Had al eens gelezen dat beide partijen aan het front op rij afstand altijd vrouwen plaatsen als prostitues voor de soldaten.
Hier een stuk uit 2018 nog, wat ook wel laat zien hoe ontzettend arm en achtergesteld de Donbass is.
quote:
Terwijl hiv wereldwijd wordt teruggedrongen, groeit de epidemie in Oost-Europa. Vooral de Oekraïense oorlogsprovincie Donbass verwordt tot een broeinest van infecties. Psychologe Katerina Sjoetaleva reist langs het front, op zoek naar drugsgebruikers en prostituees.
Michiel Driebergen24 juli 2018, 14:58
Bij haar thuis in Charkov, ver van de oorlog, staan dozen vol met condooms. Katerina Sjoetaleva heeft haar dochter laten zien hoe je ze gebruikt door er eentje over een komkommer te rollen. Het meisje is tien jaar oud en nog niet zo bezig met seks. Wel heeft ze vlinders in de buik. "Ze wil weten hoe je make-up gebruikt en hoe je met een jongen zoent." Maar vaker vraagt ze wanneer haar moeder weer op reis moet. "Ga niet weg, smeekt ze dan."
Twee keer per maand maakt psychologe Sjoetaleva, dertiger, een levensgevaarlijke tocht naar het strijdgebied in Oost-Oekraïne. Daar, in de provincie Donbass, waar het Oekraïense leger zich al vier jaar verschanst tegen pro-Russische milities, gaat ze op zoek naar de minst populaire groep bewoners: drugsgebruikers en prostituees. "Aan het schieten ben ik gewend. Ik ben banger voor infecties", verklaart ze de bezorgdheid over haar dochter.
Probleemgebied
Al voor de oorlog was de Donbass een probleemgebied. Niet alleen woont hier een kwart van alle hiv-geïnfecteerden van Oekraïne, ook is het aantal gevallen van hepatitis C er hoger dan het landelijk gemiddelde van zo'n vijf procent van de bevolking. Het gaat slecht met de zware industrie sinds de val van de Sovjet-Unie, waardoor de regio met hoge werkloosheid kampt. "De mensen weten niet hoe je gelukkig moet zijn. Dus grijpen ze naar drugs", aldus Sjoetaleva.
Psychologe Katerina Sjoetaleva trekt regelmatig het Oekraïense oorlogsgebied Donbass in om mensen te testen op infecties. Beeld Adriaan Backer
Psychologe Katerina Sjoetaleva trekt regelmatig het Oekraïense oorlogsgebied Donbass in om mensen te testen op infecties.Beeld Adriaan Backer
De oorlog heeft de situatie verslechterd, zo blijkt in Mironivski, de eerste halte van de reis. Het plaatsje aan de Oekraïense kant van het front doemt op na een urenlange tocht waarbij verschillende controleposten van het leger worden gepasseerd. Het werd ooit gebouwd voor werknemers van de nabijgelegen elektriciteitscentrale, die ondanks de vuurgevechten in de directe omgeving functioneert. Ook is er zowaar wat leven op straat.
In het zogeheten cultuurpaleis, een brok gebouw met stalinistische pilaren op het centrale plein, zit een groep drugsgebruikers te wachten op de psychologe en haar team. Het zijn vier kerels van eind twintig en een dertiger, die met hun leren jassen en de doffe blik in hun ogen uit de toon vallen in de kleine bibliotheek van het gebouw, waar een lokale vrijwilliger ze bijeen heeft gebracht.
Nadat ze zich kort heeft voorgesteld - elke keer ontmoet Sjoetaleva weer andere gebruikers - gaat ze testen. De naaldjes dringen met moeite door in de eeltige vingers; de huid is ruw geworden van het puinruimen na beschietingen waarmee de mannen wat geld verdienen. Na een paar maal prikken komt er een klein druppeltje bloed tevoorschijn dat Sjoetaleva behoedzaam in een testapparaatje deponeert. Een kwartier later zijn de streepjes duidelijk zichtbaar: vijf mannen zijn positief, niet op hiv maar wel op hepatitis C.
Zoete moordenaar
Ze schuiven onrustig op hun stoel als ze het streepje op het apparaatje zien opgloeien. "Hoe weet je dat je ziek wordt?", vragen ze. "Als je iets voelt, is het te laat", zegt Katerina Sjoetaleva na de ontmoeting mismoedig. Ze noemt hepatitis C 'de zoete moordenaar': als je klachten krijgt, is de lever aangetast en dan is er weinig te beginnen. Een behandeling kost 450 euro, wat deze mannen van hun leven niet kunnen betalen.
