quote:

Minister Sigrid Kaag meldde maandag aan de Kamer hoeveel aan Russische tegoeden is bevroren in Nederland.Dat blijkt tot nu toe te gaan om een bedrag van ¤6 mln. In België werd voor ¤10 mrd aan Russische tegoeden bevroren.

SPOILER

Nederlandse financiële instellingen hebben tot nu toe ¤6 mln aan Russische tegoeden bevroren als onderdeel van de sancties tegen Rusland, zo heeft minister Sigrid Kaag van Financiën maandag gemeld aan de Tweede Kamer. De opbrengst staat in schril contrast met de ¤10 mrd aan Russische tegoeden die België eerder blokkeerde. Kamerleden reageren verontwaardigd. 'Dit is een fooi, we hebben het hier over multimiljardairs', aldus Jasper van Dijk van de SP. 'Dit schreeuwt om opheldering', aldus Pieter Omtzigt.

De bevroren gelden staan op rekeningen van vermogensbeheerders, banken en pensioenfondsen en zijn van Russische personen en bedrijven die op de sanctielijst staan van de Europese Unie. In totaal hebben financiële instellingen 132 relaties gemeld met Russische klanten die op de zwarte lijst zijn gezet. Vooral trustkantoren, die bedrijven voor deze klanten beheren, deden meldingen. Dat waren er tot nu toe 110. Maar zij hebben geen tegoeden bevroren, aangezien die niet bij trustkantoren worden aangehouden, aldus het ministerie.

Flink uitgebreid
Sinds het begin van de oorlog in Oekraïne in februari zijn de sanctielijsten tegen personen en bedrijven flink uitgebreid. Die sancties waren in 2014 ingesteld nadat de crisis rond Oekraïne was ontstaan. Toen is onder meer de Krim geannexeerd door Rusland. Inmiddels staan er 862 Russen en 73 Russische bedrijven op de sanctielijst van de Europese Unie, die ook van toepassing is in Nederland. Banken en trustkantoren moeten als zij klantrelaties hebben met Russen die op deze lijst staan, dat direct melden bij de toezichthouders, in Nederland de AFM en De Nederlandsche Bank.

Indien er gelden, aandelenbelangen of andere bezittingen worden gehouden voor gesanctioneerde partijen dan worden deze bevroren: het kan geen kant meer op. Daarnaast wordt alle dienstverlening aan gesanctioneerden opgeschort.

Onduidelijk
Onduidelijk is of de door Financiën genoemde ¤6 mln het gehele vermogen in Nederland betreft van gesanctioneerde Russen, of alleen de banktegoeden. Maar de tegenstelling met België is ‘enorm’, zegt Omtzigt: afgelopen weekeinde meldde de Belgische federale overheidsdienst Financiën ¤2,7 mrd op rekeningen te hebben geblokkeerd, naast ¤7,3 mrd aan transacties. 'Nederland lijkt de sancties langzaam op te leggen en smal uit te leggen', zegt Omtzigt. Overigens zijn er in België ook nog vragen over de omvang van de bevroren tegoeden en wat daar onder valt.

‘We gebruiken ferme woorden. Maar feitelijk gebeurt er weinig’, vindt Van Dijk van de SP. Het Tweede Kamerlid diende vorige week een motie in, waarin de regering wordt verzocht met een voorstel te komen om het toezicht op de naleving van de sancties te versterken. In een reactie hierop stuurde Kaag een brief met onder meer de bedragen. ‘Aanstaande donderdag ga ik opheldering vragen in debat met minister Hoekstra (Buitenlandse Zaken, red.). Want dit is slappe hap', aldus Van Dijk.

Bezittingen Russische oligarchen
De totale bezittingen van Russische oligarchen in Nederland lijken, net als in België, in de miljarden te lopen, zo blijkt uit een inventarisatie van het FD en Company.info. Grote Russische bedrijven, zowel in bezit van de staat als private ondernemingen, hadden eind 2020 voor zo'n ¤90 mrd aan bezittingen in Nederland uitstaan. Daarvan is zo'n ¤35 mrd aan activa verbonden met Russen op de zwarte lijst.

quote:

Financiën kon dinsdag niet meteen een toelichting geven op de bedragen die Kaag noemt in haar Kamerbrief. Ook toezichthouder De Nederlandsche Bank, die belast is met de handhaving van de sancties, kon niet direct reageren.

quote:

Op woensdag 16 maart 2022 08:44 schreef Starhopper het volgende:
6 miljoen

Hoe kan dit? Waarom niet alles bevriezen?????

quote:

Op woensdag 16 maart 2022 08:53 schreef Heph844 het volgende:
We zijn het land van de dominee en de koopman. Soms wint de een, meestal wint de ander.

quote:

Op woensdag 16 maart 2022 08:29 schreef ikweethetookniet het volgende:
In het kort
[..]

Kaag is weer goed bezig
Laat zien dat:
Ze verstand van zaken heeft
Geleerd heeft van haar falen als min van buza
Dat ze echt dingen aanpakt

6 miljoen van de 35 MILJARD = 0.00017%
Putin zit te bibberen van zoveel daadkracht

quote:

Op woensdag 16 maart 2022 09:34 schreef Megumi het volgende:
Veel geld zit ook vast/verstopt in vastgoed en diverse bedrijven en landen.

quote:

Op woensdag 16 maart 2022 09:34 schreef Megumi het volgende:
Veel geld zit ook vast/verstopt in vastgoed en diverse bedrijven en landen.

quote:

Op woensdag 16 maart 2022 09:52 schreef capricia het volgende:

[..]
Juist. Wij hebben namelijk Houthoff. Heel veel kleuren geld is juridisch vermengd in diverse entiteiten.
Succes met uitzoeken!

quote:

Op woensdag 16 maart 2022 09:52 schreef capricia het volgende:

[..]
Juist. Wij hebben namelijk Houthoff. Heel veel kleuren geld is juridisch vermengd in diverse entiteiten.
Succes met uitzoeken!

quote:

Op woensdag 16 maart 2022 21:03 schreef snabbi het volgende:

[..]
terwijl we nu net doen alsof het russisch ruikt dan ook gelijk onder die definitie valt.

SPOILER

Bezittingen Russische oligarchen
De totale bezittingen van Russische oligarchen in Nederland lijken, net als in België, in de miljarden te lopen, zo blijkt uit een inventarisatie van het FD en Company.info. Grote Russische bedrijven, zowel in bezit van de staat als private ondernemingen, hadden eind 2020 voor zo'n ¤90 mrd aan bezittingen in Nederland uitstaan. Daarvan is zo'n ¤35 mrd aan activa verbonden met Russen op de zwarte lijst.

quote:

Een vergelijking met België is niet goed te maken omdat de Belgen een veel grotere rol spelen in het internationale betalingsverkeer, aldus Knot.

quote:

Op woensdag 16 maart 2022 09:30 schreef luxerobots het volgende:

[..]
6 miljoen van 35 miljard is 0,017%.

Je zit er een factor 100 naast.

quote:

Op vrijdag 18 maart 2022 12:36 schreef W.H.I.S.T.L.E het volgende:

[..]
Als je het af gaat ronden op 1 decimaal is het volgens mij 0,0. Zeg maar zoiets als alcoholpercentage bij heineken 0.0.

quote:

Op vrijdag 18 maart 2022 12:41 schreef sjorsie1982 het volgende:

[..]
0,0 betekent ook 0,049 en minder.

