Neoliberalisme wat houdt het in? #35

quote:

Kunnen we de democratie redden van haar ondergang?

een interview met Frans wonderkind David Djaïz
30 oktober 2020, bregtje van der haak | babette schenkels (leestijd: 7 minuten)

Gele hesjes-woede, schrijnende ongelijkheid, protesterende boeren en stakende leraren: hoe kunnen we de democratie redden van haar ondergang? Die vraag legden we voor aan Frans wonderkind David Djaïz.

Steeds meer groepen voelen zich tekort gedaan door de samenleving, maar vinden geen gehoor in de politiek. Het probleem? Landen zijn door globalisering hun controle kwijt geraakt over de economie, met als gevolg dat de ongelijkheid binnen westerse landen enorm is toegenomen. Dat schrijft de jonge auteur David Djaïz (30) in zijn pas uitgekomen boek Slow Démocratie.

Stad en platteland, hoog- en laagopgeleiden, Silicon Valley-miljonairs en precaire arbeiders: de winnaars en verliezers van de globalisering zijn steeds meer tegenover elkaar komen te staan. Hoe worden we weer solidair met elkaar?

‘We moeten terug naar een sterke natiestaat’, is het antwoord van Djaïz. Want alleen de staat kan burgers beschermen tegen de nadelige gevolgen van de steeds verdergaande globalisering. Maar dan wel zonder etnisch nationalisme, en mét een rol voor Europa.

VPRO Tegenlicht sprak met de Franse politicoloog over zijn ideeën voor de toekomst van onze democratie.

Jonge mensen in de buitenwijken, boeren, studenten, leraren, en ‘boze witte mannen’. Wat hebben deze groepen met elkaar gemeen?
Zij worden allen geraakt door de groeiende ongelijkheid. Wat we nu zien gebeuren in industriële samenlevingen, of het nu de Verenigde Staten is of Europese landen, is dat ongelijkheid overal extreem toeneemt. Dat zagen we aan het begin van de globalisering niet aankomen. In de jaren zeventig en tachtig hadden we het gevoel dat de ongelijkheden tussen landen juist aan het afnemen waren.

Na de val van de Berlijnse Muur in 1989 versnelde die trend nog meer. Toen betraden honderden miljoenen Chinese, Indiase en Indonesische arbeiders de wereldwijde arbeidsmarkt. De wereldwijde ongelijkheid nam dus af, maar bínnen landen nam deze juist toe.’

Gaan mensen daarom nu de straat op?
‘Ja. Miljoenen mensen in ontwikkelingslanden hebben hun inkomens zien groeien door nieuwe banen die ontstonden door de globalisering. Maar in de westerse wereld heeft vooral de rijkste één procent van de bevolking geprofiteerd van de globalisering. De middenklasse heeft zijn loon daarentegen maar iets sneller zien stijgen dan de inflatie, wat zorgt voor frustratie.’

De big loser van de versnelde globalisering van de afgelopen decennia is daarom de westerse middenklasse, betoogt Djaïz.

‘De gele hesjes gingen de straat op om te protesteren tegen de stijgende brandstofprijzen, en hoge dagelijkse lasten. Opmerkelijk is daarbij wel dat ze niet naar hun werknemer gaan om loonsverhoging te vragen, maar zich richten tot de staat.'

Waarom is dit opmerkelijk?
‘Veertig jaar geleden richtten werknemers zich tot hun werkgever voor hogere lonen, met de steun van vakbonden. De verdeling van welvaart zat toen in de onderhandeling tussen vakbonden en werkgevers.'

'Maar, grote bedrijven hebben veel onderhandelingsmacht gekregen op de globale markt: ze kunnen van dag tot dag besluiten naar een ander land te gaan, waar de belastingen en lonen laag zijn. Daardoor is de staat nu de enige speler geworden in de welvaartsverdeling.’

En dat is gevaarlijk, stelt Djaïz, want de staat wordt dus steeds belangrijker, maar is tegelijkertijd verzwakt.

‘Toen we ons openstelden voor de vrije handel, hadden we een overheidsbeleid van compensatie, steun en herverdeling moeten opbouwen. Dat hebben we niet gedaan. En dus bevinden we ons vandaag in een situatie waarin we nieuwe publieke macht nodig hebben.’

Hoe bouw je aan die publieke macht?
'De huidige tijd is heel anders dan die van het oude industriële Europa. We hebben namelijk te maken met andere uitdagingen, zoals klimaatverandering, waarvoor ook een sterke publieke macht nodig is. De bevolking vergrijst, is steeds hoger opgeleid, woont in grote getalen in steden en heeft daarom meer behoefte aan hoogwaardige diensten, zoals gezondheidszorg en onderwijs. Er is dus een grotere vraag naar sociale bescherming en publieke diensten, met landen die steeds minder middelen hebben om zichzelf te financieren.

Dit is dé uitdaging van dit moment. En om dit voor elkaar te krijgen, moet de globalisering worden vertraagd. Daarvoor moeten we terug naar een sterke natiestaat, maar dan met een progressieve invulling.'

Volgens Djaïz laat links een kans liggen door populistisch-rechts er vandoor te laten gaan met het idee van de natiestaat.

‘Het woord 'natie' wordt door links als vies beschouwd. Het moet of in de vuilnisbak worden gegooid of aan populistische nationalisten worden overgelaten. Ik vind het een fout van hun kant dat extreem-rechts het discours over de natie in beslag heeft genomen, alsof de natie in feite slechts een nationalistisch, identiteits- en populistisch discours was.

Wat ik probeer aan te tonen in mijn boek is dat de natie, in de Republikeinse, Franse of Amerikaanse geest van de achttiende eeuw, een zeer progressief concept is. Het is het raamwerk waarin democratie, solidariteit en herverdelingssystemen tot uiting komen. We hebben dat raamwerk nodig om inclusief beleid te maken, door het bouwen van een inclusieve en solidaire natie, in plaats van één gebaseerd op etnisch nationalisme.'

'Juist de natiestaat kan namelijk een effectief middel zijn tegen populisme,' betoogt de Fransman. 'Het is namelijk nog steeds het machtigste instrument dat we hebben om tot collectieve actie te komen. Dat werd maar weer eens duidelijk tijdens de coronacrisis.'

