Er zijn vandaag ook verkiezingen in Portugal

quote:

woensdag 4 januari 2017

Met Portugal gaat het naar omstandigheden goed

De lente van Lissabon

In november 2015 nam de socialist António Costa in Portugal de macht over. Hij stopte direct met het door Europa en het IMF opgelegde bezuinigingsbeleid. Hoe lang houdt hij dit vol? ‘De trojka zint op wraak.’

door Edward Geelhoed

‘OPEENS DREEF de grauwsluier weg.’ Aan de toog van een taveerne midden in Lissabon denkt Gentil terug aan de stille revolutie. Vier jaar lang had hij, zoals veel Portugezen, met de rug naar de toekomst geleefd. ’s Ochtends verraste de krant nooit: almaar meer besparen, vier feest­dagen werden geschrapt, meer werken met minder rechten, voor een aldoor lager loon – zonder één bericht van verlichting. Luchthartig was Lissabon al nooit, en het gemoed verzwaarde per maand, ook bij Gentil, die zich vanwege het geld vaak de wijn ontzegde. Dat gemis loopt hij nu met volle teugen in, met een heildronk op António Costa.

Haast heimelijk nam die Costa, een socialist, in november 2015 de macht over en direct zette hij een ander beleid in. De versobering is voorgoed voorbij, zei de premier. Een paar dagen zoemde dat zachtjes door Europa, maar al vlug vergat men hem, ook omdat Costa niet provoceert. Toespraken vol rancune over de trojka (van EU, ecb en imf) geeft hij niet, liever bedisselt hij in de coulissen. Zo blijft de Portugese crisis in de schaduw van het nieuws – Spanje is groter, Griekenland is erger – en dat is Costa’s doel: volgens analisten vreest hij de financiële markten. De prijs van tumult is hoog, toont de Griekse zaak.

Het salaris van Gentil, vijftiger en stadsambtenaar, was de afgelopen jaren met een derde verlaagd, vertelt hij in het restaurant. Nu geeft Costa hem de helft ervan terug en ook vervallen de werkuren die de trojka had toegevoegd. ‘We overleven het, dat proef je in Portugal; we ademen weer.’ Die ommekeer is ongrijpbaar, maar wie Lissabon van de vroege crisis kent, ziet nu meer opgewekte gezichten, de lichaamstaal is monter. Zelfs de pastelkleur van de huizen oogt minder droevig.

De economie groeit weer, weet Gentil, maar de crisis laat diepe sporen na. Hij geeft milieules op scholen die fors onder de bezuiniging leden, maar niet zo zeer als de Griekse. ‘Je ziet op onze scholen de erfenis van de trojka. Veel kinderen krijgen er hun enige maaltijd van de dag, in de vakantie blijft de kantine open en eet het gezin mee. Veel mensen leven in armoede en dat zal nog wel een tijd zo blijven, Costa is geen tovenaar.’

De trojka legde in 2011 haar doctrine op in ruil voor de noodlening van 78 miljard euro. Toenmalig premier Pedro Passos Coelho voerde het stringente bezuinigingsbeleid met overtuiging uit. Hij had neoliberaal bloed, was ‘trojkaanser dan de trojka’, hoorde je in Portugal. Hoewel de trojka twee jaar terug vertrok – het programma liep af – ging Passos Coelho door, tot de vorige winter.

VOLLEDIG VRIJ is António Costa allerminst na de verkiezingen. De president liet hem op papier beloven niet de euro te verlaten en ook de staatsschuld mocht niet hard oplopen, anders zou hij Costa’s intrede versperren. Ook ziet Brussel nauwlettend toe op de begroting, het tekort dient ruim onder de drie procent te blijven. En aan zijn linkerkant sloot Costa een verbond met de communisten en Bloco de Esquerda, de ruggensteun van zijn minderheidsregering. Als de premier – onder pressie – de linkse koers vaarwel zegt, dan ontbinden zij de alliantie. Zo laveert hij tussen alle eisen, wensen en verlangens.

Toch oogt Costa ontspannen, tevreden zelfs, en daar is reden toe: eindelijk is de begroting op orde en nergens in de Europese Unie was de economische groei in het derde kwartaal van 2016 groter dan in Portugal. ‘We hebben al onze beloftes aan het Portugese volk gestand gedaan’, zei hij vorige maand. ‘We sloegen de besparingsbladzijde om en tonen dat er een alternatief is.’ Níet zuinig zijn betaalt zich uit, zei Costa. Hij overwon de scepsis: 81 procent van de Portugezen steunt hem nu.

