Hoe Idai de dodelijkste cycloon van Afrika werdCycloon Idai heeft aan al bijna zevenhonderd mensen het leven gekost in Zuidoost-Afrika, maar dit aantal loopt naar verwachting nog flink op. Hoe kon Idai uitgroeien tot de mogelijk dodelijkste storm die het zuidelijk halfrond ooit heeft getroffen?
De omvang van de ramp in het kort
Officieel dodental ligt op 686
3,15 miljoen mensen getroffen
UNICEF: Kwart miljoen kinderen alleen al in Mozambique hebben dringend hulp nodig
Rode Kruis: 483.000 ontheemd door Idai
Cholera uitgebroken in Mozambique
De tropische storm Idai ontstond op 4 maart in Straat Mozambique, een zeestraat van ongeveer 1.500 kilometer lang en in breedte variërend tussen de 420 en 1.000 kilometer, die tussen Madagaskar en het Afrikaanse vasteland ligt.
Cyclonen komen vaker voor in de Indische Oceaan en ontstaan gebruikelijk ver weg van de kust, maar dit was dus niet het geval bij Idai.
De storm kwam rond 5 maart voor het eerst aan land in Mozambique, waarna hij verder trok naar Malawi. Vervolgens boog Idai weer af naar zee, waar hij in kracht toenam en op 11 maart de omvang van een cycloon bereikte.
Idai zeer verwoestend voor cycloon van categorie 3
Idai kwam op 15 maart voor de tweede keer als een cycloon van de categorie 3 aan land in Mozambique en trok vervolgens, verzwakt, verder naar Zimbabwe.
De World Meteorological Organization (WMO), de overkoepelende organisatie van de Verenigde Naties (VN) die gespecialiseerd is op het gebied van weer, klimaat en water, noemde het "een van de ergste natuurrampen op het zuidelijke halfrond".
"Idai was qua windsnelheden niet de sterkste cycloon ooit, maar stuwde de zee wel tot 4 meter hoog op. Bovendien is er ontzettend veel neerslag gevallen in het gebied", vertelt Micha Werner, die als associate professor in waterbeheer aan IHE Delft verbonden is en werkzaam is bij onderzoeksinstituut Deltares.
'Regen is op één plek blijven hangen'
In Mozambique is de afgelopen twee weken lokaal meer dan 600 millimeter regen gevallen, blijkt uit metingen van het Emergency Response Coordination Centre (ERCC). Ter vergelijking: in Nederland valt er in een jaar ongeveer 800 millimeter. Gemiddeld valt er in het regenseizoen in Mozambique maandelijks ongeveer 200 à 300 millimeter regen.
"Een cycloon gaat altijd gepaard met veel regenval, maar nu is het op één plek blijven hangen", legt Werner uit. "De cycloon heeft als het ware stationair gedraaid." Het gebied rond de steden Beira en Chimoio, waar de meeste neerslag is gevallen, is een laaglandgebied dat is ingesloten tussen zee en bergen.
Door overstromingen zijn er 'inlandse oceanen' ontstaan. De zone waarin dit het geval is, wordt geschat op 3.000 vierkante kilometer. Vooral in Mozambique is een groot gebied ondergelopen. Door het land stromen meerdere rivieren vanuit buurlanden stroomafwaarts naar zee.
De stad Beira, waar meer dan een half miljoen mensen wonen, is het zwaarst getroffen. "De stad ligt aan een soort delta, waar twee rivieren bij elkaar komen. De omliggende regio is een belangrijk agrarisch gebied en is heel vlak", legt Werner uit. "Het is een soort Nederland."
Ondanks waarschuwingen zijn mensen niet gevlucht
De meteorologische weerdienst van Mozambique (INAM) heeft wel degelijk een waarschuwing afgegeven toen de storm zich ontwikkelde op zee. Op 11 maart riep de regering mensen op om bedreigde gebieden te verlaten, maar tot grote evacuaties kwam het niet.
De communicatiemiddelen en waarschuwingssystemen in het land werken nog niet optimaal. Veel arme mensen zullen de berichten niet hebben ontvangen. "En waar moet je heen? Mensen hebben niet zo een-twee-drie hun hebben en houwen bij elkaar", vult Werner aan.
Werner, die Mozambique meerdere keren heeft bezocht voor zijn werk, beaamt dat de mechanismen nog niet overal operationeel zijn. Ook zijn de dijken, veelal aangelegd door oud-kolonisator Portugal, niet overal goed onderhouden. "Daar komt nog bij dat de regionale waterschappen niet voldoende capaciteit en middelen hebben voor het uitvoeren van het waterbeheer."
Niet veel budget voor noodhulp beschikbaar in Mozambique
Begin 2018 ontving de Mozambikaanse regering van internationale donoren ongeveer 18,3 miljoen euro voor de twee volgende jaren. Dit rampenplan is de belangrijkste bron van financiering voor reacties op natuurrampen en is specifiek bedoeld voor reddingsoperaties in de eerste 72 uur na een ramp.
Mozambique had de afgelopen jaren daarnaast met een economische crisis te maken. Ook hebben een aantal landen de financiële steun aan het land stopgezet in 2016, toen bleek dat de Mozambikaanse regering corrupt met leningen omging.
Mensen die het minste hebben, zijn alles kwijtgeraakt'
De stad Beira ligt in een laaggelegen gebied, maar een paar meter boven zeeniveau. "Juist de armste inwoners zijn het zwaarst getroffen", vertelt Werner. "Deze mensen wonen vaak in krottenwijkachtige huizen en die liggen op de slechtste plekken in de stad, zoals de laagst gelegen gebieden."
"De huizen van deze mensen zijn ook niet zo stevig. De situatie is te vergelijken met die van Haïti", aldus Werner. Daar richtte orkaan Matthew enorme ravage aan, omdat de bebouwing er niet tegen bestand was.
Op dit moment is het water aan het dalen in Mozambique en Zimbabwe, waardoor de enorme ravage van de ramp pas goed zichtbaar wordt. Naar verwachting zullen veel mensen verdronken zijn. Verschillende internationale hulporganisaties zijn naar het getroffen gebied afgereisd om slachtoffers te helpen.