Hoe ziet jouw gedroomde staat eruit?
‘In Slow Démocratie probeer ik me mechanismen voor te stellen van publieke macht op verschillende schaalniveaus – lokaal, nationaal en Europees – die het mogelijk maken om de schokken van de globalisering op te vangen en een meer leefbare en inclusieve samenleving te creëren.

Dat plan noem ik de Territorial New Deal: per economische sector moet gekeken worden op welk niveau dingen het beste geregeld kunnen worden. Want waarom produceren we ons voedsel eigenlijk zeshonderd kilometer verderop? Waarom halen we al onze elektrische batterijen nu nog uit China? Door sommige onderdelen van de economie te onttrekken aan de wereldmarkt, kan de opbloei van regionale en lokale economieën worden bevorderd.'

Met dit plan hoopt Djaïz dat zogenaamde emplois sédentaires, vitale lokale beroepen die we altijd nodig zullen hebben in de samenleving, herwaardering krijgen. Tijdens de coronacrisis werd pijnlijk duidelijk hoe belangrijk deze beroepen zijn voor het draaiende houden van de samenleving, maar tegelijkertijd worden ze al jarenlang structureel ondergewaardeerd, zegt de jonge politicoloog.

‘We zullen altijd een leraar nodig hebben om les te geven, een verpleegster om ons te verzorgen, en een vuilnisman om het vuil op te halen. Deze banen creëren niet alleen economische waarde, maar vooral sociale rijkdom en verbintenis, en moeten daarom met erkenning en respect, maar ook met geld worden geherwaardeerd.'

Hoe realistisch is dit plan?
‘Ik denk dat we meer kunnen veranderen dan we denken. De wereld is heel kwetsbaar. Kijk alleen al hoe een klein virus dat in een Chinees stadje verscheen, de hele wereldeconomie kreupel heeft gemaakt. De vliegtuigen staan aan de grond, en de grenzen zijn gesloten door een klein virus dat niet eens door het blote oog kan worden gezien.

Het laat zien hoe kwetsbaar ons systeem is, en dat we er met z’n allen voor moeten zorgen dat het niet instort. Het idee is om het systeem te verbeteren, door het weer in balans te brengen met rechtvaardigheid en solidariteit. De enige manier om dit te doen, is collectieve actie.

De meest succesvolle leiders tijdens de coronacrisis hebben inclusief leiderschap laten zien. Vaak zijn dit vrouwen. Kijk naar Jacinda Ardern bijvoorbeeld in Nieuw-Zeeland, of Angela Merkel, in Duitsland. Vaak zijn het vrouwen met leiderschap dat minder gebaseerd is op kracht en patriarchie, en meer op empathie, inclusiviteit, zonder daarbij hun autoriteit te verliezen. Dat is in mijn mening de toekomst van leiderschap.’

wie is David Djaïz?
geboren in Agen, vlakbij Bordeaux;
studeerde politicologie in Parijs;
werkt als hoge ambtenaar bij Financiën, schrijft boeken én doceert aan de Sciences Po in Parijs;
brak in 2019 door met het boek Slow democracy;
Djaïz staat bekend als wonderkind in Frankrijk.

quote:

'Bijstand en minimumjeugdloon veel te laag, bedragen niet van deze tijd'

VANDAAG, 09:01

De bijstand en het minimumjeugdloon moeten omhoog, want de bedragen zijn niet meer van deze tijd. Dat vindt het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting (Nibud). Het heeft vijf jaar onderzoek gedaan in tachtig gemeenten en concludeert dat tienduizenden mensen elke maand tientallen euro's tekortkomen.

Het huidige armoedebeleid is te karig voor de aanvragers, vindt het Nibud. En het is volgens de onderzoekers te ingewikkeld, ook voor de verstrekkers.

Als er niet snel iets gebeurt, krijgen steeds meer mensen geldproblemen. "Nu er een crisis is en meer mensen voor hulp bij gemeenten aankloppen, adviseert het Nibud de regelingen versneld aan te passen en gemeenten meer ruimte te geven om hun inwoners ruimhartig te ondersteunen", zeggen de onderzoekers.

Meer vrijheden voor gemeenten
Het Nibud vindt ook dat mensen met lage inkomens en hoge zorgkosten beter moeten worden beschermd, omdat zij anders door gezondheidsproblemen geldproblemen krijgen. Gemeenten zouden voor die inwoners met een aanvullend pakket aan tegemoetkomingen moeten komen.

Gemeenten moeten sowieso meer vrijheid krijgen om maatwerk te kunnen leveren, vinden de onderzoekers van het budgetinstituut. Een gemeentelijke bijdrage van 50 euro per jaar om te kunnen sporten helpt inwoners volgens hen niet als de sportschool 20 euro per maand kost.

Het lukt veel gemeenten onvoldoende om hun inwoners financieel te ondersteunen. Vooral jongeren tot 21 jaar met een bijstandsuitkering of minimumloon en stellen met een bijstandsuitkering met twee of meer kinderen van 12 jaar en ouder worden niet altijd goed geholpen, komt naar voren uit het Nibud-onderzoek.

Vatbaar voor andere problemen
"We zien schrijnende situaties. Deze mensen kunnen niet meedoen in de maatschappij", zegt directeur Vliegenthart. "Ze voelen zich niet geholpen, raken gedesillusioneerd en zijn daardoor vatbaarder voor andere problemen. Gemeenteambtenaren voelen zich machteloos en weten dat deze mensen vroeg of laat op een andere manier weer bij hen aankloppen met schulden of andere problemen."

Het Nibud vindt het goed dat het kabinet veel geld vrijmaakt voor het oplossen van schulden. "Maar als we niets doen aan de gaten in ons noodvangnet blijft het dweilen met de kraan open", zegt Vliegenthart.

quote:

Vijf jaar na aanscherpen Wajong: 'Goed bedoeld, maar totaal mislukt'

ZATERDAG, 20:00

Jongeren met een beperking zijn de dupe door de veranderingen aan de Wajong-uitkering van vijf jaar geleden. Dat zeggen onder meer belangenorganisaties in een rondgang van Nieuwsuur. Zij zien dat jonggehandicapten door de aangescherpte regels tussen wal en schip vallen.

