25% van de jongeren dreigt laaggeletterd te raken en daardoor kansarm

Uit de Groene Amsterdammer.

Bevlogen leerkrachten en hoopgevende initiatieven ten spijt dreigt 25 procent van de Nederlandse jongeren laaggeletterd te raken, en daardoor kansarm. Hoe komt dat, en ook: waarom accepteren we dat?

Post van de school. Geen papieren briefje van de juf, maar een bijlage van een e-mail: ‘Lees elke dag 10 tot 20 minuten met uw kind in groep 3, en maak daarbij vooral gebruik van de app Puddingboomplein en de website “Thuis oefenen”.’

De welwillende schooldirecteur die deze nieuwsbrieven verstuurt, denkt bij te dragen aan de geletterdheid van de leerlingen. Maar ze staat er niet bij stil dat het leeshuiswerk tegelijkertijd een kloof kan slaan: want wie leest deze e-mails, en wie leest met zijn kind? De hoogopgeleide ouder die rondkomt met vier dagen werken, hulp in de huishouding heeft en dus tijd en rust vindt om zich dagelijks na het eten te zetten aan het downloaden van apps en het begeleiden van het kind bij het technisch lezen. Niet de overbelaste thuiszorgmedewerker die na het huishouden en de mantelzorg voor haar schoonmoeder nog een dienst draait tot tien uur ’s avonds.

Het is maar een van de talloze manieren van hoe de thuissituatie leerlingen in het Nederlandse onderwijs bevoordeelt of benadeelt. Of je goed leert lezen is volgens het Expertisecentrum Nederlands en de Onderwijsinspectie in steeds hogere mate afhankelijk van de ouders en niet van het onderwijs. Kinderen van laagopgeleide ouders of ouders met een migratieachtergrond lezen significant slechter dan kinderen van hoog- en middelbaar opgeleide witte ouders. Ze lopen ook een groter risico laaggeletterd te worden. En dat verschil begint al heel jong. Een taalachterstand in groep 1 haal je zelden meer in, aldus het Centraal Planbureau in het rapport Ongelijkheid van het jonge kind (2020).

Bovendien groeit de kloof. Het verschil in leesvaardigheid tussen kinderen van laag- en hoogopgeleide ouders is in vijftien jaar met ruim tachtig procent toegenomen, blijkt uit het Pisa-onderzoek. Dat heeft niet alleen een negatief effect op schoolsucces in alle andere vakken. Het is ook een belangrijke voorspeller van gezondheid en welvaart in de rest van je leven. De school blijkt steeds minder een ‘gelijkmaker’ te zijn. Hoe komt dat en wat zijn de gevolgen daarvan voor leerlingen?

SPOILER: verhaal Sara MBO studente 19 jaar

Om spoilers te kunnen lezen moet je zijn ingelogd. Je moet je daarvoor eerst gratis Registreren. Ook kun je spoilers niet lezen als je een ban hebt.

Méér schermtijd in plaats van minder is echter waar de vaak kwetsbare studenten op het mbo, met vijfhonderdduizend studenten de grootste vervolgonderwijssector van Nederland, op afstevenen. Ondertussen bereidt minister Robbert Dijkgraaf van Onderwijs namelijk een wetswijziging voor die het de mbo-besturen makkelijker maakt om minder contacturen op school en meer online onderwijs en online begeleiding te bieden. Daarmee zitten deze leerlingen dus straks meer thuis, en meer op hun telefoon, in plaats van minder.

De vaste urennorm is er tien jaar geleden juist gekomen omdat sommige roc’s onzorgvuldig omgingen met onderwijstijd en de roosters van studenten vulden met uren op leerpleinen met zelfstandig werken. In haar boek Wanneer krijgen we weer les? schetst voormalig mbo-docent Paula van Manen hoe zulke vernieuwingen tot uitholling van de onderwijskwaliteit kunnen leiden. De niet zo lees- en spreekvaardige studenten zullen het meest lijden onder de ‘kennisclips’ en online coaches die Dijkgraaf het mbo wil toestaan. Daarmee dreigt wat collega-minister Dennis Wiersma aan de ene kant in de leerlingen stopt – miljarden euro’s voor de basisvaardigheden – er aan het eind van hun schoolloopbaan weer uit te verdwijnen.

