[Reisverslag Jemen] Arabia Felix; het Gelukkige Arabië

Van 13 tot en met 28 mei heb ik een rondreis gemaakt door Jemen, dat vroeger bekend stond als het Gelukkige Arabië, oftewel Arabia Felix. Hieronder zal ik stukje bij beetje een reisverslag posten.

Dag 1, vrijdag 13 mei: Amsterdam – Sanaa
Vliegen op vrijdag de dertiende, je moet maar durven! Deze dag zal volledig in het teken staan van de vliegreis naar Jemen. Eerst van Schiphol naar Frankfurt, waar ik overstap op de vlucht naar Sanaa. De vlucht naar Sanaa wordt uitgevoerd met een groot model Airbus, die behoorlijk vol zit. We blijken echter een tussenlanding te maken in Cairo. Als we daar weer opstijgen in het toestel vrijwel leeg. Behalve ons groepje van zestien mensen is er nog slechts een handjevol passagiers over. Die maken wel meteen duidelijk naar wat voor land ik onderweg ben: twee vrouwen zijn van top tot teen gehuld in een zwarte burqa. Alleen doordat de één een bril draagt zijn ze uit elkaar te houden.

Op het vliegveld van Sanaa een nieuwe indicatie van het karakter van het land: een hoekje van de aankomsthal is verhoogd en voorzien van tapijt: hier kun je bidden als je op je bagage wacht. Als we allemaal de tassen van de band geplukt hebben gaan we richting douane. Voor de douane blijkt echter een wisselkantoortje te zitten.

Is het verstandig hier geld te wisselen? Krijg je een goede koers? Kun je makkelijk in Sanaa zelf wisselen of zelfs in het hotel? Niemand weet het, ook de reisbegeleidster niet. De vaste reisbegeleider van Djoser is uitgevallen en de vervangster is nooit eerder in Jemen geweest. Wel spreekt ze gelukkig goed Arabisch. Voor de zekerheid toch maar $100 gewisseld. Het wisselkantoor bestaat uit niet meer dan de absolute essentie; een mannetje, een koffer vol geld en een rekenmachine. Niet minder, niet meer.

Dan gaat het met twee busjes richting hotel. Eentje voor de mensen, eentje voor de tassen. We gaan links, rechts, links door achterafstraatjes. Is dit echt de normale weg van vliegveld naar stad? Aangekomen in het ‘Sam City Hotel’ is het al na middernacht. We krijgen allemaal een fles water als welkomstdrankje. Flessen water waarvan we de komende twee weken er tientallen per persoon zullen blijken leeg te drinken. Het hotel is sober en warm water blijkt niet vanzelfsprekend. In sommige kamers lukt het niet de boiler tot activiteit te bewegen, welk knopje ook wordt ingedrukt.

_{Gevels in Sanaa}

Dag 2, zaterdag 14 mei: Sanaa
Het ontbijt lijkt eenvoudig, maar veel luxer zullen we het nergens aantreffen: stokbroodjes, houdbare kaasjes (iets wat lijkt op ‘la vache qui ruit’), jam, thee, yoghurt en vruchtensap. Ook staan er schoteltjes met een prutje van vooral bruine bonen. Eén hapje is voldoende om te weten dat dit beter onaangeroerd had kunnen blijven.

Tijd om Sanaa te verkennen. De soek is vlakbij en de indrukken zijn overweldigend. De drukte, de mensen, de architectuur. Ik ken de bouwstijl van de foto’s, maar om nu zelf rond te lopen in een binnenstad die zo perfect authentiek oogt is echt bijzonder. Werkelijk alle gebouwen lijken te zijn gebouwd in dezelfde karakteristieke stijl, zonder ook meer één moderne dissonant. Overal de prachtige bruin-witte gevels.

De mensen en hun kleding zijn een verhaal apart. De mannen dragen veelal de traditionele dracht die uniek is voor Jemen. Een lange jurk of een, vaak prachtig geweven, omslagdoek plus overhemd. Daarop een colbertje, maar wat vooral de aandacht trekt zijn de brede, bewerkte riemen, waaronder een grote, gekromde dolk is gestoken.