Tot 2015 kregen mensen met een handicap die niet makkelijk aan het werk konden, een Wajong-uitkering. De uitkering bestaat nog, maar sindsdien zijn de regels zo streng geworden dat zelfs mensen met autisme of het Syndroom van Down er vaak niet voor in aanmerking komen. Het was de bedoeling dat er zo meer jongeren met een beperking aan het werk zouden gaan.

In de praktijk pakt de strengere selectie slecht uit voor jonggehandicapten: ze zijn financieel slechter af en bovendien raken ze buiten beeld van instanties. Dat blijkt uit onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP). De verwachting van het SCP is dat deze groep als eerste getroffen zal worden door de (financiële) coronacrisis.

De groep jonggehandicapten zonder Wajong valt nu veelal onder de bijstandsregels en moet via de gemeente aan werk geholpen worden. Volgens de belangenorganisaties Landelijke Clientenraad, Iederin en FNV stelt de ondersteuning vanuit gemeenten, en ook werkgevers, te weinig voor.

FNV zegt dat gemeenten vaak "andere prioriteiten" stellen dan deze groep jongeren. En werkgevers zouden deze groep er nu bovendien als eerste uit gooien. Volgens de Cliëntenraad worden mensen richting de voedselbank "geduwd". Arbeidsgehandicapten zouden nu regelmatig onder het bestaansminimum terecht komen.

De drie belangenorganisaties willen dat jonggehandicapten die nauwelijks in staat zijn om te werken of om werk te behouden, weer een financiële zekerheid krijgen, in de vorm van een Wajong-uitkering.

Staatssecretaris past de wetgeving aan
Met de invoering van de wet die onder meer de Wajong strenger maakte, werd een bezuiniging van 1,7 miljard op de langere termijn verwacht. Mede vanuit de gedachte dat de voormalige Wajongers vaker zouden gaan werken. Volgens staatssecretaris Bas van 't Wout (Sociale Zaken) zijn de baankansen voor jonggehandicapten wel gestegen.

"Hoewel jonggehandicapten onder de Participatiewet, net als onder de Wajong, vaak in deeltijd werken en een tijdelijk contract hebben, zien we wel dat zij sinds 2015 vaker duurzaam (langer dan één jaar) aan het werk zijn", schrijft hij in een reactie. Het SCP zwakt dit wat af: alle arbeidsbeperkten, zowel die met als zonder baan, zijn financieel slechter af dan als ze nog een Wajong-uitkering zouden krijgen.

De staatssecretaris zegt wel dat er "nog veel werk valt te verzetten". Daarom past hij de regels opnieuw aan, met het zogenoemde Breed Offensief. De regels worden dan zo veranderd dat het makkelijker wordt voor werknemers om arbeidsbeperkten in dienst te nemen en het werken moet voor deze groep financieel aantrekkelijker worden.

Een meerderheid in de Tweede Kamer vindt die kabinetsplannen echter niet ver genoeg gaan, zo blijkt uit een rondgang langs partijen. CDA, D66, SP, GroenLinks, PvdA en ChristenUnie willen meer.

De meeste van deze partijen willen niet terug naar de oude situatie met een nationaal geregelde uitkering voor de groep die sinds 2015 buiten de boot valt, maar willen bijvoorbeeld wel dat er werkplekken geregeld worden. Zo hebben CDA en SP het plan om 'een sociale werkplaats 2.0' op te richten.

Ook coalitiepartij CU vindt, ondanks dat het Breed Offensief als een eerste goede stap wordt gezien, dat er "in een volgend kabinet echt meer stappen gezet moeten worden" om de situatie te verbeteren. En GroenLinks en D66 ergeren zich eraan dat deze groep nog steeds onder de strenge bijstandsregels valt.

PvdA en SP willen wel een nationale uitkering terug voor deze groep. "Het waren allemaal goede bedoelingen destijds toen de Wajong veranderd werd, mensen moesten niet worden opgesloten in een uitkering, maar het is totaal mislukt", zegt PvdA-Kamerlid Gijs van Dijk. "Deze groep mensen is snoeihard gepakt door het kabinet van Rutte en Asscher", aldus SP-Kamerlid Jasper van Dijk.

quote:

Op vrijdag 6 november 2020 23:33 schreef Hexagon het volgende:
Alle partijen draaien in hun programma naar links, VVD incluis
https://www.ad.nl/politie(...)ode-omhoog~a0397039/

quote:

Op zaterdag 7 november 2020 15:11 schreef nostra het volgende:
Snel het programma gescand, maar boi. De ACM de macht geven om bedrijven of zelfs hele bedrijfstakken op te splitsen en een verbod op te leggen op het opkopen van start-ups als men dat blieft. Verzet tegen de broodnodige versoepeling van het mededingingsrecht (na het Siemens-Alstom fiasco).

quote:

Op zaterdag 7 november 2020 19:28 schreef Klopkoek het volgende:
Jij staat dus weer aan de kant van de windfall profits en rentier class in plaats van de consument

quote:

Verder zal een kopie van FvD natuurlijk ook een neoconservatieve, law and order, klassenjustitie, Dick Cheney achtige partij zijn... geen twijfel mogelijk.

quote:

Op zaterdag 7 november 2020 19:58 schreef Klopkoek het volgende:
Natuurlijk

FDP: Die Nazipartei

quote:

Op zaterdag 7 november 2020 20:00 schreef nostra het volgende:

[..]

Djeez Klop, je kan beter dan dit soort onzin.

quote:

Op zaterdag 7 november 2020 20:02 schreef Klopkoek het volgende:

[..]

De bron is niet bepaald Breitbart.

quote:

Op zaterdag 7 november 2020 20:08 schreef nostra het volgende:

[..]

Nee, maar het gaat wel over wat er in 1946 is gebeurd. Het past natuurlijk niet om de huidige FDP in die hoek te schuiven. Je kan het politiek oneens zijn met de richting die zij opwillen, maar het is wat flauw (en vooral erg simpel) om het in de extreem-rechtse hoek te willen profileren.

quote:

Op zaterdag 7 november 2020 20:08 schreef nostra het volgende:

[..]

