[Reisverslag] Kroatië en Bosnië op de fiets.

In augustus 2006 werd in Sarajevo het grote wereldcongres van esperantojongeren gehouden. Een reden om de fietstocht van die zomer richting Sarajevo te organiseren. Dus verzamelden we eind juli in Zagreb, in het kantoor van de Kroatische esperantisten. De groep was gemeleerd, Tifen, Cyrille en Roze uit Frankrijk, Anatolij (Tolik) uit Rusland, Peter uit Duitsland en Robbert en ik uit Nederland.

Robbert en ik kwamen in de namiddag in Zagreb aan, tijd genoeg dus voor een korte stadswandeling. Dat gold niet voor Cyrille en Roze, hun vliegtuig had forse vertraging. Zij kwamen pas laat in de avond aan. Tolik en Tifen waren al een paar dagen in Zagreb, zij konden ons prima rondleiden.







Tifen kwamen we tegen op een terrasje. Tot onze verbazing zaten er twee oude bekenden naast hem, Ruth en Gregor uit Wenen. Zij waren uit Wenen aan komen fietsen en wilden een grotere bocht door Bosnië maken. Toevallig waren ze elkaar tegengekomen in het centrum van Zagreb.



Vroeg in de ochtend gingen Ruth en Gregor er al vandoor. Wij deden het wat kalmer aan, eerst eens uitgebreid ontbijten en dan opstellen voor de officiële startfoto

De eerste paar dagen zouden we langs de rivier de Sava rijden. Niet teveel kilometers per dag, het was de bedoeling te genieten van het landschap en de producten van dat landschap. Direct buiten Zagreb zagen we een stalletje met verse watermeloenen. Iets dat we niet zomaar voorbij konden laten gaan.





RIjdend door het dal van de Sava had ik bijna het gevoel door een Brabants rivierenlandschap te rijden. Prettig rustige weggetjes onderaan de dijk, af en toe onderbroken door een dorpje met de kapel in het midden. Weinig verkeer op de weg en uiterst vriendelijke bewoners.







De oorlog heeft in dit deel van het Sava-dal bijna geen invloed gehad. Een enkel oorlogsmonument is het enige dat je ziet. Ook de stad SIsak ontsnapte deze keer aan het oorlogsschade, in eerdere oorlogen was dat anders.







Vlak voordat we bij de oude frontlijn kwamen reden we door een ooievaarsdorp. Rond de frontlijnen kon de natuur soms erg vrijuit z'n gang gaan. En nu zijn de ooievaars een toeristische trekpleister geworden.

Het weer zorgt voor een passende bedrukte stemming als we het dal van de Sava verlaten voor een omweg naar Pakrac. In '94 was ik in dit stadje enige tijd vrijwilliger voor de vredesbeweging. Ik wil graag zien hoe het er nu bijstaat, 12 jaar later. De rest van de groep is er ook in geïntereseerd, zeker omdat ik wat van de achtergronden van het stadje tijdens de oorlog kan vertellen. Toch is het voor iedereen een schokkende ervaring. Tijdens de oorlog was Pakrac verdeeld in een Kroatische en Servische sector. 4 jaar lang was er een patstelling, in de gaten gehouden door VN blauwhelmen. Maar in '95 verdreef het Kroatische leger alle Serviërs uit het gebied.





Als we Pakrac naderen zien we al behoorlijk wat oorlogsschade. Er zijn dorpen bij waar nog maar enkele huizen bewoond zijn. Ik maak me geen illusies over wat er met de oud-bewoners gebeurd is. Gedenktekens staan er alleen voor de Kroatische slachtoffers.

Om een beeld te geven hoe Pakrac er uit zag toen ik er de vorige keer was eerst wat archeiffoto's uit 1994. Toen kon ik niet overal komen, alleen aan de Kroatische kant mocht ik zijn. Om de grens over te gaan had je een speciaal VN-paspoort nodig.

Inmiddels is er in Pakrac veel veranderd. Was in 1994 nog 75% van de huizen verwoest, nu blijft de teller op 25% staan. Veel huizen zijn al in vrijwel perfecte staat gerestaureerd, veel anderen in prima leefbare staat. De sfeer is ook een stuk beter, veel meer volk op straat, het begint al weer een balkanstadje te lijken. En natuurlijk niet meer de overal zichtbare aanwezigheid van de VN blauwhelmen.