Er is nog geen enkel onderzoek dat aantoont dat digitaal onderwijs een positieve invloed heeft op het lezen. Er is wel een correlatie tussen een verstoorde groei in begrijpend lezen door overmatige blootstelling aan digitale media. De overheid schiet tekort in haar taak scholen te informeren over het gebrek aan bewijs voor leerwinst door digitale methoden. Ondertussen wordt vanuit de overheid digitalisering eerder aangemoedigd dan ontmoedigd. Het Nationaal Groeifonds, in de volksmond ook wel het ‘Wopke-Wiebesfonds’ genoemd, stelt ruim een miljard euro ter beschikking voor digitale innovaties in het onderwijs.

Maar digitaal onderwijs is maar een van de bedreigingen voor geletterdheid. Sara’s verhaal illustreert hoe complex het probleem is. Zelden is er één enkele oorzaak aan te wijzen voor de groeiende leeskloof. Of je nu spreekt met een schooldirecteur, een docent of een student, binnen twee zinnen blijkt dat er een web van factoren bestaat: geen geletterde thuissituatie, geen Nederlands als thuistaal, een zwakke basisschool waar technisch lezen niet op orde is, het lerarentekort, geen wijkbibliotheek maar wel een smartphone en opgroeien in een onveilig gezin of in een slechte buurt waar de criminaliteit lonkt. In hun boek Gelijke kansen in de stad (2019) noemen hoogleraar sociologie Herman van de Werfhorst en Erna van Hest, directeur van de Universitaire Pabo van Amsterdam, deze stapeling van ingrediënten die leidt tot kansenongelijkheid ‘accumulatie van achterstand’.

SPOILER: verhaal directeur basisschool Elke Melody

Om spoilers te kunnen lezen moet je zijn ingelogd. Je moet je daarvoor eerst gratis Registreren. Ook kun je spoilers niet lezen als je een ban hebt.

Een deel van de Nederlandse leerlingen komt de school als vierjarige al binnen met een reeks problemen op het gebied van lichamelijke en geestelijke gezondheid en gedrag. Ze hebben een beperkte woordenschat van duizend Nederlandse woorden, in vergelijking met het gemiddelde van vierduizend. Deze kleuters zijn niet naar de cruciale voorschoolse educatie gegaan, omdat voor hun ouders de verplichte eigen bijdrage te hoog was of omdat ze de post daarover niet konden lezen. De leerlingen hebben vaak last van slaaptekort, overgewicht, honger of adhd. Hun schermtijd wordt thuis niet begrensd, zodat hun hersenen niet gewend raken aan de concentratie die nodig is om te lezen, te luisteren naar instructies en kennis op te nemen.

Het slechte nieuws is dat er nauwelijks goed nieuws is. Hoewel er hard wordt gewerkt door bevlogen leerkrachten en er hoopgevende en succesvolle initiatieven zijn, is er geen enkele reden om aan te nemen dat de Nederlandse daling in leesvaardigheid tot een halt gekomen is. En de verschillen worden groter, zoals de Onderwijsinspectie jaar na jaar vaststelt. Tussen scholen onderling – hoe kansarmer de populatie, hoe uiteenlopender de prestaties van de school – en ook tussen de leerlingen. Sommige onderzoekers wijzen daarbij op de ‘vroege’ selectie van kinderen die al op hun twaalfde op niveau worden ingedeeld. De vraag is of dat iets te maken heeft met de groeiende kloof: de vroege selectie was er immers al lang voordat de verschillen groter begonnen te worden.