De vrouwen zijn zonder uitzondering gesluierd. Alleen kleine meisjes, hooguit tot een jaar of tien, zie je zonder sluier. Behalve de zwarte burqa’s zijn er ook met een kleurig patroon. De vrouwen die het meest onthullen hebben een onbedekt gezicht, de vrouwen die het minst onthullen zijn volledig bedekt. Zelfs voor de ogen dragen ze een dunne doek. Ze fotograferen is niet eenvoudig. De vrouwen zelf hebben daar niks over te vertellen. Toestemming dien je te vragen aan de mannen. Die weigeren vrijwel zonder uitzondering. Ergens wel logisch: de vrouwen lopen gesluierd om hun schoonheid te verhullen en dan zal een of andere toerist juist een foto van ze gaan maken om anderen te kunnen laten zien hoe die vrouwen eruit zien? Niet dus.

De kinderen lijken een vocabulaire te hebben van drie woorden: qalam (pen), sura (foto) en soms bakshish (aalmoes, geld). Het wordt echter zelden of nooit echt opdringerig of vervelend. Dat geldt trouwens ook voor de volwassenen. Eigenlijk iedereen is vriendelijk en belangstellend. ‘What’s your name?’ ‘Where are you from?’ ‘Hollanda? Ah, Hollanda is good! Welcome to Yemen!’ Heel anders dan in bijvoorbeeld de soeks in Marokko, waar de handelaren toeristen veel voortvarender bejegenen. Hier is het allemaal veel gemoedelijker, zachtaardiger en vertrouwder. Ik voel me ook geen moment onveilig als ik bij een wisselaar op straat nog eens $100 inwissel tegen riyals.

De lunch vandaag is onze eerste maaltijd in Jemen. Samen met een reisgenote duik ik een klein, druk eettentje in. De keuze is vrij beperkt: een hele of een halve kip? We nemen samen een halve, die zeer goed smaakt. Behalve de kip komt er rijst op tafel, een schaaltje dikke frieten, rauwkost en het soort brood dat we de rest van de reis steeds terug zullen zien: een enorme, ronde soort pannenkoek. We vragen nog om thee, die de ober meteen ergens verderop in de straat gaat halen. Uiteindelijk moeten we samen 350 riyal afrekenen; ongeveer anderhalve euro.

Na de lunch maken we voor het eerst, maar zeker niet voor het laatst, kennis met het fenomeen dat vrijwel de hele samenleving ’s middags in zijn macht heeft: qat. De mannen hebben een bolle wang van de grote prop qatblaadjes waarop ze staan (of vaker) liggen te kauwen om de licht drogerende sappen. Hoe groter je bolle wang is, hoe beter: je laat dan zien dat je in goeden doen bent en je veel qat kunt veroorloven.

In de middag begint het ook te regenen, zoals het bijna elke middag zal regenen dat we in Sanaa en omgeving zijn. De brede, verdiept aangelegde straat die dwars door de oude stad ligt blijkt bij dergelijk weer ook dienst te doen als kanaal. Als het in Sanaa alweer vrijwel droog is komt er opeens een vloedgolf van water aanzetten vanuit de omliggende bergen. In enkele minuten stijgt het waterpeil van een paar centimeter tot zeker een halve meter. Sommige automobilisten hebben duidelijk het omslagpunt van weg naar kanaal verkeerd ingeschat, zodat enkele auto’s stuurloos door het water meegevoerd worden.


_{Regenachtig Sanaa - de weg in het midden zal al snel veranderen in een snel voortstromende stroom water.}

Dag 3, zondag 15 mei: Sanaa - Shihara
Het vertrek uit Sanaa betekent dat we ons in het Jemenitische verkeer moeten begeven. Ons gezelschap reist in drie Toyota Landcruisers, bestuurd door chauffeurs Hamid, Sadr en Abdul ('De Neus'). Hamid is de enige die redelijk Engels spreekt. Ik zal vooral bij De Neus in de auto zitten, die - behalve een forse gok - nog meer eigenaardigheden heeft.

De Neus is van de drie degene die het meeste van auto's weet. Hij helpt de andere twee tijdens de reis met de nodige kleine reparaties en beheerst zijn auto tot in de puntjes. Kennelijk zelfs in die mate dat het rijden weinig uitdagingen meer kent en slechts verworden is tot een noodzakelijke bijzaak. Hij is ondertussen continu bezig met andere dingen: telefoneren, met Hamid praten door de walkie-talkies, zichzelf bekijken in de buitenspiegel, qat kauwen, een nieuw bandje met Arabische muziek zoeken om in de autoradio te doen, et cetera, et cetera.