6 miljoen is ook een afronding en de 35 miljard ook. De 0,017 is dus niet correct, dit moet 0 zijn en ook geen 0,0

quote:

Op vrijdag 18 maart 2022 12:47 schreef W.H.I.S.T.L.E het volgende:

[..]
0 of 0,0 of 0.0.
Jij je zin. Ik reken ze allemaal goed.

quote:

Nederland vervult een belangrijke functie voor de Russische gasgigant Gazprom. Omdat het energiebedrijf niet valt onder de sancties, is het momenteel een belangrijke overgebleven financier van de Russische overheid.

quote:

Gazprom valt niet onder de sancties die de Europese Unie heeft afgekondigd als reactie op de Russische inval in Oekraïne. Volgens SOMO is Gazprom daardoor een nog belangrijkere financiële levensader voor het Kremlin geworden.

quote:

Het kabinet laat nog eens extra onderzoeken hoe het komt dat in Nederland maandag slechts ¤6 mln aan Russische tegoeden had bevroren. Minister Wopke Hoekstra (Buitenlandse Zaken) belooft een nieuw overzicht aan de Tweede Kamer te sturen.

SPOILER

'Als je dat leest, denk je natuurlijk: we laten toch geen mensen wegkomen?', zei Hoekstra donderdagochtend tegen fractiespecialisten, van wie vooral Jasper van Dijk van de SP kritiek had op de lage vangst in Nederland. President Klaas Knot van De Nederlandsche Bank meldt donderdagavond bij Nieuwsuur dat de in Nederland bevroren Russische tegoeden inmiddels wel zijn opgelopen tot ¤200 mln.

Van Dijk denkt dat de versnipperde aanpak in Nederland een oorzaak is van het feit dat er zo weinig tegoeden van Russische oligarchen, vaak miljardairs, zijn bevroren. Volgens Hoekstra zitten de verschillende ministeries 'er echt bovenop'.

Swift en Euroclear
Dat België zoveel heeft bevroren, heeft een speciale oorzaak, zei Hoekstra ter relativering van het enorme verschil met Nederland. Immers: Swift (het wereldwijde betalingssysteem voor grensoverschrijdende betalingen) en Euroclear (de afwikkelaar van effectentransacties en bewaarder van effecten) zijn formeel in België gevestigd. 'Dat zorgt voor een zeer significante vertekening.'

Hij belooft met een overzicht te komen waarin de Nederlandse geblokkeerde gelden worden vergeleken met enkele Europese landen en niet alleen met België. 'Om een gevoel te krijgen waar we nu staan.'

Dat er weinig is geblokkeerd, komt mogelijk mede doordat banken en bedrijven de sanctieregels verwarrend vinden, zo vertelden ze eerder aan het FD. Een voorbeeld is een Russisch bedrijf dat niet in handen is van één rijke Rus op de sanctielijst, maar van een groepje dat samen wel de meerderheid heeft. Valt zo'n instelling wel of niet onder de sancties, vragen Nederlandse bedrijven zich af.
Vertraging

Hoe groot het totaal aan bevroren bedragen zal worden, is nog onduidelijk. Sommige banken of bedrijven hebben meer geblokkeerd, maar hebben dat nog niet doorgegeven aan de toezichthouder omdat daar vaak vertraging tussen zit, zeggen bronnen bij de opsporing die anoniem willen blijven.

Kamerleden maken zich ook zorgen over de gevolgen van de vele sancties voor de Russische bevolking. Volgens Hoekstra is het niet te voorkomen dat sancties 'ook de bevolking raken, ook al is dat niet de intentie'. De meeste maatregelen zijn gericht tegen de groep rijke aanhangers van president Vladimir Poetin, maar tegelijk zorgen ze voor een flinke krimp van de economie van Rusland.

Minder makkelijk
Over nieuwe sancties wordt nog steeds gesproken in Europa. Eerder al zei Hoekstra bereid te zijn de havens te sluiten voor Russische schepen, maar alleen als de hele EU dat doet. Hij herhaalde dat donderdag, maar merkte tegelijk op dat het momenteel wat minder snel gaat met nieuwe sancties. Deels omdat het effect van het huidige pakket wordt bekeken, zei hij, maar ook 'omdat het minder makkelijk is geworden om het eens te worden. Landen zullen steeds meer de afweging maken: wat is de klap die ik er zelf van krijg?'

De strenge houding van Europa tegen Rusland krijgt mogelijk ook gevolgen voor het West-Afrikaanse land Mali. Nederland werkt mee aan militaire missie van de Verenigde Naties met de naam Minusma, terwijl de autoriteiten in dat land nauwe banden hebben met een Russisch huurlingenleger. Zowel VVD als D66 was kritisch dat Nederland een land helpt — ook met militaire trainingen — dat steun zoekt en krijgt van Rusland. Hoekstra zoekt bij de trainingen 'de pauzeknop' en wees erop dat de Nederlandse bijdrage aan de missie hoe dan ook loopt tot eind juni. Daarna kunnen we verder zien, redeneerde hij.

quote:

Daaruit blijkt dat in Nederland 80 miljard aan vermogen staat dat te koppelen is aan Russische ondernemingen

quote:

Oorzaak van alle vertragingen is onder meer dat de sancties tegen de 862 Poetin-gezinde oligarchen en zakenlui en 73 bedrijven die de ‘oorlogskas’ spekken niet met een druk op de knop een feit zijn. Financiële instellingen en banken moeten melding doen als zij gesanctioneerden onder hun klanten hebben.

quote:

Volgens de DNB vloeit er jaarlijks 20 miljard door de trustkantoren, via transacties. ,,Maar dat geld staat niet per se op een rekening die je kunt bevriezen.” Hoekstra zei iedere euro te willen traceren: ,,We laten niemand wegkomen.”

SPOILER

Witwas-onderzoek Via Nederland stelden rijke Russen hun vaak schimmig vergaarde vermogens veilig. Rechercheurs brachten dit nauwkeurig in kaart. Met de kennis gebeurde niets.

De politie en opsporingsdienst FIOD hebben vanaf 2001 tevergeefs onderzoek gedaan naar het grootschalig witwassen van geld uit Rusland via Nederland.

De onderzoeken lieten zien dat bekende oligarchen, zoals Poetin-critici Michail Chodorkovski en Boris Berezovski, hun omvangrijke Russische bezittingen onder meer via een trustkantoor in Hoofddorp onderbrachten in belastingparadijzen.

Hun onderzoeken werden uiteindelijk stilgelegd, mede omdat Nederland niet mee wilde doen aan een politieke afrekening door president Vladimir Poetin. Tot een veroordeling wegens witwassen of een gerichte aanpak van de Russische kapitaalvlucht via Nederland kwam het daardoor nooit.

In de zomer van 2003 staat rechercheur Robert Dekker voor een groot tekenbord op de bovenste verdieping van het hoofdbureau van politie in Zwolle. Dekker is opgewonden en rusteloos. Hij heeft net een belastende verklaring van een getuige in handen gekregen, en een lijst verdachte financiële transacties uit een belastingparadijs. Nieuwe informatie betekent: nieuwe lijnen op het tekenbord. Kriskras tekent hij de verbanden tussen alle bedrijven, banken en trustkantoren op het bord – van Curaçao naar Moskou, van Londen naar Amsterdam.

Al zijn speurwerk van de afgelopen jaren valt op z’n plek. Midden op het tekenbord prijkt de naam van één bedrijf waar alle lijnen op uitkomen. Dat is een groep trustkantoren die vennootschappen van over de hele wereld beheert: Valmet, met een vestiging in Hoofddorp. Links op zijn bord staat een ander bedrijf waar veel pijlen heenwijzen: de Amsterdam Trade Bank, de Nederlandse dochter van een Russische bank.

De rechercheur beseft: Valmet lijkt een servicebalie voor grote oligarchen

Dekker haalt koffie uit de automaat en beklimt de trap naar het dakterras. Hij steekt een sigaret op, en nog één. Hij moet het laten bezinken. Valmet lijkt een financiële servicebalie voor de allergrootste Russische oligarchen. En dat op een uur rijden van Zwolle.

quote:

Chagrijn over minister Hoekstra
Bijna twintig jaar later kan Dekker (56 nu) zich er nog over opwinden. Bij het tv-programma Buitenhof is begin maart 2022 de nieuwe minister van Buitenlandse Zaken Wopke Hoekstra (CDA) aangeschoven. Het onvermijdelijke onderwerp: de oorlog in Oekraïne. Hoe zit het met de Zuidas, wil de presentator weten. „We hebben jarenlang Poetin en zijn oligarchen geholpen door besmet geld in schimmige constructies weg te laten vloeien. Daar zijn miljarden mee gemoeid. Heeft u er spijt van dat u als minister van Financiën in uw vorige periode daar niet meer tegen gedaan heeft?” Hoekstra na enig aandringen: „Ik vind dat we ons te lang niet hebben gerealiseerd waar het voor gebruikt wordt.”