Het advies van de Onderwijsraad om de selectie pas na drie jaar op de middelbare school te laten plaatsvinden lijkt dan wel inclusief (er is minder segregatie als leerlingen tot hun vijftiende in een klas bij elkaar zitten), en is handig voor politici die een quick fix zoeken, maar stuit op veel weerstand. Het plan om later te selecteren is niet gebaseerd op een degelijke analyse van het Nederlandse probleem, meent het RED-Team Onderwijs. Zij wijzen erop dat een soepele doorstroom naar een hoger niveau een snellere manier is om ongelijkheid te bestrijden.

Van het vmbo naar de havo doorstromen wordt nu juist steeds moeilijker en er worden steeds hogere toegangseisen gesteld. Ook veel leraren pleiten daarom voor het weer versoepelen van die weg, in plaats van het later selecteren. Het Centraal Planbureau onderzocht dit jaar de doorstroom vmbo-havo. Ook hier heersen ongelijkheid en willekeur: de ene school is veel strenger in het toelaten van leerlingen met een vmbo tl-diploma tot de havo dan de andere.

Een tweede bezwaar is dat latere selectie het streven om taalniveau 1F te halen in het primair onderwijs zou kunnen fnuiken, omdat er dan geen eindtoets meer is in groep 8.

Ten slotte is een driejarige brugperiode een enorme ommezwaai voor scholen die al lijden onder tekorten aan docenten, middelen en huisvesting. Het vraagt te veel van de overbelaste docent. Nu zijn er vmbo-bb, vmbo-kb, vmbo-tl, havo, atheneum en gymnasium. Hoe doe je als onderbouwleraar (die zelf meestal geen vwo heeft gedaan) recht aan al deze zes niveaus in één klas? Met zes bijbehorende methoden? En welke invloed heeft deze verandering op de betere lezer? Nederland kent bijzonder weinig excellente lezers op de basisschool (8 procent, ter vergelijking: in Rusland is 26 procent van de tienjarigen een toplezer) en in het voortgezet onderwijs (1 procent). Het risico bestaat dat hun niveau nog verder daalt als docenten een klas met grote niveauverschillen moeten bedienen.

De oplossing zal dan al snel zijn: gepersonaliseerde programma’s op de computer. Dat is ook waar de machtige VO-raad naartoe wil. Net als de MBO Raad geloven de bestuurders van scholen voor voortgezet onderwijs in gepersonaliseerd en dus digitaal leren met maatwerk en persoonlijke leerdoelen voor iedere leerling. Dan werkt ieder kind voor zich en is de leraar een coach. Maar zo’n leraar op afstand zal de leerlingen aan de onderkant het hardst raken, omdat hun digitale geletterdheid het laagst is en omdat ze geen geletterde thuisomgeving hebben om het verlies van een docent te compenseren. En zo zijn we dus weer bij Sara.

Job Tichelman werkt op een Amsterdams mbo in Nieuw-West, hij geeft Nederlands op de eerste twee niveaus. ‘Jullie willen iets weten over lezen, maar het gaat hier altijd over veel meer’, zegt hij. Laaggeletterdheid is op het mbo geen geïsoleerd probleem. Tichelman schetst een brede waaier aan problemen: concentratie- tot gedragsproblemen. Lastige thuissituaties en seksueel misbruik. Leerlingen die binnenkomen op mbo niveau 1 hebben bovendien vaak een taalontwikkelingsstoornis, of er zijn andere redenen waarom ze niet twee minuten achtereen een tekst kunnen lezen.

Wat de achtergrond van Tichelmans leerlingen ook is, ze hebben gemeen dat er in hun gezinnen vaak geen talige cultuur is: ‘Ze nemen vaak niet bij het eten even de dag met elkaar door.’ Hij wijst erop dat ook het mediagebruik in migrantengezinnen de taalontwikkelingen van kinderen belemmert. Dat geldt voor nieuwkomers maar ook voor gezinnen die hier langer zijn. ‘Vroeger werd daar nog televisie gekeken, het jeugdjournaal kwam langs, nu kijken kinderen Amerikaanse series op Netflix op hun eigen kamers en de ouders Turkse of Arabische soaps.’

