OPPERVLAKKIGHEID KRACHT GTSTWat trekt de kijkers?
Wanneer komt Isabella er achter dat haar dochtertje nog leeft? Hoe gaat het verder met Ludo en Barbara? Vragen die ervoor zorgen dat kijkers ook morgen, volgende week en volgend seizoen om acht uur klaar zitten voor Goede Tijden Slechte Tijden, de meest succesvolle soap van Nederland.
Joost de Bruin (31), communicatiewetenschapper aan de UvA, promoveert in januari op zijn onderzoek naar populair Nederlands televisiedrama, waaronder GTST. Het succes van deze soap schuilt volgens hem in het feit dat het programma door de verscheidenheid aan personages een breed kijkerspubliek aanspreekt en de verhaallijnen psychologisch niet al teveel uitgediept worden. "Dat is geen kritiek, maar juist het kenmerk van een goede soap. De makers noemen GTST soms een stripverhaal: de situatie wordt geschetst en de kijker snapt meteen waar het over gaat.
Goudkust en Onderweg naar Morgen hadden en hebben net even wat meer diepgang, maar zullen daardoor nooit zo populair worden als GTST. En natuurlijk heeft GTST het voordeel de eerste Nederlandse soap te zijn. Het was totaal nieuw."
Veel kijkers volgen de serie al vanaf het begin. Judith Verbocht (27) herinnert zich de eerste aflevering in oktober 1990 nog goed. "Als twaalfjarige vol verwachting met mijn zus en mijn moeder op de bank, zo van: wat zou dit nou zijn? We vonden het meteen leuk en spannend wat er de volgende dag zou gebeuren. Dat is zo gebleven, hoewel de verhaallijnen in de loop van de jaren wel minder realistisch geworden zijn. Toch kijk ik nog steeds elke avond en als ik niet thuis ben, neem ik het op. Mijn vriend – sinds kort mijn man – moet erom lachen, maar volgens mij is hij stiekem toch wel benieuwd wat er gebeurt. Want hij blijft vaak genoeg meekijken."
Typerend voor het mannelijke kijkerspubliek, meent De Bruin. "Het is voor een man niet cool om te zeggen dat je van soap houdt. Dus die zegt liever dat hij ‘gedwongen meekijkt’. Op zich klopt het wel dat GTST een vrouwenprogramma is. Het haakt in op typisch vrouwelijke eigenschappen: emoties, interpersoonlijke relaties en veel gepraat. Klinkt allemaal heel stereotiep, maar het is gewoon zo: mannen houden meer van actie en zien liever één stoere hoofdpersoon in plaats van zoveel personages met allemaal hun eigen sores."
Zoveel verschillende personen heeft als voordeel dat de kijker verschillende kanten van de gebeurtenissen te zien krijgt. Het trauma dat Yasmin overgehouden heeft aan de brand in de Scala, wordt niet alleen vanuit haar perspectief belicht, maar ook vanuit dat van Stefano en haar vriendinnen. En wie herinnert zich niet de lesbische verhouding tussen Isabella en Charlie? In de serie waren zowel voor- als tegenstanders rijkelijk vertegenwoordigd.
De Bruin:
"Er zit geen sturende boodschap in GTST, maar de soap is wel vaak aanleiding voor gesprekken tussen studenten of collega’s onderling." Sommige mediawetenschappers pleiten er daarom voor om meer maatschappelijke thema’s te verwerken in soaps, zoals multiculturaliteit of politiek. De Bruin meent dat dit wel met de nodige omzichtigheid aangepakt moet worden. "Zulke thema’s moet je niet op een voorlichtende of educatieve manier brengen. Het Nederlandse publiek zit niet te wachten op een opgelegde moraal. Soap moet licht amusement blijven en uiteindelijk draait het allemaal om die ene vraag: wie krijgt wie? Natuurlijk zitten er in elk soapverhaal moraliserende factoren, maar dat is een open moraal die de kijker vrijlaat om zijn of haar mening te vormen en uitnodigt om over in discussie te gaan. Op het moment dat er een duidelijk ‘educatieve’ verhaallijn ingebracht zou worden, denk ik dat een deel van het kijkerspubliek afhaakt."
Judith weet dat wel zeker. "Ik kijk voor de ontspanning, gewoon een halfuurtje verstand op nul, niet om er iets van te leren. Zodra GTST een programma met een boodschap wordt, stop ik acuut met kijken. Dat soort programma’s zijn er al genoeg. Wel is het zo dat ik er vroeger op school veel met vriendinnen over GTST praatte en nu soms op het werk. Hoewel de personages in GTST wel extreem veel meemaken, besef je wel wat er allemaal bij het leven kán horen. Het heeft op een bepaalde manier mijn blik verruimd, denk ik."
Hoewel GTST dus invloed lijkt te hebben op de maatschappij, moeten we het effect van 1100 uur oppervlakkig televisiedrama niet overschatten. De Bruin: "Veel belangrijker is de verandering in medialand die door GTST in gang gezet is. Het was eigenlijk het begin van de populaire mediacultuur. De dertigers van nu zagen in hun tienerjaren vooral serieuze televisie. Twintigers zijn opgegroeid in een dat vernieuwde mediaklimaat, waarin ook ex-GTST’ers een belangrijke tol spelen, zoals Reinout Oerlemans, Katja Schuurman en Antonie Kamerling. En zonder GTST zouden realitysoaps en Nederlandse dramaseries als Costa er nu niet zijn geweest."
Ten slotte: hoe zit het met de invloed van soap op jeugdige kijkers die wellicht de soapwereld niet van de werkelijkheid kunnen scheiden? "Ja, dat is een argument dat door opvoeders te pas en te onpas wordt gebruikt, maar het is een misverstand om te denken dat kijkers, ook de jongere, geen onderscheid kunnen maken tussen de fictieve wereld van GTST en de werkelijkheid." Waarna De Bruin enigszins beschaamd vertelt: "Vorig jaar zat ik in de trein en zag op het perron Ferry Somogyi staan (destijds Rick in GTST, red.). Toen flitste wel even door mijn hoofd: hoe kan Rick hier nou lopen, die zit toch in de gevangenis? Daar moest ik later vreselijk om lachen."
BRON: rtlnl.web-log.nl