Niet gerealiseerd? Dekker, inmiddels consultant en financieel adviseur voor de VN-Veiligheidsraad, is er chagrijnig van. Hij legt de rapporten uit Zwolle op zijn eettafel – hij heeft ze al die tijd bewaard. Nederland weet al twee decennia wat de Russen doen, zegt hij. We staan er bij, kijken er naar, maar grijpen niet in.

SPOILER

NRC reconstrueerde aan de hand van vertrouwelijke rapporten, internationale juridische documenten en gesprekken met vele betrokkenen hoe een paar gedreven rechercheurs vanaf 2000 in stilte onderzoek deden naar verdacht Russisch geld in Nederland. De rechercheurs brachten gedetailleerd in kaart hoe rijke Russen het Nederlands financieel systeem naar hun hand zetten. Maar hun inspanningen liepen op niets uit. De onderzoeken waren te groot, te complex, te politiek, en werden uiteindelijk stilgelegd. Met de kennis gebeurde niets.
Zwolle kijkt naar Rusland

Oud-inlichtingenofficier Vladimir Poetin is net een jaar president van de Russische Federatie, als belastingspecialist en witwasdeskundige Robert Dekker in 2001 aan de slag gaat bij het politie-kernteam Noord- en Oost-Nederland, standplaats Zwolle. Elk van de zes kernteams van de politie heeft een werelddeel toebedeeld gekregen als ‘aandachtsgebied’. Voor Zwolle is dat Oost-Europa, Rusland en Turkije. Dekker moet een „dreigingsbeeld van financiële criminaliteit” opstellen voor die regio’s.

Met goede zin gaat hij aan de slag. Hij brengt Russische bedrijven in Nederland in kaart, verdiept zich in internationale rechtszaken en vraagt in andere landen strafrechtelijke onderzoeken naar Russische entiteiten op. Hij gaat op gesprek bij de inlichtingendienst AIVD, bij toezichthouder De Nederlandsche Bank, bij collega’s in binnen- en buitenland. Zijn bevindingen schrijft hij op in rapporten voor de politietop, vaak met het stempel ‘zeer vertrouwelijk’ erop.

De documenten lezen als een korte geschiedenis van de uitverkoop van de voormalige Sovjet-Unie, in gang gezet onder Boris Jeltsin, van 1991 tot 2000 president van de Russische Federatie. Eén voor één komen de zakenmannen langs die in die jaren tot grote oligarchen uitgroeiden. Zo komt Dekker de naam tegen van Michaïl Chodorkovski, die staatsoliebedrijf Yukos verwierf en bank Menatep oprichtte. Hij stuit op Boris Berezovski, die de Russische staatszender ORT in handen kreeg. En op Roman Abramovitsj, die met hulp van Berezovski voor een schijntje de oliebronnen van staatsoliebedrijf Sibneft overnam.

De mannen betaalden veel minder voor de communistische staatsbedrijven dan de werkelijke waarde. Aan de politici die dit toestonden, zo beschrijft Dekker, gaven zij vermoedelijk steekpenningen, of ze spekten hun verkiezingskas. De oligarchen brachten daarna, mede via Nederland, hun financiële belangen onder in het buitenland, zodat de Russische belastingdienst er geen grip meer op had. Op die manier, vermoedt Dekker, heeft Nederland meegewerkt aan het witwassen van oneerlijk verkregen vermogens van oligarchen.

„Rusland kent een kapitaalvlucht van 1,5 miljard dollar per maand”, schrijft hij in een vertrouwelijke notitie aan de politietop. Dat gebeurt mede via Nederlandse trustkantoren, administratieve dienstverleners met vestigingen in diverse landen, die tientallen (brievenbus)bedrijven tot hun beschikking hebben, jaarrekeningen opstellen en assisteren bij het doorboeken van geld van de ene brievenbusfirma naar de andere. Daarbij lijkt vaak sprake van witwassen, schrijft Dekker: „Het toezicht op de trustsector laat te wensen over.”

Hij maakt zich er boos over. Nederland, zo voelt hij het, faciliteert de plundering van een land.

De oud-rechercheur hoort Hoekstra op tv over Russisch geld – hij wordt er nu nóg chagrijnig van

Hij bijt zich vast in de twee bedrijven die prominent op zijn tekenbord staan: de Amsterdam Trade Bank (ATB), de Russische bank, die sinds 1994 in Nederland is gevestigd en in 2001 wordt overgenomen door oligarch Mikhail Fridman. En trustkantoor Valmet, dat in 2001 wordt hernoemd tot Mutual Trust.

Dekker gaat naar Zoetermeer, om bij het ‘Meldpunt Ongebruikelijke Transacties’ verdachte overboekingen door ATB op te halen. Peinzend rijdt hij aan het einde van de dag terug richting Zwolle. Over de jaren 2000 en 2001 tellen de verdachte transacties van de bank op tot 1,5 miljard gulden, omgerekend 680 miljoen euro – een waanzinnig bedrag voor één vestiging.

Over Valmet raadpleegt hij allerlei nationale en internationale politiesystemen. Hij komt de naam tegen in een witwasschandaal in de Verenigde Staten rond Russisch geld en in een Europol-dossier over Russen die in Frankrijk gezocht worden. En in documenten die zijn eigen kernteam heeft gevonden in het huis van Hüseyein Baybasin, een Koerdische drugshandelaar die een levenslange celstraf uitzit in Vught. Uit de documenten valt af te leiden dat Valmet de Koerdische militante onafhankelijkheidsbeweging PKK adviseerde. Maar bovenal lijkt Valmet allerlei bekende Russische oligarchen te bedienen, óók via het filiaal in Hoofddorp.

Dekker bundelt zijn bevindingen in een „zeer vertrouwelijk” onderzoeksvoorstel, dat hij ‘Artemis’ noemt, naar de godin van de jacht. ATB en Valmet zijn de rotte appels in de mand, vindt hij: niet alleen de politie moet daar onderzoek naar doen, ook de FIOD en AFM en DNB en de douane en Interpol en Europol. Dit gaat iedereen aan.

Maar zijn bazen zien er geen heil in. Het is te veel, te abstract, te ver weg van Zwolle. Eén van zijn bazen, zo vertelt hij, noemt zijn onderzoeksvoorstel „luchtfietserij”. Bovendien reorganiseert de politie eind 2003 de kernteams weg, en hun aandachtsgebieden verdwijnen.

Dekker ziet het met lede ogen aan. Maar als hij in 2004 een andere klus krijgt, een onderzoek naar de geldstromen rond de vermoorde vastgoedman Willem Endstra, krijgt hij wat anders aan zijn hoofd. ‘Artemis’ verdwijnt in een la.
Team-witwassen

In het jaar erop zijn twee Nederlandse FIOD-rechercheurs op bezoek bij hun Duitse collega’s van het Bundeskriminalamt in Wiesbaden. Robert Dekker kennen ze uit de verte, maar zijn rapporten niet. Eén van hen staat bekend als een briljante, onorthodoxe rechercheur, die de meest complexe zaken op z’n bureau krijgt. De ander is goed in het bewaken van de grote lijnen.

Het duo werkt voor het kersverse team witwassen van de fiscale opsporingsdienst FIOD, standplaats Haarlem. Het witwassen van crimineel geld is in 2001 strafbaar gesteld in Nederland. Sindsdien is een tiental mensen vrijgemaakt om het op te sporen.