Vooral Sadr rijdt relatief netjes. De handen op 'tien voor twee' en over het algemeen zelfs in een rechte lijn over de rechter weghelft. Dat betekent wel dat je om de haverklap zit te trillen van alle kuilen en bulten. Medereizigers die Sadr gewend zijn en voor een keertje met De Neus meerijden zitten soms met samengeknepen billen. Door alle bezigheden kan De Neus natuurlijk (hooguit) één hand aan het stuur houden. Die ligt midden op het stuur, zodat er getoeterd kan worden zo gauw een andere verkeersdeelnemer ook maar dreigt bij onze auto in de buurt te komen. Daarbij zeilt hij van links naar rechts over de (rustige) wegen om de kuilen te vermijden. Hoewel ik meestal direct achter hem zit, kan ik vaak door de voorruit naar buiten kijken; hij zelf hangt ver uit het raampje.

De wegen in Jemen zijn zo afwisselend als het land zelf. Een prima asfaltweg kan opeens overgaan in een nauwelijks begaanbaar zandpad. In de snelweg zitten soms overdwars dikke richels die het effect van verkeersdrempels sorteren: afremmen tot je bijna stilstaat en dan rustig er overheen. Geregeld komen we checkpoints tegen waar de chauffeur van de voorste auto de dienstdoende militair een officieel briefje moet overhandigen om aan te tonen dat we op deze tijd inderdaad op deze plek mogen zijn met drie auto's en zestien toeristen uit Nederland.

Terwijl we om onduidelijke redenen bij zo'n checkpoint wachten sta ik een beetje om me heen te kijken. Plotseling ontdek ik een dorpje dat tegen een antracietgrijze berg in de verte is gebouwd. De huizen zijn gemaakt van dezelfde grijze steen als de berg zelf, zodat ze haast onzichtbaar zijn. Als de vijand je stadje wil veroveren moet hij het eerst maar eens zien te vinden!

Als we verder van Sanaa verwijderd raken krijgen we voor het eerst een politie-escorte mee: een pickup met mitrailleur en een handjevol qat kauwende politiemensen in de bak. Afgelopen week schijnen er in dit gebied ongeregeldheden geweest te zijn, maar er is verder niks van te merken.

De politie begeleidt ons tot aan de voet van de berg waarop Shihara ligt. Van tevoren is ons verteld dat de inwoners de berg als hun eigendom zien en 'vreemde' auto's niet naar boven mogen. We zullen moeten overstappen in de bak van een open vrachtwagen of pickup. Voor de inwoners is dit natuurlijk ook een makkelijke extra inkomstenbron, hoewel men niet dol is op toeristen. Niemand heeft Shihara ooit kunnen veroveren en de bewoners staan achterdochtig tegenover buitenstaanders.

Aangekomen bij de voet van de berg zijn er echter geen pickups. We moeten weer wachten. Uiteindelijk blijken we, na wat smeergeld betaald te hebben, toch met de eigen auto's de berg op te mogen.

De tocht is spectaculair en de uitzichten zijn schitterend. De weg slingert zich de berg op en is af en toe zeer steil. Het is een grotendeels onverharde weg van zand en los grind die maar net iets breder is dan de auto. Nu is wel duidelijk waarom ons verteld werd dat dit niet door zou kunnen gaan als het regende of al donker was. We rijden vaak vlak langs diepe afgronden en kijken met verbazing naar het vervolg van de weg als we weer een bocht zijn omgegaan: nog steiler! Dit kan toch niet waar zijn? Langs afgronden, over losliggend grind en met hellingspercentages van 30%...

De Neus lijkt er niet warm of koud van te worden. Hij stuurt nog steeds met één hand, en kijkt rustig in de buitenspiegel of z'n hoofddoek nog goed zit. Als dat niet zo blijkt te zien schuift hij 'm rustig weer even goed. Met beide handen!

