.

Zonder wie of welk belang ook naar de mond te praten, worden de oriëntaties en voorkeuren van deze groepen, de werkende ruggengraat van Nederland, in het redactionele denken en doen betrokken. Getracht wordt deze groepen ook te helpen bij allerlei keuzeproblemen bij studie, werk, persoonlijke financiën, vrije tijd.

De lezer van Elsevier heeft het doorgaans druk. Daarom is het van belang het nieuws scherp te selecteren en compact samen te vatten (‘de wereld in je handpalm’). Verder probeert het blad aan de hand van een eigen agenda over die thema’s te berichten waarover de kranten vaak zwijgen, en scherp positie te kiezen in tal van aangelegenheden.

Zo neemt Elsevier op milieu- en immigratiegebied - nauwelijks op de klassieke links/rechts-as te positioneren kwesties - krachtige standpunten in. Dat gebeurde ook bij de optieregelingen voor Nederlandse topbestuurders, een kwestie die het blad als eerste stevig aan de orde stelde.

In al deze en vergelijkbare gevallen gaat het niet zozeer om ideologie, maar om sceptisch onderzoek van feiten en gangbare argumenten, gecombineerd met argwaan tegenover massaal aangehangen standpunten en de bereidheid om, althans enige tijd, alleen te staan. Edge without ideology heet dit in de Amerikaanse journalistiek: scherpte zonder ideologie.

quote:

Over VN

De geschiedenis van Vrij Nederland

De Tweede Wereldoorlog
‘Ons blad wil een stem zijn van Vrij Nederland dat zich in Europa bevindt, en het wil zich richten tot alles wat Nederlandsch is of Nederlandsch verstaat’. Zo luidde de eerste zin in het verzetsblad dat op 3 augustus 1940 verscheen. De Duitse bezetter had de vrije pers de nek hadden omgedraaid en Vrij Nederland moest illegaal worden uitgebracht. Het blad omschreef zichzelf als ‘strijdblad voor de bevrijding van ons land’. De Duitse Sicherheitsdienst noemde Vrij Nederland een ‘Hetzschrift’. Na de bevrijding in mei 1945 zette de redactie van onderwijzer-dichter Henk van Randwijk de publicatie bovengronds voort.

De jaren zestig en zeventig
Met het aantreden van Mathieu Smedts als nieuwe hoofdredacteur kwam het blad vanaf 1955 tot grote bloei. Smedts haalde talentvolle jongeren in huis. Hemelbestormers die ervoor ijverden dat Vrij Nederland veel aandacht ging besteden aan wat later 'de culturele revolutie van de jaren zestig' werd genoemd: de opkomst van Provo en Nieuw Links in de PvdA, de democratiseringsacties op de universiteiten. Dat legde het blad geen windeieren. Een beetje linkse Nederlander vertoonde zich niet zonder VN in de stamkroeg - al was het maar om ermee gezien te worden. De door Smedts binnengehaalde Rinus Ferdinandusse werd tot hoofdredacteur benoemd. VN maakte school met spraakmakende interviews en columns, uit het leven gegrepen tekeningen, journalistieke onthullingen, sociale reportages en bijzondere fotografie. En met de maandelijkse boekenbijlage.

De jaren negentig
Vanaf de jaren negentig veranderde Vrij Nederland stapsgewijs van een wekelijkse krant in een wekelijks magazine. Door concurrentie van de dagbladen en het plotselinge overlijden van hoofdredacteur Joop van Tijn in 1997, brak een periode van zoeken en tasten aan. In 2001 werd onder leiding van hoofdredacteur Xandra Schutte een restyling doorgevoerd waarbij het accent meer kwam te liggen op het opiniërende karakter van Vrij Nederland. VN belichtte op prikkelende manier de achtergronden van het nieuws en probeerde een eigenzinnige rol in het maatschappelijk debat te spelen. Een nieuwe generatie columnisten trad aan - onder meer Stephan Sanders, Martin Bril, Carl Friedman en H.M. van den Brink.

Nu
Bij het aantreden van hoofdredacteur Emile Fallaux in 2005 heeft Vrij Nederland gekozen voor een nieuwe layout en een eigenzinnige koers: weg van de hitsigheid van de dag en terug naar de diepgang. Dat betekent meer lange journalistieke verhalen, onderzoeksartikelen, fotoreportages en literaire voorpublicaties. Vrij Nederland is vrijzinnig, intelligent en betrouwbaar. Het blad blijft geëngageerd en geworteld in de strijd tegen onrecht die de pioniers er in 1940 toe brachten het blad op te richten.

quote:

Nieuwe Revu

Nieuwe Revu heeft het niet eenvoudig. Vijfenvijftig jaar na de oprichting van het blad zweeft het aantal lezers rond de 70.000; ongeveer de helft van de verkooprecords uit de ‘gouden tijden’ in de jaren tachtig. Jan Paul de Wildt, hoofdredacteur van het weekblad, wil Nieuwe Revu een betere mengeling van „high en low culture” meegeven: lichte en zware onderwerpen die zowel de ontwikkelde als de minder ontwikkelde lezers aanspreken. Tv-programma RTL Boulevard is volgens De Wildt een schoolvoorbeeld van een goede mix: „Al heb je niets met bekende Nederlanders, dan kun je toch nog lachen om de tongue in cheek-grappen.”