Dat betekent: pionieren, improviseren en vooral: veel reizen. Betrokkenen vertellen dat de twee een paar keer per jaar in het vliegtuig stappen om ver weg onderzoek te doen naar verdachte geldstromen met een Nederlandse link. Deze keer zijn ze met de auto, op bezoek bij hun Duitse collega’s. De aanleiding: er zijn verdachte Nederlandse tussenpersonen opgedoken bij de verkoop van een kapitale villa in het populaire kuuroord Baden-Baden.

De verkoper is Chantal Grundig, de weduwe van de Duitse grootindustrieel Max Grundig. Zij heeft, zo heeft ze de burgemeester van Baden-Baden toevertrouwd, haar villa verkocht aan Edoeard Sjevardnadze – de oud-minister van Buitenlandse Zaken onder de voormalige Sovjet-president Gorbatsjov en één de hoofdrolspelers ten tijde van de val van de Berlijnse Muur.

Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie werd Sjevardnadze president van zijn geboorteland Georgië, tot hij tijdens de Rozenrevolutie in 2003 werd afgezet. In de pers doken direct geruchten op dat hij de wijk nam naar Baden-Baden.

De Duitse politie onderzoekt die geruchten en ontdekt iets opmerkelijks. De villa staat niet op naam van de familie Sjevardnadze, maar op die van het Nederlandse bedrijf Xavia Holdings BV. Twee vertegenwoordigers van Xavia, een Nederlander en een Amerikaan, zijn eind 2002 bij de lokale notaris langs geweest om de papieren te tekenen. Kort daarna is de koopsom van ruim 12 miljoen euro vanuit Nederland naar Duitsland overgemaakt.

Snappen jullie dit, vragen de Duitse rechercheurs aan hun Nederlandse collega’s. Waarom koopt een bedrijf uit Hoofddorp in stilte een luxe villa voor de Georgische oud-president? En wie zijn die mannen eigenlijk die het papierwerk voor Sjevardnadze hebben afgehandeld?

De rechercheurs zijn de tussenpersonen uit Nederland vaker tegengekomen. Bij de FIOD in Haarlem zijn in korte tijd informatieverzoeken van buitenlandse aanklagers over verdachte handelingen van een trustkantoor in Hoofddorp binnengekomen, Valmet. De verzoeken komen van de Spaanse autoriteiten, de Britten, nu ook de Duitsers. En twee uit Rusland: over hand- en spandiensten van het kantoor voor de oligarchen Berezovski en Chodorkovski.

Ook Nederlandse banken hebben het kantoor in de gaten, achterhalen de rechercheurs. ABN Amro meldt de autoriteiten dat de bank een door Valmet beheerd bedrijf als klant heeft geweigerd, toen het trustkantoor daar een rekening voor wilde openen. Het Amsterdamse filiaal van Fortis Bank opent wel een rekening voor dat bedrijf. Maar nadat er via die rekening ruim 250 miljoen dollar uit Rusland in partjes aan allerlei onbekende bedrijfjes is doorbetaald, beëindigt de bank de relatie, zo blijkt uit een intern stuk.
Boutique voor oligarchen

Het team-witwassen van de FIOD begint zijn onderzoek naar Valmet zonder veel voorkennis. De rapporten van het inmiddels opgedoekte kernteam Noord- en Oost-Nederland kennen de rechercheurs niet. Robert Dekker is wel eens langs geweest in Haarlem, maar daar blijft het bij.

In 2005 leiden de rechercheurs een inval van de FIOD bij de Nederlandse vestiging van Valmet, een van de huurders in het non-descripte bedrijfsverzamelgebouw Transpolis aan de rand van Hoofddorp. De rechercheurs stuiten op dozen en schijven vol informatie over transacties en bedrijven over de hele wereld. Ze vinden organogrammen van bedrijven van oligarchen – ondoorgrondelijke structuren met namen als ‘Octupus’ en ‘Hotspur’, die tientallen Nederlandse en Antilliaanse bv’s omvatten.
De klanten van trustkantoor Valmet

Trustkantoor Valmet, met een vestiging in Hoofddorp, had grote oligarchen als klant.
Badri Patarkatsisjvili, Michaïl Chodorkovski en Boris Berezovski

De Georgische oligarch Badri Patarkatsisjvili , die overleed in 2008, verdiende aan de privatisering van staatsolie- en mediabedrijven.

De Russische oligarch Michaïl Chodorkovski zat tot 2014 gevangen. Hij verwierf staatsoliebedrijf Yukos.

De Russische oligarch Boris Berezovski stierf in 2013 onder verdachte omstandigheden. Hij verdiende zijn fortuin met auto’s, olie en media.

Dit is niet zomaar een ordinair trustkantoortje in Hoofddorp, zien de twee rechercheurs, maar een financiële boutique die oligarchen assisteert bij het verplaatsen van grote sommen geld. Zo vinden ze een ‘company fact sheet’ waaruit zou blijken dat de villa van de afgezette Georgische president Sjevardnadze in Baden-Baden via het kantoor betaald zou zijn door oligarch Boris Berezovski en de Georgische oligarch Badri Patarkatsisjvili, met geld dat ze verdiend hebben met de verkoop van voormalige Russische staatsbedrijven. De dienstverlening van Valmet begon al voor de val van de Sovjet-Unie, lezen de mannen in The Moscow Times. Toen al maakten de directeuren van Valmet, onder wie de flamboyante Brit Chris Samuelson, de opkomende oligarchen wegwijs in de geheimen van het internationale financiële spel.

Samuelson blijkt kantoor te houden in het dorp Vevey aan het meer van Genève waar Valmet een vestiging heeft. Daar moeten de rechercheurs heen. Op 27 september 2005 benadert de Nederlandse officier van justitie de Zwitserse autoriteiten. In acht pagina’s zet hij uiteen van welke witwaspraktijken hij Valmet verdenkt, waarom het een goed idee is als de Zwitsers samen met de FIOD in Vevey binnenvallen, en voor welke klanten Samuelson zoal constructies heeft uitgedacht. Dat zijn niet alleen Russen, maar bijvoorbeeld ook „de twee grootste families in de georganiseerde misdaad in het Verenigd Koninkrijk.”

Dit kan het meest spectaculaire onderzoek van het jonge witwasteam worden. Ze gaan de Russische staat helpen met het terughalen van miljarden, is de gedachte in Haarlem, en, in één moeite door, het Nederlandse financiële systeem opschonen.
Helikoptercrash

Bij het Openbaar Ministerie is het gevoel heel anders, vertellen betrokkenen. Daar dient zich een ongemakkelijk dilemma aan. Terwijl de rechercheurs in Londen, Riga, Genève, Curaçao en Moskou blijven speuren naar de verdwenen Russische miljarden, krijgt het Openbaar Ministerie het gevoel dat het in een politieke afrekening wordt gezogen.

Met veel oligarchen die klant zijn van Valmet, loopt het slecht af, zien de officieren die aan het dossier werken. In het nieuwe Rusland van Vladimir Poetin zijn ze vogelvrij. In 2003, nog voor de inval in Hoofddorp, is Chodorkovski met veel misbaar van zijn bed getild door de Russische autoriteiten op verdenking van belastingontduiking en fraude met oliebedrijf Yukos. Hij geldt op dat moment als de rijkste man van Rusland, en uit hardop de ambitie om Poetin van de troon te stoten. Een paar maanden daarna, in het voorjaar van 2004, valt er ineens in het zuiden van Groot-Brittannië een helikopter uit de lucht. Daarin zit een Britse advocaat die zaken regelde voor Chodorkovski. Hij overleeft de crash niet. In 2005 stuurt een Russische rechtbank Chodorkovski naar een Siberisch strafkamp. Aansluitend wordt Yukos failliet verklaard. In Nederland, waar Yukos allerlei belangen heeft gestald, gaat een complexe rechtszaak over het geld van start.