Het wordt nog spannender als er een tegenligger aankomt. Langzaam en vrijwel zonder tussenruimte komt hij langs ons. Gelukkig zijn wij degenen die aan de kant van de berg rijden en moet hij akelig dicht langs de afgrond. En dan... begint het te regenen. We zijn ergens halverwege de berg als we druppels op de ruiten zien.

Aanvankelijk merken we weinig van de regen. Totdat we bij een bijzonder steil stuk weg komen dat wel verhard is. Er liggen een soort tegels, die door de regen spekglad geworden zijn. Ik zit in de tweede auto en zie de eerste auto de bocht omgaan, het steile deel op. Het lukt niet. De wielen slaan door en de auto begint terug te glijden. Recht achteruit glijden betekent de afrond in. Gelukkig lukt het de auto gecontroleerd achteruit de bocht om te laten rollen.

De raampjes gaan open en Hamid en De Neus roepen over en weer in het Arabisch. Hamid laat zijn auto verder terugrollen tot naast de onze, zodat we er langs kunnen en De Neus een poging kan wagen. De vrouw naast me slaat de handen voor haar ogen. Het lukt De Neus echter zonder al te veel moeite en dan volgen ook Hamid en Sadr.


_Shihara

Boven aangekomen blijkt de lastige tocht zeker de moeite waard geweest te zijn. Shihara is een prachtig oud bergstadje. Het is alweer opgehouden met regenen. De bouwstijl is hier veel soberder, ruiger dan in Sanaa. Huizen van ruwe blokken steen, met nauwelijks decoratie. Ze staan mooi te wezen in het avondlicht, rondom een waterbassin met groenig water waar volledig gesluierde vrouwen emmers aan het vullen zijn. We maken een korte wandeling door het stadje, tot aan de rand waar we uitkijken over de terrassen van de berg.

Er is in Shihara geen hotel en geen restaurant. We slapen en eten in een zogenaamde funduq: de dorpsherberg. Slapen gebeurt op een drietal kamers, waar tot acht personen kunnen slapen. Er zijn geen bedden, alleen dunne matjes. Er is onvoldoende ruimte om de grote tassen mee naar binnen te nemen. Die blijven in de auto's, waarin de chauffeurs slapen. Iedereen heeft in zijn dagrukzakje de essentiële dingen gedaan om de nacht door te komen: tandenborstel, deo, lakenzak. Douchespullen zijn niet nodig. Een fatsoenlijke douche is er niet.

Na de maaltijd gaat iedereen vroeg naar bed. Er is verder toch niks te doen, de generator gaat zo uit en we moeten de volgende dag al zeer vroeg weer op.

[ Bericht 1% gewijzigd door #ANONIEM op 09-06-2005 00:01:32 ]

Dat verschilt erg, afhankelijk van waar je bent: bergen, de dalen, woestijn of kust. De maxima lagen dik in de veertig graden.

Ja hoor, ook vrouwen. Die gingen vrij normaal gekleed. Lange broek en bedekte schouders/bovenarmen zijn wel aan te raden en het is handig als je iets bij je hebt om je hoofd te bedekken bij extra gevoelige plaatsen. Niet zoveel anders als in andere Arabische landen dus.

_{De oude brug bij Shihara}

Dag 4, maandag 16 mei: Shihara - Menakha
Rond zonsopgang (om een uur of vijf) zitten we alweer aan het ontbijt. Het slapen in een funduq is voor de meeste mensen niet eenvoudig gebleken. Ook ik heb vooral wakker gelegen. Niet omdat ik geen slaap had, maar wat het wel was?

Buiten is het nog lekker koel als we door het stadje lopen naar het begin van de wandeling. We zullen vanaf de berg afdalen naar beneden, via een andere route dan we gisteren gekomen zijn. Beneden pikken de auto’s ons dan weer op. De route die we zullen volgen is niet geschikt voor auto’s. En eigenlijk ook niet zo heel erg voor voetgangers! Omdat de wandeling zo’n twee uur zal duren en voert over paden die vaak steil, moeilijk begaanbaar en smal zijn, kiest een aantal mensen ervoor om met de auto’s naar beneden te gaan. Voor zover je kunt spreken van een echt ‘pad’: soms is het meer een kwestie van zorgen dat je van de ene op de andere kei stapt en maar hopen dat die niet los ligt.