Iedereen is er wel wat bedrukt van. Het is nog te duidelijk zichtbaar wat er gebeurd is. Eenmaal buiten Pakrac, tijdens de laatste 30km tot vlak voor de Bosnische grens, staan er regelmatig waarschuwingsbordjes voor mijnen langs de kant. En verder enorme rijen nieuw gebouwde huizen. Hier worden massaal Kroaten gehuisvest die uit Bosnië gevlucht zijn. Waar de Serviërs zijn die hier ooit woonden weet ik niet. Voor zover ze niet 'op de vlucht' neergeschoten zijn tijdens Operatie Storm. Nergens staan monumenten voor hen, nergens is nog iets van hun eeuwenlange aanwezigheid te merken.
In de avond zoeken we met zorg een kampeerplek. Na wat navragen komen we uit op een sportveldje achter een voormalig gebouw van het Joegoslavische leger. Het gebouw gaan we liever niet binnen. Alleen gebied dat in gebruik is mag je hier betreden.
Na het eten zwengel ik een gesprek aan over wat we gezien hebben. Er zijn veel vragen bij m'n reisgenoten. Op maar een deel van de vragen heb ik een antwoord, veel vragen kunnen niet beantwoord worden. Wel wordt het hen duidelijk waarom ik over bepaalde thema's niet wilde spreken in Pakrac, dat kan alleen daar waar niemand kan meeluisteren. Er is nog veel pijn en verdriet bij de bewoners. De volgende dag zullen we in een totaal andere situatie belanden, als we de Republika Srpska inrijden.

quote:

Op vrijdag 15 september 2006 22:42 schreef Walrik het volgende:
Wat een schitterende foto's van een fantastisch mooie omgeving!! Keep it coming, die foto's!

Off topic: dat esperanto, spreek je t vloeiend?

Ik ga morgen wel weer verder. Dan met de Republika Srpska.
Esperanto spreek ik inderdaad vloeiend, ben er al zo'n jaar of 18 mee bezig.

Het is op slag anders als we de grens over rijden naar Bosnië, naar de Republika Srpska. Dit lijkt direct een puur Balkan-gebied. Overal op straat mensen, kleine winkeltjes, kleine restaurantjes, een hoop plezier. En orthodoxe gebouwen overal.





Hier zijn geen grootschalige gevechten geweest tijdens de oorlog. De gruwelijkheden zijn hier in het verborgene geweest, men heeft geprobeerd alle sporen van de moslims weg te wissen. Tenminste dat is de lezing die we hier hoorden. Onderweg blijkt het dat in de stadscentra alle moskeeën verwoest zijn, in de dorpen staan ze soms nog wel. Er is dus duidelijk sprake geweest van etnische zuivering, maar geen volledige. Als je goed kijkt zie je op andere plekken ook gevolgen van het conflict. Langs een binnenweggetje zag ik een kapotgeslagen monumentje.



Banja Luka is de hoofdstad van de Republika Sprksa. Je merkt dat men probeert zich zoveel mogelijk af te scheiden van de rest van Bosnië. Zelfs het kleine vliegveldje van Banja Luka heeft nu een welklinkende internationale naam gekregen. Niet dat dat iets verandert aan de omvang van het veldje.
In de stad zelf worden we met open armen ontvangen. De plaatselijke esperantoclub is blij dat er eindelijk bezoekers zijn. Een dag voor ons waren Ruth en Gregor hier, nu komen wij met een hele groep aanzetten. We overnachten dan ook bij een van de plaatselijke esperantisten. Nadat we eerst wat noodzakelijkheden gedaan hebben (douchen en kleren wassen) gaan we naar het centrum. De esperantoclub van Banja Luka heeft net een Esperanto-vertaling uitgebracht van de toeristische brochure van de stad. En die wordt naar aanleiding van ons bezoek officiëel gepresenteerd. Als secretaris van de Esperantisten fietsclub moet ik natuurlijk ook een goed woordje doen voor de plaastelijke pers. Ik zit dan ook tussen Mico, de voorzitter van de esperantoclub en de voorzitter van de plaatselijke VVV. Gelukkig doet Mico vooral het woord, ook de gesprekken met de plaatselijke journalisten.



