IPCC rapport 2021 #2 waar ook bossen nu gevaarlijk zijn

quote:

Vroedkundigen van het nieuwe (7): Jason Hickel

‘Klimaatstrijd is klassenstrijd’

Ewald Engelen
19 april 2023

Volgens de Zuid-Afrikaanse economisch antropoloog Jason Hickel moet de klimaatbeweging onmiddellijk een verbond sluiten met de vakbeweging. Inzet: degrowth, hét middel tegen de ecologisch én sociaal destructieve economie.

Het was een memorabel optreden vorige maand. De Zuid-Afrikaanse economisch antropoloog Jason Hickel maakte voor de Kamercommissie Economische Zaken en Klimaat gehakt van het Nederlandse klimaatbeleid. Die ochtend had de VVD-woordvoerder klimaat nog een tweet de wereld ingestuurd met een screenshot van de Financial Times die in grafiekvorm aantoonde dat een stijgend bruto binnenlands product (bbp) wel degelijk kon samengaan met dalende emissies. Van Australië tot de Verenigde Staten had de blauwe oplopende lijn van economische groei zich steeds verder verwijderd van de rode neergaande lijn van uitstoot. Met Finland, Zweden en Nederland als meest extreme gevallen.

Erboven had de woordvoerder, verwijzend naar Hickels optreden later die dag, triomfantelijk geschreven: ‘Deze radicale agenda van economische krimp heeft niks met verduurzaming te maken. De feiten tonen aan dat economische groei en verduurzaming hand-in-hand kunnen gaan.’ Daarmee suggererend dat Jason Hickel een radicaal was die zich niet echt bekommerde om duurzaamheid, maar het klimaat slechts als stok gebruikte om het kapitalisme mee te slaan.

Een paar uur later was van dit comfortabele feitencomplex geen spaan meer heel. ‘Om zich te houden aan de afspraken van Parijs moeten staten hun emissies snel verminderen’, zei Hickel tegen de Kamercommissie. ‘Voor rijke landen is dat extreem lastig, juist omdat ze zoveel fossiele brandstof verbruiken en zo’n enorme materiële voetafdruk hebben. Niet één rijk land is momenteel op weg om de doelen van Parijs te halen. Niet eens bij benadering. Met de huidige snelheid van emissiereducties doet Nederland er tweehonderd jaar over om netto op nul uit te komen en het zal dan zijn ecologische budget maar liefst zevenmaal hebben opgesoupeerd. Als alle landen de Nederlandse klimaatinspanning zouden volgen, zijn we als mensheid op weg naar een planeet die vier graden warmer is dan vandaag de dag. Daar is niets groens aan. Het is een recept voor rampspoed.’

In minder dan een halve minuut had Hickel het zelfgenoegzame beeld van Nederland als paradijs van groene groei, dat de regeringspartijen bij monde van Mark Rutte en Rob Jetten breed uitventen, verpulverd. Veel meer is nodig om Nederland op een duurzaam pad te krijgen, en, zo liet Hickel in de rest van zijn bijdrage niet na te beklemtonen, daarvoor is het uitrollen van groene technieken als zonnepanelen, windmolens, warmtepompen, isolatie, elektrische auto’s en controversiële technieken als atoomcentrales en koolstof afvangen ten enenmale ontoereikend. De boodschap? We moeten niet alleen kwalitatief veranderen – beter, doelmatiger, minder verspillend omgaan met schaarse grondstoffen – maar ook kwantitatief verminderen: minder beslag leggen op grond en grondstoffen, ons stomweg minder vaak en minder ver mechanisch verplaatsen, en, vooral, collectief veel minder produceren en consumeren.

Het is terecht dat het Commons Network, een ngo die zich inzet voor een andere economie en die Jason Hickel naar Nederland had gehaald, op zijn website Hickels optreden voor het Nederlandse parlement historisch noemt. Het was inderdaad voor het eerst dat in de Kamer een wetenschapper sprak die radicaal wil breken met de fetisj van economische groei die bij het merendeel van de partijen, politici, journalisten en ook burgers tussen de oren zit. Het cliché dat groen (en sociaal) een kostenpost is, die je als land alleen kunt betalen als je het geld eerst hebt verdiend met de verkoop aan het buitenland van goederen en diensten en dat meer economische groei dus nodig is om te verduurzamen, is hardnekkig en wijdverbreid.

Volgens Hickel is dit niet alleen ecologisch ontoereikend, het is ook gebaseerd op een verkeerd beeld van hoe het kapitalisme functioneert. Eventuele besparingen door technologische innovaties die zorgen voor minder energieverbruik of ander materiaalgebruik komen in kapitalistische economieën namelijk niet beschikbaar als spaargeld dat kan worden gebruikt voor verdere verduurzaming. Integendeel, die worden ogenblikkelijk als dividend of via de terugkoop van eigen aandelen uitgekeerd aan de kapitaaleigenaren, in het neoliberale jargon ‘aandeelhouders’ geheten. Op hun beurt zetten die het vervolgens om in ecologisch verwoestende luxe-consumptie. Dat is de harde kapitalistische waarheid die volgens Hickel achter de groeifetisj schuilgaat en die met het cliché dat het geld eerst moeten worden verdiend voordat het aan vergroening kan worden uitgegeven aan het zicht wordt onttrokken.

Toch is de stelling dat groei het probleem is en niet de oplossing niet nieuw. Al in 1973 verscheen het boek Small is Beautiful van de Duitse econoom Ernst Friedrich Schumacher, waarin hij pleitte voor een economische orde die ten dienste staat van burgers in plaats van een orde waarin burgers slechts een productiefactor zijn in een mondiale economische machine. Hoewel het boek resoneerde met de eerste golf van ecologische bezorgdheid van destijds – een jaar eerder was Grenzen aan de groei van de Club van Rome verschenen – deden de serieuze mensen het gekscherend af als hippiepraat.

Vier jaar later was er het boek Steady-State Economics van de Amerikaanse econoom Herman Daly. En ook al kon Daly meeliften op dezelfde golf van ecologische bezorgdheid als Schumacher en had hij het voordeel dat het idee van een stationaire economie beroemde voorvaderen had als Adam Smith, David Ricardo, John Stuart Mill, Karl Marx en John Maynard Keynes, ook de invloed van dit boek reikte niet verder dan het vakgebied van de ecologische economie, waar Daly de grondlegger van werd.

En na 2008, toen de bankencrisis indringend duidelijk had gemaakt wat een fata morgana de schuldgedreven groei van de jaren ervoor was geweest, was er plotseling politieke aandacht voor de beperkingen van het cijfer van het bruto binnenlands product. Er begon internationaal een zoektocht naar wetenschappers die meeteenheden hadden ontwikkeld die beter recht zouden doen aan menselijke voorkeuren en verlangens – schone lucht, sociale samenhang, vrije tijd, geluk – die niet in geld konden worden uitgedrukt en dus niet werden meegenomen in de vaststelling van de omvang en groei van het bbp.

De voormalige Franse president Nicolas Sarkozy bracht als een van de eersten het wetenschappelijke werk naar alternatieve meeteenheden de politiek binnen. Dat gebeurde in de herfst van 2008, vlak na het ontbranden van de Grote Financiële Crisis, met de instelling van de Stiglitz, Sen, Fitoussi-commissie, vernoemd naar deze drie economen. Een jaar later bevalen zij aan om toe te werken naar een zogeheten dashboard van maatstaven, als erkenning van het feit dat groei van de geldwaarde van alle markttransacties – de kern van het bbp-systeem – een zeer onvolkomen manier is om economische gezondheid te meten. Laat staan om iets uit te drukken over de sociale en ecologische gezondheid van een samenleving.

Het was de voornaamste inspiratiebron voor de commissie die de Tweede Kamer in 2015 instelde om te adviseren hoe zij in haar controlerende werk een zogenaamd ‘breed welvaartsbegrip’ kon gebruiken om de prestaties van de regering te beoordelen. De Kamercommissie wilde geen afstand nemen van het bbp-systeem, stelde voor om aansluiting te zoeken bij de internationale initiatieven op dit gebied, en beval aan het CBS opdracht te geven jaarlijks een Monitor Brede Welvaart te publiceren en die in de Kamer met de regering te bespreken tijdens de jaarlijkse Verantwoordingsdag.

De Zuid-Afrikaan Jason Hickel is uitgegroeid tot hét gezicht van de degrowth-beweging, een bonte verzameling van academici, intellectuelen en activisten die zich afzetten tegen het techno-optimisme van de eco-modernisten en menen dat een andere economische orde nodig is om ervoor te zorgen dat de mensheid binnen de bandbreedte blijft van wat ecologisch verantwoord is. De algemeen geaccepteerde definitie van degrowth luidt: de democratisch besloten reductie van productie en consumptie als oplossing voor bestaande sociale en ecologische crises. Daar houdt de overeenstemming vervolgens ook wel zo ongeveer op.

In een recent overzichtspaper hebben de ecologen Nick Fitzpatrick, Timothée Parrique en Inès Cosme uit 1166 publicaties maar liefst 530 voorstellen afgeleid die betrekking hebben op dertien beleidsterreinen. Hoewel de eerste publicatie over degrowth al uit 2005 stamt, dateert meer dan de helft van alle publicaties van de laatste twee, drie jaar. Terugkerende namen daarin zijn de Spanjaard Giorgos Kallis, Fransman Serge Latouche, Australische Anitra Nelson, de Amerikaan Tim Jackson, Duitser Matthias Schmelzer, Japanner Kohei Saito – en uiteraard Hickel.

Voortbouwend op degelijk academisch onderzoek op het grensvlak van politieke en (kritische) ecologische economie hebben zij zich het laatste decennium tot een breder publiek gericht met boektitels als The Future is Degrowth (Schmelzer), Exploring Degrowth (Nelson & Liegey), Farewell to Growth (Latouche), Prosperity without Growth (Jackson), The Case for Degrowth (Kallis et al.), Marx and the Anthropocene: Towards the Idea of Degrowth Communism (Saito) en Less is More: How Degrowth will Save the World van Jason Hickel, in 2021 onder de titel Minder is meer uitgegeven door de Vlaamse uitgever EPO.

Is degrowth mainstream aan het worden? vraag ik Hickel een dag na zijn optreden in de Tweede Kamer, op de bovenste verdieping van het Volkshotel aan de Amsterdamse Wibautstraat.

‘Mainstream zou ik het niet willen noemen’, antwoordt hij. ‘Maar het is duidelijk dat de politieke elite opener staat voor afwijkende geluiden. Dat heeft alles te maken met de moeilijkheden die zij ontmoeten bij het verwezenlijken van hun vergroeningsambities. De transitiepaden die zijn vastgelegd in het Verdrag van Parijs blijken lastig uitvoerbaar te zijn als je tegelijk blijft vasthouden aan de aloude groei-obsessie. In mei is er zelfs een driedaagse conferentie gewijd aan degrowth, georganiseerd door het Europees Parlement. Dat zou pakweg drie jaar geleden ondenkbaar zijn geweest.’

Hij vervolgt: ‘Wie de doelstellingen van Parijs serieus neemt, ontkomt er niet aan te beseffen dat ze onmogelijk zullen zijn in een kapitalistisch systeem waarin alles draait om kapitaalaccumulatie. En uiteraard zal de politieke elite niet uit eigen vrije wil met de eigenaren van onze productiemiddelen het gevecht om de toekomst aangaan. Toch is de degrowth-beweging er op de een of andere manier in geslaagd om steeds meer politici mee te nemen op haar reis langs de ziekteverschijnselen van het reëel bestaande kapitalisme. Iets waar oudere kapitalismekritieken sinds Fukuyama’s einde van de geschiedenis steeds minder in slaagden. En dus zie je dat de beweging serieuzer wordt genomen, ook door de politieke elite, ook door de vakbeweging, en zie je vooral veel jongeren zich expliciet bekennen tot het eco-socialisme.’

Een veel gehoorde kritiek, leg ik hem voor, is dat degrowth neerkomt op krimp en dat de voorstanders ervan de economie dus eigenlijk in een permanente staat van recessie of depressie willen brengen, wat niemand als een aantrekkelijk doel ziet. Nog afgezien van wat dat betekent voor de levensverwachtingen van burgers.