Nee, maar het gaat wel over wat er in 1946 is gebeurd. Het past natuurlijk niet om de huidige FDP in die hoek te schuiven. Je kan het politiek oneens zijn met de richting die zij opwillen, maar het is wat flauw (en vooral erg simpel) om het in de extreem-rechtse hoek te willen profileren.

quote:

Economische groei maakt weinigen gelukkig en veel kapot

Overbevolking aanwijzen als oorzaak is niet de oplossing voor het verlies aan biodiversiteit, betogen de Wageningse hoogleraren Esther Turnhout en Bram Büscher. De schuld ligt bij het de huidige groei-economie, waarin het Westen het grootste aandeel heeft. We moeten het dus zelf oplossen, niet wijzen naar anderen.

Onno Havermans 9 november 2020, 10:14

De economie moet duurzaam, we moeten de welvaart eerlijker verdelen en op een holistische manier naar de samenleving kijken want alles hangt met elkaar samen. Voor wetenschappers Esther van Turnhout en Bram Büscher is zonneklaar dat er een omschakeling nodig is om de biodiversiteit te redden, en daarmee ook de mensheid.

“We gunnen iedereen een goed en rechtvaardig leven. Juist daarom, moet het productie- en consumptiepatroon van het Westen nú veranderen om het uitsterven van dieren- en plantensoorten te stoppen”, zegt Turnhout, hoogleraar bos- en natuurbeleid aan de Wageningen Universiteit.

“De globale groei-economie is gewoon niet vol te houden, met de huidige druk op land en wilde dieren door urbanisatie, landbouw en toerisme”, zegt Büscher, hoogleraar politieke ecologie in Wageningen. “We moeten gaan afbouwen met olie, gas en de intensieve landbouw. Dat gaat ook gebeuren, maar het mag wel wat sneller. Sommige dingen moeten groeien, zeker, maar niet alles moet maar kunnen omdat we het zo graag willen.”

“Mensen denken dat economische groei gelukkig maakt en zorgt voor welvaart en welbevinden”, vult Turnhout aan, “maar die komt nu ten goede aan een kleine groep terwijl er niet genoeg wordt geïnvesteerd in publieke waarden zoals natuur, onderwijs en gezondheid.”

Büscher: “Armoede komt óók voort uit groei, omdat veel mensen geen kansen hebben in onze globale economie. Dit heeft geleid tot grote groepen in veel landen, die de facto fungeren als een ‘voorraad’ goedkope arbeiders. Kortom, met de toenemende welvaart is de armoede in de wereld alleen maar gestegen. Tegelijkertijd zijn veel mensen afhankelijk geworden van een systeem dat moet groeien en dat ten koste gaat van het welzijn van velen en van het milieu.

“Kijk wat het vele vliegen teweegbrengt. We denken dat we niet meer zonder kunnen en dat is nu in de coronacrisis meteen een probleem. Zoveel goedkoop vliegen is niet vol te houden. Nu steunt de overheid de vliegindustrie, dus het probleem zal in de volgende crisis weer opduiken. Een betere strategie is om structurele beslissingen te nemen en te zorgen voor een economie die niet afhankelijk is van meer, meer, meer.”

Grenzen aan de groei, dat klinkt bekend. Met een rapport onder die titel uitte de Club van Rome al in 1972 haar zorgen over het opraken van grondstoffen, industrialisatie, milieuvervuiling, voedselproductie en de groei van de wereldbevolking. Is er in bijna vijftig jaar dan niks gebeurd?

Juist wel, benadrukken Turnhout en Büscher. “We doen misschien nog te weinig aan natuurbescherming, maar er zijn veel maatregelen genomen. De overheid doet echter ook heel veel om onduurzaamheid te bevorderen”, zegt Turnhout. “De maatregelen die zijn getroffen om de natuur te beschermen en vervuiling tegen te gaan hebben wel effect, maar ze worden tegelijk keihard bestreden door neoliberale elites”, zegt Büscher. Die hebben dat heel slim aangepakt, met lobbyisten, denktanks en reclame, opkopen van kranten, opzetten van tv-zenders en zo meer, zodat hun boodschap van groei en markt overal continue wordt herhaald.”

Over de natuurcrisis waarin we zitten verschijnt het ene alarmerende rapport na het andere. We doen te weinig om opwarming van de aarde te beperken en we komen de afspraken niet na die landelijk, Europees en wereldwijd zijn gemaakt om het uitsterven van een miljoen dier- en plantensoorten te voorkomen.

Het stoort de twee hoogleraren dat in reacties vaak de overbevolking opduikt als reden, zoals onlangs weer in het essay ‘Teveel’ van paleontoloog en Trouw-columnist Jelle Reumer. “Schokkend, dat dit verhaal iedere keer weer naar voren komt”, zegt Turnhout. “Los van de vraag of we met teveel mensen zijn, het is niet de belangrijkste oorzaak van milieuproblemen en dus ook niet de knop waaraan je moet draaien om die op te lossen. Bovendien, hoe zou je dat willen doen? De éénkindpolitiek van China wereldwijd opleggen?”

Büscher is het daarmee eens. “Ecologen kijken naar populaties, ook bij mensen. Maar dit is een popiejopie-theorie. Het wordt elke keer gebracht als een vorm van openbaring: de olifant in de kamer. Maar het gaat hier heel vaak over.”

De groei van de wereldbevolking was immers al een van de vijf thema’s in ‘Grenzen aan de groei’ van de Club van Rome. En vier jaar eerder, in 1968, had de Amerikaan Paul Ehrlig in ‘The Population Bomb’ al gewaarschuwd voor uitputting van natuurlijke hulpbronnen met voedseltekorten en hongersnood als gevolg als de bevolkingsgroei niet zou worden beperkt, desnoods gedwongen. In zijn essay verwijst Reumer naar dat boek.

“Het zou juist de taak moeten zijn van wetenschappers om te toetsen: klopt dit wel?”, zegt Turnhout. “Een belangrijke denkfout is dat bij populatiegroei het consumptiepatroon ook op een evenredige manier meegroeit. Maar dat is niet zo. De groei in gebruik van hulpbronnen, productie en consumptie, en daarmee het verlies aan bioidiversiteit, is grotendeels toe te schrijven aan een kleine groep mensen.