Ook Berezovski, een andere grote klant van Valmet, krijgt problemen. Hij raakt in onmin met Poetin, die hij tot dan toe heeft gesteund, en vlucht in 2003 naar Groot-Brittannië. Zijn bezittingen belanden in handen van de Russische staat. De eveneens gevluchte oud-spion Aleksandr Litvinenko, die Berezovski openlijk steunt, wordt in 2006 Londen vergiftigd met polonium.

Een paar maanden daarna, in het voorjaar van 2004, valt er ineens in het zuiden van Groot-Brittannië een helikopter uit de lucht

Poetin verafschuwt de manier waarop zijn voorganger Jeltsin grote privatiseringen liet doorvoeren, zoveel is duidelijk. Onder zijn bewind vallen Russische fiscale opsporingsdiensten links en rechts bedrijven van oligarchen binnen en sturen Russische aanklagers rechtshulpverzoeken naar Zwitserland, Groot-Brittannië, Frankrijk en Nederland. Wil het OM nog wel informatie delen met de Russen? En is de informatie uit Rusland wel te vertrouwen? Zijn de oligarchen wel aan het witwassen?

Nederland moet balanceren. Laat het de opgejaagde oligarchen met rust, zoals Groot-Brittannië verkiest, of gaat het mee in Poetins jacht? Voor Nederland worden de economische belangen steeds groter. Zeker als in het najaar van 2007 het Russische Gazprom en de Nederlandse Gasunie in Moskou in het bijzijn van Poetin en toenmalig premier Jan-Peter Balkenende een megadeal tekenen voor de levering van Russisch gas aan Nederland.

Toch wordt de beleidslijn dat Nederland niet meedoet aan de jacht op de oligarchen. In 2007 besluit de officier dat de rechercheurs op het Valmet-onderzoek niet langer mogen speuren naar belastingontduiking en witwassen door de gevangengezette Chodorkovski. Een jaar later besluit het OM dat ook Berezovski geen prioriteit meer heeft en dat de Nederlandse documenten die de Russen hebben opgevraagd, niet naar Rusland worden verscheept.

Zo vernauwt het Valmet-onderzoek zich. De feiten zijn niet veranderd, maar het politieke klimaat in Rusland wel. In het voorjaar van 2011, als Poetin op een derde termijn als president aast, besluit het OM te seponeren. Het lukt niet om witwassen te bewijzen, ook omdat een deel van de informatie uit Rusland komt. Het trustkantoor in Hoofddorp krijgt bericht van het OM: er komt geen strafzaak. Wat resteert is een geschil over niet-betaalde belastingen.

Maar de twee FIOD-rechercheurs kunnen Valmet niet loslaten. De transacties, de constructies, de miljarden: het klópt gewoon niet. Jaar na jaar blijven ze werken aan het dossier. En al die tijd blijven de Russen aandringen op het versturen van de documenten van de Valmet-klanten die ze al in 2005 hebben opgevraagd.

In 2013 wordt Berezovski dood gevonden in zijn douche op zijn Britse landgoed, met een stuk van een sjaal om zijn nek. De doodsoorzaak wordt niet opgehelderd. Kort daarna krijgen de twee FIOD-mannen te horen dat het dossier nu definitief gesloten wordt. Valmet, haar opvolger Mutual Trust en de bestuurders zijn niet langer verdachte. Een goede uitleg blijft uit en de mannen zijn teleurgesteld, vertellen betrokkenen. Ze hadden een zaak, écht.

Vlak na zijn pensioen sterft één van de rechercheurs, en het onderzoek, dat nooit in de publiciteit is gekomen, verdwijnt in het archief. Het kantoor in Hoofddorp bestaat nog steeds, met vergunning van De Nederlandsche Bank. De bestuurders die toen verdacht waren, zitten er nog.
Kantoor aan de Gouden Bocht

De Amsterdam Trade Bank, de andere financiële instelling die politie-rechercheur Robert Dekker in 2003 op zijn tekenbord had staan, krijgt een soortgelijke behandeling. Autoriteiten achterhalen allerlei verdachte Russische geldstromen rond het bedrijf. Maar tot een echte aanpak van de Russische routes komt het niet.

In 2009 stapt Dekker over van de politie naar de private sector. Bij zijn nieuwe opdrachtgever, onderzoeksbureau Ultrascan Advanced Global Solutions, blijft hij de financiële relaties tussen Nederland en Rusland volgen. Weer springt de Amsterdam Trade Bank (ATB) in het oog.

De ATB is sinds 2001 van de Russische oligarch Mikhail Fridman, die goed met Vladimir Poetin overweg kan. De bank huist in een prachtig kantoor aan de Gouden Bocht in de Amsterdamse Herengracht en valt op omdat het met hoge rentetarieven Nederlandse spaarders probeert te lokken. Een collega van Dekker vertelt in 2009 in Het Parool dat dat allemaal schone schijn is. De ATB, zegt hij, is de spil „in een carrousel waarbij honderden miljoenen dollars uit Rusland zijn weggesluisd”.

De waarschuwing heeft net zo weinig effect als Dekkers oude rapporten. De verantwoordelijke minister Wouter Bos (Financiën, PvdA) schrijft in 2009 aan de Tweede Kamer dat De Nederlandsche Bank en de Autoriteit Financiële Markten onderzoek hebben verricht naar witwassen via ATB, maar dat er van misstanden niets is gebleken en dat de vergunning van de bank gewoon is verlengd.

Dat DNB in de jaren daarna weet wat er aan de hand is bij ATB, ontgaat de buitenwereld, en dus ook Dekker. Betrokkenen bij de bank vertellen dat vanaf 2013 onder druk van DNB procedures in stilte worden aangescherpt. De weerslag daarvan valt – diep weggestopt – terug te lezen in de jaarverslagen van ATB. In 2012 lijkt er niets aan de hand. Maar vanaf 2013, het jaar dat DNB zich begint te roeren, meldt het jaarverslag van ATB opeens dat het bij ongewijzigd beleid „zeer waarschijnlijk” wordt dat de bank wet- en regelgeving overtreedt. De kans daarop is bij ATB „relatief hoog ten opzicht van de rest van de Nederlandse financiële sector”.

In de jaren daarna wordt er bij de bank een stille sanering van klanten uitgevoerd. ATB neemt afscheid van onder meer Russische klanten die niet goed kunnen uitleggen waar hun miljoenen vandaan komen of heengaan. Het duurt echter tot 2017 voordat de FIOD binnenvalt bij de bank, die – aldus de ATB-jaarrekening – verdacht wordt van het in de voorgaande jaren „slecht screenen van klanten, het niet tijdig melden van ongebruikelijke transacties, het niet naleven van sancties, omkoping, het vervalsen van documenten en het witwassen van geld”.

Ondanks de jarenlange ervaring van de Nederlandse autoriteiten met de ATB, zit er weinig schot in het strafrechtelijk onderzoek, zeggen betrokkenen nu. Ze betwijfelen of het OM de zaak tegen de bank op korte termijn rond krijgt.
Nederland, doorvoerland

Toen Rusland Oekraïne binnenviel en het Westen sancties tegen oligarchen instelde, heeft Robert Dekker zijn oude politie-onderzoeken weer uit de kast getrokken. „Het staat er allemaal: de oligarchen die geld wegsluizen en de organisaties die ze daarbij helpen”, zegt hij aan zijn keukentafel, terwijl hij kippensoep serveert. „Nederland weet exact wat er aan de hand is, maar we willen het gewoon niet aanpakken.”