De wandeling beginnen we bij de schitterende oude Turkse brug die aan de rand van het stadje een diepe kloof overbrugt. Van daar dalen we steeds verder af, langs de terrassen, tussen de qat planten en met vaak prachtige vergezichten. Langzaamaan wordt Shihara bovenaan de berg steeds kleiner. Terwijl wij behoedzaam verder wandelen kijk ik af en toe met verbazing hoe plaatselijke kinderen op blote voetjes keihard de berg afrennen. Het kan haast niet anders dan dat dat wel eens verkeerd gaat.

Hoe verder we afdalen en hoe later het wordt, hoe meer de temperatuur ook stijgt. Als we na twee uur dalen de auto’s bereikt hebben is mijn shirt haast volledig doorweekt. Maar het was de moeite zeker waard!

We gaan met de auto’s verder, waarbij we het eerste stuk weer begeleid worden door dezelfde pickup van de politie als gisteren. In Amran maken we een tussenstop. Het is een oude, ommuurde stad met een vrij kleine medina. Klein, maar wel met mooie leemarchitectuur. En erg hardnekkige kinderen. Ze moeten en zullen op de foto en gaan continu voor het eigenlijke onderwerp staan. Dus dan maak je even een foto van die kinderen, zodat ze tevreden zijn en opzij gaan. Dat doen ze alleen niet; ze willen kennelijk op élke foto. Het kost soms moeite om vriendelijk te blijven, maar met boos worden bereik je nog veel minder.

Aan het begin van de avond bereiken we de funduq aan de rand van Menakha. Deze is groter en wat comfortabeler dan die in Shihara. Er is zelfs een werkende douche! Optimaal hiervan gebruik maken word je echter niet gemakkelijk gemaakt. Eerst lijkt er geen warm water te zijn, later blijkt dat er wel te zijn maar alleen als je alle knopjes, schakelaartjes en kraantjes goed hebt staan die zich bevinden tussen boiler en douchekop. Eén foutje en het werkt niet meer. Als er geen stroom is werkt het de boiler helemaal niet meer, waardoor je geneigd bent aan de knopjes en kraantjes te gaan zitten en de boel weer verkeerd staat!

De stroomvoorziening en de lampen op de kamers leiden tot hilariteit en frustratie. De stroom moet van een generator komen, maar valt aan het begin van de avond om de haverklap uit. Hoe de relaties liggen tussen de diverse lampen in een kamer en de schakelaars aan de muur is totaal onduidelijk. Een lamp die je op het ene moment aan en uit kunt doen met een bepaalde schakelaar blijkt na de zoveelste stroomuitval niet meer aan te krijgen te zijn. Terwijl lampen die eerst niet werkten het dan opeens juist wel doen. In één van de kamers moet men slapen met het licht aan: een lamp die eerst niet aan kon, blijkt vervolgens met geen mogelijkheid meer uit te krijgen en zit te hoog om de gloeilamp eruit te draaien.

We eten het diner in de funduq terwijl het buiten noodweer is. Het onweert en de straten staan blank door de hoosbui. Wel gezellig. Na het eten wordt er muziek gemaakt en gedanst door wat mannen uit het stadje. Het is niet vervelend, maar ik heb het nooit zo op dit soort dingen. De lokale bevolking die voor toeristen in een hotel iets ‘authentieks’ opvoert. Alsof we Japanners zijn die in Volendam een klompendans zien en dan denken iets typisch Nederlands mee te maken.


_{Kindjes tijdens de bergwandeling. 'Sura, sura!'}

quote:

Op vrijdag 10 juni 2005 21:30 schreef nr.126 het volgende:
Ja, de veiligheid ben ik ook wel benieuwd naar.
Niet dat ik zo bangelijk ben aangelegd, maar meer hoe het zit met die politie escortes.
Een collega van mij is een aantal jaren terug ook heengeweest, toen er nog duidelijk meer touristen kwamen. Hij vond dat er vaak veel tijd verloren werd omdat er meestal in colone met andere groepen werd gereden op sommige stukken. Teveel gebondenheid, en voordat er 's ochtends vertrokken kon worden was er vaak veel tijd verloren.
Of reisden jullie nu met je eigen groep?