“De bevolking groeit door tot naar verwachting 11 miljard mensen aan het einde van de 21ste eeuw en zal dan gaan stabiliseren. Dat kan sneller gaan door een eerlijke verdeling van de welvaart en het verbeteren van de positie van vrouwen, door onderwijs, en daar moeten we ook voor zorgen. Maar we kunnen daar niet op wachten, we moeten nu het uitsterven van soorten stoppen.”

Voor Büscher is het onverteerbaar dat de theorie van de overbevolking de blik vaak op Afrika richt. “Je kunt erop wachten: zwarte mensen moeten minder kinderen maken. Wat moeten mijn collega’s in Afrika hiervan denken? Komt er weer een witte man die zegt dat zij arm zijn en niet nadenken. Ik wacht op hun tegenvraag: hoe zit het eigenlijk met jullie wolven? Die zijn uiterst zeldzaam in Nederland.”

Wijzen op overbevolking leidt de aandacht af van de eigen verantwoordelijkheid en van de maatregelen die we nu kunnen nemen, stelt Turnhout. “De financiële sector, bijvoorbeeld, vervult een belangrijke rol in het verstrekken van kapitaal. Daarbij is een risico-inschatting nodig, je wilt op een veilige manier investeren, maar de manier waarop dat gaat is achterhaald. Het is in het belang van bedrijven om dit realistisch te doen, rekening houdend met de risico’s van biodiversitieitsverlies en klimaatverandering, anders blijven we van crisis naar crisis gaan.”

“Het kader blijft nog steeds groei, groei, groei”, vult Büscher aan. “Wat banken nu doen is vooral gericht op efficiëntie, maar het leidt tot een hijgerige economie, burnouts van mensen en uitputting van de aarde.”

Voor de verandering die nodig is, moet de overheid richting geven en regels stellen, vinden de twee wetenschappers. “De overheid heeft altijd een belangrijke rol gehad, alleen de laatste tijd is het verhaal dat ze dit overlaat aan marktwerking omdat dat efficiënter zou zijn”, zegt Turnhout. “Maar dat is helemaal niet zo. De overheid investeert volop in de economie, maar ze doet dat in olie in plaats van in biodiversiteit. De kosten van drie kilometer snelweg aanleggen zijn gelijk aan de hele natuurbegroting.”

De overheid maakt wel degelijk keuzes, beaamt Büscher. “Die zijn verstopt in subsidies, belastingvoordeel, aantrekkelijke regelingen voor bedrijven of investeerders. Er is een sterke lobby om ze in stand te houden. Zoals de landbouwsubsidies, die zo’n groot deel van de Europese begroting uitmaken en nu verandering blokkeren. Die zijn niet goed voor de boeren, maar voor de toeleveranciers, de veevoerbedrijven en de pesticidenfabrikanten.”

Met die ‘perverse subsidies’ stimuleert de overheid onduurzaamheid, zegt Turnhout. “Biodiversiteitsverlies stoppen gaat ook over ophouden met de verkeerde dingen stimuleren.”

Pleiten voor verandering, zoals zij doen, wordt ten onrechte aangemerkt als links activisme, zeggen de Wageningse hoogleraren. “Aan de rechterkant zijn mensen net zo bezorgd, dit gaat voorbij aan de tegenstelling links-rechts”, weet Büscher. “Rechtsfilosoof Andreas Kinneging schreef recentelijk over de waanzin van een systeem dat alles in dienst stelt van het bevredigen van begeertes.”

De verandering is zich al aan het voltrekken, zegt Turnhout. “Mensen voelen dat het mis gaat, de toenemende ongelijkheid, het belang van publieke waarden zoals natuur, maar ook zorg en onderwijs, ze zien hoe hun voedsel wordt geproduceerd en wat er wereldwijd met de natuur gebeurt.”

quote:

Kloof tussen rijk en arm verdiept

Ad Ermstrang
Vandaag
12:01
Gewijzigd

Vandaag 17:12
Economie

Om met een onthutsend feit te beginnen: Nederland staat als het om private vermogens gaat wereldwijd aan de top van de ongelijkheid. De cijfers slaan het beeld van een polderende natie vol gelijkheid aan flarden. De welvaart is nog steeds hoog, maar de kloof tussen rijk en arm verdiept zich. Crises, oorlogen en epidemieën vormen een belangrijk kantelpunt.

Verbijsterd kijkt Dirk naar zijn vrouw Maria, die op de krakkemikkige stoel aan de oude tafel heeft plaatsgenomen. Vijf van de kinderen achter haar, de jongste op schoot. Er ligt modder op de vloer. Eten is er nauwelijks.

Het is een donkere decemberdag in 1685. Het Groningerland is enkele weken geleden getroffen door een grote overstroming. Veel boerderijen zijn compleet weggespoeld en er zijn veel dieren verdronken. Bij de Waddenzee zou volgens geruchten een hele familie door het zoute zeewater zijn verzwolgen.

Ook Dirk en Maria brengen het er niet ongeschonden vanaf. Het woonhuis, dat op een glooiing in het landschap is gebouwd, staat nog overeind, maar de schuur is ingestort. Enkele koeien hebben de overstroming niet overleefd, andere zijn ziek geworden. De akkers zijn volgend jaar niet bruikbaar als gevolg van het zilte zeewater. Geld voor een nieuwe schuur en andere koeien is er niet.

Maria vertelt wat er die ochtend is gebeurd. Rijk Costen, de opkoper van de adellijke familie Addinga, kwam onaangekondigd binnen. „Hij heeft een bod op alle bezittingen gedaan. Net als bij buurman Creamer.” Dirk trekt een zuur gezicht. „We zullen zijn armetierige aanbod moeten aannemen. De Addinga’s pakken alle grond in de omgeving. Als we niet van de honger willen omkomen, zullen we voortaan voor die rijkelui moeten melken.”

Kleintjes

Zo zou het gegaan kunnen zijn. Pas de laatste tien jaar is duidelijk geworden wat de gevolgen kunnen zijn van epidemieën, overstromingen, oorlogen of bijvoorbeeld bodemerosie op de verdeling tussen rijk en arm. Het onderzoeksteam van prof. dr. Bas van Bavel, hoogleraar sociale en economische geschiedenis aan de Universiteit Utrecht, doorzocht de geschiedenis. „Zo werd Groningen in de 17e en de 18e eeuw geteisterd door grote overstromingen. De kleintjes verloren, de grote wisten hun bezit te vermeerderen.”

