Zwakste Golfstroom in 1000 jaar, 'maar nog geen Day After Tomorrow'

quote:

Zwakste Golfstroom in 1000 jaar, 'maar nog geen Day After Tomorrow'

De Golfstroom, de krachtige warme stroming over de Atlantische Oceaan, is in duizend jaar niet zo zwak geweest. Dat schrijven Ierse, Britse en Duitse klimaatwetenschappers in een artikel in het wetenschappelijke tijdschrift Nature Geoscience. Ze vrezen dat verdere afzwakking in Europa zal leiden tot drogere zomers en strengere winters.

De onderzoekers hebben voor hun studie zoveel mogelijk beschikbare data en onderzoeken over de Golfstroom verzameld en gebundeld. Dat loopt uiteen van analyses van sediment uit de diepzee en ijskernen, tot informatie over temperaturen uit scheepslogboeken.

Transportband voor klimaat
De oceaanstroming in de Atlantische Oceaan is essentieel voor het mondiale klimaat. Als een soort 'transportband' voor het klimaat vervoert de Golfstroom warm water van de evenaar vanuit de Golf van Mexico naar het arctisch gebied, om weer afgekoeld terug te stromen.

Hoofdonderzoeker Stefan Rahmstorf van het klimaatinstituut in het Duitse Potsdam toonde in een eerder onderzoek al aan dat de stroming zo'n 15 procent zwakker was geworden in de tweede helft van de vorige eeuw.

"Dit laat zien dat de Golfstroom relatief stabiel is gebleven tot het einde van de 19e eeuw. Maar tegen het einde van de Kleine IJstijd rond 1850 werd de stroming zwakker, met een tweede, drastischere verzwakking sinds het midden van de 20e eeuw", zegt Rahmstorf in een persbericht.

Niet eerder zwakte de stroming in zo'n korte tijd zo snel af, zeggen de wetenschappers. Klimaatverandering veroorzaakt door de mens is de waarschijnlijkste oorzaak, denken ze.

Oceanograaf en klimaatwetenschapper Erik van Sebille, verbonden aan de Universiteit Utrecht, omschrijft de studie als "een heel kort, maar duidelijk verhaal". Hij werkte niet mee aan het onderzoek.

Van Sebille: "Er zit geen nieuwe data in. Het is gewoon een mooi overzicht met wat we nu weten. Zo'n meta-analyse met de allerlaatste inzichten zie je vaak in bijvoorbeeld de medische wetenschap, maar buiten VN-klimaatpanel IPCC om niet in het klimaatonderzoek. Dus daarom is het goed dat dit er is."

De uitkomst verbaast hem niet. Volgens hem waren er al meerdere onderzoeken die een zwakkere Golfstroom signaleerden. Hij legt uit dat in het recentste rapport van het IPCC bijvoorbeeld een wereldkaart te zien is met daarop temperatuurveranderingen over de gehele wereld.

"Alles is dan nagenoeg rood omdat het er warmer is geworden, op één blauw gebied ten zuiden van Groenland na. Dat is een van de weinige plekken waar het in de afgelopen honderd jaar is afgekoeld, omdat de Golfstroom er minder warmte naartoe brengt."

De oceaanstroming is bepalend voor het milde zeeklimaat in Nederland, schreef het KNMI in 2018. Als de stroming zwakker wordt, kan dat volgens het instituut leiden tot "een langjarige klimaattrend" met "onzekere" gevolgen voor Nederland. In het onderzoek gaan de wetenschappers op die mogelijke gevolgen in. Ze leggen uit dat verdere afzwakking van de Golfstroom in Europa kan leiden tot strengere winters en hetere, drogere zomers. In de VS dreigt een snellere stijging van de zeespiegel.

Nog geen Day After Tomorrow
Oceanograaf Van Sebille zegt dat nog onduidelijk is hoe sterk het weer in Europa zal reageren op een afzwakking van de Golfstroom. "Maar het wordt zeker niet meteen The Day After Tomorrow", zegt hij, refererend aan de rampenfilm uit 2004 die gaat over de gevolgen van de klimaatveranderingen.

"Het staat buiten kijf dat de oceaan een belangrijke rol heeft in het klimaat als buffer van warmte en CO2, en ook van het herverdelen van die warmte", zegt de oceanograaf. "En we weten dat temperatuurverschillen een belangrijke invloed hebben op het weer. Als dus de patronen in de oceaantemperatuur veranderen, verandert ook het weer in Europa. Maar hoe dat precies verandert, weten we niet. De snelheid waarmee de Golfstroom verzwakt, is alleen wel zorgelijk."

In de studie wordt geschat dat de Golfstroom op basis van de recentste klimaatmodellen rond het jaar 2100 met zo'n 35 procent is afgenomen. Dat komt volgens de onderzoekers "gevaarlijk dichtbij" het punt waarop de oceaanstroming instabiel wordt.

quote:

In Nederland merken we mogelijk nu al dat de Golfstroom zwakker wordt

Een belangrijke warmwaterstroom in de Atlantische Oceaan wordt zwakker, vermoedelijk als gevolg van klimaatverandering. Wat zijn daarvan eigenlijk de gevolgen voor Nederland? Die zijn anders dan veel mensen denken, en deels het tegenovergestelde van wat nieuwsmedia vrijdag schreven naar aanleiding van een nieuwe studie.

