‘Rechts heeft een negatieve lading, dan ben je al een nazi'

quote:

NRC: ‘Rechts heeft een negatieve lading, dan ben je eigenlijk al een nazi'

Polarisatie in Duitsland Duitsers die met de steeds radicalere AfD sympathiseren, drijven af van de samenleving. Zo ook Susanne Dagen in Dresden. Lang was haar BuchHaus Loschwitz geliefd. Ze nodigt nog wel linkse schrijvers uit, maar die komen niet meer.

De boekwinkel van Susanne Dagen en haar man lijkt een oase van rust, ver weg van de hoog oplopende politieke twisten over de AfD, Duitslands rechts-radicale partij. Maar de schijn bedriegt.

Ook hier, in dit met druivenranken begroeide zaakje in een idyllisch stukje Dresden, waar serieuze werken over Montaigne, Plutarchus en Rosa Luxemburg in de etalage staan, heeft het bittere debat rond de AfD en haar ideeën diepe wonden geslagen.

De AfD groeit snel, maar wordt ook radicaler. Niet alleen raakt daardoor de partij steeds verder geïsoleerd van de andere partijen. Ook burgers die met de AfD sympathiseren, in sommige deelstaten een kwart van het electoraat, drijven af van de rest van de samenleving. Gesprekken over en weer worden steeds moeilijker, zo niet onmogelijk.

Een prominente AfD-politicus liep onlangs na 17 minuten boos weg uit een televisie-interview, waarin hem gevraagd werd waarom hij termen gebruikt waarvan ook Hitler en zijn nationaal-socialisten zich bedienden. President Walter Steinmeier, die eigenlijk boven de partijen hoort te staan, betoogde dat de AfD er geen aanspraak op kan maken een ‘burgerlijke’ partij te zijn, dat wil zeggen een partij die staat voor de rechtsstaat en mensenrechten.

Alice Weidel, fractievoorzitter van de AfD in de Bondsdag, zette dit weekeinde een nieuwe stap naar rechts door deel te nemen aan de jaarlijkse ‘zomeruniversiteit’ van een radicaal-rechtse denktank, waar ook vertegenwoordigers van de Identitaire Beweging komen. En oud-minister van Buitenlandse Zaken Joschka Fischer (De Groenen) zei onlangs honend over AfD’ers en hun kiezers: „Ze spreken als nazi’s, ze ruiken als nazi’s – alleen noemen we ze rechts-populisten.”

De bitterheid over en weer werkt door tot in het literaire leven en de vriendenkring van Susanne Dagen. Jarenlang was BuchHaus Loschwitz in Dresden en daarbuiten als kwaliteitsboekhandel bekend en geliefd. Beroemde schrijvers als Kurt Vonnegut, Walter Kempowski, Jorge Semprún en Uwe Tellkamp kwamen er voorlezen, uit Nederland Carl Friedman en Helga Ruebsamen. In 2015 werd de winkel onderscheiden met de Duitse Boekhandelsprijs.

Maar die tijd is voorbij. Tussen Susanne Dagen en de culturele wereld is een diepe afkeer gegroeid, die begon met de vluchtelingencrisis in 2015.

„In de media en in culturele kringen werd maar één mening als de juiste gepresenteerd”, zegt Dagen bij een kop koffie op het binnenplaatsje naast haar boekhandel. „Dat begon me op te vallen op de Frankfurter Buchmesse van 2017. De koepelorganisatie van boekhandelaren riep haar leden op in discussie te gaan met vier radicaal rechtse uitgeverijen. Dat leidde tot een opstootje bij hun ‘stands’, met handgemeen, vernielingen en diefstal van hun boeken.

„Ik was er heel kwaad over en vond die oproep in strijd met de vrijheid van meningsuiting. Alsof de ene mening, de linkse, de goede is, en de andere, de rechtse, de foute. Ik nam daar stelling tegen in een pamflet, dat ik Charta 2017 noemde.

„De media maakten daarvan dat ik me inzette voor radicaal-rechtse uitgeverijen. Maar het ging me erom dat wij als boekhandelaren moeten doen wat we al eeuwen doen: de geïnteresseerde lezer verschillende stromingen en opvattingen aanbieden. Zolang het niet in strijd is met de wet, moeten ideeën naar voren gebracht kunnen worden. Boekhandelaren moeten de verscheidenheid van de wereld laten zien. De lezer kan zelf wel bepalen of hij iets wil kopen.