‘Dat is een misvatting’, stelt Hickel nadrukkelijk, ‘en kan ogenblikkelijk worden weerlegd door ook maar één zin te lezen in welke willekeurige degrowth-publicatie dan ook. Degrowth betekent niet economische krimp op het geaggregeerde niveau van het bbp. Voor de degrowth-beweging is klasse namelijk een cruciaal begrip. Het eerste wat moet gebeuren is een plafond instellen op de consumptie van de rijken. Miljonairs souperen jaarlijks maar liefst zeventig procent van het mondiaal beschikbare emissiebudget op. Ook dit is klassenstrijd, gevoerd door de tegenstander welteverstaan. En een frontale aanslag op de mensheid. Het moet dus worden gestopt: via vermogensbelasting en beperkingen op de maximaal toegestane inkomensverhoudingen. Midden jaren tachtig verdiende de gemiddelde CEO vijftig keer zoveel als de gemiddelde werknemer; anno 2023 is dat opgelopen tot 144 keer. Met de bijbehorende uitstoot van luxe consumptie. Daar zijn krimp, beperking, reductie en ontgroeien echt meer dan noodzakelijk: recessie voor de rijken, zeg maar.

Wat niet wil zeggen dat ik het konijnenhol in wil van individuele klimaatschaamte, zoals op dit moment gemeengoed lijkt te worden. Het grote energie- en materiaalgebruik van de middenklasse in het mondiale Noorden kan hun niet moreel worden verweten. Het is geen uitkomst van individuele beslissingen, maar komt door de provisiesystemen waarop zij zijn aangewezen. Bij gebrek aan betaalbaar en fijnmazig openbaar vervoer kun je het burgers niet kwalijk nemen dat zij de auto of het vliegtuig pakken. De immense ecologische voetafdruk van het gemiddelde huishouden in het mondiale Noorden is niet een individueel probleem maar een systemisch probleem. En dat los je niet op door te preken en mensen een geweten te schoppen. Dat vereist collectieve mobilisatie rond een programma dat de machtsmiddelen van de staat gebruikt om onze provisiesystemen socialer en groener te maken.’

Voor de armen geldt volgens Hickel het tegenovergestelde. ‘Het mondiale kapitalisme voorziet niet alleen miljarden mensen in het mondiale Zuiden niet van de goederen en diensten die zij nodig hebben om een goed leven te leiden’, zegt hij, ‘ook in de rijke landen in het mondiale Noorden slaagt het kapitalisme er niet in om iedereen te voorzien van de noodzakelijke goederen en diensten. In de Verenigde Staten, het rijkste land ter wereld, heeft de helft van de bevolking geen toegang tot gezondheidszorg, woont een kwart in slecht geïsoleerde woningen en woont een groeiende groep burgers in zogenaamde “voedselwoestijnen” en heeft dus geen toegang tot gezond voedsel.’

Dat komt, zegt Hickel, doordat het kapitalisme niet is georganiseerd rond menselijke behoeftes maar rond kapitaalaccumulatie. Hij somt op: ‘Kapitaaleigenaren bepalen wat er wordt geproduceerd, van welke kwaliteit, in welke hoeveelheden, waar, onder welke omstandigheden en hoe de opbrengsten worden verdeeld. Dát is het doel dat productie dient: zo hoog mogelijke rendementen per aandeel. De rest – stijgende lonen, werkgelegenheid, economische groei, vergroening – is secundair, bijvangst. Het verklaart de perverse vormen van productie van dit moment: SUV’s in plaats van openbaar vervoer; wegwerpkleding in plaats van gezond voedsel; fossiele brandstoffen in plaats van duurzame energie; privé-vliegtuigen in plaats van zonnepanelen voor iedereen. Daar valt namelijk meer mee te verdienen, ook al zijn groene alternatieven vaak goedkoper. Als mensheid kunnen we niet langer tolereren dat ons productiesysteem tegen onze wil in is gegijzeld door eigenaren die ons gevangen houden in een nachtmerrie die zij hebben gemaakt en die hun belangen dient.

Voor de afgehaakten in pakweg Delfzijl, Hamlet Town, Londen, of Flint, Michigan, betekent degrowth om te beginnen het wegnemen van de economische onzekerheid die nu hun levens kenmerkt. Vergroening en emancipatie gaan hier samen. Het begint met de organisatie van goede publieke voorzieningen op lokaal niveau: onderwijs, openbaar vervoer, gezondheidszorg, volkshuisvesting, goed en gezond voedsel, internet, groene baangaranties, kortere werkweken, een behoorlijk loon. Het doel is om de kunstmatige schaarste die het kapitalisme voor zijn eigen winstgevendheid nodig heeft, op te heffen en te vervangen door een regime dat ten dienste staat van de productie van sociaal nuttige en ecologisch duurzame gebruikswaarden in plaats van marktwaarde. Oftewel, goederen en diensten die nuttig zijn voor de afgehaakten in plaats van winstgevend voor de aandeelhouders. En dat is groei, groene, sociale groei, geen recessie.’

Voorlopig gaat de degrowth-literatuur vooral over de rijke landen in het mondiale Noorden. Terecht, vindt Hickel, want daar is de materiaalintensiteit van productie en consumptie veruit het grootst. ‘Maar vergroening betekent ook dat we onze relatie met het mondiale Zuiden moeten herzien’, zegt hij. ‘Op dit moment is het één groot wingewest voor aandeelhouders: te goedkope arbeid, te goedkope grondstoffen, en, in toenemende mate, een gratis opvangbekken voor emissies, afval en deposities. Via de band van schulden en de structurele hervormingsprogramma’s van het IMF is de productie in het mondiale Zuiden geplooid rond onze kapitalistische behoeftes, in plaats van rond de behoeftes van de eigen bevolking.

Lokale, kleinschalige landbouw is vervangen door grootschalige, industriële monocultuur ten dienste van multinationals als Unilever en Nestlé, om zo de buitenlandse valuta te genereren die nodig zijn om de rente en aflossingen op buitenlandse leningen te kunnen betalen. Vijftig miljard dollar dit jaar alleen al, een bedrag dat niet gespendeerd kan worden aan gezondheidszorg, onderwijs, infrastructuur. En dat ieder jaar opnieuw. Schuldkwijtschelding is om die reden een vaak geuite wens van landen in het mondiale Zuiden. Niet alleen is schuld een belangrijk kanaal van neokoloniale uitbuiting. Ook gaat ze gepaard met grote politieke macht. Wie schulden heeft, verliest zijn democratische zeggenschap en legt zijn lot in handen van bankiers en technocraten. Dus voor de tegen hun wil aangehaakten bij het neokoloniale kapitalisme in bijvoorbeeld Monrovia, Liberia, impliceert degrowth eerst en vooral schuldkwijtschelding en herstel van economische soevereiniteit.’

Als het om verduurzaming gaat, lijkt de politiek steevast de voorkeur te geven aan marktinstrumenten om burgers en bedrijven de juiste kant op te duwen: een gevolg van de buitenproportioneel grote invloed die economisch denken op beleidsmakers heeft. De constructie van emissiemarkten is er een uitmuntend voorbeeld van. Maar ook het opzetten van markten voor koolstofkredieten die bedrijven kunnen kopen om hun emissies mee te compenseren. Weinig aandacht is er daarentegen voor het veranderen van het DNA van het kapitalisme, zoals je juridische eigendomsrechten zou kunnen noemen. Terwijl daar cruciale vragen worden beantwoord als: wie bepaalt wat er wordt geproduceerd, hoe het wordt geproduceerd, waar, tegen welke kosten, van welke kwaliteit en in welke hoeveelheden, en wie bepaalt vervolgens hoe de revenuen worden verdeeld?

Alleen in het werk van eco-marxisten als Andreas Malm (‘Vroedkundigen van het nieuwe’ aflevering 3) en Matthias Huber (aflevering 4) is er aandacht voor wat de laatste de verborgen plekken van productie heeft genoemd. En aangezien Jason Hickel zich expliciet eco-socialist noemt, zou je in Less is More uitvoerige aandacht voor het eigenaarschap van de productiemiddelen verwachten. Toch komt het woord ‘aandeelhouder’ maar drie keer voor. En dus blijft de zin dat wij ‘de gevangenen zijn van een nachtmerrie die zij hebben gemaakt’ hangen. Wie zijn de ‘zij’ in die zin, op wie doelt hij? vraag ik hem.

‘Ik doel daarmee op de eigenaren van de productiemiddelen, de aandeelhouders van de grote ondernemingen, en uiteindelijk op de megabanken en vermogensbeheerders die namens hen die eigendomstitels beheren, de Vanguards en BlackRocks van deze wereld. Zij controleren onze economieën. Die macht, die zeggenschap, is wat we moeten breken, willen we een andere, socialere en groenere economische orde vestigen. En er is niets natuurlijks, vanzelfsprekends aan die macht. Helaas lijken veel politici dat wel te denken. Ook gisteren weer, in de Tweede Kamer. Het heeft iets verbijsterends dat mensen die aan de knoppen van de staat draaien geen idee hebben van de machtsmiddelen van diezelfde staat. Ze wanen zichzelf de slaaf van de multinational, al was het maar om heel basale staatsfuncties te kunnen uitvoeren. Vanwaar toch dat gebrek aan verbeelding en ambitie? Volgens mij komt het door de hegemonie van zeer conventionele ideeën over de aard van geld, eigendom en belastingen.’

Wat is de financiële sector? werpt Hickel op. ‘Zomaar een sector, net als de automobielsector of de voedselsector of de energiesector? Nee, het is dé sector. Het is hét commandocentrum van waaruit ons hele productieapparaat wordt aangestuurd. Geld en kapitaal zijn abstracte representaties van productiemacht. De bezitters ervan bepalen collectief hoe het arbeidsleger wordt ingezet, waar onze brandstoffen voor worden gebruikt, wat voor producten er worden gemaakt, onder welke voorwaarden, hoeveel, van welke kwaliteit en hoe vervolgens de winsten worden verdeeld. Kapitaal neemt deze besluiten. Wie het kapitaal bezit, controleert het kapitalisme.

Een onvoorstelbaar klein aantal mannen, de managers van BlackRock, Vanguard, State Street, beslist over waar het kapitaal in wordt gestoken en buigt daarmee ons collectieve productiesysteem in de richting van goederen en diensten die zij van belang achten. En dat zijn, het zal niet verbazen, uitsluitend zaken die winstgevend zijn, niet zaken die nuttig of goed zijn. Wij burgers hebben geen enkele zeggenschap over hoe ons productieapparaat wordt gebruikt. Een van de eerste opdrachten is daarom: democratiseer het kapitaal!’

Hoe? vraag ik.

‘Ten eerste door een grotere rol te geven aan publiek geld’, zegt Hickel, ‘dat alleen doordat het publiek is al meer onderworpen is aan democratisch vastgestelde sociale doelen. Links is vergeten dat staten in principe monetair soeverein zijn en de geldkraan van de centrale bank kunnen gebruiken om het productieapparaat een andere kant op te dirigeren. Het idee dat je geld eerst moet verdienen voor je het kunt uitgeven is nonsens, zoals de steunmaatregelen tijdens de lockdowns hebben laten zien. In de eurozone is dat uiteraard lastiger, want daar hebben de lidstaten hun monetaire soevereiniteit afgegeven aan de ongekozen technocraten van de Europese Centrale Bank. En daar komen dan nog eens begrotingsregels bovenop die het voor lidstaten nog moeilijker maken om sociaal wenselijke, groene doelen na te streven. Het doel van de euro is om het vermogen van de staat om productiemiddelen te mobiliseren te beperken; we moeten juist het omgekeerde doen.

Met één kanttekening: er is grote behoefte aan een volgende democratiseringsgolf om de controle over het staatsapparaat daadwerkelijk in handen van burgers te leggen. Onze representatieve democratieën stellen weinig voor in termen van zeggenschap. Waar de media gecommercialiseerd zijn, deelname aan het politieke spel uitsluitend een zaak is geworden van academisch geschoolden, en waar lobbyisten van multinationals de deur platlopen, kun je niet spreken van democratie. Hoe eerder we dat beseffen, hoe beter. Want dan kunnen we vechten voor meer democratische zeggenschap. Onderzoek leert dat als burgers meer zeggenschap hebben over productiemiddelen de productie andere doelen gaat dienen dan het vergroten van aandeelhouderswaarde. Zeggenschap is hét middel tegen een sociaal en ecologisch destructieve economie.’

En economisch burgerschap, of economische democratie: hoe past dat in het degrowth-programma? vraag ik.