Het enige dat Katerina kan doen, is erop aandringen niet te drinken en hun omgeving te beschermen door schone naalden en condooms te gebruiken. "Maar ze liggen vooral wakker van de vraag hoe ze eten vinden en hoe ze aan geld komen voor drugs."
Toch was Oekraïne op de goede weg om infectieziekten te bestrijden, vertelt Sjoetaleva. Zelf werkt ze naast haar eigen psychologiepraktijk aan een programma voor drugsgebruikers in haar thuisstad Charkov, op tweehonderd kilometer van het front, waar gebruikte injectienaalden kunnen worden omgeruild voor schone. Ook in afgelegen stadjes als Mironivski waren organisaties doende om verslaafden te helpen. Er was zelfs een begin gemaakt met methadonverstrekking om afkicken mogelijk te maken.
Te gevaarlijk
Maar sinds de oorlog begon, in het voorjaar van 2014, wordt er in het frontgebied niet meer getest. "Hiv-bestrijders vinden het veel te gevaarlijk", zegt Sjoetaleva. Een paar dagen geleden nog werden vijf huizen van het dorp verwoest bij een mortieraanval, vertellen de mannen. Naast de zichtbare schade, zoals glasscherven en puin in de straat, zijn er onzichtbare risico's. De mannen hebben geen werk, dus geen geld. De enige manier om drugs te gebruiken is om het goedje - zelfgemaakte opium - samen te maken of te bestellen en dan te injecteren. Het probleem: als er ook maar één vuile naald in contact komt met de drug, is de kans op infectie levensgroot.
Babyboom
Lange tijd waren drugs in Oekraïne de voornaamste oorzaak van de verspreiding van infectieziekten, maar onlangs sloeg de balans om. Inmiddels is meer dan de helft van de hiv-gevallen in de regio het gevolg van seksueel verkeer, een teken dat het virus zich verspreidt onder de 'gewone' bevolking. Katerina Sjoetaleva waarschuwt daarom voor een andere, paradoxale ontwikkeling in het oorlogsgebied: de toegenomen seksuele activiteit.
Zo is er in het dorpje Tosjkovka, de volgende bestemming van de vrijwilligers op zo'n twee uur rijden van Mironivski, sprake van een ware babyboom. Op amper 1800 inwoners werden in het afgelopen jaar maar liefst 75 kinderen geboren. "Als je lijdt onder stress en doodsangst is seks een manier om het leven te ervaren. Over gevolgen denkt niemand na."
Het meest bezorgd is Sjoetaleva over de tienduizenden militairen die in het frontgebied gelegerd zijn. Zo onthult ze dat er op grote schaal seksueel contact plaatsvindt tussen soldaten en lokale vrouwen. En sommige van die vrouwen zijn veel te jong, zo blijkt. In Tosjkovka, waar een reusachtige heuvel van mijngruis enige bescherming biedt tegen de beschietingen, laat de psychologe het kinderprogramma over aan haar collega's; ze probeert in contact te komen met de pubermeiden.
Sterk en knap
Na enig aandringen is de 17-jarige Polina bereid te praten over haar leven in het frontdorp. Als antwoord op de vraag hoe de oorlog haar leven veranderd heeft, noemt ze de geboorte van haar zoontje, vier maanden geleden. De vader is een 23-jarige soldaat, Anatoli. Hoe ze de militair precies ontmoette, wil Polina niet zeggen; wel vertelt ze dat hij sterk en knap is en dat ze lange tijd regelmatig met hem sliep. Toen ze zwanger bleek, op haar zestiende, werd Anatoli overgeplaatst naar een ander gebied. Af en toe bezoekt hij moeder en kind, maar aan een bestendige relatie met de soldaat denkt Polina niet.
De leidster van het jongerencentrum, Valentina Nazarova, schat dat de helft van de 35 meisjes in de leeftijd van 13 tot 17 jaar seksueel contact heeft met soldaten. "Iedereen doet het", beaamt Polina met grote vanzelfsprekendheid, waaraan ze toevoegt dat de meiden er onderling niet over spreken. Over hiv en hepatitis denkt niemand na, zegt ze. En over condooms? Ook niet.
"Kindprostitutie", zegt Sjoetaleva over het gedrag van haar beschermelinge, met wie ze contact probeert te houden door bij elk bezoek een pak luiers voor haar mee te brengen. Het gaat de meiden niet om geld, maar om veiligheid. "Na vier jaar oorlog kunnen mensen elkaar dat niet meer bieden", legt de psychologe uit. "Vaders zijn afwezig of werkloos of ze zijn begonnen te drinken. En ze zijn bang. De soldaten zijn de enige mensen in de omgeving zonder angst. De meisjes zoeken bescherming en betalen daarvoor met seks."