„Maar dat wilde men niet horen. Ik werd afgeschilderd als sympathisant van radicaal rechts. En voor je het weet ben je dan ook racistisch, inhumaan, homofoob en een wegbereider van het Vierde Rijk. Vrienden keerden zich van me af, klanten bleven weg.

„Het was ontluisterend. Bij lezingen in de bibliotheek mocht ik opeens geen boeken meer verkopen. Ik werd geweerd uit een workshop over rechtse ideologieën.

„Dat zijn symptomen van een totalitair systeem. Voormalige DDR-burgers zoals ik komt dat bekend voor. Ik was nooit zo politiek, maar deze ervaring heeft me politiek gemáákt.” Stemde ze voorheen op de CDU, nu schoof ze op naar rechts, naar de AfD.

Onder schrijvers en publicisten die ook sympathiseren met de AfD vond Dagen nieuwe vrienden en ook nieuwe gasten voor de lezingen die zij en haar man organiseren in het pand naast de boekwinkel. Uwe Tellkamp bijvoorbeeld, wiens bekroonde (en in het Nederlands vertaalde) roman De Toren in de naburige villawijk Weisser Hirsch speelt, nam het in een scherp artikel voor haar op. Linkse schrijvers nodigt Dagen nog wel uit, zegt ze, „maar die komen niet meer.” Hun boeken verkoopt ze nog wel.

Een sleutelrol bij de groeiende polarisatie in Duitsland speelt de omstreden rechtsbuiten van de AfD, Björn Höcke. In 2017 deed de toenmalige partijvoorzitter Frauke Petry een vergeefse poging hem uit te partij te zetten, onder meer omdat hij zich in een rede had beklaagd dat Duitsland midden in Berlijn „een monument van de schande” heeft neergezet, het Holocaust-monument. Maar Petry is inmiddels uitgetreden en in de vergetelheid geraakt, terwijl Höcke als leider van de uiterst rechtse vleugel (der Flügel) steeds meer het gezicht van de AfD bepaalt.

Mein Kampf
In de Bondsdag is de AfD nu de grootste oppositiepartij. Bij deelstaatverkiezingen in Saksen en Brandenburg, in het oosten van het land, haalde ze begin deze maand een kwart van de stemmen – tot afgrijzen van de gevestigde partijen en vrijwel alle Duitse media. Höcke is lijsttrekker voor de deelstaatverkiezingen eind volgende maand in Thüringen, waar de partij in de peilingen opnieuw op zo’n 25 procent staat.

Illustratief voor de moeizame communicatie tussen AfD en de rest van de samenleving was het eerdergenoemde afgebroken interview met Höcke, deze maand bij de publieke zender ZDF. Waarom, vroeg de interviewer, gebruikt hij beladen termen als Lebensraum en entartet, woorden die de nazi’s ook gebruikten?

Eerder was in korte videofragmenten al getoond dat zelfs partijgenoten aan wie citaten van Höcke werden voorgelegd niet konden zeggen of ze van Höcke afkomstig waren of uit Mein Kampf – „van die andere meneer wiens naam met een H begint”, zoals een AfD-parlementariër lacherig opmerkte. Eén van de fragmenten ging bijvoorbeeld over „het verlangen van de Duitsers naar een historische figuur die de wonden van het volk heelt”.

Höcke raakte zo geërgerd dat hij en zijn voorlichter voorstelden het interview, niet live uitgezonden, helemaal opnieuw te beginnen. Toen de journalist dit weigerde, maakte Höcke enkele dreigend klinkende opmerkingen: „dit zal massieve consequenties hebben” en „misschien word ik nog eens een interessante politieke persoon in dit land”. Daarop vertrok hij. ZDF zond het gesprek integraal uit, inclusief ruzie.

Voor de AfD-aanhang was duidelijk: hier was hun partij opnieuw het slachtoffer geworden van de vooringenomenheid van de media. Voor AfD-critici toonde het afgebroken interview juist dat met de AfD niet te praten valt – en dat je daar ook maar beter niet aan kan beginnen.

Coalitievorming met de AfD is voor de andere partijen taboe, ook al maakt dat de vorming van een regering in de deelstaten soms lastig. Partijvoorzitter Alexander Gauland betoogt vaak dat de AfD „een burgerlijke partij” is, ofwel, een beschaafde club die zich aan de regels van de democratische samenleving houdt. Zelf ziet Gauland er in zijn tweedjasjes en das met hondenpatroon uit als een gegoede burger. Maar gematigd is hij nauwelijks te noemen, met uitspraken over de nazitijd als slechts „een vogelpoepje in duizend jaar succesvolle Duitse geschiedenis”.