‘Dat is nog wel de grootste gotspe’, barst Hickel los, ‘en ik zeg dat als iemand die al sinds zijn zestiende lid is van een vakbond. Mijn teleurstelling in de vakbeweging komt dus van binnenuit, maar het moet worden gezegd: hoe heeft het kunnen gebeuren dat vakbonden zijn gaan denken dat particulier eigenaarschap van de productiemiddelen en ongebreidelde omzet- en winstgroei de beste manieren zijn om kwesties rond baanzekerheid, een behoorlijk loon en levensonderhoud op te lossen? Het is volstrekt ongerijmd. Het is alsof de vakbonden de neoliberale ideologie met huid en haar hebben ingeslikt en werkelijk zijn gaan geloven dat wat het beste is voor aandeelhouders ook het beste is voor werknemers. Wat is er in hemelsnaam met de strijd om baangaranties, universele publieke diensten, behoorlijke lonen, en, vooral, strategische zeggenschap over het bedrijf – toch echt al sinds eind negentiende eeuw strijdpunten van de vakbeweging – gebeurd? Tegen de achtergrond van de nakende ecologische catastrofe zijn dat waarden die we moeten herontdekken, en snel een beetje.’

Extinction Rebellion en de rest van de klimaatbeweging zijn volgens Jason Hickel niet bij machte om de systeemverandering aan te zwengelen die nodig is. Ze kunnen de politieke conversatie veranderen en daarin zijn ze geslaagd. ‘Maar voor systeemverandering’, zegt hij, ‘zijn allianties met de vakbond nodig, die wel de werkende klasse kan verenigen achter een programma van groene en sociale verandering. Dat ben ik met Matt Huber eens. De vakbonden hebben veel meer mobilisatiemacht, inclusief de macht om te staken. En het stakingswapen is cruciaal, dat is waar we al onze politieke en arbeidsrechtelijke overwinningen op de heersende klasse aan te danken hebben. En dat is lastig voor de klimaatbeweging. Het ontbreekt ze momenteel aan de taal en de empathie die nodig zijn om de sociale en ecologische destructie door het ontketende kapitalisme te herleiden tot een en dezelfde oorzaak: hebzuchtige aandeelhouders. Hetzelfde geldt voor groene partijen. Die worden niet vertrouwd, worden gezien als elitair en neerbuigend.’

Het helpt dan niet, suggereer ik, als Extinction Rebellion zich wel lieert aan de antiracismebeweging en Kick Out Zwarte Piet, maar niet de hand reikt naar de vakbeweging. En als GroenLinks zich wel voorstaat op de eigen gesubsidieerde zonnepanelen en de eigen gesubsidieerde Tesla’s, maar niet ziet dat dit groene speeltjes zijn die voor de gewone man en vrouw onbereikbaar zijn, terwijl hij of zij er via de belasting wel aan bijdraagt.

‘Dat moet stoppen’, beaamt Hickel. ‘Het is in en in elitair, en in en in regressief: goed voor de rijken, slecht voor de armen. Dit is wat Matt Huber, terecht in mijn ogen, bourgeois klimaatactivisme noemt: groene hipsters waarmee je de klimaatstrijd die tevens klassenstrijd is niet gaat winnen. Maar vreemd genoeg schaart Huber daar ook mijzelf en andere degrowth-aanhangers onder. Terwijl dit haaks staat op alles waar degrowth voor staat. In mijn optiek moeten groene partijen zich heruitvinden als expliciet eco-socialistische partijen. Dat is de richting die de klimaatbeweging op moet.’

Zonder de vakbonden aan boord te krijgen zal de klimaatbeweging aan goede bedoelingen ten onder gaan, meent Hickel. ‘Maar de vakbonden moeten ook bewegen. Het monsterakkoord met de werkgevers, dat werknemers steeds precairdere en steeds slechter betaalde banen oplevert en werkgevers steeds meer aandeelhouderswaarde – zie de dalende arbeidsinkomensquote in vrijwel alle rijke landen – is een kat in de zak gebleken. Steeds verder inschikken om het het kapitaal naar de zin te maken, is een enkeltje neoliberale hel.’

Is hij hoopvol? vraag ik. ‘Ik hou me vast aan de wijsheid van een oude Rus: er zijn decennia waarin er niets gebeurt en dan ineens is er een week waarin decennia gebeuren. Als ik om mij heen kijk, zie ik dat die nieuwe week weleens aanstonds zou kunnen zijn.’

quote:

Op donderdag 4 mei 2023 08:25 schreef aTypisch het volgende:
Het nieuwe rapport van de IPCC is uit en de situatie is nog minder goed dan gedacht, zelfs als men de huidige, Parijs, doelstellingen haalt wordt de opwarming geen 2C maar 3C wat grotere gevolgen heeft.

quote:

Op dinsdag 9 mei 2023 18:22 schreef zoost het volgende:

[..]
We komen uit een relatief koude periode, daarom stijgt de temperatuur. We zijn begonnen met meten vanuit de koude periode!

quote:

Op dinsdag 9 mei 2023 18:39 schreef Tijger_m het volgende:

[..]
Desinformatie gaan we niet posten hier.

https://en.wikipedia.org/wiki/CO2_Coalition

quote:

Op dinsdag 9 mei 2023 19:07 schreef zoost het volgende:

[..]
Mag deze wel?

[ afbeelding ]

quote:

Maar onderzoekers komen nu tot een treffende conclusie. Tegen het einde van de 20e eeuw is de temperatuur met een immense snelheid en omvang omhoog geschoten, onvergelijkbaar met klimaatschommelingen in de afgelopen 2000 jaar.

....


Maar dat zit nu wel anders. Zo blijkt dat het nu op aarde warmer is dan dat het in de 2000 voorgaande jaren is geweest, en dat voor meer dan 98 procent van onze planeet. Bovendien blijkt die opwarming nu razendsnel te gaan, in een tempo dat in de afgelopen 2000 jaar niet is geëvenaard. “De bevindingen geven ons het duidelijkste beeld tot nu toe van de snelheid en de wereldwijde omvang van de huidige klimaatverandering in vergelijking met het klimaat in de afgelopen 2000 jaar,” vat co-auteur van de studie Ben Henley samen. “Onze studie toont aan dat de snelste opwarming in de afgelopen 2000 jaar zich heeft voorgedaan tijdens, én sinds de tweede helft van de 20e eeuw. Het benadrukt het ongewone karakter van de huidige klimaatverandering.”

quote:

Op dinsdag 9 mei 2023 19:12 schreef Hanca het volgende:
Kortom: je plaatje klopt niet.

quote:

Op dinsdag 9 mei 2023 19:16 schreef zoost het volgende:

[..]
Het plaatje klopt wel, alleen de interpretatie verschilt.

quote:

Op dinsdag 9 mei 2023 19:12 schreef Hanca het volgende:
Dit plaatje lijkt kloppender:

quote:

Op dinsdag 9 mei 2023 19:20 schreef zoost het volgende:

[..]
Ja, dat is een andere tijdschaal. Dat plaatje gaat over de laatste 2000 jaar. (inclusief de beruchte hockeystick)

https://nl.wikipedia.org/wiki/Hockeystickcurve

quote:

Op dinsdag 9 mei 2023 19:22 schreef Hanca het volgende:
Dat is dus gewoon fout

quote:

Op dinsdag 9 mei 2023 19:29 schreef zoost het volgende:

[..]
Nee, dat komt uit de data naar voren afkomstig uit de wetenschap

https://agupubs.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1029/96JC03981

Die hockeystick is wat dat betreft veel controversiëler dan de Greenland Ice Sheet Project 2 (“GISP2”) ice core data die hierboven staat.

quote:

Op dinsdag 9 mei 2023 19:32 schreef Hanca het volgende:
maar dat het nu warmer is dan het in de afgelopen 2000 jaar is geweest is wel zeker.

quote:

Op dinsdag 9 mei 2023 19:44 schreef zoost het volgende:

[..]
Misschien op wereldschaal, maar niet op Groenland (zie de vorige plaatjes). En volgens mij ook niet in Europa (zie Medieval Warm Period). Grappige is dat als ik nu zoek via Google ik alleen maar plaatjes met de hockeystick tegenkom. Terwijl de data heel duidelijk stelt.

[i]TK.M. Cuffey, in Encyclopedia of Quaternary Science (Second Edition), 2013

Greenland
Analyses from central and southern Greenland (see Greenland Stable Isotopes) show that this region did experience a Medieval Warm Period (culminating around ad 1000), a Little Ice Age cool period (ad 1500-1900), and warming to the mid-twentieth century (Alley and Koci, 1990; Cuffey et al., 1994; Dahl-Jensen et al., 1998). In contrast to some other regions of the Arctic, such as northern Alaska and Siberia, Greenland did not have renewed warming through the latter decades of the twentieth century. The Medieval Warm Period was approximately 1 °C warmer than present, and the Little Ice Age 0.6 °C cooler than present, in central Greenland.

quote:

NOS Nieuws
•
Gisteren, 23:13
Schade door extreem weer vorig jaar op recordhoogte

Heleen Ekker
redacteur Klimaat en Energie

De schade door extreem weer is vorig jaar flink gestegen en bereikte zelfs een recordhoogte. Dat meldt het Verbond van Verzekeraars. In 2022 werd een bedrag van ruim 886 miljoen euro uitgekeerd, zo blijkt uit de zogenoemde Klimaatschademonitor van de verzekeraars. Daarin wordt sinds 2007 de schade bijgehouden als gevolg van bliksem, hagel, neerslag, overstromingen, vorst en stormen...

quote:

Op donderdag 11 mei 2023 07:27 schreef Basp1 het volgende:
De luchtvaart lobby heeft weer goed zijn werk gedaan en het voor elkaar gekregen om de ambities om schoner te vliegen flink ver weg te kunnen opschuiven.

Belangrijkste maatregel om luchtvaart te verduurzamen sneuvelt: kabinet schrapt 14 procent bijmengverplichting


Zwaai maar even naar de doelen in het Parijs akkoord wat weer verder weg komt.

quote:

Op donderdag 11 mei 2023 17:58 schreef Weltschmerz het volgende:

[..]
Vliegen zit niet in het Parijs akkoord. Het klimaatprobleem is nou ook weer niet zo urgent dat de globalisering eronder mag lijden.

quote:

Experts vinden dat Nederland te weinig doet om regenwater vast te houden: 'Besef nog niet voldoende doorgedrongen'

11-05-2023 18:15
Klimaat en energie
Auteur: Barbara van Gool

Het is enorm nat dit voorjaar. Maar gebeurt er genoeg om al dat water vast te houden voor drogere tijden? Hoogleraar Piet Verdonschot vindt van niet. "Het fundament van ons systeem is niet op orde."

Het heeft nu zoveel geregend dat we een droge zomer wel aan kunnen, toch? Zo zit het zeker niet. Dat zegt hoogleraar Herstelbeheer Oppervlaktewate, Piet Verdonschot.

Wake up-call voor ander beleid
"Het probleem zit 'm straks niet in die droge zomer. De oorzaak zit 'm erin dat we ons water heel snel afvoeren. Als het deze zomer toch weer warm wordt, zitten we misschien een maand later met dezelfde droogteproblematiek als voorgaande jaren. Het fundament van ons systeem is nog steeds niet op orde", zegt Verdonschot.

Hij schrijft al 30 jaar rapporten over waterbeheer en ecologische systemen. "Ons beleid is sinds de watersnoodramp gedreven door veiligheid en de dijken. Er is het beeld ontstaan dat we het water kunnen beheersen. De droge zomers van de laatste 5 jaar hebben laten zien dat wij dat water helemaal niet kunnen beheersen. En dat zou eigenlijk een wake up-call moeten zijn voor ander beleid."

Weer wordt extremer
Ook dijkgraaf Dirk-Siert Schoonman van het waterschap Drents Overijsselse Delta sluit niet uit dat we opnieuw last krijgen van droogte deze zomer. "Het weer wordt steeds extremer, zowel aan de natte als de droge kant. Vanaf 2018 hebben we 4 tot 5 jaar echte droogte gehad."

Door de klimaatcrisis moeten we steeds weer nieuwe aanpassingen doen, zegt Schoonman, om zo 'klimaatrobuust' te worden. "Dat betekent dat we eigenlijk over iedere vierkante meter moeten nadenken." En dat is geen gemakkelijke opgave. "We kijken naar het landelijk gebied, waar de landbouwtransitie gaande is. We kijken naar de woningbouw, waar een enorme opgave ligt om voldoende woningen voor de toekomst te genereren. Dat vergt een andere indeling van Nederland. Nadenken over waar je welke bestemming aanwijst. En als je dan denkt vanuit het water en de bodem kun dat je slim inrichten."

Veel grotere crisis dan de stikstofcrisis
Volgens hoogleraar Verdonschot moeten we de neerslag veel meer vasthouden. "De bottleneck is dat daar ruimte voor nodig is. Je hebt de gronden langs de beken nodig." Maar een groot deel van de gronden is in handen van de agrarische sector of er is bebouwd, vertelt hij. "En die belangen hebben tot op heden de boventoon gevoerd bij de herinrichting van de waterhuishouding van ons land. Dat betekent dat men steeds probeert te schipperen tussen alle belangen in plaats van dat er gewoon duidelijke keuzes worden gemaakt."

