Ik vraag me af of er nog meer van dit soort gevallen bekend zijn uit de geschiedenis.
quote:
Tara Singh Varma, het voormalige Tweede-Kamerlid voor GroenLinks, is niet de eerste die lijkt te lijden aan een pseudologisch syndroom. Het verschijnsel doet zich vaker voor onder mensen in kringen van politiek en media, of kringen die daar dicht tegenaan zitten.
Op 14 oktober 1972 opende het weekblad Vrij Nederland met een primeur van belang. De beoogde lijsttrekker van de PvdA, Joop den Uyl, zou bij de verkiezingen met een eigen lijst komen en zijn partij verlaten, mocht het congres een motie tegen het Nederlandse Navolidmaatschap aanvaarden.
Een 'hooggeplaatste functionaris van de partij, deel uitmakend van de harde conservatieve kern van zowel Kamerfractie als partijbestuur' had, samen met Max van der Stoel en partijvoorzitter André van der Louw, in het diepste geheim afgesproken dat het tot een aparte lijst-Den Uyl zou komen. Dat zou gebeuren als het congres die week eiste dat Nederland het westerse bondgenootschap zou verlaten zolang de toenmalige fascistische dictaturen Griekenland en Portugal lid bleven. De lijst-Den Uyl ging uiteindelijk niet door, omdat het congres de motie inslikte.
De PvdA-kopstukken ontkenden het verhaal, VN echter hield voet bij stuk. ''Dit op grond van betrouwbare gegevens, ons verstrekt door mensen die aan het volledige beraad tijdens en rond het congres hebben deelgenomen,'' lichtte het blad toe. Bedoeld waren 'bestuurders, die hun relaas onafhankelijk van elkaar hadden gedaan'.
Er viel ook een naam, die van Kamerlid (geen bestuurder) Piet Dankert 'die - zij het in eerste instantie terloops - de mogelijkheid opperde van een eventuele lijst-Den Uyl'.
Daarop ontkende het hele partijbestuur, samen met Dankert, in een ingezonden stuk het hele verhaal. ''Geen van ons heeft vóór of tijdens het PvdA-congres, formeel, informeel, in vergadering, persoonlijk of telefonisch de gedachte geopperd om met een eigen lijst-Den Uyl uit te komen. Deze waandenkbeelden zijn gebaseerd op uitsluitend tijdens het congres gedane uitlatingen van enkele congresbezoekers, en van Dankert, die na de beslissing (om met een motie te komen, FP) over de Navo zich in een spontane opwelling liet ontvallen niet meer beschikbaar te zijn voor een voortgezet Kamerlidmaatschap en een ad hoc-lijst te overwegen.''
Dat was alles: een lijst-Dankert. Maar hoe kwam VN dan aan een lijst-Den Uyl? Die bewering was afkomstig van een werkneemster van het PvdA-secretariaat, die er toevallig bij had gestaan toen Dankert zijn uitlatingen deed. Zij leefde in een eigen schijnwereld en was zo zeker van haar zaak, dat ze ook anderen kon overtuigen, inclusief de VN-verslaggever.
Het vervelende was dat in haar schijnwereld alles werd opgeblazen. Zo beweerde ze dat ze verloofd was met Feyenoordtrainer Ernst Happel, terwijl ze die man in werkelijkheid maar één keer en dan nog zeer terloops had ontmoet. Maar het verlovingsverhaal bracht ze zo levendig, dat haar hele omgeving het geloofde. Twee sportverslaggevers, die zij eveneens had weten te overtuigen, meldden zich dan ook bij Happel voor het interview 'dat met zijn verloofde was afgesproken'. De man wist van niets.
Ook de partijbestuurders die 'hun relaas' over een lijst-Den Uyl 'onafhankelijk van elkaar hadden gedaan', bestonden alleen in haar schijnwereld.
Ook de betreurde VN-verslaggever Wim Wennekes had een dergelijke ervaring. Hij had in 1976 een boek geschreven over de psychotherapie van een verzetsstrijder, 'Willem van Salland', bij professor Bastiaans in Oegstgeest. Van Salland was het pseudoniem van Eibert Meester, de oud-secretaris/penningmeester van de PvdA. Het boek werd warm ontvangen door andere verzetsmensen met een concentratiekampsyndroom.
Lsd-therapie
''Zoals 'Willem van Salland' die hele rottige, ellendige zielewereld van de patiënten met een KZ-syndroom openlegde: zij konden zich daar van het begin tot het eind in herkennen,'' schreef Wennekes later.
Hij was erbij geweest toen Bastiaans, soms met behulp van zijn lsd-therapie, de verhalen uit Meester had gewrongen. Maar ze waren niet waar, is achteraf onomstotelijk vastgesteld.
Meester had maar een kleine bijdrage aan het verzet geleverd. Toch had hij het relaas van zijn oorlogsverleden zo overtuigend gebracht, dat niet alleen Bastiaans en Wennekes het hadden geloofd, maar ook de verzetsmensen die het boek lazen. Dat kwam doordat Meester het zelf geloofde.
Eibert Meester leed aan pseudologie, een psychologisch syndroom waarbij gewone gebeurtenissen bijzondere of groteske avonturen worden, met de verteller (de held) als middelpunt. Soms gaat het om tragische heroïek, zoals in het geval van de 'stervende' Singh Varma, soms om pure dapperheid, zoals bij de 'verzetsman' Meester, of om roem en inside-informatie, zoals bij de PvdA-werkneemster en 'verloofde van Ernst Happel'.
''Het verschil tussen pseudologie en pathologisch liegen,'' staat in de Grote Winkler-Prins, ''is dat het laatste meer bewust en als het ware schaamteloos plaatsvindt, terwijl de pseudoloog niet of nauwelijks het besef heeft te liegen.'' Zo kunnen de vertellers onvervulde grootheidsverlangens uitleven. En ook kunnen ze via de verhalen reiken naar de voltooid verleden tijd.
''Zo heeft Meester nooit zoveel verdriet getoond dan wanneer er sprake was van door de dood verloren gegane vriendschappen,'' schreef Wennekes later. ''Vriendschappen zoals hij die na de bezetting nooit meer zou krijgen, totdat hij in een sfeer van kameraadschap tijdens zijn behandeling iets terug kreeg van wat hij allang verloren waande.''