‘Merkel is een volksverrader’
Susanne Dagen is niet geschrokken van die uitspraak, die door de media zou zijn opgeblazen. Ook heeft ze er geen moeite mee dat prominente AfD’ers Angela Merkel een volksverrader noemen, of doemscenario’s verkondigen over de ondergang van land en volk. „Als je een zekere grootte wil bereiken, moet je populistisch zijn. En dat betekent emotioneel. Angst oppakken en uitspreken. Dat doen de Groenen ook in hun strijd voor het klimaat en tegen rechts.”

Maar een van de oorzaken van het groeiende isolement van de AfD is dat de partij steeds weigert zich te distantiëren van haar radicale vleugel. Dat president Steinmeier de partij „antiburgerlijk” noemt klinkt misschien niet als een heel groot scheldwoord. Maar in de Duitse politiek komt het dicht in de buurt van: onacceptabel in het democratische stelsel.

Op verkiezingsavond in Saksen oogstte een televisiejournalist een storm van kritiek toen ze opmerkte dat een „burgerlijke coalitie” van CDU met de AfD op basis van de uitslagen nu in theorie mogelijk zou zijn. Een burgerlijke coalitie met de AfD? De volgende dag bood haar hoofdredacteur de kijkers zijn excuses aan voor de woordkeus van zijn redacteur.

Zelfs op de foto staan met AfD’ers kan al riskant zijn. Driehonderd mensen uit de filmindustrie eisten onlangs in een gemeenschappelijke verklaring het ontslag van de directeur van het filmfonds in Hessen. Op Instagram was namelijk een foto verschenen waarop de man in een Italiaans restaurant aan tafel zat met de co-voorzitter van de AfD en europarlementariër Jörg Meuthen.

Susanne Dagen blijft de confrontatie zoeken. Op YouTube heeft ze een boekenprogramma met de titel Mit Rechten lesen. „Die titel is een provocatie, een soort geuzennaam”, zegt ze met een lachje. „Het woord ‘rechts’ heeft in Duitsland een sterk negatieve lading, dan ben je eigenlijk al een nazi. Maar als je het over jezelf zegt, wie kan je dan nog wat maken?”

De ondergang van Duitsland
Haar vaste gesprekspartner in het boekenprogramma is nog meer omstreden dan Dagen zelf. Ellen Kositza drijft samen met haar man Götz Kubitschek – de omstreden ideoloog en inspirator van radicaal rechts en adviseur van Höcke – de uitgeverij Antaios. Met boeken over de islam als gevaar, de ondergang van Duitsland en aanverwante andere thema’s, stond Antaios in 2017 in het middelpunt van de rel op de Buchmesse.

„Ik wil me niet meer naar de heersende mening schikken”, zegt Dagen. „Mijn familie heeft zich in de DDR altijd aangepast en onderworpen. Ik heb dat heel belastend gevonden, dat je dingen die je eigenlijk vindt niet hardop mag zeggen.”

Begin deze maand is ze in de gemeenteraad van Dresden gekozen. Niet voor de AfD („ik ben nooit lid geweest”), wel voor de Freie Wähler, een samenwerkingsverband van ongebonden volksvertegenwoordigers. Ze deelt de standpunten van de AfD, maar ze wil er niet op vastgepind worden. „Ik wil een bruggenbouwer zijn tussen de AfD en de CDU.”

Maar naar de boekenbeurs in Frankfurt gaat Dagen niet meer. ,,Ik heb geen zin om daar door de gangen te lopen en te zien dat de mensen wegkijken, of door je heen kijken, of je beschaamd groeten. Ik ben geen masochist.’’

quote:

Op donderdag 26 september 2019 19:54 schreef EttovanBelgie het volgende:

[..]

Ben jij voor of tegen die stelling, Oostwoud?

quote:

Op donderdag 26 september 2019 20:01 schreef EttovanBelgie het volgende:

[..]

Aha...

Maar uitsluiten puur op basis van etniciteit zie je dan weer niet als problematisch voor het democratisch proces. Weet je nog? Uiteraard deed je dat destijds af als je 'persoonlijke voorkeur en mening', maar medunkt dat het je meelmonderige gedweep met democratische waarden en balans een wat ongeloofwaardig geurtje geeft.