De waterkwaliteit en het waterbeheer kan ons land een crisis opleveren die vele malen groter is dan de stikstofcrisis, waarschuwt Verdonschot. "Het besef dat die waterkwaliteitscrisis nog groter wordt en dat die waterhuishouding een deel van de crisis is, is nog lang niet voldoende doorgedrongen."

quote:

Op donderdag 11 mei 2023 17:58 schreef Weltschmerz het volgende:

[..]
Vliegen zit niet in het Parijs akkoord. Het klimaatprobleem is nou ook weer niet zo urgent dat de globalisering eronder mag lijden.

quote:

Op vrijdag 12 mei 2023 06:05 schreef Bondsrepubliek het volgende:
Door de opwarming worden de zomers steeds droger. Daarom is het nodig om water langer vast te houden maar dat gebeurt nu nog steeds niet.
[..]
https://eenvandaag.avrotr(...)oende-doorgedrongen/

quote:

Op dinsdag 9 mei 2023 19:44 schreef zoost het volgende:

[..]
Misschien op wereldschaal, maar niet op Groenland (zie de vorige plaatjes). En volgens mij ook niet in Europa (zie Medieval Warm Period). Grappige is dat als ik nu zoek via Google ik alleen maar plaatjes met de hockeystick tegenkom. Terwijl de data heel duidelijk stelt.

TK.M. Cuffey, in Encyclopedia of Quaternary Science (Second Edition), 2013

Greenland
Analyses from central and southern Greenland (see Greenland Stable Isotopes) show that this region did experience a Medieval Warm Period (culminating around ad 1000), a Little Ice Age cool period (ad 1500-1900), and warming to the mid-twentieth century (Alley and Koci, 1990; Cuffey et al., 1994; Dahl-Jensen et al., 1998). In contrast to some other regions of the Arctic, such as northern Alaska and Siberia, Greenland did not have renewed warming through the latter decades of the twentieth century. The Medieval Warm Period was approximately 1 °C warmer than present, and the Little Ice Age 0.6 °C cooler than present, in central Greenland.

These also reveal a persistent Climatic Optimum through the early-mid Holocene with temperatures at least 2 °C warmer than present (in central Greenland), terminating in cooling between 4 and 2 ka BP

Bron

quote:

Op vrijdag 12 mei 2023 09:19 schreef Red_85 het volgende:

[..]
Die zien ook alleen maar een verdienmodel, voor zichzelf.

quote:

Op vrijdag 12 mei 2023 10:56 schreef Tijger_m het volgende:

[..]
Voor wie is water vasthouden een verdienmodel voor hunzelf, leg eens uit? Krijgen ze dan waterrente of zo?

quote:

Op vrijdag 12 mei 2023 10:57 schreef Red_85 het volgende:

[..]
Je weet echt wel wat ik bedoel, ga niet zo doen.

quote:

Op vrijdag 12 mei 2023 11:36 schreef aTypisch het volgende:

[..]
Je kunt die vraag zelf niet beantwoorden?

quote:

Op vrijdag 12 mei 2023 13:52 schreef aTypisch het volgende:

[..]
Jij hebt voldoende drinkwater.
Ik wil drinkwater

Wie profiteert hiervan?

quote:

Op vrijdag 12 mei 2023 13:52 schreef aTypisch het volgende:

[..]
Jij hebt voldoende drinkwater.
Ik wil drinkwater

Wie profiteert hiervan?

quote:

Op vrijdag 12 mei 2023 15:15 schreef Hanca het volgende:

[..]
Je weet dat de prijs van drinkwater belachelijk laag is, ongeveer ¤ 0,00135 per liter? Dat je een bad kunt vullen voor ongeveer 15 cent, een zwembad van 3000 liter water voor nog geen 5 euro? Echt een verdienmodel zit er echt niet in drinkwater. We gebruiken gemiddeld per persoon nog geen 20 cent per persoon per dag aan drinkwater.

Dus nee, niemand wordt rijk van zorgen voor voldoende drinkwater. We worden er allemaal wel beter van.

quote:

NOS Nieuws
•
Vandaag, 07:13
Droogte steeds grotere bedreiging Zuid-Europa: 'Staat er heel slecht voor'

Terwijl in Nederland het grondwaterniveau sinds tijden weer bijna op peil is, is het in Zuid-Europa alweer, of eigenlijk nog steeds, droog. In de Franse Pyreneeën heeft de eerste bosbrand van het jaar duizend hectare land verwoest, het waterpeil in het Italiaanse Gardameer is in 70 jaar niet zo laag geweest en in Spanje dreigen veel stuwmeren op te drogen. En dan moet de zomer nog beginnen...

quote:

Op vrijdag 12 mei 2023 10:47 schreef Zwoerd het volgende:

[..]
Waarom ben je zo gefocust op Groenland?

quote:

Grens van 1,5 graden opwarming zal in komende 5 jaar wellicht al overschreden worden, waarschuwen wetenschappers

Het gaat hard met de opwarming van onze planeet. Dat blijkt uit een nieuw rapport dat de Wereldmeteorologische Organisatie (WMO) heeft voorgesteld: volgens de WMO bedraagt de kans twee op drie dat we binnen dit en vijf jaar al eens (tijdelijk) anderhalve graad opwarming bereiken wereldwijd. Zorgwekkend, waarschuwen wetenschappers, al zal het dus nog niet permanent zijn. Om dat laatste te vermijden, wordt de tijd intussen steeds korter.

Michaël Torfs
Update 16:00
12:50

De globale opwarming beperkt houden tot anderhalve graad is altijd al de doelstelling geweest van het klimaatakkoord van Parijs, maar de maatregelen om de uitstoot van broeikasgassen drastisch te verminderen - wat nodig is om dat doel eventueel nog te halen - zijn nooit gevolgd. Die anderhalve graad opwarming (tegenover de periode 1850-1899) komt nu steeds dichter bij, ook al gaat het nog maar om een geïsoleerd jaar. Of we steeds nadrukkelijker flirten met de klimaatdreiging.

Uit recente rapporten bleek meermaals al dat de opwarming van de aarde sneller gaat dan eerder geschat. De WMO, de weerdienst van de Verenigde Naties, komt nu naar buiten met een projectie voor een periode van vijf jaar (vanaf dit jaar tot en met 2027).

Door het broeikaseffect in combinatie met een sterke El Niño zouden we 66 procent kans hebben dat we tussen nu en 2027 minstens één jaar aan anderhalve graad opwarming zitten, wereldwijd, tegenover de periode 1850-1899.

"Het zal wellicht nog niet voor dit jaar zijn, maar misschien wel voor volgend jaar of het jaar daarna," schetst Leon Hermanson, klimaatwetenschapper bij het Britse Met Office en hoofdauteur van het rapport. "We zien dit rapport als een barometer." We gaan misschien nog niet permanent over de anderhalve graad, maar elk afzonderlijk jaar dat het gebeurt, is van belang.

"Dit betekent niet dat we permanent over de anderhalve graad gaan, maar we willen wel de alarmbellen doen afgaan dat het tijdelijk al kan gebeuren, en dat het in steeds meer jaren kan gebeuren", vult WMO-secretaris-generaal Petteri Taalas aan.

Terwijl de kans dit keer berekend is op 66 procent, bedroeg die vorig jaar nog maar 48 procent en het jaar daarvoor 40 procent. In 2020 was de kans maar op 20 procent uitgerekend. Ook dit geeft aan hoe snel alles verandert. De wetenschap probeert zich constant aan te passen aan de nieuwe bevindingen en de nieuwe realiteit. Het laatste WMO-rapport is gebaseerd op berekeningen van 11 verschillende klimaatcentra wereldwijd.

Stevige El Niño heeft wereldwijde impact
El Niño zou deze zomer zijn intrede doen. Het is een weerfenomeen waarbij in delen van de Stille Oceaan het oppervlaktewater warmer wordt - ten westen van Zuid-Amerika, rond de evenaar - waardoor de temperatuur wereldwijd stijgt (zie tekening onder).

El Niño is een weerfenomeen dat om de zoveel jaar terugkeert, maar dit keer verwachten experts een sterke El Niño met dus een grote impact. De laatste keer dat we een sterke El Niño hadden was in 2016, wat te boek staat als het warmste jaar ooit.

De voorbije jaren konden we overigens profiteren van de effecten van het omgekeerde fenomeen, La Niña, dat nog enigszins een rem zette op de wereldwijde opwarming. La Niña speelde drie jaar een rol maar valt nu weg. Het omgekeerde effect komt in de plaats en de gevolgen zullen wereldwijd merkbaar zijn. "Waar er overstromingen waren, zullen er droogtes optreden, en waar er droogte heerste, kan het gaan overstromen", waarschuwt Hermanson.

De Amazone-regio zou wel eens droger kunnen worden de komende jaren, maar het rapport verwacht meer regen in de Sahel-regio in Afrika, wat goed nieuws kan zijn daar (als hij met mate komt). "Het is dus zeker niet allemaal slecht nieuws. Het gaat niet altijd om doemscenario's en hittegolven", zegt Hermanson daarover.

Mann waarschuwt: "Oceanen worden steeds warmer"
Toch waarschuwt klimaatspecialist Michael Mann van de University of Pennsylvania ervoor om het niet al te zeer te enten op El Niño of La Niña.

Het diepere probleem, waarschuwt hij, zit in het feit dat de oceanen steeds meer warmte opnemen, ook in de diepere wateren. Daardoor slaan ze meer warmte op en kunnen ze op hun beurt nieuwe extremen in de hand werken. De voorbije decennia zouden de oceanen maar liefst 90 procent van de opwarming hebben opgenomen.

De WMO geeft nog mee dat het zo goed als zeker is (98 procent) dat een van de komende jaren het warmste zal worden dat ooit is gemeten.

Elk tiende van een graad telt
Dat het nu hard gaat met de opwarming, hoeft zeker niet te betekenen dat we de handdoek moeten gooien in de strijd tegen de klimaatverandering. Integendeel, omdat de situatie prangender wordt, moeten we net extra inspanningen doen om de gevolgen zoveel mogelijk te beperken.

Elk tiende van een graad telt en kan een positief verschil maken. Zelfs als we permanent boven de anderhalve graad zouden uitstijgen, loont het nog de moeite om de uitstoot van broeikasgassen als CO₂ en methaan drastisch terug te dringen. "Beter 1,6 graden extra dan pakweg 1,8", zeggen wetenschappers daarover.

quote:

Op woensdag 17 mei 2023 19:41 schreef Bondsrepubliek het volgende:

[..]
https://www.vrt.be/vrtnws(...)erhalve-graad-opwar/

quote:

Op woensdag 17 mei 2023 23:57 schreef Montagui het volgende:

[..]
Goed dat de wetenschap er bovenop zit, dan kunnen we ons tijdig aanpassen.

Tegenhouden gaat niet lukken zolang de hele wereld niet gezamelijk een poging waagt.
Dan maar beter het beste maken van wat resteert. Toch?

Niks mis met woestijnen in Spanje en palmbomen in Scheveningen. Gewoon even aanpassen.

quote:

Schöne welt, wo bist du (slot): Gaia Vince
‘We zijn net zo slecht voorbereid als de dinosaurussen’

De Britse onderzoeker en wetenschapsjournalist Gaia Vince schreef een alarmistisch én optimistisch boek. Haar boodschap: het gaat helemaal mis met het klimaat, grote delen van de wereld zullen onleefbaar worden. Haar oplossing: massamigratie.

Irene van der Linde

17 mei 2023


‘We hadden het kunnen stoppen’, zegt Gaia Vince ergens halverwege het telefoongesprek. ‘Als we in de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw de uitstoot van kooldioxide en andere broeikasgassen hadden verminderd, had het nauwelijks pijn gedaan.’ Maar dat deden we niet. ‘Nu hebben we te maken met in ieder geval een opwarming van anderhalve graad, en als we geen rigoureuze maatregelen nemen, loopt dat de komende decennia op tot ten minste vier graden. Een nachtmerrie, maar dat is waar we naar op weg zijn.’

De gevolgen van die opwarming zijn al overal voelbaar. Niet alleen in Kiribati, de afgelegen eilandengroep in de Stille Zuidzee die als gevolg van klimaatverandering langzaam in zee aan het verdwijnen is. ‘Je ziet de veranderingen al dichtbij in Europa: afgelopen zomer was het in Londen een paar dagen achtereen 46 graden, ik moest mijn zoon van school halen omdat het te gevaarlijk was vanwege de hitte. Een maand geleden werden in Zuid-Spanje al temperaturen van rond de veertig graden gemeten, ook ontstond ten noordwesten van Valencia de eerste grote natuurbrand. Dat is echt uitzonderlijk, het bosbrandseizoen is nog niet eens begonnen.’