Veel recenter, tijdens de financiële crisis tussen 2008 en 2013, deed zich iets soortgelijks voor. „Ondernemers in het midden- en kleinbedrijf waren gedwongen hun bezit te verkopen aan grotere partijen met veel diepere zakken.” Als voorbeeld noemt hij de boekensector. „Veel winkels hebben hun deuren moeten sluiten, terwijl de omzet van Bol.com in deze branche stijgt.”

Tweede Wereldoorlog

Ellende leidde niet altijd tot grotere ongelijkheid. Er zijn maar weinig periodes in de geschiedenis waarin de rijkdom zo gelijkmatig was verdeeld als in de decennia na 1945. Daar gingen twee wereldoorlogen aan vooraf. Hetzelfde geldt voor de 14e eeuw, toen de zwarte dood de Europese bevolking had gedecimeerd. Na een zware pestepidemie hadden de gilden veel in de melk te brokkelen, na 1945 deelde de gewone man via vakbond, kerk of politieke partij in de macht.

Deze historische ontwikkelingen tonen volgens Van Bavel aan dat het niet de schok in de samenleving zelf is waardoor grote veranderingen optreden. „Een crisis doet natuurlijk wel het nodige, maar dat is meestal voor de korte termijn. Zoals het verdampen van beurskoersen of –bij een oorlog– het verwoesten van kapitaal. Rijken raken tijdelijk een deel van hun vermogen kwijt. De beurs veert echter na een aantal weken of maanden weer op, de gevolgen van een oorlog zijn als het om vermogen of bezittingen gaat meestal een kwestie van enkele jaren. Belangrijker zijn de uiteenlopende effecten voor verschillende groepen in de samenleving en het politieke antwoord op de crisis. Daarbij spelen de verdeling van bezit en van politieke invloed een cruciale rol.”

Piketty

Over de groeiende kloof tussen rijk en arm wordt sinds 2013 weer stevig gediscussieerd. Aanleiding is het boek ”Kapitaal en ideologie” van de econoom Thomas Piketty, dat in dat jaar verscheen. De Fransman stelt in de bestseller dat de ongelijkheid in het welvarende Westen schrikbarend groot is.

Cijfers laten ook in Nederland een grote kloof tussen rijk en arm zien. Uit een rapport van de Wetenschappelijk Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) blijkt dat de onderkant van de inkomenspiramide, de 10 procent minst verdienende huishoudens, er al decennialang op achteruit gaat. Die groep bestaat voor een belangrijk deel uit volwassenen met een uitkering, naast bijvoorbeeld zzp’ers met weinig inkomsten of alleenstaanden met laagbetaalde baantjes. De inkomensongelijkheid groeit volgens de WRR door de versoberingen van de uitkeringen, ingezet in de jaren tachtig van de vorige eeuw.

De grootste ongelijkheid in welvaart zit echter niet in de inkomensongelijkheid, maar in het verschil in privaat vermogen. De onderste 60 procent van de Nederlandse huishoudens heeft 1 procent van het totale vermogen in handen. De rijkste 10 procent beschikt over meer dan de helft van het vermogen. Onderaan, zo blijkt uit de cijfers, groeien de schulden en bovenaan groeien de topvermogens als kool. Van Bavel: „Nederland is beslist een rijk land, maar het grootste deel van de vermogen van de gewone man zit in de pensioenfondsen. Dat is een prima stelsel dat we moeten koesteren, maar je kunt er niet bij en je hebt er niets aan om financiële schokken op te vangen.”

Marktdenken

De verschillen komen volgens de hoogleraar ook voort uit het belastingstelsel. „Van iedere euro die in Nederland met werk wordt verdiend moet 38 cent belasting worden betaald. De afdracht op inkomen uit vermogen bedraagt voor elke euro 8 cent. En hoe groter het vermogen, hoe lager de afdracht. En die is aanzienlijk minder dan in landen die juist bekendstaan om hun verschillen tussen arm en rijk, zoals de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk.”

Met een van zijn masterstudenten vulde Van Bavel de beschikbare gegevens van het CBS over topvermogens aan. „Daaruit blijken bezitters van topvermogens een nog veel groter aandeel in het totale vermogen te hebben dan uit de officiële statistieken blijkt.” (zie graphic)

De economisch historicus wijt de toenemende ongelijkheid vooral aan het marktdenken, dat Nederland al enkele decennia in een ijzeren greep houdt. „De afbraak van het maatschappelijke middenveld is met name sinds 1990 zichtbaar. De macht van de vakbond nam af. Coöperaties en publiekrechtelijke organisaties en woningbouwverenigingen werden marktpartijen. Honderden miljarden kwamen in een marktgericht verband terecht. Het grote internationale bedrijfsleven kreeg steeds meer ruimte.”

Coronagolven

In 2020 doet de prangende vraag zich voor wat de coronagolven betekenen voor de verdeling van de welvaart. Als er niet wordt ingegrepen, zal deze crisis de verschillen verder verdiepen, vreest Van Bavel. „De regels van het economische krachtenspel zijn na 2008 niet veranderd. Het wrange is bovendien dat juist de werkers in vitale beroepen, die in de frontlinie stonden, zoals de verpleegkundigen, onderwijzers, vuilnismannen en pakketbezorgers, het meest in de verdrukking komen.”

De afgebrokkelde macht van de factor arbeid belooft volgens hem weinig goeds voor het postcoronatijdperk. „Bovendien, na corona staan we voor dezelfde grote uitdagingen als die we vóór de pandemie al zagen, zoals het enorme aandeel flexibele en onzekere arbeid. En niet te vergeten: de energietransitie.”

