De oorsprong van oudhollandsche gezegden

quote:

J. J. Voskuil, bekend van ”Het Bureau”, had het leven „bij de lurven”, schreef Gemma Nefkens in 2008 bij het overlijden van de schrijver. En „daarvan heeft hij door zijn vele talenten en grote discipline velen deelgenoot gemaakt”, aldus de uitgever Van Oorschot. Voskuil had het leven dus stevig beet. Maar beschikt het leven ook over het fictieve lichaamsdeel dat wij met lurven omschrijven?

Al in de anonieme uitgave ”Veelderhande geneuchlijcke dichten” uit 1600 komt het woord voor: „Of hier nu quam een neuswijs sot die dese brabling [beuzelpraat] kreeg by de lurven”, luidt het. Dat heeft de betekenis van ”te pakken krijgen”. Carolus Tuinman denkt in de 18e eeuw aan iets concreters. In zijn ”De oorsprong en uitlegging van dagelyks gebruikte Nederduitsche spreekwoorden” stelt hij dat lurven van het Latijnse woord voor masker (”larva”) komt. Als je iemand bij de lurven grijpt, betekent dat volgens de predikant dat je iemand bij zijn „mommegryns” of „maskertuig” grijpt. „Een bewijs dat men voor geen blaas met boonen vervaart is, en dat men voor zulk een bullebak en molik niet vreest.”

De eerste editie van de Van Dale (1864) spreekt bij ”lurf” van een „ingekeept hout (in eene vinkebaan).” De 14e editie is iets uitgebreider: lurf zou staan voor „ingekeept hout (in een vinkenbaan) om de treklijn te spannen.” Interessant is de mededeling ergens op internet dat ”lurven” al eeuwenlang zou worden gebruikt om de belletjes c.q. lelletjes in de hals van een geit aan te geven. Een ander weet dat het gaat om de twee korte behaarde aanhangsels die onder aan de bek van een bok of geit hangen.

De meeste taalwetenschappers denken echter, vanwege de overeenkomst met uitdrukkingen als iemand bij de kladden grijpen of iemand bij de lappen of vodden krijgen, dat lurven staat voor de kleren waar je iemand aan vastgrijpt. Het verouderde ”klad” is namelijk een afgescheurd of bijhangend stuk stof. In die betekenis lijkt ”lurven” ook gebruikt te worden in een oud gedichtje: „Zoen, en zab, en vatje Bruid bij de lappen, en lurven.” In Scandinavische talen bestaan inderdaad woorden die dat lijken te bevestigen. Bijvoorbeeld het Zweedse ”lurvig” (in lompen gekleed) of het Noorse ”lurva” (vod). Het Zweedse ”lurf” staat trouwens voor ”ongekamd haar”, wat weer in een andere richting zou wijzen.

Of ”lurven” nu duidt op de slip van je jas, de kraag van je mantel of de kwabben van je onderkin, één ding is duidelijk: je bent nog niet jarig als ze je erbij grijpen.

quote:

Op zaterdag 3 april 2021 12:16 schreef maily het volgende:
Iemand bij de kladden grijpen.

quote:

De uitdrukking iemand bij de kladden pakken of grijpen wordt gebruikt om duidelijk te maken dat je iemand beetpakt die iets kwaads in de zin had. Een deugniet, een dief, een crimineel.

Kladden zijn geen fictieve lichaamsdelen, zoals lurven in de betekenisverwante uitdrukking iemand bij de lurven pakken. In iemand bij de kladden grijpen worden er vodden of lappen mee bedoeld. Klad kan namelijk van oudsher een afgescheurd stuk stof e.d. betekenen. Iemand bij de kladden grijpen wil dus eigenlijk zeggen dat je hem bij zijn voddige kleren beetpakt. Dieven, inbrekers en ander onverlaten hadden in de 17e eeuw, toen deze uitdrukking ontstond, meestal niet zulke fraaie kleren aan.

Vod of lap is overigens niet de oorspronkelijke betekenis van klad. Eigenlijk betekent klad ‘klodder modder, vet of vuil of simpelweg een vlek (zoals in de uitdrukking een klad werpen op iemands naam). Daaruit hebben zich later andere betekenissen ontwikkeld, zoals stuk vuile lap of vod, die klad (dat alleen nog in het meervoud gebruikt wordt) heeft in de uitdrukking iemand bij de kladden grijpen.

quote:

Ammehoela: Klap op bil
Al in de jaren 1920 vond de kreet ‘ammehoela’ in Nederland ingang, op kleine schaal onder jongeren. Het uitroepen van ‘ammehoela’ ging daarbij gepaard met het geven van een klap op je eigen bil. Dit symboliseerde hoe koning Amanoellah van zijn volk een tik tegen zijn kont kreeg en het land uitgezet werd. Ook paste deze symbolische handeling bij de al sinds de achttiende eeuw bestaande volkse uitroep ‘Aan me hoela’ of ‘Aan m’n reet!’ Bij deze kreet stond ‘hoela’ voor ‘kont’. Het woord was afkomstig van het hoela dansen op Hawaii.

quote:

Op donderdag 8 april 2021 20:50 schreef Iblardi het volgende:

[..]

Dat over die volkse uitroep vind ik nogal twijfelachtig klinken. Zou "het volk" echt in de 18e eeuw al bekend zijn geweest met het Hawaïaanse hoeladansen?

quote:

ls we iets met de Franse slag doen, maken we ons er wat makkelijk van af. Een klus wordt haastig en slordig afgeraffeld. Vanwege deze uitdrukking vermoedt men vaak dat Fransen hun klussen dus vaak niet erg netjes afronden. Wellicht is dat zo, maar de uitdrukking heeft er geen betrekking op. Die komt namelijk uit het paardrijden…

Met de Franse slag werd vroeger een bepaalde zweepslag bedoeld, die vooral door Fransen toegepast werd. De bekende taalkundige F.A. Stoett meldt dat de uitdrukking al in de zeventiende eeuw voorkwam. De Franse slag werd volgens hem uitgevoerd met een lange zweep en de beweging was waarschijnlijk los en zwierig. Later kreeg de Franse slag hierdoor de figuurlijke betekenis van ‘losjes, niet degelijk en slordig’.