Twintig jaar geleden pleitte hij bij zijn bazen voor een brede aanpak van Nederland als financieel doorvoerland, en dat herhaalt hij nu. Advocaten, notarissen, trustkantoren, banken, belastingadviseurs – alle partijen die een graantje meepikken van de geldstromen – moeten veranderen. „Anders zitten we hier over twintig jaar weer.”
Illustraties Bart Nijstad
Wederhoor ‘De tsaar geeft en de tsaar neemt’

Chris Samuelson, tot 2015 directeur van Mutual Trust Netherlands BV, benadrukt per app dat oligarchen uit Jeltsins tijd die zijn klant waren, hun geld vóór 2000 eerlijk verdienden, in de jaren dat er „een werkend rechtssysteem” was in Rusland. Inmiddels zet Poetin het systeem in voor eigen doelen en verrijking van zijn vrienden, schrijft hij: „De tsaar geeft en de tsaar neemt.”

Mutual Trust Netherlands probeerde vrijdag tevergeefs publicatie van dit artikel via kort geding te verhinderen. Eerder liet MTN weten dat Samuelson, die in 2015 vertrok, al lang daarvoor „niet betrokken was bij de bedrijfsvoering en niet voor MTN kan spreken.”

Verder zegt MTN dat het „uitsluitend (trust)diensten verricht aan in Nederland gevestigde (rechts)personen”, dat het „thans geen gesanctioneerde cliënten bedient” en dat toezichthouder DNB „de bedrijfsvoering integer acht.” MTN wil geen vragen beantwoorden over het FIOD-onderzoek „omdat dat niet tot enige strafzaak in Nederland heeft geleid.”

Het trustkantoor benadrukt dat het niet is betrokken bij „het oprichten en beheren van buitenlandse entiteiten”. MTN (voorheen ‘Valmet International B.V.’) behoort „sinds 2003 niet meer tot de Valmet Group”, die wel deze dienstverlening aanbood en kan daar niet mee worden gelijkgesteld.

Het Openbaar Ministerie laat weten dat in 2005 een strafrechtelijk onderzoek is gestart naar Valmet „op grond van een verdenking van witwassen.” In 2005 volgden invallen, „ook op vestigingen van het betreffende kantoor.”

In 2007 en ’08 zijn vervolgens „de onderzoeksverrichtingen naar Berezovski en Chodorkovski stilgelegd,” mede door de veroordeling in Rusland van Chodorkovski. In 2011 is de strafzaak geseponeerd, omdat „niet bewezen kan worden dat Valmet witwashandelingen heeft verricht voor de genoemde personen.” Wel voldoet Valmet een onbekend bedrag aan nog „verschuldigde belastingen.”

Amsterdam Trade Bank (ATB) stelt dat de bank „is veranderd ten opzichte van de periode waarover NRC schrijft.” DNB oordeelde in 2013 dat ATB „onvoldoende kon aantonen” dat het „de antiwitwasprocedures en -regels” volledig naleefde. Of de bank de regels overtrad, „is de FIOD nu aan het uitzoeken.” Nadien heeft ATB geïnvesteerd in „risicomanagement en compliance”, gevolgd door „een nieuwe strategie” vanaf 2016. Relaties met klanten die „niet de benodigde documenten in lijn met onze nieuwe procedures konden overleggen” zijn beëindigd, zegt ATB.

DNB „gaat niet in op vragen over instellingen onder toezicht.”
Witwas-experts ‘Nederland kwetsbaar’

NRC sprak naar aanleiding van het onderzoek naar Russische geldstromen met een aantal witwas-experts over de kwetsbaarheden in het Nederlandse financiële systeem.

Peter van Leusden, werkzaam bij adviesbedrijf Partner in Compliance, leidde jarenlang met succes grote witwasonderzoeken bij de FIOD, onder meer die naar ING, Rabobank en ABN Amro. „De echte vraag is: wíllen we dit systeem – met trustkantoren, belastingverdragen, complexe belastingconstructies – hebben?” zegt hij. „Daarmee maken we het aantrekkelijk om grote geldstromen door Nederland te sluizen.” De enkele keer dat wordt geprobeerd via een strafzaak excessen aan te pakken, noemt hij symptoombestrijding. „Voor echte impact hebben we een politieke mentaliteitsverandering nodig. Zonder beter toezicht en striktere regels blijft Nederland een heel aantrekkelijk doorsluis-land voor fout geld.”

Voormalig FIOD-rechercheur Jan van Koningsveld, oprichter van het adviesbureau Offshore Kenniscentrum en gepromoveerd op aard een omvang van misbruik van offshore vennootschappen, vraagt zich af wat de meerwaarde is van alle financiële constructies via Nederland, gezien de grote kans op misbruik ervan. „Je kan het ook omdraaien. Laat mensen maar bewijzen dat ze goeie, legale redenen hebben om geld uit Rusland via bedrijfjes in Amsterdam en Curaçao naar hun Zwitserse bankrekening over te maken.”

Voormalig fraudeofficier Robert Hein Broekhuijsen, sinds 2012 partner bij IVY Advocaten, benadrukt dat Russische oligarchen „zeker niet de enigen zijn” die het randje opzoeken van wat er kan en mag in Nederland. Broekhuijsen maakt onderdeel uit van een internationaal advocatenteam. Zij trachten namens de Angolese oliemaatschappij Sonangol al jaren een aantal in Nederland uitgevoerde en inmiddels als corrupt bestempelde transacties van Isabel dos Santos, dochter van de Angolese oud-president, terug te draaien. Dat is een taai gevecht, zegt de oud-aanklager. „Vervang Angola door Rusland en je hebt precies hetzelfde verhaal. Ons systeem en onze juridische infrastructuur op de Zuidas maakt dat ons land kwetsbaar is voor misbruik. Dat is het echte verhaal.”
Documentaire Nederlands onderzoek in Al Jazeera-uitzending

Nieuwszender Al Jazeera zond vorig jaar een documentaire uit over trustkantoor Valmet en diens directeur Chris Samuelson, die inmiddels in voetbalbelangen handelt. Tot zijn verbazing zag politie-rechercheur Robert Dekker fragmenten van zijn eigen onderzoek terug in de documentaire - wat één van de redenen was om nu naar buiten te treden. Hij kreeg nooit antwoord op hoe dat kon gebeuren.

quote:

Blok kan Europees overzicht niet delen

quote:

Sanctiecoördinator Stef Blok heeft vrijdag zijn eindevaluatie ingediend bij minister Wopke Hoekstra van Buitenlandse Zaken.
Zijn belangrijkste conclusie is dat er een verbeterslag nodig is in de handhaving en het toezicht op de sancties.
Hij pleit ervoor om onderlinge coördinatie permanent te verankeren bij Buitenlandse Zaken.

SPOILER

Nederland heeft tot nu toe ¤640 mln aan Russische tegoeden bevroren, en nog eens ¤425,2 mln aan financiële transacties van of aan Russen geblokkeerd. Dat staat in de eindevaluatie die sanctiecoördinator Stef Blok vrijdag heeft ingediend bij minister Wopke Hoekstra van Buitenlandse Zaken. Hoekstra had Blok voor zes weken aangesteld om de uitvoering van de sanctiewet 'strakker te trekken', nadat de Tweede Kamer felle kritiek uitte over het trage tempo waarmee Nederland Russisch vermogen bevroor.

De belangrijkste conclusie van Blok is dat er een verbeterslag nodig is in de handhaving en het toezicht op de sancties. Voor zijn aanstelling bleek al dat de taakverdeling tussen de acht betrokken ministeries onduidelijk was, en dat er allerlei wettelijke grondslagen ontbraken voor de uitwisseling van informatie tussen bijvoorbeeld Kadaster, de Belastingdienst en de Kamer van Koophandel. 'Er zijn veel ministeries, marktpartijen en uitvoerende diensten betrokken', zegt Blok.