Gelukkig blijft er nog genoeg tijd over om de stad te bezoeken. We krijgen een rondleiding door Banja Luka. Het blijkt een enorme levendige stad te zijn met enorm veel studenten. Zelfs nu in de zomer zitten de terrasjes vol met studenten en is de sfeer erg goed. Mooie gebouwen zijn er gelukkig nog veel overgebleven in de stad. En zelfs een deel van de moderne gebouwen, toch niet echt mijn smaak, ziet er goed uit.







[ Bericht 1% gewijzigd door ultra_ivo op 16-09-2006 10:39:55 ]

De volgende ochtend nemen we afscheid van Mira, onze gastvrouw. Maar niet nadat we op een algemeen Servisch kanaal een interview met Mico hebben gezien over de avond van te voren. Een typisch TV kanaal is dit, schakelend tussen studio's in Belgrado, Banja Luka, Sarajevo en ergens in Montenegro.
ALs we het centrum van Banja Luka uitrijden en de rivier oversteken zien we direct een moslim-wijk. Hier staat plotseling wel weer een moskee. De etnische zuivering is dus niet compleet geweest, gelukkig. In de dorpen ten zuiden van de stad zien we soms wel de restanten van de zuiveringen. Af en toe staat er nog een fundering met wat grafstenen eromheen.





Gelukkig is er ook nog vele moois te zien. Enkele tientallen kilometers ten zuiden van Banja Luka begint een erg lange kloof die absoluut de moeite waard is. De reisgids van Petit Futé die Roze meegenomen heeft is er lyrisch over. Een plaatselike rafter die ik in Banja Luka ontmoet heb heeft me nog wat verdere tips gegeven over waar de mooiste plekken in deze kloof zijn. Maar eerst genieten we van de kloof.





Het verkeer valt erg mee. De weg is officiëel een hoofdweg maar de automobilisten gedragen zich correct. Halverwege de kloof gaan we even van de hoofdweg af. Zdravko had ons aangeraden hier wat watervallen te bezoeken. En die zijn inderdaad de moeite waard. Zelfs de oude watermolen is helemala hersteld, met hulp van Britse militairen.







We dachten het mooiste gedeelte van de kloof al gehad te hebben. Maar niets is minder waar. Ten zuiden van de watervallen is een nog mooier gedeelte.







We zijn nu al bijna de Republika Srpska uit. Langzaam zien we de eerste gemengde Moslim/Kroatische dorpjes. Maar ook weer hier veel oude oorlogsschade. Op bijna iedere grens tussen de etnsiche groepen is zwaar gevochten. Een aantal van deze etnische grenzen zijn ook verschoven. Kerken en moskeeën waren vaak de eerste gebouwen die helemaal verwoest waren, maar ook de eerste gebouwen die helemaal hersteld worden. Maar vele gewone mensen hebben echt genoeg van de oorlog. Zdravka adviseerde zelfs speciaal een katholiek kerkje als een plek waar we konden kamperen. Het blijkt een bedevaardsplek te zijn voor de heilige Ivo. Voel ik me er direct thuis . Volgens de diverse infoborden zijn de twee kerken hier volledig verwoest in de oorlog. Het oude kleine kerkje is al hersteld, aan de nieuwe kerk wordt nog gewerkt. De monnik die dienst doet moet even bij de pastoor navragen of we er mogen kamperen. Even later komt de toestemming binnen. Terwijl we onze tenten opslaan op het veldje achter de kerk klinkt vanuit de Moskee aan de overkant van het dal de muezzin. Zo moet Bosnië eigenlijk zijn.

Het kerkje ligt net ten noorden van de stad Jajce, een van de grote strijdtonelen van de oorlog in Bosnië. Even een quote uit de Wikepedia om aan te geven wat er gebeurd is in Jajce:

quote:

In the census of 1991, the municipality of Jajce was inhabited by 45,007 people: 17,380 (38.75%) Bosniaks, 15,811 (35.13%) Croats, 8,663 (19.25%) Serbs, 2,490 (5.53%) Yugoslavs, and 657 (1.23%) others. The town of Jajce itself had 15,454 residents, of which 36.10% Bosniaks, 24,60% Serbs, 22,10% Croats, 14,58% Yugoslavs and 2.62% others.

At the beginning of the Bosnian war, Jajce was inhabited by people from all ethnic groups, and was situated at a junction between areas of Serb majority to the north, Bosnian Muslim majority areas to the south-east and Croatian majority areas to the south-west.

