Steeds meer landen proberen hun 'lange arm' uit te strekken naar Nederland
China intimideert media en dissidenten in Nederland, bleek woensdag. Steeds meer landen doen hun best om invloed uit te oefenen op 'hun landgenoten' in Nederland, zeggen experts tegen NU.nl.
"We weten dat het veel meer gebeurt", zegt Christopher Houtkamp, senior research fellow aan Instituut Clingendael. Het is alleen moeilijk om er cijfers aan te hangen. "Niet iedereen meldt zich. En sommige dingen blijven gewoon geheim."
Feit is dat landen tegenwoordig minder bang zijn om te intimideren en zelfs geweld te gebruiken in het Westen. Het heftigste voorbeeld daarvan is moord. Maar ook ontvoering en fysiek geweld komen voor. "Die harde kant van het beleid, die neemt wel toe."
De AIVD bevestigt dat: landen hebben plannen en meer mogelijkheden om hun lange arm uit te strekken naar Nederland. "Maar of ze daarin slagen moeten we nog wel zien", zegt AIVD-analist Christiaan. Zijn achternaam houdt de dienst liever geheim.
De analist benadrukt dat het één ding is om een moordplan te hebben, maar dat de uitvoering veel ingewikkelder is. Er is planning en verkenning voor nodig en daarnaast moeten er wapens komen. Op Europees niveau zijn er "zeker pogingen" geweest. Die zijn verijdeld. "Daar zitten we als diensten in principe bovenop."
Intimidatie is veel moeilijker aan te pakken. "Veel activiteiten vinden plaats in hun eigen land." Bijvoorbeeld als iemand die als onderdaan wordt gezien naar dat land reist. Of door familieleden te bedreigen.
Door technologische ontwikkelingen kunnen steeds meer landen invloed uitoefenen op 'hun landgenoten' in Nederland. Zij weten wie waar woont en waar familieleden zitten. Ook kunnen ze via sociale media makkelijker contact leggen. Zelfs een land als Sierra Leone doet eraan. "Dat is een van de armste landen ter wereld", zegt Houtkamp.
De impact hiervan is groot. Honderdduizenden Nederlanders kunnen hier volgens de NCTV en de AIVD last van hebben. Het gaat niet alleen om migranten. Ook hun (klein)kinderen worden door sommige landen als hun onderdanen gezien.
Twee moorden op Nederlandse bodem
De meest heftige vorm van inmenging is moord op Nederlandse bodem. Dat treft één persoon, maar zorgt voor angst in de hele gemeenschap. "Iran is daar echt mee bezig", zegt Christiaan. De analist werkte mee aan een rapport over onwenselijke statelijke inmenging, dat de dienst samen met de NCTV publiceerde. Daarin worden als voorbeeld de moorden op de Nederlandse Iraniërs Mohammad-Reza Kolahi Samadi in 2015 en Ahmad Mola Nissi 2017 genoemd.
"Hoewel het Openbaar Ministerie niet kon achterhalen wie de oorspronkelijke opdrachtgever was, bracht de AIVD in januari 2019 naar buiten dat er sterke aanwijzingen waren dat Iran betrokken is geweest bij de liquidatie van Samadi. Ook zouden er volgens de AIVD sterke aanwijzingen zijn dat Iran is betrokken bij de liquidatie van Ahmad Mola Nissi in Den Haag in 2017", staat in het rapport.
Iran is een van de zes landen die in Nederland op het lijstje van belangrijke 'inmengers' staat. Dat komt doordat hier veel mensen wonen die als tegenstander van het huidige regime worden gezien. Daarnaast is Iran bereid om extreem geweld te gebruiken. Daarvoor huurt het Europese criminele organisaties in. Het maakt het land niet uit als er meerdere pogingen nodig zijn voordat een aanslag slaagt. "Dat is een model dat je steeds vaker gaat zien", zegt Houtkamp.
Andere landen op het lijstje zijn (op alfabetische volgorde) China, Eritrea, Marokko, Rusland en Turkije. Maar de AIVD benadrukt dat veel meer landen dit doen. De aanpak verschilt per land. Veel landen vinden het belangrijk dat er in het buitenland positief over hen wordt gesproken. "Maar heel veel regimes zijn bang dat in het buitenland broeinesten van oppositie ontstaan", zegt Houtkamp. Vaak geldt: hoe onderdrukkender het regime is in eigen land, hoe extremer het inzet op invloed in het buitenland.
Voor een land als Eritrea is geld ook een belangrijk motief. Alle mensen die door Eritrea als onderdaan worden gezien, moeten belasting betalen. Mensen die dat niet doen, worden bedreigd. "Je kan fysiek aangepakt worden", zegt Houtkamp. Soms worden mensen achtervolgd door een auto met een diplomatiek nummerbord, of lastiggevallen op straat of zelfs tijdens verjaardagen en begrafenissen. Of hun familieleden worden bedreigd.
China monitort op grote schaal
Door technologische ontwikkelingen zijn ook steeds meer landen in staat om mensen op grote schaal te monitoren. China is daar een belangrijk voorbeeld van. "We weten dat China op grotere schaal gegevens verzamelt", zegt Christiaan.
Met name mensen die behoren tot de zogenoemde 'five poisons' krijgen veel aandacht van het Chinese regime, omdat deze als bedreiging worden gezien. Dat zijn onder meer de Oeigoeren en mensen die voor een onafhankelijk Taiwan zijn. China wil weten waar zij wonen. In Frankrijk werd in maart een ontvoering van een Chinese criticus voorkomen.
Daarnaast heeft China nieuwe wetgeving aangenomen waardoor iedereen die als onderdaan wordt gezien bij aankomst in het land moet rapporteren over wat ze hebben gezien in het buitenland. China heeft een heel breed palet aan mogelijkheden als het gaat om inmenging. "We maken ons in die zin wel zorgen om China", zegt Christiaan.
Ook in Nederland worden mensen gerekruteerd als spion. Een mogelijk voorbeeld is de Marokkaans-Nederlandse NCTV'er die werd aangehouden op Schiphol met '11,5 miljard A4'tjes' aan staatsgeheimen. "Als het allemaal waar is en klopt, dan is het een goed voorbeeld van de Marokkaanse regering die iemand uitzoekt die op een interessante plek zit", zegt Christiaan.
Beide experts benadrukken dat invloed uitoefenen op andere landen "van alle tijden" is. Ook dat daarbij geweld wordt gebruikt is niet nieuw. "Maar wel dat er een grotere groep landen daartoe bereid is", zegt Christiaan. Dat komt mede door de spanningen in de wereld. De Nederlandse contacten met landen als Rusland en Iran zijn al slecht. "Ze hebben niks te verliezen." Daarnaast is het Westen minder machtig geworden waardoor autocratische landen meer durven.
You have to stop the Q-tip when there's resistance!