Chaotisch

Helemaal hopeloos is het volgens de hoogleraar niet. „Net als mondialisering komt corona als een schok van buitenaf, maar bepalen we zelf het antwoord. Met name in wet- en regelgeving.” Om de groeiende ongelijkheid een halt toe te roepen dient volgens hem het belastingstelsel grondig te worden aangepakt, evenals de inrichting van de arbeidsmarkt. „Concreet betekent dat minder belasten van arbeid, en het evenrediger belasten van de zeer rijken. En het herstellen van het maatschappelijke evenwicht. Geef zzp’ers meer mogelijkheden om zich te organiseren, bevorder sociaal ondernemerschap met bedrijven die bijdragen aan een maatschappelijk doel. Zet in op het midden- en kleinbedrijf en regionale ecosystemen. We moeten naar een pluriformer landschap. In onze gereedschapskist zit nu alleen de private, winstgerichte onderneming, en de staat. Dat is echt veel te weinig om de grote uitdagingen aan te kunnen.”

De situatie is wel urgent, benadrukt Van Bavel. „Het is aan de politiek om, te midden van de coronanood, al verder te denken en aanpassingen op veranderingen in de wetgeving voor te bereiden. Of dat haalbaar is in deze nogal chaotische tijd, is de vraag. Ik blijf hoopvol, maar besef dat de inzichten in de wetenschap op dit punt verdergaan dan in de politiek.”

„Corona werkt als een vergrootglas”

Corona werkt volgens ChristenUnie-Tweede Kamerlid Eppo Bruins als een vergrootglas. „Het maakt voor iedereen zichtbaar hoe diep de kloof tussen arm en rijk is.” Het vraagt volgens hem om een grondige herziening van het belastingstelsel en de arbeidsmarkt.

Bruins, financieel specialist bij de ChristenUnie, is het met prof. Van Bavel eens dat de rijkdom bij een steeds kleinere groep terechtkomt en dat hun vermogen groeit. Of de kloof tussen arm en rijk steeds breder wordt, waagt hij te betwijfelen. „Wel dieper. Het hangt ervan af wat je tot het vermogen rekent. Als we in Nederland de pensioenaanspraken meetellen, valt het verschil wel mee.”

Dat wil niet zeggen dat er niets aan de hand is. „Als je voor een dubbeltje geboren bent, wordt het steeds lastiger om een kwartje te worden. Dat zegt ook het Sociaal en Cultureel Planbureau. Wanneer iemand in een huurhuis woont en een flexibel contract bezit, is het vrijwel onmogelijk om deel uit te gaan maken van de middenklasse. Die groep wordt steeds verder uitgehold. De groep die een wasmachine verwijderd is van armoede, neemt nog steeds toe. Een proces dat al tientallen jaren aan de gang is. Daarentegen is het voor rijken gemakkelijker om rijkdom te behouden en uit te breiden.”

Volgens de CU’er is het belastingsysteem een belangrijke boosdoener. „De onderkant wordt met toeslagen opgepompt. Zozeer zelfs dat het vaak niet meer lonend is om nog meer te gaan werken. Eenmaal aan het werk, ben je als anderhalfverdiener beter uit dan als alleenverdiener. De keuze om eventuele financiële problemen op te lossen door steeds meer uren te gaan werken, beperkt de keuzevrijheid in het gezin, bij het opvoeden van kinderen en het verlenen van bijvoorbeeld mantelzorg.”

Bruins bepleit een grondige herziening van het stelsel, „met een gerichtheid op huishoudniveau.” Dat betekent belasten naar draagkracht, meer belasting op consumptie en minder op arbeid. Andere noodzakelijke maatregelen zijn het afschaffen van het toeslagenstelsel, eerlijker verdelen van vermogens door rijken zwaarder te belasten, hervorming van de arbeidsmarkt en stimuleren van praktische opleidingen. „We hebben –om maar wat te noemen– veel meer timmerlieden, brandweermensen en elektrotechnici nodig. Er zijn al meer dan voldoende managers en young professionals. In die zin laten deze tijden van corona extra zien wat echt telt: vakmensen en publieke sectoren als de zorg.” Voor wat betreft de salarissen van deze laatste groep: een volgend kabinet zal er, zodra er een helder advies ligt, volgens hem niet omheen kunnen om hier iets aan te doen.

De ChristenUnie diende recent een uitgewerkt voorstel in voor een eerlijker verdeling van de belastingdruk. Bruins geeft aan dat een eerlijker herverdeling van de welvaart ingewikkeld is en tijd zal vergen. Hij sluit niet uit dat, om te voorkomen dat bepaalde groepen te hard getroffen worden, het Rijk „enkele miljarden zal moeten bijleggen.” Extra inkomsten kunnen worden verkregen uit een vliegbelasting, accijnzen en heffingen op andere activiteiten die het milieu aantasten. Belastingontwijking door de (super)rijken moet nog moeilijker worden gemaakt en topsalarissen, bijvoorbeeld in de bankensector, aan banden worden gelegd.

Om gezinnen met onhoudbare schulden te helpen, is recent een fonds opgericht. Gemeentelijke kredietbanken krijgen mede dankzij de inspanningen van de ChristenUnie de komende tijd de gelegenheid schulden op te kopen. Bruins, die aan de basis van dit initiatief stond, spreekt van een „Jubeljaarfonds. Die schulden worden nu op een perverse wijze onderling verhandeld. Met het fond kan voor een half miljard aan schulden worden weggewerkt.”

Wat deden grote crises met de ongelijkheid?
De grote pestepidemie van 1348 trof Italië, ook brandhaard in de coronacrisis, als eerste Europese land. De ziekte kostte zeker een derde van de bevolking het leven, maar verkleinde de verschillen in de samenleving. Het toenmalige erfrecht zorgde voor een gelijke verdeling. De overlevende arbeiders waren bovendien goedgeorganiseerd (gilden) en konden daardoor hogere lonen eisen.

In 1630 werd Italië voor de tweede maal door een zware pestepidemie getroffen met een vergelijkbare sterfte. Na deze crisis nam de welvaartskloof juist toe. In de achterliggende periode had de elite de nodige maatregelen genomen: de lonen werden bevroren en het erfrecht was aangepast, waardoor bezit niet kon worden versnipperd. De belastingen richtten zich met name op consumptie dus drukten vooral op gewone mensen.

De krach van 1929. Ook na de grote daling van de beurzen in dat jaar en de daaropvolgende economische depressie namen de welvaartsverschillen eerder af dan toe. Er werd ingezet op een uitbouw van de sociale zekerheid, het belastingstelsel werd progressiever, de positie van huurders sterker en de arbeidswetgeving kreeg een impuls, alles onder druk van nieuwe sociale bewegingen en organisaties.