At the end of April and the beginning of May 1992, almost all Serbs left the city and fled to territory under Bosnian Serb control Republika Srpska. In the summer of 1992, the Bosnian Serb army started heavy bombardment of the city. Serb forces entered Jajce in October 1992, apparently due to lack of cooperation between Bosnian Muslim and Croatian forces. The Bosniak and Croat population escaped through Divicani into Travnik. In the Croat counteroffensives of August-September 1995 the town was taken by Croatian forces with most of the Serb population fleeing. Jajce became part of the Muslim-Croat Federation according to the Dayton Agreement.

Als je deze achtergrond in aanmerking neemt ziet Jajce er nu heel goed uit. De meeste gebouwen staan weer overeind, de hoeveelheid zichtbare vewoesting is vergeleken met bijvoorbeeld Pakrac minimaal. En de toeristen komen ook weer naar Jajce toe, terecht. De stad is het absoluut waard. Zeker met de waterval die direct naast de oude stad ligt. Helaas niet meer zo spectaculair als ooit, tiijdens de oorlog is om nog onverklaarbare reden het waterpeil in de rivier gestegen.

We volgen nog een tijdje het dal van de Vrbas. Aan de dorpjes en de stadjes is te merken dat we steeds verder het voormalige Ottomaanse gebied inrijden. De dorpjes beginnen langzaam wat orientaals uit te zien. In Donji Vakuf komen we een luidruchtig bruiloftsgezelschap tegen.



In Donji Vakuf verlaten we het dal van de Vrbas en beginnen we aan de beklimming van de Komar pas. Voor Robbert is het de eerste pas die hij ooit rijdt, het is dus lijden voor hem. De rest komt fris boven. Ik doe het kalm aan en stap af en toe af voor een fototje. Verscholen achter wat bomen liggen de restanten van een orthodoxe kerk. En ook elders is te zien dat er om deze pas zwaar gevochten is.





Tifen is als eerste boven. Hij heeft zich al warm aangekleed en de brander loeit al fors. De thee is klaar als Roze bovenkomt. Thee leutend wachten we tot ook de laatsten boven aangekomen zijn.





Aan de andere kant van de Komar pas dalen we met een fors tempo af. Deze pas is heerlijk, alle bochten zijn op volle snelheid te halen, een pas zoals het moet zijn. We zijn dan ook heel snel in Travnik. Helaas hebben we niet de tijd om 2 steden op een dag te bezichtigen, dus deze oude stad die vroeg in de avond een heerlijke sfeer uitstraalt moeten we laten liggen tot een volgende keer. We zien wel dat de bevolking hard aan het werken is voor de komende winter. De stadsverwarming is nog niet gerepareerd, op verschillende plekken wordt er een houtvoorraad aangelegd.





Vanuit Travnik rijden we via Kiseljak naar Sarajevo. Langzaam komen we de zone met hevige oorlgosgevolgen uit. Langzaam krijgen we ook ons vakantiegevoel weer terug. De kilometers vliegen onder onze wielen door als we over een aangename doorgaande weg doorrijden naar Sarajevo. Pas kort voor de stad wordt het erg druk. Gelukkig hoeven we niet helmaal de stad in, de esperantobijeenkomst waar we naartoe gaan wordt gehouden in de buurt van het vliegveld. Hier zullen we een week blijven.

In Sarajevo duiken we direct in de warme en internationale sfeer van Esperantujo. Direct kom ik veel oude vrienden tegen waarmee het lang bijpraten is. En gelukkig is er een gezellig terras waar het prettig toeven is.





's avonds is er dan een kennismakingsavond voor de nieuwelingen, geleid door Vera uit Hongarijë en Normand uit Canada, met musicale ondersteuning uit Catalonië. Vooral de Catalaanse muzikant Mon heeft een reputatie als het gaat om sfeer maken.





Officiëel beginnen we pas de volgende ochtend met wat plichtplegingen. Officiële opening, toespraak van de burgemeester en andere minder interesante zaken. Dat laten we maar over ons heeng aan. Veel interesanter is het middagprogramma, iedereen kan er wat vinden, van een introductieles Bosnisch t/m een sessie spelletjes.