In één adem vervolgt ze: ‘In de Verenigde Staten kampt de westkust met extreme droogte en vuur, de oostkust met overstromingen met als gevolg miljoenen ontheemden. India en Pakistan gaan gebukt onder hittegolven die al maanden duren, gecombineerd met extreme luchtvochtigheid, in delen van India is het drie tot vier graden warmer dan normaal. Oogsten mislukken, en er wordt gevreesd voor een tekort aan voedsel. In de tropen wisselen dramatische hittegolven en overstromingen elkaar af, met steeds kortere tussenpozen. Mensen ontvluchten vanwege droogte hun woongebieden in Latijns-Amerika, Afrika, Azië.’ Afgelopen weekend was het in Vietnam 44,1 graden Celsius, in Thailand 44,6 graden en in Myanmar 43,8 graden − de hoogste temperaturen ooit daar gemeten.

‘En het zal nog vele malen erger worden’, voorspelt Vince. ‘Nu al zijn er in de wereld in vergelijking met dertig jaar geleden twee keer zoveel dagen waarbij de temperatuur boven de vijftig graden uitkomt – een temperatuur die dodelijk is voor mensen, maar ook extreem problematisch voor gebouwen, wegen en elektriciteitscentrales.’ Er wacht ons met andere woorden een dystopische toekomst. ‘En niemand praat echt over wat er gaat gebeuren als mensen die op deze plekken leven zich niet meer kunnen aanpassen. Als het onleefbaar wordt. We staan aan de vooravond van een grote omwenteling’, zegt ze. ‘Dat is onvermijdelijk.’

En we kunnen daar maar beter op voorbereid zijn.

Vince reisde als wetenschapsjournalist tweeënhalf jaar over de wereld en deed onderzoek naar de gevolgen van klimaatverandering. Ze schreef er haar bekroonde boek Adventures in the Anthropocene over, waarin ze laat zien hoe menselijk handelen de aarde beïnvloedt en voor een nieuw geologisch tijdperk zorgt. ‘De veranderingen die wij mensen de afgelopen decennia hebben doorgevoerd hebben onze wereld meer veranderd dan zij in haar 4,6 miljardjarige geschiedenis heeft meegemaakt’, schreef ze. ‘Als gevolg daarvan maakt onze planeet de overgang naar het Antropoceen, naar het Tijdperk van de Mens.’

Ze zag tijdens haar reis hoe diep de klimaatverandering nu al ingrijpt in het leven van mensen. ‘We hebben een even gevaarlijke planeet gecreëerd als die ten tijde van de meteorietinslag 66 miljoen jaar geleden; daarbij kwam zeshonderd tot duizend gigaton kooldioxide vrij (samen met andere broeikasgassen) waardoor de dinosaurussen uitstierven’, schrijft Vince in haar onlangs uitgekomen boek Nomad Century: How to Survive the Climate Upheaval. ‘Nu zijn wij die asteroïde: in twintig jaar tijd hebben we zeshonderd gigaton kooldioxide uitgestoten. En we zijn net zo slecht voorbereid op de gevolgen ervan als de dinosaurussen waren.’

Een van de grote problemen volgens Vince is dat politieke leiders niet eerlijk zijn over klimaatverandering. ‘Daardoor beseffen veel mensen nog steeds niet dat we te maken hebben met de grootste crisis aller tijden waarmee de wereld wordt geconfronteerd. We hebben keuzes, maar we onderschatten de ernstige bedreigingen die we tegemoet gaan, die de wereld tegemoet gaat. Om goede keuzes te maken moeten onze politieke leiders eerlijk zijn over die crisis. Pas dan kunnen we veranderen.’

In Nomad Century gaat Gaia Vince hierop door en wijst ze op een van de onherroepelijke gevolgen van de door ons veroorzaakte klimaatverandering, op de olifant in de kamer: voor grote delen van de wereld worden de omstandigheden te extreem om in te leven en ‘there is no way to adapt’, benadrukt Vince. ‘Met elke graad temperatuurstijging worden ongeveer een miljard mensen uit hun leefgebied verdreven, een gebied waar hun voorouders soms duizenden jaren hebben gewoond.’

Zelfs als we uitgaan van de meest optimistische prognose, een wereldwijde temperatuurstijging tegen het einde van deze eeuw van 2,1 graden, zullen veel gebieden op aarde onleefbaar worden. Het zal betekenen dat mensen, met name zij die in de tropen wonen, gedwongen zullen worden te vertrekken, niet alleen naar de dichtstbijzijnde stad, maar ook naar continenten op het noordelijk halfrond. Dit gebeurt nu al, aldus Vince. ‘Mensen die leven in meer aanvaardbare omstandigheden in het noorden zullen miljoenen migranten moeten huisvesten. Terwijl ze zichzelf ook zullen moeten aanpassen aan de klimaatcrisis.’

We moeten ons wereldwijd op deze massamigratie voorbereiden, zo luidt Vince’ belangrijkste boodschap. ‘De tijd dringt’, zegt ze met klem. ‘Vuur, hitte, droogte en overstromingen zullen de wereld deze eeuw drastisch veranderen. De omwenteling gaat komen. Evenals de migratie.’ Dat is volgens Vince net zo onvermijdelijk als de opwarming van de aarde. Maar, zegt ze, als we het goed regelen, dan is die massamigratie geen probleem, maar de oplossing.

In 2019 vernietigden enorme branden vier miljoen hectare Siberisch taigabos, schrijft Gaia Vince in een artikel in The Guardian. ‘Het vuur brandde meer dan drie maanden en produceerde een wolk van roet en as zo groot als de hele Europese Unie.’ De wetenschapsjournalist voorspelt aan de hand van rekenmodellen dat branden in de boreale bossen en de Arctische toendra rond 2100 zullen verviervoudigen. ‘De kans is groot dat Bangladesh, een land waar een derde van de bevolking leeft aan de zinkende laagliggende kust, onleefbaar wordt. Meer dan dertien miljoen Bengalezen zullen in 2050 het land hebben verlaten. Ook rijke landen zullen ernstige gevolgen ondervinden van de crisis.’

Klimaatverandering is een ‘dreigingsversterker’: bestaande sociale en economische problemen worden erdoor vergroot, waardoor het kan leiden tot conflict en oorlog. ‘Vaak is het vervlochten met andere problemen, zoals in de oorlog in Syrië, ook de Russische inval in Oekraïne heeft te maken met klimaatverandering. Rusland is uit op de grote voorraden grondstoffen van Oekraïne zoals steenkool, ijzererts en aardgas die nodig zijn voor energievoorziening.’

Op dit moment zijn er zo’n vijftig miljoen mensen door het extreme klimaat van haard en huis verdreven. ‘Ik zie tijdens mijn reizen overal klimaatvluchtelingen’, zegt Vince. Volgens schattingen van de Internationale Organisatie voor Migratie zullen er tegen 2050 zo’n 1,2 miljard klimaatvluchtelingen zijn, tien jaar later zo’n 1,4 miljard. Officieel worden klimaatvluchtelingen echter niet als zodanig erkend – ze vallen niet onder de definitie van vluchteling zoals die is vastgelegd in het VN Vluchtelingenverdrag van 1951. ‘We noemen ze vaak economische migranten, maar in werkelijkheid zijn ze hun woonplaats ontvlucht omdat de oogsten al jaren mislukten vanwege een tekort aan regen, omdat het ondraaglijk heet werd of omdat hun omgeving verwoest is door overstromingen.’

Er begint hierin al wel iets te schuiven, ziet Vince. In 2020 verklaarde de VN Mensenrechtencommissie dat vluchtelingen niet teruggestuurd kunnen worden naar hun land als daar door de klimaatcrisis hun leven in gevaar is. ‘Deze uitspraak is echter niet bindend voor landen’, aldus Vince.

Het is volgens de wetenschapsjournalist tijd dat we anders gaan denken over migratie. Want terwijl in het zuiden hele gebieden onleefbaar zullen worden in de komende vijftig jaar, zal in het noorden een groot tekort aan arbeidskrachten ontstaan. ‘De wereldbevolking zal de komende decennia blijven toenemen, piekend rond de tien miljard in 2050. De grootste groei zal plaatsvinden in de tropen, in landen die door de klimaatverandering het meest geraakt worden. Het leefbaardere noorden kampt ondertussen met het omgekeerde probleem: een vergrijzende bevolking met een tekort aan arbeidskrachten. In Noord-Amerika en Europa zullen er in 2050 van elke 100 mensen 43 boven de 65 jaar zijn. Steden van München tot aan Buffalo zullen met elkaar concurreren om migranten te trekken.’

Hierin ligt volgens Vince de oplossing; we hebben elkaar nodig. ‘Al onze economieën zijn met elkaar verweven, we zijn met elkaar verbonden, via goederen, voedsel, grondstoffen, producten en mensen.’ In gebieden waaruit mensen wegtrekken, kan de natuur zich dan wellicht weer langzaam herstellen – in afwezigheid van de mens.

Volgens Vince zullen alle mogelijke technieken ingezet moeten worden, van kernenergie tot geo-engineering, om de klimaatverandering te verminderen. ‘En we zullen een nieuwe manier van leven ontwikkelen, van voeding, voortbewegen, we zullen vooral leven in steden, in dichtere concentraties, omdat een deel van het platteland onleefbaar wordt. Daarnaast zullen we moeten leren omgaan met grote migratiestromen. We moeten over het idee heen komen dat we tot een bepaald land behoren. Dat dat land van ons is. We moeten leven in nieuwe mondiale samenlevingen.’

Niet dat dit het einde van de natiestaat zal inluiden, dat hoeft niet, denkt Vince. ‘Natiestaten zullen inclusiever moeten worden, erkennen dat ze uit diverse groepen mensen bestaan. Het idee van de natiestaat is relatief jong, het is een kunstmatige sociale structuur gebaseerd op een mythologie dat de wereld bestaat uit afzonderlijke, homogene groepen die eigen regio’s in de wereld bewonen. Het zijn, zoals politicoloog Benedict Anderson omschreef, imagined communities.’

Migreren is normaal voor de mensheid. ‘De discussie over migratie op dit moment is zo toxisch. Terwijl migratie in het DNA van mensen zit. Migration made us.’ Het huidige vastgeroeste idee van een nationale identiteit die beschermd moet worden, is eerder de uitzondering, niet migratie, betoogt ze. ‘Tot voor kort waren staten eerder bezig mensen binnen te houden, te zorgen dat ze niet konden vertrekken, omdat daarmee waardevolle arbeidskrachten vertrokken, dan andersom. Denk ook aan de recente migratiegolf vanuit Europa, ook vanuit Nederland, in de jaren vijftig van de vorige eeuw naar landen als Canada, Australië en Noord-Amerika. Mensen bewegen al duizenden jaren over de aarde.’

Ook haar eigen familiegeschiedenis bestaat uit migratie. Zelf is Vince Australisch-Brits, haar vader vluchtte als kind achter in een auto met zijn ouders in 1956 uit Hongarije voor de invasie van de Sovjet-Unie. Ze waren joods en hadden net de holocaust overleefd. Uiteindelijk gingen ze naar Australië, zo ver mogelijk weg van Europa. ‘Iedereen die in zijn familiegeschiedenis duikt, zal migratie tegenkomen.’

Het wordt echter steeds moeilijker voor mensen om te bewegen omdat overal grenzen zijn opgetrokken, hekken en muren zijn gebouwd en een visumplicht bestaat. In het huidige Europese asielbeleid verdrinken duizenden mensen per jaar in de Middellandse Zee, sterven in de woestijn, worden gemarteld en afgeperst in kampen in Libië, mishandeld door Kroatische, Griekse, Poolse of Litouwse grenswachters, of moeten jaren wachten in asielzoekerscentra. ‘De frontlinie van Europa’s oorlog tegen migranten is nu de Middellandse Zee, die wordt gepatrouilleerd door Italiaanse oorlogsschepen die “onze veiligheid” verdedigen. Mensen worden tegengehouden, in kampen gestopt, teruggestuurd, maar wat ondertussen wel “migreert” zijn spullen, voedsel, kleren, van alles om ons heen. Dat wordt vanuit de hele wereld naar ons toe gehaald.’

Gaia Vince zet dit af tegen de realiteit: ‘Mensen uit het zuiden zullen hoe dan ook komen, zij willen overleven. Als we in het noorden al die mensen blijven proberen tegen te houden, zal dat veel doden, geweld en conflict veroorzaken. Bovendien: door de vergrijzing zijn hier juist mensen nodig. Dus: laten we een plan maken.’