Uit het nieuwe onderzoek blijkt dat de oceaanstroming sinds het midden van de vorige eeuw zo'n 15 procent zwakker is geworden; de sterkste afremming in zeker duizend jaar. Onderzoekers verwachten dat de stroming tegen het eind van deze eeuw 34 tot 45 procent zwakker zal zijn. Daarna kan die in het slechtste geval zelfs instabiel worden en stilvallen.

Wat is de Golfstroom en waarom is die belangrijk?
Wetenschappers spreken liever van de Atlantic Meridional Overturning Circulation (AMOC). Dat is een geheel van diepe en ondiepe waterstromen in de Atlantische Oceaan, waar de warme Golfstroom onderdeel van is.

Zulke oceaanstromen zijn belangrijk in het klimaatsysteem van de aarde. Ze reguleren de opname van CO2 uit de atmosfeer en verspreiding van voedingsstoffen in de oceanen. De AMOC transporteert daarnaast warmte vanuit de tropen naar het noorden. West-Europa heeft hierdoor een relatief mild klimaat.

Krijgen wij koudere winters door afzwakkende Golfstroom?
De eerste gedachte is dan ook dat een zwakkere AMOC bij ons voor afkoeling zou zorgen. Daarbij kan een parallel getrokken worden met het einde van de laatste ijstijd, toen de Atlantische stroming volledig stilviel en het noordelijk halfrond nog vijftienhonderd jaar werd teruggeworpen in ijstijdcondities.

Grote binnen- en buitenlandse media schreven afgelopen vrijdag dan ook dat we in onze regio strengere winters zouden krijgen, nu de oceaanstroming opnieuw afzwakt.

Die conclusie is onjuist, zegt klimaatonderzoeker Geert Jan van Oldenborgh van het KNMI tegen NU.nl. "Door de afzwakking wordt het oceaanwater tussen Groenland en IJsland koeler en in het zuiden nog warmer. Dat grotere temperatuurverschil tussen noord en zuid vormt 's winters de motor voor krachtiger westenwinden. Dus zachtere lucht en meer regen."

En wat doet een zwakkere Golfstroom met onze zomers?
In de zomer is het een ander verhaal, vertelt Van Oldenborgh. Dan is de atmosfeer veel warmer dan de oceaan. "Hierdoor vormen ten oosten van het afgekoelde oceaanwater makkelijker hogedrukgebieden. Zo ongeveer boven de Britse eilanden en de Noordzee. Door die hogere luchtdruk hebben wij dan vermoedelijk meer zon. Dat betekent minder neerslag en meer verdamping, dus extra kans op droogte, en wellicht ook op hittegolven."

Is er nu al iets van te merken?
Het onderzoek is nog niet definitief, zegt Van Oldenborgh. Maar er zijn sterke aanwijzingen. Zo gaat de klimaatopwarming in Nederland aanzienlijk sneller dan gemiddeld. "Een van de oorzaken, met name in de winter, lijkt die 15 procent zwakkere Golfstroom."

In beide seizoenen voorlopig dus geen afkoeling, maar eerder versterking van de opwarming. Op jaarbasis zou dit kunnen veranderen als de stroming volledig stilvalt, maar dat is een zeer onzeker (en onwenselijk) scenario, dat bovendien zal plaatsvinden als de wereld de CO2-concentratie en temperatuur eerst nog verder laat oplopen. Ook elders in de wereld zou dit grote gevolgen hebben.

Hoe zit het eigenlijk met de Noordzee?
Dat vragen we aan oceanograaf Caroline Katsman van de TU Delft. Zij doet onderzoek naar de invloed van klimaatverandering op oceaanstromingen en wat daarvan de gevolgen zijn voor de oceanen zelf. De Noordzee staat natuurlijk in open verbinding met de Atlantische Oceaan, dus ook via het water kunnen effecten onze kant op komen.

Dan gaat het volgens Katsman niet zozeer om afkoeling of opwarming, maar om zeespiegelstijging. "Het bestaan van deze oceaanstroming zorgt nu voor een helling van het zeeoppervlak in de Atlantische Oceaan. Dat komt door twee verschillende effecten, die allebei het zeeniveau doen kantelen als de stroming minder sterk wordt. Met name langs de oostkust van Noord-Amerika leidt een zwakkere AMOC hierdoor tot hogere zeespiegelstanden."

"Maar als de AMOC verder afzwakt, kan ook Nederland tot enkele decimeters extra zeespiegelstijging krijgen, boven op de zeespiegelstijging als gevolg van het opwarmen van de oceanen en het afsmelten van gletsjers en ijskappen."