Nu alles in de oven staat (4de laagje ondertussen) alvast even wat over het slijpen.
Niet alleen oud / gebruikt gereedschap zoals beitels, schaven, gutsen, schrapers enz moet geslepen worden ook
nieuw gereedschap moet geslepen worden. Nieuw (en mishandeld) gereedschap vereist het meeste werk! Er zijn vrijwel geen merken die geslepen gereedschap verkopen! De uitzonderingen hier op (die mij bekend zijn) zijn de gereedschappen van Lie Nielsen, Veritax, Crown en Bahco*. De laatste heeft een sterretje omdat het niet zo heel erg goed geslepen is.
Maar er zit toch een snijvlak aan alles wat je in de winkel ziet liggen? Jawel maar.... In het engels is dit beter uit teleggen omdat zij veel meer wworden kennen Je hebt grinding, sharpening en honing. Laten we dit in het Nederlands maar slijpen/geslepen, scherpen/gescherpt (geschorpen vind ik persoonlijk leuker
) en wetten/gewet noemen.
Slijpen doe je met een slijpschijf of slijpsteen. Met een snel rond draaiende schijf of steen verwijder je met grote snelheid grote hoeveelheden staal om het in een bepaalde vorm te krijgen. Dit gaat gepaard met een regen van gloeiende metaal deeltjes (lijkt op het bekende kinder vuurwerk, de sterretjes). Ook kun je dit water gekoeld doen er zijn dan minder 'sterretjes' en je loopt minder kans dat het staal verbrand. Per minuut worden vele millimeters staal verwijdert.
Scherpen doe je op een lagere snelheid met een keramische-, diamant-, olie- of watersteen. Deze stenen zijn veel fijner en halen maar minimale hoeveelheden staal weg. In plaats van sterretjes komt er fijn metaal poeder af. Dit metaal poeder is zo fijn dan de steen volloopt en niets meer doet. Omdat te voorkomen word er bij een keramischesteen de steen af en toe geschuurd. Bji een diamant- en watersteen wordt water gebruikt en bij oliestenen zoals de naam doet vermoeden wordt olie gebruikt. Het metaal poeder drijft op het water of de olie waardoor de steen blijft werken. Per minuut worden enkele tienden van millimeters verwijderd.
Bij wetten wordt gebruikt gemaakt van hele fijne keramische-, waterstenen of leer gebruikt in vombinatie met poeders. Per minuut worden er enkele micrometers staal verwijderd.
In de winkels ligt geslepen gereedschap. Of iets scherp is of niet kun je niet met het blote oog zien. alleen als het heel erg onscherp is kun je dat zien. Scherp zijn is het in een punt samen komen van twee vlakken. Vlakken kunnen alleen in een punt samen komen als deze vlakken echt vlak zijn (gepolijst) en geen overgang hebben (stomp uiteinde). Scherpheid speelt zich af op microscopisch vlak.
Om even te beperken tot een vlakke beitel. Deze kan alleen scherp zijn als deze vlak is. Dit kun je herkennen aan dat zowel de boven- als onderkant aan het uiteinde recht loopt, spiegelt en geen krassen heeft. Als je een beteil in de winkelziet liggen zul je zien dat deze:
- niet spiegelt
- de bovenkant loopt hol
- bven en onderkant hebben een heleboel krassen naast elkaar in de richting van de lengte van de beitel
Daarnaast zul je als je met je vinger over de betiel gaat een klein rafelig randje een braam voelen.
Vergoot ziet een beitel er ongeveer zo uit als je tegen de voorkant aan kijkt.
Hoe goed je je best ook doet om hem scherp te krijgen zal je dit niet goed lukken omdat de krassen van het slijpen er voor zorgen dat alleen kleine delen scherp zijn en de rest stomp blijft. Deze krassen moeten eerst verwijderd worden hiervoor vlak je eerst de onderkant van de beitel. Nadat dat gedaan is kun je hem par scherpen.
Het vlakken van een beteil kan machinaal maar gaat met de hand beter. Machinaal gebruik je hier een hele fijne steen voor (met een laag toerental en een watergekoelde diamant- of watersteen). Je houd onderkant van de beitel vlak tegen de zijkant van de steen net zolang als dat het oppervlak overal even dof geworden is en alle krassen weg zijn. Hierna ga je naar een fijnere steen en doe je dit nogmaals totdat het egaal licht spiegelt.
Met de hand haal je de beteil vlak over een steeds fijnere steen totdat deze egaal licht spiegelt.
Nu kun je de beitel gaan scherpen. Hiervoor moet aan de bovenkant de holling van het slijpen en de krassen er uitgehaald worden en een juiste hoek gemaakt worden en aan de onderkant een egale braam komen.
Dit kan machinaal tegen de zijkant van een fijne steen of met de hand op een vlakke steen. Alles moet tot aan de stippellijn weggehaald worden.
Voor elke soort beitel, het werk wat je er mee doet en het hout waar i je werkt zijn iets andere hoeken nodig. Een veelvoorkomende hoek is 30 graden. Echter omdat slijpen erg veel tijd in beslag neemt en het een beter resultaat geeft zet je er niet 1 hoek van 30 graden aan. Je zet er een primaire en secundaire hoek aan. b.v. een primaire hoek van 25 graden en een secundaire van 5 graden, samen maakt dit 30 graden.
Om deze hoeken aan te houden kun je het best gebruik maken van slimme hulpmiddelen waar je je beitel in kunt klemmen. alleen een zeer ervaren persoon zal het lukken om een beteil enkele minuten lang al bewegend in exact de zelfde hoek vast te houden zonder deze af en toe naar voren of achteren te laten zakken.
De primaire hoek scherp je eerst aan de beitel. Je begin met een grove steen (b.v. een korrel 1000 watersteen) Als je een consistante scherping hebt ga je verder op een fijnere steen (b.v. een korrel 4000 watersteen). Aan de onderkant moet een niet rafelige braam ontstaan over de hele lengte. olang deze rafelig is haal je deze er weer af door opnieuw heel kort te vlakken. Zodra de braam niet rafelig is en over de hele breedte van de beitel loopt ben je klaar.
Nu kan de beitel aan bijde kanten worden gewet. Hiervoor gebruikt je een wetsteen en poeder (b.v. een korrel 8000 watersteen en een nagurasteen om een poeder laagje te maken op de watersteen. Wetten doe je altijd in een richting. Je legt de beitel vol op de steen en trekt deze naar achteren, tilt hem op en legt hem weer vol op de steen. De braam is nu weg en je hebt 2 spiegelende vlakken.
Voor steekbeitels om grof gaten uit te hakken ben je nu klaar. Anders wet je nogmaals maar dan met een stuk leer en polijstpasta. Je kunt nu de beitel ook gebruiken voor je eyeliner en mascara op te doen of jezelf te scheren.
Morgen ga ik de beitels van de schaven slijpen (als nodig), scherpen en wetten.