‘Smartphones belemmeren de integratie’, stelt Tichelman vast. Ze belemmeren ook duidelijk de concentratie. ‘Ik kan me niet omdraaien om iets op het bord te schrijven, als ik me dan weer omkeer, heeft iedereen een telefoon in de hand.’ Het is niet eenvoudig om telefoons te verbieden als niet alle scholen dat doen. ‘Het is tijd om ze als een verslavend middel te behandelen in de wet’, meent hij. Onderzoek geeft hem gelijk: daaruit blijkt dat de leerprestaties toenemen als telefoons op school verboden zijn.

‘De telefoon is voor onze leerlingen desastreus’, zegt Tichelman. Naar zijn idee zou de smartphone op alle scholen verboden moeten worden, zoals in Frankrijk al het geval is. Zijn leerlingen krijgen zelfs criminele opdrachten binnen via hun telefoon. De oplossing die de leraar Nederlands probeert, is werken met ultrakorte opdrachten. Maar er zijn ook lessen ‘waarin je niets bereikt’. Dan kiest Tichelman maar voor de twee of drie leerlingen die wel iets willen en laat hij de rest op hun telefoon zitten.

Acht à negen uur per dag zitten de vijftien- tot twintigjarige leerlingen uit hun klassen op hun telefoon, schatten Tichelman en zijn collega’s, die inmiddels ook bij het gesprek in de lerarenkamer zijn aangeschoven. Waar er altijd al een klassenverschil was tussen leerlingen, is dat nu gecombineerd met een verschil in geletterdheid.

Waarom is lezen eigenlijk zo belangrijk? Zoals het geval van Sara aantoont, belemmert een laag taalniveau jongeren in hun sociale leven en in het bereiken van hun doelen. Taal- en leesonderwijs speelt een cruciale rol in het later verwerven van een betere baan, woning en gezondheid. Het kost laaggeletterden jaarlijks 572 miljoen euro aan gemiste inkomsten en hogere zorgkosten. De maatschappelijke kosten van laaggeletterdheid bedragen elk jaar ruim 1,1 miljard euro.

Jongeren die huisschilder willen worden of een ander praktisch beroep ambiëren, kunnen volstaan met mbo 2, waarvoor ze kunnen slagen met een onvoldoende voor Nederlands. Maar de huisschilder wil op den duur misschien wel een eigen bedrijf beginnen, waarvoor goed kunnen lezen en schrijven onontbeerlijk is.

Hoewel de arbeidsmarkt zit te springen om jonge mensen die de ambachten beheersen, stuwen met name autochtone ouders hun kinderen graag voort naar de hogere niveaus van het mbo. En ook niet alle jongeren zelf vinden het een aantrekkelijk idee om met hun handen te werken. ‘Sommigen hebben geen reëel perspectief op hun eigen mogelijkheden’, vertelt Tichelman. ‘Ze willen arts of advocaat worden, en doen wel eens neerbuigend naar de schoonmakers hier, of de conciërge, zonder te beseffen dat dat weleens hun eigen baan zou kunnen worden.’

Job Tichelman spreekt met veel warmte over zijn leerlingen, die weliswaar vaak een ‘bozige grondhouding’ hebben, ‘alsof de hele wereld tegen hen is’, maar die ook heel leuk zijn, en buitengewoon openhartig. Ze zijn allemaal kwetsbaar op hun eigen manier. Ze hebben bijvoorbeeld last van autisme of zijn vatbaar voor beïnvloeding door criminele bendes in de buurt die jongeren vaak al op hun twaalfde benaderen. Veel leerlingen in Tichelmans klassen hebben weleens een pistool gezien.