Dat „brutale toontje, die dubbele laag” moet Nieuwe Revu ook hebben, maar dan wel op het niveau van – pak ’m beet – een blad als het Amerikaanse Newsweek.

Volgens Jan Paul de Wildt zit de groei namelijk aan de bovenkant van de bladenmarkt, verder weg van concurrerende titels als Aktueel en Panorama. „Boven ons zitten de opiniebladen: HP/De Tijd, Vrij Nederland en Elsevier. Die kant moeten we op. Met een iets oudere lezersgroep. Niet langer tussen de 18 en 35 jaar, maar nu van 25 tot 45 jaar.”

Het is niet de eerste keer dat Nieuwe Revu van koers wisselt. Onder leiding van toenmalige hoofdredacteur Ton van Dijk zette het weekblad in op ‘seks, socialisme en sensatie’. Derk Sauer, die later een succesvolle uitgever in Rusland werd, was in de jaren tachtig hoofdredacteur van Nieuwe Revu. Volgens Jan Paul de Wildt had Nieuwe Revu ook in de jaren negentig nog een hippe periode, toen het tijdschrift verslag deed van de hoogtijdagen van de Amsterdamse discotheken Roxy en It.

Maar tijden veranderen. Revucovers als Stappen in Salou! of Hoertjes achter het station! zul je in de kiosk niet meer zo snel aantreffen. „Die onderwerpen komen er nu niet meer in”, belooft De Wildt met zijn hand op het hart. „Minder gadgets, minder mode en lifestyle. Een hoger niveau, ook voor onze vaste items.”

Dat hoge niveau kan zelfs van Jan Smit komen – want niemand minder dan de Volendamse volkszanger stond afgelopen week prominent op de cover van Nieuwe Revu. De hoofdredacteur: „Jan Smit past bij Nieuwe Revu, als hij tenminste in een degelijk achtergrondverhaal geportretteerd wordt.” Met andere woorden: low culture in een high culture jasje.

Een week later is het coveronderwerp gewoon weer een sappige misdaadanalyse, of een verhaal over wraakzuchtige Hells Angels. En omdat Nieuwe Revu tegenwoordig een licentie op Newsweek heeft, kan er ook opeens een reportage over de Amish in opduiken.

Jan Paul de Wildt: „We zijn telkens op zoek naar de perfecte meepakfactor. Want 70 procent van onze oplage wordt los verkocht. Dat is een impulsaankoop. Binnen drie seconden besluit iemand of ’ie de Revu meeneemt in z’n winkelwagentje of niet.”

De Wildt ziet de toekomst van Nieuwe Revu hoopvol tegemoet. Ook al moet zijn titel vechten tegen „de verwachting dat alle informatie tegenwoordig gratis is”, de hoofdredacteur put moed uit het succes van titels als nrc.next en Elsevier. „Blijkbaar zijn mensen toch bereid om te betalen voor achtergronden en verdieping.”

Nieuwe Revu moet ondertussen het „brutale broertje” blijven, met af en toe een relletje (onlangs met Gretta Duisenberg) of een politicus die uit de school klapt. De Wildt, niet zonder trots: „Jonge acteurs en actrices staan ook helemaal niet te springen om door Nieuwe Revu geïnterviewd te worden. De meesten hebben alleen maar ervaringen met feel good-bladen. Bij ons worden ze opeens kritisch aan de tand gevoeld.”

Lichtere nummers zullen er altijd blijven, zegt De Wildt. „Nieuwe Revu is en blijft een strandblad. Een blad dat je lekker op het terras leest of meeneemt op vakantie. Onze verkoop vertoont in de zomer een duidelijk piek. De gemiddelde lezer koopt ons zes keer per jaar. Nou, als we er daar nou eens twaalf van kunnen maken, dan ben ik tevreden.”

Nieuwe Revu heeft van oorsprong een katholieke achtergrond, maar liet die los en werd in de jaren zestig een van de eerste ontzuilde weekbladen zonder een duidelijke politieke signatuur .

Jan Paul de Wildt trad vorige maand aan als hoofdredacteur. Sinds 2003 had Nieuwe Revu drie hoofdredacteuren: Jildou van der Bijl, Mark Koster en Hans Verstraaten, die al met De Wildt samenwerkte.

Nieuwe Revu telt nu 68.000 lezers, in de hoogtijdagen (jaren tachtig, begin jaren negentig) waren dat er soms bijna 150.000.

Bekende auteurs en columnisten waren Frits Barend, Henk van Dorp, Boudewijn Büch en Theo van Gogh.