Zijn aanbeveling is dan ook om onderlinge coördinatie permanent te verankeren bij Buitenlandse Zaken. Blok was slechts voor zes weken sanctiecoördinator, maar die functie moet volgens hem een blijvend karakter krijgen. Ook moet er een sterkere meldplicht komen voor advocaten, notarissen en accountants, en moeten er sterke rechtsgrondslagen komen voor het uitwisselen van informatie. Dat kan door de wet aan te passen.
Nauwelijks Russisch vastgoed in Nederland

Naast de genoemde bevriezing van tegoeden zijn er ook 24 vaartuigen van Russen aan de ketting gelegd, en is er één vliegtuig 'aan de grond' gehouden. Russisch vastgoed is er nauwelijks in Nederland, volgens Blok; Russen kopen liever huizen in Londen of in Zuid-Frankrijk.

Nederland lijkt verder niet in staat te zijn geweest om aandelen van Russische eigenaren te bevriezen, zo valt op te maken uit de evaluatie. Er zijn weliswaar veel Russische vennootschappen in Nederland gevestigd, maar Nederland kan volgens Blok niet bij de activa omdat die zich grotendeels buiten de EU bevinden.

Blok merkt verder op dat het vaak lastig is om eigenaren van bedrijven te achterhalen door 'doelbewust complex opgezette eigendomsstructuren'. Een andere complicerende factor: bedrijven van gesanctioneerde Russen kunnen pas geraakt worden als zij meer dan 50% van alle aandelen bezitten.
Igor Kesajev

Het FD inventariseerde eind maart al dat er tot voor kort tientallen miljarden gelieerd aan gesanctioneerde Russische partijen gestald waren in Nederland. Onder hen was ook de gesanctioneerde oligarch Igor Kesajev, die ongeveer ¤1 mrd aan vermogen geparkeerd had in Nederlandse bv's. Kesajev is actief in de productie van wapens voor het Russische leger, en had in het verleden banden met een fonds voor voormalige agenten van de Russische veiligheidsdienst FSB.

Tot weken na ingang van de Russische sancties bleef er in Nederland verwarring over wie wat moest melden en wat de criteria precies waren, tot De Nederlandsche Bank aan toe. Trustkantoren moeten melden als zij diensten verlenen aan gesanctioneerde klanten, maar in het geval van Kesajev was er geen trustkantoor betrokken bij zijn Nederlandse vennootschappen, en lag de meldplicht volgens experts bij de bv en diens bestuurders zelf. Het blijft onduidelijk of er ook vermogen van Kesajev bevroren is in Nederland.

Ook bleek gaandeweg dat veel marktpartijen de sancties op geheel eigen wijze interpreteerden. Banken en bedrijven gingen vaak verder dan experts strikt noodzakelijk achtten. Daarbij speelt ook mee dat de Britse, Amerikaanse en Europese sanctielijsten van elkaar verschillen. Volgens betrokkenen pasten grote Nederlandse banken in een aantal gevallen liever de Amerikaanse sancties toe, aangezien zij bang waren voor discussie met de Amerikaanse autoriteiten.

quote:

De aangescherpte regels gaan vanzelfsprekend voor heel Europa gelden, maar zullen er vooral in Nederland stevig inhakken, zegt PvdA-belastingspecialist Paul Tang.

quote:

Dat was al langer zo, maar met de EU-sancties tegen Rusland viel Nederland voor het oog van de hele wereld door de mand: tot nu toe (13 mei) werd een schamele 640 miljoen bevroren, op een vermogen dat volgens de Russische centrale bank 50 miljard bedraagt.

quote:

Nederland is vanuit Brussel herhaalde­lijk op de vingers getikt voor zijn laksheid

quote:

Apart komen er ook strengere regels om het enorme areaal aan tussenpersonen – banken, notarissen, advocaten, fiscalisten, grote accountantskantoren, soms extreem behulpzaam bij het verstoppen van kapitaal – wat normbesef bij te brengen.

SPOILER

Het wettelijke depositogarantiestelsel garandeert spaargeld tot ¤100.000 en wordt naar rato opgebracht door de in Nederland actieve banken. De drie grootbanken ABN Amro, ING en Rabobank kunnen de grootste rekening verwachten van DNB.

In totaal heeft DNB aan ruim 18.000 rekeninghouders uitgekeerd. Een op de vijf klanten van Amsterdam Trade Bank heeft de vergoeding nog niet opgevraagd. Vaak gaat het bij deze rekeninghouders om kleinere bedragen, aldus DNB.

Verder zijn er nog 23.000 rekeningen die door de bank zijn beëindigd en daarom niet meer actief zijn. Geld op deze zogeheten slapende rekeningen valt eveneens onder de depositogarantie. Het gaat hier om een bedrag van ¤1,9 mln.

ATB ging op 22 april failliet. De op de Zuidas gevestigde bank was eigendom van Russische oligarchen die op een sanctielijst staan, onder wie investeerder Mikhail Fridman. Ook het moederbedrijf van ATB, de Russische Alfa Bank, staat op de Amerikaanse en Britse sanctielijsten.

Vanwege de sancties weigerden andere banken betalingsopdrachten uit te voeren. Softwarehuizen zagen zich genoodzaakt om voor het bankbedrijf cruciale licenties in te trekken. Zo kwam de ATB plotseling tot stilstand en werd een faillissement onafwendbaar.

quote:

Voormalig VVD-minister en sanctie­coördinator Stef Blok pleitte in een rapport voor een beter sanctiebeleid, maar dat rapport kon zelf ook beter.

SPOILER

De naleving van en het toezicht op de sanctiemaatregelen zijn in Nederland al decennia van gebrekkig niveau. Het ontbrak de overheid en financiële instellingen aan urgentie om de problematiek aan te pakken, totdat sancties sterk gepolitiseerd werden door de invasie van Oekraïne. En nu kenmerkt de uitvoering van de strafmaatregelen tegen Russen zich door verwarring over regels en de vrees voor juridische gevolgen.

Om het toezicht te stroomlijnen werd in de persoon van ex-VVD-minister Stef Blok een speciale sanctiecoördinator aangesteld, voor een periode van zes weken. Uit zijn recent gepubliceerde eindrapport blijkt dat er nog genoeg werk aan de winkel is om de sanctiewet te verstevigen. Problemen met gegevensuitwisseling tussen toezichthouders moeten aangepakt en de geheimhoudingsplicht van advocaten, notarissen en accountants doorbroken.

Experts betitelen het rapport van Blok enerzijds als 'gedegen en gebalanceerd' en anderzijds als 'een gemiste kans' en 'niet maatgevend'. Kritiek is er met name op de stelligheid waarmee Blok meldt dat er 'geen indicaties' zijn dat bij de bevriezing van Russisch bezit zaken zijn gemist.

Opmerkelijk is dat, ondanks een zoektocht in samenwerking met het kadaster, geen vastgoed is gevonden. Dit zou komen doordat in de Nederlandse markt geen belegger ongezien 'voor bijvoorbeeld een miljard euro aan activa kan aan- of verkopen', schrijft Blok.

De vangst van ¤640,8 mln aan bevroren tegoeden en ¤425,2 mln aan geblokkeerde transacties wordt als karig beschouwd, gelet op de rol van Nederland als fiscaal toevluchtsoord. Kijkend naar de scores in Europa behoort Nederland tot de middenmoot: ver achter Zwitserland en België, maar aanzienlijk beter dan Duitsland en Denemarken.
'Rapportageprobleem'

Het FD inventariseerde eind maart dat ruim ¤40 mrd gelieerd aan gesanctioneerde oligarchen staat geparkeerd in Nederlandse vennootschappen. Dat Nederland niet bij die activa komt, komt doordat die zich grotendeels buiten de Europese Unie bevinden, aldus Blok, die concludeert dat in plaats van een 'bevriezingsprobleem' sprake was van een 'rapportageprobleem'.

Deel van dat probleem was dat alleen de waarde van bevroren bankrekeningen bekend was, maar geen prijskaartje werd geplakt op aandelenbezit, aldus sanctie-expert en advocaat Yvo Amar. 'Het stond erg knullig toen de bedragen achterbleven, dus toen moest dat beleid wijzigen.' Het is mogelijk dat de cijfers vervuild zijn in het geval van nominale waarden.