Het mbo volgt op het vmbo en is opgedeeld in vier niveaus. Van het einde van het vmbo tot aan het examen van mbo 3 is voor taal het zogenoemde ‘referentieniveau 2F’ de eis. Maar pas aan het einde, op mbo 3, hoeven leerlingen daadwerkelijk een vijf te halen voor die toets. Voor de buitenstaander is dat moeilijk te begrijpen, omdat er dus nauwelijks groei wordt verondersteld in die drie jaar mbo. ‘Ze komen hier binnen onder 1F, het niveau van groep 8’, zegt Tichelman, ‘dan hebben ze dus noch op de basisschool, noch in vier jaar vmbo goed Nederlands geleerd.’ Onderzoek wijst uit dat voor sommige leerlingen de scores uit groep 8 zelfs dalen in de vier jaar die ze op het vmbo doorbrengen. ‘Feitelijk erkent de overheid dus dat de meeste mbo’ers na het vmbo, en zelfs de jaren daarna, nog geen 2F-niveau beheersen’, stelt hij.

Vooral spreken en luisteren wordt in mbo 3 een struikelblok voor leerlingen die de opleiding pedagogisch werk volgen: zij moeten daarin vanaf volgend jaar niveau 3F halen. Dat zal voor veel van hen het einde van hun toekomstdroom betekenen. Driekwart van de studenten 3F zakt, voorspelt Tichelman. ‘Meisjes die veel talent hebben en ambitie om voor kinderen te zorgen, maar die caissière zullen blijven omdat hun taal niet op niveau is. Doodzonde.’

Daarmee wordt duidelijk hoe ingewikkeld de problematiek is. De 3F-eis is heel verdedigbaar, want bedoeld om professionaliteit en rijke taal in de kinderopvang te stimuleren zodat een nieuwe generatie een kansrijkere start maakt in het onderwijs, maar blokkeert de gang naar de overspannen arbeidsmarkt, die staat te springen om personeel voor de kinderopvang. Het is dus ook een voorbeeld van wat beleidsadviseur en ervaringsdeskundige uit het precariaat Tim ’S Jongers in zijn columns ‘wie-verzint-dat-nou?’-beleid noemt. Goedbedoeld, maar bedacht door mensen die zelf de gevolgen ervan niet zullen dragen. De vraag is immers of het fair is om de eis aan de uitgang te verhogen voordat je het onderwijs aan de start van hun schoolcarrière hebt verbeterd voor alle leerlingen.

SPOILER: verhaal Chenaya s droom om tandarts te worden

Om spoilers te kunnen lezen moet je zijn ingelogd. Je moet je daarvoor eerst gratis Registreren. Ook kun je spoilers niet lezen als je een ban hebt.

Ongelijkheid is in de eerste plaats een kwestie van ongelijke welvaart en geletterdheid van de ouders. Maar waarom wordt de leeskloof in Nederland daarna nog steeds groter? Waarom lukt het niet om verschillen aan de start te compenseren in de vijftien tot zestien jaar die kinderen in Nederland op school doorbrengen? Doordat slecht leesonderwijs onmiddellijk effect heeft op de kwaliteit van het onderwijs zelf, is het niet eenvoudig om oorzaak en gevolg uit elkaar te halen.

Het lijkt erop dat het begint met een combinatie van te lage eisen, volle klassen, te weinig tijd voor leren lezen, geen effectieve leesdidactiek, te veel zwak en digitaal lesmateriaal. Tel daarbij op: oneerlijke verdeling van middelen over scholen, sommige bestuurders die kiezen voor de makkelijke (digitale) weg, verwaarloosde leerkrachten met te veel zorgtaken en slecht centraal beleid, zoals bijvoorbeeld het uitblijven van een nationale discussie over telefoons op school.

Dat heeft geleid tot een situatie waarin 25 procent van de Nederlandse jongeren laaggeletterd dreigt te raken en daardoor kansarm. De vraag is misschien niet in de eerste plaats hoe het komt dat we er niet in slagen om alle kinderen op een goed leesniveau te krijgen, maar waarom we het accepteren.

[ Bericht 0% gewijzigd door Jippie op 03-08-2022 12:21:28 ]

quote:

Op woensdag 3 augustus 2022 11:47 schreef Dries4Ever het volgende:
jesus wat een hoeveelheid tekst, daar kom ik niet doorheen, OP niet gelezen

Sorry zal ik het inkorten en de rest onder een spoiler plaatsen?