Ik verken liever de omgeving. We zitten zowat op de oude frontlijn. Het studentenhuis waar we overnachten ligt precies op de plek waar in de oorlog de Bosnische linies waren, de blindenschool waar een deel van het programma plaatsvindt ligt zowat op de plek waar de Servische linies waren. Ertussenin ligt een kaal gebied, alles is hier platgeschoten. De goede waarnemer kan het verloop van de linies nog altijd goed zien, m.n. in het verschil tussen nieuwe en oude bebouwing. Het is een absurd beeld, het business centre Avaz, een hardstikke moderne glasbouw, vrijwel direct naast half kapotgeschoten oude gebouwen.





Tijd voor plaatselijke cultuur is er ook. Een bosnische muziek/dansgroep geeft 's avonds voor het studentenhuis een optreden. Ze slagen erin het interesant te houden, normaal zijn dat soort folkloristische optredens wat minder. Vooral de zanger wist een goede show te geven.

Een vaste waarde is de Franse Esperanto-zanger JoMo. Hij komt altijd op dit soort bijeenkomsten, altijd is het een succes. Hij heeft een ongeloofelijke hoeveelheid teksten uit diverse landen vertaald naar Esperanto en maakt een muzikale rondreis door Europa. Het publiek bespeelt hij perfect.

Maar het is niet allemaal plezier. Met een kleine groep gaan we op excursie naar Srebrenica. De meestend oen zich dat niet aan en gaan de stad Mostar bekijken. Dat is ook niet erg, de excursie naar Srebrenica was indringend, niet iedereen kan daar tegen. Aangekomen in Srebrenica merkte ik direct dat het centrum zelf relatief onbeschadigd is. Maar voor een balkanstadje was er weinig volk op straat.





Tijdens het gesprek met de burgemeester horen we ook waarom. Vergeleken met voor de oorlog wonen er nog maar weinig mensen in Srebrenica. Meer dan de helft van de oude bewoners is er niet meer, hetzij gevlucht, hetzij dood. Hij vertelt een indringend verhaal over hoe het er met Srebrenica nu voorstaat. Voor sommige esperantisten i het publiek is het de eerste keer dat ze zo direct geconfronteerd worden met de gevolgen van oorlog.





Even buiten Srebrenica ligt een kerkhof voor diegenen die ze nog hebben teruggevonden. Pal tegenover de voormalige accufabriek. Nog altijd worden er her en der in massagraven lijken gevonden, lijken die na identificatie op dit kerkhof herbegraven worden. Er hangt een beladen sfeer op het kerkhof. Eerst legt een van de Bosnische esperantisten een krans bij het monument, daarna hebben we een ontmoeting met het comité van de moeders van Srebrenica.











Tegenover het kerkhof ligt de voormalige accufabriek waar Dutchbat gehuisvest was. Hier, op de plek waar toen de verschikkelijkste taferalen afspeelden is nu een informatiecentrum gehuisvest. Stil lopen we door de voormalige fabriek.








In hetinformatiecentrum krijgen we een film te zien over Srebrenica. Niet alleen westers materiaal, maar ook beelden gemaakt door Servische kameralieden die met het Bosnisch-Servische leger meetrokken. Dit was een omvangrijke militaire operatie. Gesproken werd over 20.000 man die aan de aanval op Srebrenica meededen.
Uitgebreid was de aandacht voor het leed van de plaatselijke bevolking. Met name de moeders die hun kinderen zijn kwijtgeraakt vechten nog altijd tegen hun verdriet. Maar mij bekruipt toch een gevoel dat er heel erg eenzijdig wordt gesproken. Uitgebreid aandacht is er voor de vlucht van duizenden mannen naar Tuzla. Maar als ik zie op de foto's op welke manier zij vluchtten dan vrees ik ook voor het lot van kleinere groepen Serviërs die het ongeluk hadden hen tegengekomen. Dit was een oorlog waar slachtoffers daders werden en omgekeerd.



Tijdens de excursiie vielen bij mij allerhande puzzelstukjes in elkaar. Vooral de timing van zowel de aanval op Srebrenica als Operatie Storm zijn voor mij te opvallend om toeval te zijn. Ik sprak hierover met een aantal Bosniërs, mij was het gevoel bekropen dat er door Tudjman en Milosevic een deal was gesloten waarbij gebiede tegen elkaar uitgeruild werden. De Bosniërs die ik hierover sprak bevestigden dat gevoel.