We hebben een paar keer politie-escorte gehad. Dat bestond er uit dat een pickup of 4WD van de politie met ons meereed. We hebben uitsluitend met onze eigen drie auto's gereisd, dus niet in colonne met anderen. Overigens heb ik me geen moment onveilig gevoeld. Niet wat betreft ontvoeringen e.d., maar ook niet wat betreft kleine criminaliteit (beroving, diefstal).

Dag 5, dinsdag 17 mei: Menakha
Ik word wakker met een stevige spierpijn in de bovenbenen van de wandeling van gisteren. In Nederland wandel ik toch ook regelmatig, maar dat levert niet dit resultaat op, al loop ik drie keer zo lang. Vandaag blijven we in Menakha. Er kan met de gids een forse wandeling (zes uur!) gemaakt worden door de bergen in de omgeving. Je kunt ook met de auto’s mee naar wat dorpjes in de omgeving. En natuurlijk kun je ook je eigen plan trekken. Dat laatste is wat ik doe.

Als de meeste mensen al uit de funduq vertrokken zijn geniet ik eerst van een uitgebreide douche (zelfs met warm water). Als ik de funduq verlaat kom ik meteen drie reisgenoten tegen in het gezelschap van een twaalfjarig jochie dat zich als gids heeft opgeworpen. Hij spreekt redelijk Engels en het is erg grappig hoeveel talen hij beweert te spreken. Engels, Duits, Frans, Italiaans, Japans. Waarschijnlijk niet meer dan een paar woordjes in elk van die talen.

Hij voert ons langs mannen die opmerkelijk groene en blauwe stenen aan het bewerken zijn, langs kleine werkplaatsjes en langs de markt. Daar is het vooral een drukte van belang bij een slager die in de openlucht en in de volle zon een homp vlees in kleinere stukjes aan het hakken is. We zien ook een werkplaatsje waar koffiebonen gemalen worden. In een van de nauwe straatjes komen we de vader van onze gids tegen. Het blijkt de plaatselijke politiecommandant te zijn. Niet in uniform, maar in traditionele dracht. Wel gewapend met een pistool.

Een van mijn reisgenoten laat zich scheren bij een plaatselijke kapper en ons gids haalt de sleutel van een werkplaats. Daar kunnen we zien hoe de ornamenten van gips met gekleurd glas gemaakt worden die je overal ziet terugkomen in de gevels. Ook in Menakha ligt bovenop de berg een waterbassin waarin het regenwater opgevangen wordt. We slenteren door de straatjes en belanden dan in een soort eetcafeetje. Hoewel Jemen bekend staat om de goede kwaliteit koffie die er vandaan komt is in het land zelf eigenlijk alleen Nescafé oploskoffie te krijgen. Zo ook hier. Men drinkt ook nauwelijks koffie, maar vooral zoete thee. We nemen er broodjes ei bij.

Als we zitten te eten komt een broer van onze gids het tentje binnen met een collega. Twee politieagenten, maar ook zonder uniform. Wel heeft de één een Kalashnikov om de schouder hangen. Als we onze belangstelling laten blijken krijgen we het zware wapen meteen in handen gedrukt. Toch maar even vragen of hij het magazijn eruit haalt voor er ongelukken gebeuren. Je moet je dit eens andersom voorstellen: een Nederlandse agent die zijn geladen wapen uit handen geeft aan een belangstellende Jemenitische toerist...


_{Uitzicht vanaf het dakterras van de funduq op het landschap rond Menakha}

De middag bestaat daarna vooral uit lui zijn. Beetje lezen, beetje rusten. Even het dakterras van de funduq op voor wat foto’s. Ik merk nu ook pas echt hoe achteloos de Jemenieten omgaan met afval. Het was me al opgevallen dat het, vooral in de kleinere stadjes, vaak een enorme bende is. Afval wordt zonder gêne op straat geflikkerd. Toch heb ik tot nu geprobeerd me netjes te gedragen en mijn afval bij me te houden, zodat ik het in de funduq in een vuilnisbak kan gooien. Wat blijkt echter? Het personeel van de funduq loopt met de volle vuilnisbakjes naar buiten en kiepert ze leeg!

’s Avonds eten we weer in de funduq en is er weer dans en muziek. Er wordt op trommels geslagen en op een snaarinstrument gespeeld. De mannen dansen terwijl ze zwaaien met hun getrokken dolken.