Om deze massamigratie en hervestiging in goede banen te leiden zal er een organisatie op wereldniveau moeten worden opgericht. ‘Er is op dit moment niets wat migratie wereldwijd overziet. Op z’n minst hebben we een nieuw mechanisme nodig dat wettelijk economische arbeidsmigratie mogelijk maakt, en een veel betere bescherming voor hen die gevaar ontvluchten. We hebben een wereldwijd plan nodig. Laten we erover praten hoe we dat gaan doen.’

Vince noemt als voorbeeld de speciale EU-beschermingsmaatregel voor Oekraïense vluchtelingen. ‘Dat is geweldig. Bijna vijf miljoen mensen hebben door die opengrenzenregeling zelf hun weg in verschillende Europese landen gevonden. Ze wonen er, werken er, kinderen gaan er naar school. Het heeft de last voor nationale regeringen, gemeenten én voor vluchtelingen zelf enorm verminderd. We kunnen het dus. Het is te regelen.’

Ze ziet een soort ‘gemenebest van de mensheid’ voor zich. ‘De eerste stap die gezet moet worden is legale routes creëren voor mensen om binnen te komen. En er moeten nieuwe steden worden gebouwd, ook in gebieden die nu nog onbewoond zijn zoals in Groenland, Scandinavië, delen van Siberië. Bij de koelere polen van de planeet, op land dat ijsvrij aan het worden is. Hoe we de wereldcrisis die we tegemoet gaan gaan aanpakken en hoe humaan we elkaar zullen behandelen terwijl we migreren, zal bepalen of deze revolutie de komende eeuw soepel verloopt of gewelddadig met conflict en onnodige doden.’

De voorstellen van Gaia Vince beschrijven een wereld die lichtjaren verwijderd lijkt van de huidige realiteit, waarin boeren zich massaal verzetten tegen stikstofmaatregelen, waarin de klimaatplannen uit Brussel op de helling staan, waarin de vluchtelingenopvang is vastgelopen, waarin illegale pushbacks aan de grens zijn genormaliseerd en hulp aan vluchtelingen is gecriminaliseerd. The Washington Post schreef in een recensie van Nomad Century dat Vince gelijk heeft in het wijzen op de gevaren en gevolgen van klimaatverandering, maar dat de door haar gegeven oplossingen van een internationale organisatie voor massamigratie getuigde van een geloof in een ‘heiligheid en wijsheid van de mensheid die nog nooit is vertoond’.

‘Ik zeg ook niet dat het makkelijk is’, reageert Vince daarop. ‘Ik ben niet naïef. Het vraagt veel werk en commitment. Niets is op dit moment meer makkelijk. Dat moment is voorbij. Mensen kunnen nu zeggen dat ze dit niet willen, maar de klimaatcrisis is er. We moeten duidelijk zijn over welke problemen ons te wachten staan en met oplossingen komen. We hebben een nieuw narratief nodig.’

In de eerste plaats vraagt het leiderschap. ‘Populistische leiders in het Westen hebben alle soorten toxische taal tegen migranten gebruikt. Het midden is mee die kant opgegaan. Ik ben vooral verbaasd dat links en ook de middenpartijen er geen ander narratief tegenover hebben gesteld. Uit alle polls blijkt dat mensen veel humaner zijn en empathischer dan populisten en extreem-rechtse partijen ons doen geloven. Links moet pragmatischer zijn, eerlijk zijn en verbeeldingskracht gebruiken.’

Vince herhaalt nog maar eens de urgentie. ‘In 2050 zal twintig procent van de wereld onbewoonbaar zijn, daar woont een derde van de wereldbevolking. Zij gaan bewegen, weggedreven door hitte, vuur, overstromingen en droogte. Ze trekken naar steden, dat zie je al in China en andere landen, en naar het noorden. We moeten ons voorbereiden op de toekomst. Het is een falen van beleid als we dat niet doen.’

Migratie is onze way out of the crisis, herhaalt ze. ‘Het is onze kans! Het kan, kijk naar de Green New Deal van de Amerikaanse president Joe Biden. Wie had dat gedacht? Kijk naar Canada. Dat land zet in op het verwelkomen van migranten en wil in de komende jaren ruim anderhalf miljoen nieuwe inwoners aantrekken. Ook wij in Europa zouden oprecht moeten zijn over de benodigde arbeid door migranten.’

Ze heeft een non-fictieboek geschreven, benadrukt ze, gebaseerd op modellen en wetenschappelijke voorspellingen. Maar in plaats van te blijven hameren op het dystopische toekomstbeeld dat daaruit voortkomt, wil ze ‘een goed Antropoceen verbeelden’. ‘We kunnen pessimistisch en depressief blijven over klimaatverandering en migratie, blijven beschrijven hoe slecht het gaat, maar het is tijd om een volgende stap te zetten. We moeten een visie naar een mogelijke toekomst laten zien. Hoe ziet de wereld eruit in 2040? Hoe willen we dat die eruitziet? Wat doen we eraan?’

Er moet, vindt ze, een visie komen om mensen aan boord te krijgen. ‘Waar je nu ook woont, de klimaatcrisis zal jou en het leven van je kinderen beïnvloeden. Ik verwacht niet dat mensen het met al mijn voorgestelde oplossingen eens zijn, maar ik wil dat ze zich realiseren dat grote delen van de wereld onleefbaar zullen worden. En dat we daar iets mee moeten. Mensen die nu leven, onze kinderen en kleinkinderen, zullen ook in het jaar 2100 nog leven, mensen om wie we geven. Ik wil voor hen een positieve toekomst.’

quote:

Nieuw onderzoek: 'Aarde is ernstig ziek, maar niet ongeneeslijk'

Mensen gebruiken de aarde op een manier die niet vol te houden is. Dat schrijven vooraanstaande wetenschappers in een nieuw onderzoek. "Mensen nemen enorme risico's met de toekomst van de beschaving en alles wat op aarde leeft", waarschuwen de onderzoekers.

Een groep wetenschappers van de internationale groep Earth Commission hebben in het onderzoek 'planetaire grenzen' gedefinieerd voor vijf systemen op aarde: klimaat, biodiversiteit, water, meststoffen en luchtkwaliteit. Op die laatste na, worden alle grenzen momenteel wereldwijd overschreden, stellen de onderzoekers. En op lokaal niveau is ook de grens van luchtkwaliteit gepasseerd.

"Als de aarde een patiënt was, zou de diagnose zijn: ernstig ziek", zegt Detlef van Vuuren (PBL/Universiteit Utrecht) die als klimaatwetenschapper aan de studie meewerkte. Maar, niet ongeneeslijk, voegt hij toe. "Er zijn wel degelijk paden om ervoor te zorgen dat we weer binnen die grenzen komen."

En dat is van groot belang, volgens de auteurs, want de stabiliteit van de aardsystemen en het welzijn van mensen zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden.

Volgens Joyeeta Gupta, hoogleraar duurzaamheid aan de Universiteit van Amsterdam en mede-auteur, is het doel van de studie te kijken wat nodig is om de aarde zich te laten herstellen. "Door de diagnose te stellen en in kaart te brengen hoe ziek de patiënt is, hopen we erger te voorkomen en manieren te vinden om die patiënt weer de oude te maken."

Mensenwerk
Sinds de Club van Rome begin jaren zeventig het rapport Grenzen aan de Groei publiceerde, wordt wereldwijd de discussie gevoerd hoe we met een groeiende bevolking de aarde leefbaar kunnen houden. De publicatie van vandaag probeert op basis van de meest recente data en literatuur zo precies mogelijk vast te stellen waar de grens per deelgebied ligt.

Wetenschapper Van Vuuren erkent dat een grens vaststellen mensenwerk is. "Ja, er zit een bepaalde mate van subjectiviteit in, maar dat hebben we zoveel mogelijk proberen te beperken."

Nieuw aan dit rapport is dat behalve naar veiligheid ook wordt gekeken naar wat een rechtvaardige grens is. Van Vuuren: "Neem klimaat. Als je daar kijkt wat de aarde maximaal aankan, kom je misschien op een maximale temperatuurstijging van 1,5 graden uit. Maar je ziet dat er ook bij 1 graad al heftige milieueffecten zijn. Dus vanuit rechtvaardigheid ben je geneigd te zeggen dat 1 graad misschien het maximale is wat we moeten accepteren."

Die grens van 1,5 graden hoor je vaker. Waarom dat niet zomaar een getal is, zie je in deze video:

Een van de voornaamste redenen om binnen de zogeheten planetaire grenzen te blijven is het risico op kantelpunten. Dat zijn plotselinge en vaak onomkeerbare processen die zichzelf bovendien versterken. Gupta: "Denk aan het smelten van het ijs op Groenland. Als de temperatuur boven een bepaald punt komt, is die smelt niet meer te stoppen. Het vriest niet zomaar meer aan."

Volgens Van Vuuren is het vaststellen van grenzen ook van belang voor politici. In 2015 werd in het klimaatakkoord van Parijs vastgelegd dat de opwarming van de aarde moet worden beperkt tot ruim onder de 2 graden (en liefst 1,5 graden). Eind vorig jaar werden in Montreal voor biodiversiteit soortgelijke afspraken gemaakt. "Je zou hopen dat het op andere terreinen ook tot internationale afspraken komt om ofwel binnen die grenzen te blijven of terug te keren naar een niveau dat acceptabel is."

Veerkracht in het systeem
De onderzoekers schrijven dat sommige landen veel meer te lijden hebben onder de gevolgen van de grensoverschrijdingen dan anderen. Op veel plekken worden de gevolgen van de grensoverschrijdingen nu al gevoeld. "We zien extreem weer en biodiversiteitsverlies."

De onderzoekers doen geen voorspellingen over wanneer het overschrijden van de grenzen tot ernstigere problemen leidt. Of wanneer we weer binnen die grenzen moeten zijn beland. "We hebben niet aangedurfd te stellen: binnen zoveel jaar moet het op orde zijn. Dat komt simpelweg doordat het aardsysteem best ingewikkeld is. Maar de boodschap is heel duidelijk: hoe sneller we weer teruggaan naar het niveau binnen die grenzen, hoe minder risico je neemt."

quote:

Brandweerlieden uit VS en Zuid-Afrika naar Canada om natuurbranden

Meer dan 300 brandweerlieden uit de Verenigde Staten en Zuid-Afrika gaan Canada ondersteunen bij het bestrijden van de natuurbranden in het land. Canada kampt met een buitengewoon zwaar natuurbrandenseizoen, met branden in zowel de oostelijke provincie Nova Scotia als de westelijke provincie Alberta. Duizenden mensen hebben hun huis moeten verlaten vanwege de branden.

Komende week komen naar verwachting de eerste honderd Amerikaanse brandweerlieden aan in Nova Scotia. Daar gaan ze helpen bij het onder controle krijgen van een grote natuurbrand die tot nu toe zo'n 200 (vakantie)huizen in de as heeft gelegd. De Zuid-Afrikaanse ondersteuning, zo'n 200 man sterk, gaat naar verwachting in eerste instantie naar Alberta.

In het hele land is tot nu zo'n 27.000 vierkante kilometer natuur verloren gegaan door de branden, zegt minister Blair van Noodsituaties. Dat is een gebied bijna zo groot als België. Volgens Blair ligt het tienjaarsgemiddelde op 500 vierkante kilometer, wat de huidige situatie dus zeer uitzonderlijk maakt. Van de 211 natuurbranden die tot nu toe zijn waargenomen in Canada branden er 82 ongecontroleerd. Het aantal branden is overigens niet uitzonderlijk, maar hun omvang wel.

Klimaatverandering
"Deze omstandigheden zo vroeg in het seizoen zijn zonder precedent", zegt Blair. "Door klimaatverandering kan dit soort gevolgen van extreme weersomstandigheden zich vaker voordoen en ernstiger toeslaan in ons land." Ook minister Wilkinson van Natuurlijke Grondstoffen noemt het "een simpel feit" dat Canada geconfronteerd wordt met de gevolgen van klimaatverandering.

Premier Trudeau heeft eveneens zijn zorgen uitgesproken over de natuurbranden, die in Nova Scotia en New Brunswick ook bewoond gebied bedreigen. "De verhalen en beelden uit Nova Scotia en New Brunswick breken mijn hart. We weten dat mensen zich extreem veel zorgen maken over wat er aan de hand is. Als federale regering staan we klaar. We zullen er zijn om mensen te ondersteunen."