De Eerste (1914-1918) en de Tweede Wereldoorlog (1940-1945) verminderden de ongelijkheid. Vakbonden, politieke partijen, coöperaties en kerken lieten hun invloed gelden en zorgden voor een verdeling van de welvaart via belastingen op vermogens en erfenissen.

De oliecrisis in de jaren zeventig leidde tot inflatie en massale werkloosheid. Toch nam de ongelijkheid niet sterk toe. Het gaf wel een omslagpunt, want als antwoord op deze crisis brak een tijdperk van deregulering en privatisering aan: de opkomst van de vrije markt. Het zou later het einde van coöperaties inluiden en ook de vakbonden waren over het hoogtepunt van hun macht heen en zagen hun invloed daarna langzaam afbrokkelen.

De financiële crisis van 2008 werd te lijf gegaan met grote hoeveelheden belastinggeld om het financiële systeem intact te houden en banken te redden. Het heeft de kloof tussen arm en rijk onmiskenbaar vergroot.

Corona lijkt op het eerste oog arm en rijk te treffen. Schijn bedriegt, want rijken kunnen zich beter onttrekken aan het virus zelf en de gevolgen ervan. Opnieuw zijn grote bedragen ingezet. De ‘spelregels’ (belastingen, arbeidsmarkt en dergelijke) zijn nog hetzelfde. Van Bavel vreest dat de gevolgen van het virus de verschillen tussen arm en rijk opnieuw zullen vergroten.

quote:

COLUMN
PETER DE WAARD
Waarom was de helft van de bedrijven in gouden jaren verlieslatend?

11 november 2020

Dat een deel van de bedrijven dit jaar problemen heeft, is vanzelfsprekend. Maar het bedrijfsleven doet al vele jaren of ze in een crisis verkeert. Tenminste tegenover de fiscus. Meer dan de helft van alle bedrijven zat tussen 2015 en 2018 in de rode cijfers, aldus hun opgave aan de Belastingdienst. Dat is bizar.

Deze vier jaar waren gouden jaren voor de bedrijven in het land van Rutte. Terwijl de lonen stagneerden, explodeerden de winsten. De economie groeide in die vier jaar uitbundig met telkens meer dan 2 procent. In 2017 was de groei met 2,9 procent zelfs de hoogste in de laatste tien jaar. En de eigenaren/aandeelhouders konden de baten van deze mooie jaren in hun eigen zak steken.

Van de 737 duizend nv’s en bv’s in Nederland die aangifte deden bij de Belastingdienst gaven liefst 416 duizend op dat ze in de rode cijfers zaten. Slechts 23.400 bedrijven (3 procent!) gaven een winst van meer dan vier ton op. Dat blijkt uit een brief van staatssecretaris Hans Vijlbrief aan de Tweede Kamer.

Hoe dat in godsnaam kan, weet geen mens. Ook de staatssecretaris kan het niet verklaren. Er is weinig verschil tussen de grote vennootschappen (meer dan 250 werknemers) en de mkb’ers. Bij de 710 duizend bedrijven met 250 werknemers of minder waren er 402.700 verlieslatend, bij de 26.800 grote vennootschappen waren dat 13.300 bedrijven.

Uit deze cijfers zou de conclusie kunnen worden getrokken dat het overgrote deel van het Nederlandse bedrijfsleven al voor de coronacrisis jarenlang onrendabel was. Misschien zijn ze met bankgeld overeind gehouden. Als dat zo is moet voor de toekomst van het bankwezen worden gevreesd omdat die tot over hun oren in de giftige leningen zitten.

Misschien hebben ze onuitputtelijke bronnen van fiscaal compensabele verliezen uit het verre verleden. Maar dat lijkt onwaarschijnlijk. Of ze zouden enorme investeringen hebben moeten doen die van de belastingen konden worden afgetrokken. Maar de investeringen liepen die jaren juist terug.

Mogelijk beschikken de Nederlandse bedrijven over magische belastingadviseurs die à la Hans Klok winsten in het niets kunnen laten verdwijnen. En daarmee blijven ze gevrijwaard van een aanslag voor de vennootschapsbelasting die overigens de afgelopen jaren ook nog fiks is verlaagd. Volgend jaar gaat die voor winsten tot 200 duizend euro zelfs terug naar 15 procent.

Het ministerie heeft al een onderzoek aangekondigd naar ‘hoe bedrijven erin slagen voor de fiscus structureel verlieslatend te zijn’.

Het lijkt erop dat bedrijven in tijden van crisis, zoals dit jaar, graag hun hand ophouden bij de overheid. Liefst 130 duizend bedrijven hebben een beroep gedaan op de NOW-regeling die de belastingbetalers miljarden kost.

Maar als het weer goed gaat, weten ze een manier te vinden om de winsten te maskeren.

Raar land, Nederland.

quote:

Op donderdag 12 november 2020 05:56 schreef Bondsrepubliek het volgende:
Waarom was de helft van de bedrijven in gouden jaren verlieslatend?

quote:

Misschien zijn ze met bankgeld overeind gehouden. Als dat zo is moet voor de toekomst van het bankwezen worden gevreesd omdat die tot over hun oren in de giftige leningen zitten.

Misschien hebben ze onuitputtelijke bronnen van fiscaal compensabele verliezen uit het verre verleden. Maar dat lijkt onwaarschijnlijk. Of ze zouden enorme investeringen hebben moeten doen die van de belastingen konden worden afgetrokken. Maar de investeringen liepen die jaren juist terug.

quote:

Op donderdag 12 november 2020 08:31 schreef nostra het volgende:

[..]

Omdat de gemiddelde holdingvennootschap geen fiscale verdiencapaciteit heeft en er een enorme bak aan slapende, stamrecht-achtige vennootschappen rondzwerft. Aan wie kan ik de factuur voor dit onderzoek sturen?
[..]

Er is geen enkele ratio voor banken om structureel verlieslatende bedrijven te stutten. Compensabele verliezen aanwenden leidt maximaal tot een nihilaangifte en nooit tot een verlies. Investeringen trek je niet af van de belastbare winst. Echt, wie is die vent?