Hoe dan ook is er volgens Amar wel degelijk een bevriezingsprobleem. 'Er gebeurt veel meer zonder dat men er zicht op heeft. Handelingen vinden zo snel of geraffineerd plaats dat vaak niet goed is te achterhalen of er geld van gesanctioneerde partijen is verschoven.'

Met die opmerking legt hij de loep op de trustsector, waarvan de dienstverlening mogelijk wordt ingeperkt. Financiënminister Sigrid Kaag heeft een spoedwet ingediend, zodat trustkantoren geen diensten meer mogen verlenen aan bedrijven en personen uit Rusland en Belarus. Klinkt effectief, maar er zijn zat ontwijkingsmogelijkheden.

‘Handelingen vinden zo snel of geraffineerd plaats dat vaak niet goed is te achterhalen of er geld van gesanctioneerde partijen is verschoven’

Yvo Amar, sanctie-expert en advocaat

Zo geldt het verbod alleen voor ingezetenen van die landen en blijven Russen met een tweede paspoort van de EU buiten schot. Ook erkent Kaag dat andere EU-landen trustdiensten kunnen overnemen. Zij acht het daarom van belang dat het zesde EU-sanctiepakket snel wordt aangenomen. Dat bevat naar verwachting een verbod op accountancy- en consultancydiensten.

Afgaand op cijfers van De Nederlandsche Bank van eind 2020 treft de spoedwet mogelijk tussen de 175 en 375 personen en entiteiten. Maar het blijkt 'niet altijd eenvoudig uitvoerbaar voor trustkantoren' om een woon- of vestigingsplaats vast te stellen, volgt uit antwoorden van minister Kaag aan de commissie financiën van de Tweede Kamer. Het woonplaatscriterium moeten trustkantoren naar eigen inzicht beoordelen.
Populistische tunnelvisie

Ook wijzen critici op het waterbedeffect van de spoedwet. Russen kunnen besluiten een trustkantoor met een officiële vergunning in te wisselen voor een partij in de illegaliteit of domweg een bestuurder in dienst nemen. Dat is niet ongewoon. Het FD ontdekte dat Nederlandse vennootschappen van de gesanctioneerde sigarettenhandelaar en wapenproducent Igor Kesajev worden bestuurd door drie personen, onder wie een jurist.

De illegale trustverlening is in opkomst, bleek uit onderzoek van economisch onderzoeksbureau SEO. In 2021 zouden er 3800 bestuurders met 'een verhoogd risico' zijn. De malafide markt zou volgens SEO een omvang hebben van 15% van de gereguleerde markt. Wildgroei is een argument van trustverenigingen om de spoedwet van Kaag af te doen als 'politieke dadendrang' en zelfs 'populistische tunnelvisie'.

‘Zolang één persoon met één adres exclusief voor jou werkt, is het niet illegaal maar ongereguleerd’

Martin Wörsdörfer, Holland Quaestor-voorzitter

Russen kunnen vrij eenvoudig hun bedrijven herstructureren, stelt Martin Wörsdörfer, voorzitter van Holland Quaestor, dat bedrijven helpt de financiële en bestuurlijke regels van Nederland te volgen. 'Je hebt in feite niet meer nodig dan één persoon met één adres. Zolang die persoon exclusief voor jou werkt is het niet eens illegaal, dan is het gewoon ongereguleerd.' Wörsdörfer noemt het 'nogal verdrietig' dat goed functionerende trustkantoren worden meegetrokken in de framing van de minister, die liet optekenen dat de overheid 'niet volledig' vertrouwen heeft dat de trustsector voldoende kennis heeft van integriteitsrisico's.
Maatschappelijk onbetamelijk

De Nederlandse Vereniging van Trustkantoren (NVVTK) vindt dat Kaags spoedwet een averechts effect heeft. 'Er wordt een categorie cliënten per saldo aan het toezicht onttrokken die je juist daaronder wilt laten vallen. En het treft ook groepen die politiek zeer kwetsbaar zijn', zegt voorzitter Robert Schouten.

De NVVTK ziet het probleem van illegale trustdienstverlening groeien en maakt daarvan actief melding. Schouten rept van 'waarnemingen' dat politiek prominente personen Nederlandse bv's in toenemende mate gebruiken om sancties te ontwijken dan wel 'op maatschappelijk onbetamelijke wijze' te opereren. Zijn organisatie noemt het problematisch dat ontwijkgedrag en illegale dienstverlening tussen wal en schip vallen bij toezichthouders.

Ook merken trustkantoren op dat het sanctietoezicht zeer versnipperd of zelfs afwezig is. Hoogleraar internationaal recht Cedric Ryngaert spreekt van een 'wake-upcall' nu in de voorbije maanden aan het licht is gekomen dat regels nadere uitleg en controle behoeven.

Een voorbeeld is dat een meldplicht volgens de Sanctiewet uit 1977 alleen bestaat voor financiële instellingen. Andere bedrijven en individuen, die op persoonlijke titel beheertaken uit kunnen voeren, verzoekt de overheid zich vrijwillig te melden. Ryngaert: 'We kunnen concluderen dat de implementatie van sancties al die jaren, ook na de Kriminvasie van 2014, niet serieus is genomen.'
Voor de bühne

Het rapport van Blok bevat aanbevelingen om gebreken te verbeteren. Nederland zet in op een leidende rol bij de beïnvloeding van de regels in Brussel, met lobbyisten die pleiten voor een verlaging van het eigendomspercentage als moment om in te grijpen: van 50% naar 25%. De EU onderzoekt nog of bevroren tegoeden geconfisqueerd kunnen worden en gebruikt voor de wederopbouw van Oekraïne, door sanctieovertredingen te categoriseren als misdrijf.

Deze voorstellen zijn puur voor de bühne, meent advocaat Amar. Vermogen afpakken is volgens hem in strijd met het doel van sancties – de gedragingen van een land veranderen – en 'totaal ondermijnend' voor het geldend eigendomsrecht. Amars oordeel over Bloks rapport is stevig: 'Er is te veel gefocust op details die in de praktijk niet altijd even interessant zijn en te weinig op grote wijzigingen die wel degelijk nodig zijn.'
Europese sanctiepakketten

De nu geldende sancties tegen Rusland zijn van kracht sinds maart 2014. De Europese Unie kondigde de eerste maatregelen aan vanwege ‘acties die de territoriale integriteit, soevereiniteit en onafhankelijkheid van Oekraïne ondermijnen of bedreigen’. Aanvankelijk belandden vooral Russische bestuurders en militairen op de sanctielijst die een aandeel hadden in de annexatie van de Krim. Later kwamen daar bedrijven bij. In juli 2014 verscheen er een tweede sanctielijst voor economische sancties.

Elk jaar kwamen er meer personen op de lijsten. Zelfs een dag voor de inval van Rusland in Oekraïne kwamen nog veel hoge politici op de EU-lijst terecht. Na het begin van de oorlog heeft de EU de sancties in vijf pakketten flink uitgebreid met personen en bedrijven. Inmiddels zijn bijna 1100 Russen gesanctioneerd, onder wie vele oligarchen.

Naast de lijst met personen heeft de EU economische sancties ingevoerd. Zo kunnen veel Russische banken geen gebruik meer maken van het internationale betalingssysteem Swift en is er een ban op de import van steenkool, ijzer en cement uit Rusland. Ook mogen Russische vliegtuigen niet meer in het Europese luchtruim komen en zijn havens gesloten voor schepen. Twee Russische media worden geweerd.

Het laatste, vijfde sanctiepakket stamt van medio april. Een zesde pakket, met nieuwe namen van Russen en verdere economische maatregelen zoals een olieboycot, laat lang op zich wachten. Over de olieboycot is deze week in Brussel een akkoord bereikt, maar Hongarije ligt nog dwars omdat de Russisch-orthodoxe patriarch Kirill op de sanctielijst moet komen.