De bosbranden hebben ook gevolgen voor de luchtkwaliteit in de Verenigde Staten. In onder meer het westen van de staat Michigan, het noorden van Pennsylvania, New Jersey en New York verwacht de meteorologische dienst NWS hoge concentraties vervuilende stoffen in de lucht als gevolg van de branden. "Groepen die hiervoor gevoelig zijn, moeten zo min mogelijk inspannende activiteiten buiten doen."

quote:

Vandaag, 17:30
Steeds extremere natuurbranden: 'Die zijn niet meer te blussen'

Europa maakt zich op voor een zomer vol bosbranden. Droogte en hittegolven in het voorjaar zijn een zorgwekkende voorbode: in Frankrijk is nu al meer dan het gemiddelde jaarlijkse oppervlak aan land in vlammen opgegaan. Ook in Spanje woedden dit voorjaar al grote natuurbranden. En dan moet de zomer nog beginnen.

Vorig jaar werd een gebied in de as gelegd dat even groot is als de provincies Gelderland, Limburg, Brabant en Utrecht samen. Een record, sinds de Europese Unie het bijhoudt. Alleen in 2017 waren de branden in Europa schadelijker.

Vlammen van 10 meter
In maart teisterde een enorme natuurbrand het zuidoosten van Spanje. Met windvlagen van 70 kilometer per uur en vlammen tot aan de randen van bebouwde gebieden.

Brandweermancommandant Manuel Villanueva voerde het bevel bij het blussen. "Gelukkig hebben we iedereen laten vertrekken. Maar de vlammen zijn wel heel dichtbij gekomen. We hadden grote vlammen, hoger dan tien meter. Mensen raakten in paniek toen de vlammen zo dichtbij kwamen."

De Spanjaarden werden verrast door de brand, die veel eerder uitbrak dan normaal. Meestal is dat vanaf juni of tweede helft van mei. En dat gebeurt steeds vaker: natuurbranden die al vroeg in het jaar om zich heen grijpen. En ook steeds vaker rukt het vuur op naar bewoond gebied.

Illusie
Hoogleraar aardwetenschappen en natuurbrandexpert Cathelijne Stoof, verbonden aan Wageningen University, ziet de toekomst voor Europa somber in. "Ik krijg er kippenvel van. Als wij geen ander landschap krijgen, dan zijn er branden die wij niet aankunnen. Waarvan we bijna moeten zeggen tegen mensen in die gebieden: zoek het maar uit. Maar dat wil je niet zeggen."

Sommige branden zijn nu al zo extreem dat het is onverantwoord is om daar daar mensen naar toe te sturen, zegt Stoof. "Het is een illusie dat je die branden kunt stoppen."

Toenemende droogte, hittegolven en de gevolgen van klimaatverandering zullen in de toekomst voor meer en extremere natuurbranden zorgen in heel Europa, verwachten experts. De natuurbranden kostte de EU vorig jaar twee miljard euro. Een land als Spanje ligt in de frontlinie.

Sproei-installaties beschermen stad
Spanjaarden moeten zich gedwongen voorbereiden op een leven met vuur en nemen maatregelen. Het bedrijf van klimaatconsultant Moisés Varela heeft in het stadje Ribaroja de Turia een soort grens met enorme douches aangelegd. Sensoren geven aan hoe groot het brandgevaar is, waarna het sproeisysteem wordt ingeschakeld.

Veertig sproeitorens beveiligen de rand van het stadje. Het systeem heeft volgens het bedrijf zijn succes bewezen bij een andere brand, waar het vuur bij de besproeide rand stopte. "Het lijkt op het creëren van regen. Vanwege de verdeling en de hoogte vanwaar het water wordt rondgesproeid, is het effect zoals dat van regen."

Europa investeert inmiddels in een verdubbeling van het aantal blusvliegtuigen en blushelikopters. "Dat is mooi", zegt Stoof. "Brandbestrijding is nodig op het moment dat er een brand is. Maar we zien dat als een technologische quick fix, terwijl we in Europa en ook wereldwijd de onderliggende oorzaken niet aanpakken."

Traditioneel bebouwen
De hoogleraar benadrukt dat er een ander landschap nodig is. "Een levend landschap waar mensen wonen. Dat beheerd wordt en waar bio-economie is: waar mensen geld verdienen door van het landschap te leven. Dat betekent ook het bijhouden van de bossen", zegt Stoof.

Dus geen onbeheerd braakliggend land waardoor het vuur zich snel kan verspreiden. "Traditioneel bebouwen, is wat er moet gebeuren. Zoals de terrassen waar onze voorouders op werkten. Dat zorgde voor een mozaïek waardoor het vuur zich niet snel kon verspreiden."

"Bij besluitmakers bestaat nu de illusie dat je alle branden kan bestrijden met sproeivliegtuigen en sprinklerinstallaties. Deze branden kun je met bestrijding niet oplossen", zegt Stoof. Dat ziet ook brandweercommandant Villanueva: "We zijn nu op een punt beland dat het niet meer aankomt op meer middelen. Er komt een moment dat meer vliegtuigen of personeel het niet meer aankunnen."

quote:

Beter milieu
In het nu dominante wereldbeeld is de technologie uiterst maakbaar en de mens opvallend rigide. We missen het crisisbesef van Hans van Mierlo.

Merijn Oudenampsen

In een spraakmakend interview met NRC Handelsblad in augustus 1989 ging Hans van Mierlo in op de klimaatcrisis. Die zomer was het beroemde essay van Francis Fukuyama verschenen, waarin deze het einde van de geschiedenis verkondigde. De Koude Oorlog was immers voorbij en een tijdperk van ideologische luwte diende zich aan. De oprichter van D66 was het daar hartgrondig mee oneens. ‘Nu is het milieu de oorlog die dreigt’, zo stelde hij. Hij voorzag een terugkeer van de overheid, want dat was de enige actor die ‘een ingrijpende verandering in ons gedrags- en consumptiepatroon’ kon afdwingen. Dit moest allereerst beklonken worden in internationaal verband: ‘De buitenlandse politiek moet gevoerd worden alsof het steeds kruisraketten betreft. Als we dat niet doen, dan gaan we eraan, daar ben ik van overtuigd.’

Ik moest terugdenken aan dit interview toen ik de presentatie zag van minister Rob Jetten over de aanvullende klimaatplannen van het kabinet. Er zat een iconisch momentje in. Na een uitleg over nieuwe subsidieregelingen ging er een dikke streep door de slogan ‘Een beter milieu begint bij jezelf’. Daarvoor in de plaats kwam ‘Samen de knop om’.

De bedoeling is duidelijk. De tijd dat het milieu hoofdzakelijk als een individueel gedragsprobleem werd gepresenteerd is voorbij. De overheid neemt zelf weer het voortouw. Ik vroeg me af of dit dan de revolutie was die Van Mierlo voor ogen had. Of Rob Jetten (en met hem de Europese Unie) nu de ambities van zijn voorganger vervult.

Ik heb er een dubbel gevoel over. Aan de ene kant voelt het als een opluchting dat de politiek na decennia van traineren en vooruitschuiven, van koketteren met de eigen onmacht, eindelijk eens verantwoordelijkheid neemt. Tegelijkertijd is het toch moeilijk om in dit programma de revolutie te herkennen die Van Mierlo toen predikte en die we als samenleving nu nodig hebben.

Wat opvalt aan de nieuwe plannen is dat vooral de wortel en niet de stok wordt gehanteerd. Er zou geen draagvlak zijn voor strengere maatregelen om de prijs van bijvoorbeeld vliegen en vlees eten meer in lijn te brengen met de werkelijke kosten. De grondtoon van ons klimaatbeleid is dat we de uitstoot kunnen verminderen zonder onze levensstijl en economisch systeem daadwerkelijk te veranderen. Het is de bekende mantra van de VVD. ‘We gaan onze manier van leven niet veranderen’, zei Dilan Yeşilgöz in 2018, toen VVD-woordvoerder klimaat, energie en gaswinning. ‘We gaan wel de doelen halen omdat we gaan investeren in innovaties en we gaan hier gewoon een succes van maken als Nederland.’

Het is dezelfde riedel als bij de stikstofcrisis: innovatie als bezweringsformule tegen verandering. Het is afkomstig uit een ecomodernistisch wereldbeeld waarin de technologie uiterst maakbaar is, terwijl mens en samenleving opvallend rigide zijn. Om deze reden is het ecomodernisme ondanks zijn progressieve uitstraling een behoudende kracht. In een essay over de BBB noemde Bas Heijne het een onweerstaanbare gedachte voor veel Nederlanders: het idee dat je alle problemen kunt oplossen zonder je leven wezenlijk te veranderen.

Voor alle duidelijkheid, ik ben geen tegenstander van technologische innovatie. Het gaat me hier om het afschuiven van eigen verantwoordelijkheid op de magische belofte van een technologisch panacee. Neem de elektrische auto. Het voornemen is dat er in 2035 een einde komt aan de verbrandingsmotor. Dat betekent dat het huidige Nederlandse wagenpark van negen miljoen voertuigen elektrisch wordt.

Een recente studie van de onderzoeksafdeling van het Natural History Museum in Londen laat zien wat er daarvoor aan grondstoffen nodig is. Voor het Verenigd Koninkrijk alleen al zou er tweemaal de wereldwijde jaarlijkse winning van kobalt nodig zijn, de jaarlijkse wereldproductie van neodymium, driekwart van de winning van lithium en de helft van de wereldwijde koperproductie. Voor Nederland gaat het om grofweg een derde daarvan. Bijkomend probleem is dat de meeste van deze grondstoffenvoorraden momenteel in het bezit zijn van China.

Nu zal de productie van deze grondstoffen ongetwijfeld opgeschaald worden. Dat zal ook moeten. Maar wie een beetje doorleest over dit thema ontdekt al snel dat een verandering van onze manier van leven redelijk onontkoombaar is. Of, om Hans van Mierlo nog eens aan te halen: ‘Als we met z’n allen aan de mobiliteit kapotgaan, wat is dan nog de menselijke waarde van mobiliteit?’

We zullen het dus met minder auto’s moeten doen. Dat hoeft helemaal niet erg te zijn, want als forens in de file staan is niet het grootste genot dat in de wereld te verkrijgen is. Wie mensen echter in de waan laat dat we door kunnen op oude voet, zal later hun toorn oogsten. We koersen dan af op een herhaling van de stikstofcrisis, maar dan op grotere schaal.

Het crisisbesef van Van Mierlo wordt node gemist. Om hem nog eenmaal aan te halen: ‘We gaan jaren tegemoet die doodlopen – bijna letterlijk – of revolutionair worden.’

quote:

IJsvrije Noordpool tijdens zomers mogelijk al onvermijdelijk, zelfs als klimaatbeloften worden nagekomen

Zelfs als de wereld de uitstoot van broeikasgassen radicaal terugbrengt en zich aan haar klimaatbeloften houdt, zijn zomers met een nagenoeg ijsvrije Noordpool waarschijnlijk niet meer te vermijden. Al vanaf 2030 is er kans dat de ijskap in de nazomer tijdelijk verdwijnt.

Maarten Keulemans 6 juni 2023, 17:00

quote:

NOS Nieuws
•
Vandaag, 05:46
Ruim 100 doden door hitte in Mexico

In Mexico zijn in twee weken tijd meer dan honderd mensen overleden aan de hitte. De Mexicaanse gezondheidsautoriteiten hebben dat bekendgemaakt. Het aantal slachtoffers door de hitte is drie keer zo groot als vorig jaar rond deze tijd.

Mexico kampt al weken met extreme hitte. Die doet zich voor in verschillende delen van het land, maar het noorden wordt het hardst getroffen. In de stad Aconchi werden deze week temperaturen van 49 graden gemeten. Op veel plekken zijn scholen gesloten.

Tussen 12 en 25 juni kregen de autoriteiten meer dan 1000 noodmeldingen over de hitte, waarvan er 104 fataal afliepen. In de meeste gevallen ging het om een zonnesteek, maar ook uitdroging kwam voor.

Mexico is niet het enige land dat momenteel wordt getroffen door een hittegolf, een fenomeen dat door klimaatverandering steeds vaker voorkomt. Ook bijvoorbeeld India wordt geteisterd door hoge temperaturen.

quote:

Extreme hitte houdt Zuid-Europa en rest van wereld in haar greep: tot 48 graden in Sicilië

Grote delen van de wereld kreunen onder de extreme hitte. In het zuiden van Europa kan de hittegolf de volgende dagen pieken tot 48 graden Celsius. Maar ook in de Verenigde Staten en China sneuvelen hitterecords. Aan de Zuidpool smelt er dan weer ongewoon veel ijs. We zien een combinatie van het weerfenomeen El Niño en de klimaatverandering, zegt klimatoloog Niels Souverijns in "Terzake".