Met Polina's gezondheid is momenteel niks mis. Ze is getest tijdens de zwangerschap. Wel vreest Sjoetaleva dat het meisje nog steeds werkt als prostituee en dat zal blijven doen. "Als je eenmaal op deze manier geld verdient, is het moeilijk te stoppen."
Katerina Sjoetaleva vreest dat de militairen opgelopen virussen meenemen naar het achterland. Probleem is het taboe. Op de militaire basis in Bachmoet, een stadje in de buurt, zegt commandant Valerie Onopriejenko niets te weten van soldaten die met lokale meisjes aanpappen. "We concentreren ons op de oorlog", is samengevat zijn verweer. Na aandringen geeft hij aan dat het niet altijd duidelijk is wat de soldaten in hun vrije tijd doen zodra ze zijn teruggekeerd naar hun basis.
Zijn collega-militairen beamen dat hepatitis een probleem is in soldatengelederen. Een van hen, de 27-jarige Volodimir Subotovski, is bereid uit te leggen waarom soldaten veel gedrag niet als risico zien. "Als je elke seconde kunt exploderen, denk je niet aan een aandoening waarvoor je later wel naar het ziekenhuis kunt en waar medicijnen tegen zijn."
Over zichzelf - hij is getrouwd, heeft twee jonge kinderen en 'houdt zich schoon', zoals hij het uitdrukt - maakt hij zich geen zorgen. Ook zijn vrouw maakt zich druk over andere dingen. "Op tv ziet ze soldaten sterven door beschietingen, niet door hepatitis."
Vooral militairen lopen risico's in contacten met prostituees. Commandant Valerie Onopriejenko (midden) zegt niets te weten van de contacten. Soldaat Volodimir Subotovski (rechts), getrouwd en twee kinderen, zegt 'schoon' te zijn. Beeld Adriaan Backer
Vooral militairen lopen risico's in contacten met prostituees. Commandant Valerie Onopriejenko (midden) zegt niets te weten van de contacten. Soldaat Volodimir Subotovski (rechts), getrouwd en twee kinderen, zegt 'schoon' te zijn.Beeld Adriaan Backer
Ontkenning
Ook al is Sjoetaleva vol begrip over de soldaten - 'zij zien dagelijks de dood in de ogen' - toch ergert het haar dat ze aan alle kanten op ontkenning stuit. Nadat ze onlangs een interview gaf voor Oekraïense media over het onderwerp, werd ze bedreigd; in een land in oorlog is kritiek op soldaten niet gepast.
De epidemie heeft consequenties voor Europa, waarschuwt ze. Een groeiend aantal Europese mannen zoekt goedkope seks in Oekraïne. Drugsgebruikers en prostituees kunnen tegenwoordig, zoals alle Oekraïners, visumvrij reizen naar de EU. "Als we iets willen doen, moeten we bij deze groepen beginnen", zegt Sjoetaleva. "We moeten erkennen dat het probleem bestaat."
In Oekraïne groeit het aantal hiv-gevallen nog
Geschat wordt dat tussen de 0,5 en 1 procent van de Oekraïense bevolking is geïnfecteerd is met hiv. Het is samen met oosterbuur Rusland een van de weinige landen waar de hiv-epidemie nog groeit. In 2015 was van zo'n 220.000 mensen in Oekraïne bekend dat ze geïnfecteerd waren. Bovendien had het land naar verhouding het hoogste aantal nieuwe infecties: 30 gevallen per 100.000 mensen. Bijna een kwart daarvan werd geregistreerd in de oorlogsregio's Donbass en Loehansk, waar traditioneel veel drugs gebruikt worden.
null Beeld Trouw L&F
Beeld Trouw L&F
Door het conflict neemt de verspreiding van hiv weer toe. Het aantal geïnfecteerden in gebieden in de buurt van de frontlinie overschrijdt hier en daar de 15 procent. Uit recent Amerikaans-Oekraïens onderzoek blijkt ook dat bepaalde soorten hiv uit Donetsk en Luhansk nu ook voorkomen in het midden en westen van het land, als gevolg van de grote hoeveelheid vluchtelingen (1,7 miljoen) uit Donbass. In de door pro-Russische milities gecontroleerde gebieden zijn spuitomruil (waarbij oude spuiten worden geruild voor nieuwe) en methadon-verstrekking taboe, net als in Rusland, wat veel wetenschappers en hulpverleners zorgen baart.
Voor hepatitis C is minder aandacht, maar dat lijkt onterecht. Volgens schattingen heeft 5 procent van de Oekraïense bevolking het virus onder de leden. In Donbass zou dat het dubbele zijn, met het voorbehoud dat het testen meestal plaatsvindt onder 'risicogroepen' zoals drugsgebruikers en sekswerkers. Behandeling van hepatitis C is goed mogelijk, maar dat loopt in de frontregio spaak.
.