Vincent Merckx
do 13 jul 21:48

Tot 48 graden Celsius. Zo hoog kunnen de temperaturen de volgende dagen pieken in Polen en het zuiden van Europa. Verwacht wordt dat de hitte tot tien dagen lang blijft hangen. Italië, Griekenland en de Balkan krijgen af te rekenen met een hogedrukgebied dat Italiaanse meteorologen Cerberus hebben gedoopt, naar de driekoppige hond die in de Griekse mythologie de onderwereld bewaakt.

In Italië is er voor de volgende drie dagen een hittealarm afgekondigd voor tien steden, waaronder Rome, Bologna, Perugia en Firenze. Maar het zijn vooral de eilanden Sicilië en Sardinië die het zwaar te verduren zullen krijgen. Het is daar dat het record van 48 graden Celsius verwacht wordt. Bezoekers aan Italië wordt aangeraden alcohol en koffie te vermijden, omdat die producten uitdrogen, en elke dag twee liter water te drinken.

Na deze hittegolf verwacht men in Italië al een volgende. Die zal dan weer Charon heten, alweer een figuur uit de Griekse onderwereld.

In Griekenland houdt men voor vrijdag en dit weekend rekening met temperaturen tot 45 graden Celsius. Daar wordt werkgevers gevraagd om zoveel mogelijk thuiswerk toe te laten.

In Spanje lopen de temperaturen dan weer al dagen op tot 45 graden Celsius. Het Europese weermonitoringsprogramma Copernicus mat dinsdag temperaturen van 60 graden Celsius aan de oppervlakte in de regio Extremadura. In Madrid klimmen de temperaturen morgen tot 37 graden, en volgende week verder naar 40 graden. In Sevilla blijven de temperaturen dan weer tot minstens volgende week donderdag al hangen rond de 40 graden Celsius.

Ook in Frankrijk zal de thermometer op sommige plekken pieken tot 40 graden Celsius. Hoewel de temperaturen daar woensdagnamiddag iets zakten na een storm, bleef het erg warm in de vallei van de Rhône, het departement Alpes-Maritimes en op Corsica.

In Duitsland worden zaterdag temperaturen verwacht tot 36,5 graden Celsius in Frankfurt. Dat is meer dan 6 graden boven het gemiddelde. Volgende week zou het wel weer afkoelen.

Maar ook elders in de wereld is het momenteel buitengewoon warm. Maar liefst 30 procent van de Amerikanen woont momenteel in een plek waar er een hittealarm afgekondigd is. In Vermont kampen ze dan weer met overstromingen, net als in New Delhi, India. In China klimmen de temperaturen ook al tot 40 graden Celsius, tot 10 graden hoger dan goed is voor de belangrijke katoenproductie. De Zuidpool heeft ten slotte te kampen met ongewoon veel smeltend ijs. Normaal gezien blijft Antarctica relatief buiten schot van de klimaatverandering.

"Situatie is ernstig, maar niet onverwacht"
"De situatie is ernstig, maar niet geheel onverwacht, zegt Niels Souverijns, klimatoloog en onderzoeker aan het Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek VITO in "Terzake". "Door de klimaatopwarming komen extreme weersituaties steeds vaker voor. We zitten ook met een combinatie met El Niño, dat er op natuurlijke wijze voor zorgt dat het nog wat warmer wordt."

De hitte doet zich ook op erg veel plekken tegelijk voor, van de Verenigde Staten tot China. "Dat komt doordat de straalstroom zich heel raar gedraagt de laatste tijd. Door de klimaatopwarming beweegt de straalstroom minder en kronkelt hij meer in vreemde patronen, die bovendien ook langer aanhouden."

De Wereldmeteorologische Organisatie WMO waarschuwt dat er nog meer van zulke extreme weerevents aankomen. "De zomer is nog maar net begonnen, dus we kunnen nog meer hittegolven krijgen", denkt ook Souverijns. "2023 zal naar alle waarschijnlijkheid een recordjaar worden door de combinatie van de klimaatopwarming, die zich jaar na jaar doorzet, en de extra temperatuurstijging door El Niño. En volgende zomer kunnen we meer van hetzelfde verwachten."

Aanpassen aan nieuwe omstandigheden
Kinderen die nu geboren worden, hebben tot zes keer meer kans zo'n extreme hittegolf mee te maken. "Daarom is het net zo belangrijk dat we zo snel mogelijk de netto-uitstoot van broeikasgassen naar nul terugbrengen. Maar realistisch gezien, zoals we nu bezig zijn, zal dat niet voor binnen tien, twintig of dertig jaar zijn. We zullen dus dit soort extreme situaties blijven zien."

Het zal dus belangrijk zijn om onszelf aan te passen aan de nieuwe omstandigheden. Dat kan door steden te wapenen tegen extreme hittestress: door openbare plekken met airconditioning te voorzien, maar ook door meer groen en waterpartijen en meer ontharding.

Want zeker is dat zulke extreme weersomstandigheden vaker zullen voorkomen, ook in ons land. "De gemiddelde temperatuur zal stijgen. De droogte van vorig jaar zal in de toekomst vaker voorkomen, en ook hevige neerslag kan meer voorkomen in de toekomst. Zeker tegen dat laatste moeten we ons wapenen." Gelukkig is Vlaanderen op dat vlak goed bezig. "De Blue Deal is een goed voorbeeld. In tien jaar tijd is er al veel verbeterd."

"Maar ook hitte is een stille doder. In Italië tellen ze op dit moment één dode, maar in de realiteit zijn het er veel meer. Oudere mensen kunnen bezwijken aan de warmte maar worden waarschijnlijk niet geregistreerd als hittedoden."

Het is nog niet te laat
Blijft de vraag: komen we hier ooit nog weer vanaf? "Als we binnen twintig tot dertig jaar de netto nuluitstoot hebben bereikt, dan weten we dat het klimaat daarna niet verder zal opwarmen. Tegen dan zullen er ook misschien technieken ontwikkeld zijn om CO₂ uit de lucht te halen. Dan kan de temperatuur weer dalen. Dat kan moed geven."

"Want het is zeker nog niet te laat. Als we ten laatste in 2050 kunnen pieken op een opwarming van 2 graden Celsius (nu zitten we aan 1,1 graad opwarming sinds de industriële revolutie, red.) en daarna naar beneden gaan, dan is dat al veel beter dan 2,5 graden Celsius."
Heeft hij begrip voor beleidsmakers zoals premier Alexander De Croo (Open VLD) die vraagt om trager te gaan met de veranderingen, omdat ze weerstand oproepen? "Aan de ene kant wel. Aan de andere kant: elke ton CO₂ die we nu uitstoten, zal er op een bepaald moment weer uit gehaald moeten worden als we na 2050 weer naar een normale temperatuur willen. Dat is een kost die we kunnen vermijden."

quote:

Gisteren, 17:31
•
Aangepast gisteren, 17:38
'Krankzinnige' hitterecords: 'I told you so', zeggen klimaatwetenschappers

De zomer van 2023 gaat de boeken in als de zomer van de hitterecords: in zeker honderdduizend jaar was het niet zo warm op aarde als de afgelopen maand. Ook werden de warmste week en de warmste dag ooit gemeten. Tegelijkertijd ontbreekt rond Antarctica een recordhoeveelheid zee-ijs en is het water van de Atlantische Oceaan warmer dan ooit.

"Ongeëvenaard", noemt het weer- en klimaatbureau van de VN de records. En dan zijn er nog de gelijktijdige hittegolven op drie continenten die honderden miljoenen mensen blootstellen aan temperaturen van boven de 40 of zelfs 50 graden.

'Geen verrassing'
Wat is er aan de hand? "Het is niet aardig om te zeggen, maar wat door mijn hoofd gaat is: I told you so, zegt klimaatwetenschapper Friederieke Otto. Al acht jaar onderzoekt Otto direct na een hittegolf, storm of zware regenval het verband tussen extreem weer en klimaatverandering. Deze zogeheten attributie-studies zijn een relatieve nieuwe tak in de klimaatwetenschap.

De vraag of de opwarming van de aarde een rol speelde bij het extreme weer, is niet zomaar met ja of nee te beantwoorden, zegt Otto. "Voor droogte of stormen hangt het af van de locatie en het seizoen. Maar voor hittegolven en veel zware buien weten we: die komen vaker voor, worden intenser en duren langer door klimaatverandering."

Otto noemt het sneuvelen van de hitterecords de afgelopen weken "absoluut geen verrassing", omdat het gebruik van fossiele brandstoffen nog steeds doorgaat. De uitstoot van broeikasgassen neemt nog altijd toe en de gemiddelde wereldtemperatuur blijft daardoor stijgen. "Hitterecords zullen keer op keer verbroken worden. Op veel meer plaatsen zal de temperatuur de 50 graden bereiken", zegt Otto.

De hoge temperaturen zoals nu in Zuid-Europa, het zuidwesten van de Verenigde Staten en in China - waar vorige week een nieuw record van 52,2 graden gevestigd werd - zijn volledig in lijn met wat de klimaatmodellen al jaren voorspellen voor een wereld die inmiddels 1,2 graden is opgewarmd. "Er zitten eigenlijk geen verrassingen bij" zegt Otto.

'Krankzinnig'
Anders is dat voor de hogere temperatuur in het oppervlaktewater van de Atlantische Oceaan, die nu is gemeten. Die is "krankzinnig" en "statistisch gezien kan dat eigenlijk bijna niet", zegt Sybren Drijfhout, oceanograaf verbonden aan het KNMI.

Vooral het feit dat het oude record met maar liefst 0,5 graden verbroken is, heeft wetenschappers overvallen. "De opwarming van het water is in lijn met de verwachtingen, maar de mate waarin, is krankzinnig. Niet voor te stellen", zegt Drijfhout. "De kans op zo'n opwarming van een halve graad is als je naar de statistiek kijkt één op 250.000. Dat betekent dat eens in de 250.000 jaar zo'n sprong in temperatuur zou moeten plaatsvinden. Die kans is zo klein dat je je moet afvragen: klopt die hele statistiek nog wel?"

De hogere oceaantemperatuur is zo uitzonderlijk dat Drijfhout een vergelijking maakt: "Je kan dit bijna vergelijken met het olympisch record 100 meter hardlopen dat ineens op 7 seconden wordt gezet. Dan denken we: is dit nog wel een mens?"

Een goede verklaring is er nog niet. Drijfhout vermoedt dat het met de wind te maken heeft. Die verandert misschien sneller dan de modellen voorspellen. Of dat zo is en welke gevolgen dat heeft, wil Drijfhout met versnelde prioriteit gaan onderzoeken. Zo'n onderzoek zal zeker een jaar duren.

'Amersfoort aan zee'
Het gebrek aan zee-ijs rond Antarctica is minder verrassend. Het ijs smelt al jaren. Maar ook hier zijn onderzoekers bezorgd over het tempo. Het is daar nu winter, maar de ijsvorming blijft ontzettend achter. "Er is nog nooit zo weinig ijs op de Antarctische oceaan geweest", zegt poolbioloog Maarten Loonen van de Rijksuniversiteit Groningen. "En dat is erg zorgwekkend. Het ziet ernaar uit dat de oceaantemperatuur ook daar aan het stijgen is. Door het warme water gaat het ijs nog sneller verdwijnen."

Als de hele ijskap van Antarctica zou verdwijnen, betekent dat een verhoging van de zeespiegel met 63 meter. Dat zal nog eeuwen duren, benadrukt Loonen, maar dat heeft enorme consequenties, ook voor Nederland. "Wij kunnen 4 of 5 meter zeespiegelstijging misschien wel aan. Maar 10 of 15 meter leidt tot zeer grote problemen. Amersfoort aan zee", zegt hij.

Verwijt
Het hoopvolle is volgens Loonen dat de mens nog steeds aan de knoppen zit en de CO2-uitstoot nog kan verlagen. "Onze kinderen en kleinkinderen krijgen ontzettend veel last van wat wij nu doen. Ik denk dat we uiteindelijk het verwijt zullen krijgen: waarom hebben jullie toen niets gedaan als je wist wat er gebeurde?"

Zelfs als de wereld vandaag zou stoppen met het gebruik van fossiele brandstoffen, zullen de temperaturen niet zakken, legt klimaatwetenschapper Otto uit. De temperatuur stopt dan slechts met stijgen. "Mensen vragen steeds of dit het nieuwe normaal is. Nee, dit is niet het nieuwe normaal, want we zitten niet in een stabiel klimaat. We weten pas wat het nieuwe normaal is als we gestopt zijn met fossiele brandstoffen."