Inmiddels is São Bento, het parlementsplein, ontdaan van de dranghekken. Portugal is niet mediterraan maar Atlantisch, en dat tekent de volksaard. De opgelegde bezuinigingen werden veelal met weemoed begroet, terwijl in Athene onmiddellijk de vlam in de pan sloeg na de eerste eisen van de trojka. Maar gaandeweg wekte Passos Coelho zoveel weerzin op, door uitlatingen als ‘span je in, zoek een baan in het buitenland’, dat er één keer een regen van stenen neerdaalde op het politiekordon voor het parlement. Twee, drie uur duurde dat, en ineens vielen de agenten aan, tuigden tientallen betogers af, en het ongeloof raasde door de stad. Dit was Lissabon niet, waar de anjer het geweld verving. Wekenlang was een paarse waas van een verfbom op de trappen zichtbaar, als herinnering.

Nu zijn de marmeren trappen weer hagelwit, als João Oliveira ze beklimt. Binnen, in de Assembleia, ziet hij minutieus toe op het akkoord met Costa. Als leider van de communisten ontmoet hij de premier wekelijks, vóór het debat, om met een idee in te stemmen – of niet. Zo zegt Oliveira in zijn werkkamer: ‘Een beknotte begroting om alleen aan een Brusselse “regel” te voldoen, dat is onacceptabel. Bij alles is Portugals belang de basis.’

Tot dusver hoeft Costa niet te kiezen voor één kant. Hij verlaagt de belastingen en de btw, jaagt de koopkracht aan, de economie groeit, tienduizenden banen kwamen erbij, en zo krijgt hij ook meer geld binnen en vervallen er veel uitkeringen. ‘Maar Costa moet de politiek nóg meer omkeren’, vindt Oliveira. ‘De trojka liet hier veel vlekken achter: de ambtenarij en de arbeiders zijn uitgebuit, de wetgeving is nu van elastiek – een bedrijf doet wat het wil, tot massaontslag aan toe. In de trojkatijd zijn de vakbonden bijna opgeheven, de collectieve onderhandeling ging van twee miljoen mensen naar tweehonderdduizend.’

De trojka vliegt nog tweemaal per jaar naar Lissabon om ongevraagd advies te geven, publiek en privé. ‘De communiqués zijn invloedrijk’, zegt de jonge communist (37), ‘ook al dwingen ze niet langer direct beleid af. Maar als te veel “aanbevelingen” niet opgevolgd worden, volgt met Europa een lastig begrotingsgesprek.’

Het stemt de EU nerveus dat communisten dicht bij de macht vertoeven, denkt Oliveira, met name nu het land opbloeit. ‘Mijn partij is revolutionairder dan Syriza. De trojka voerde oorlog tegen Athene – verkoop en versober alles of we laten je failliet gaan –, maar door Syriza’s weerwoord alléén verdween de misère niet. Wil men Costa ten val brengen, dan moet Portugals proletariaat klaarstaan, om het proces te leiden, de banken te beheren. Zonder mogelijke consequenties heb je niets aan retoriek. Dus we speuren naar bondgenoten buiten Europa, voor een uitweg. Met de vernedering van Syriza wilden Brussel en Berlijn een links alternatief in diskrediet brengen, maar ik vrees de revolutie niet.’

WIE DE WERELD van António Costa wil begrijpen, wandelt naar de wijk Intendente. Toen Costa in 2007 begon als burgemeester van Lissabon was die buurt sterk verloederd. Woonde je er niet, dan bleef je er weg. Het centrale plein werd bevolkt door prostituees en rapaille, het stond bekend om heroïnehandel, diefstal en doodslag. En aan dát plein kocht Costa een café, vormde het om tot stadhuis, en vertrok erheen met zijn kabinet van veertig man.

Een klein decennium later kijkt João Wengorovius Meneses voldaan om zich heen. De unheimliche geest is vervlogen, hippe koffiehuizen domineren het plein, slechts enkele oude kroegen zijn blijven bestaan, nog net genoeg voor een rauw rafelrandje en een zweem van lichte zeden – een prettige mengeling. Het plein lééft. Als architect van de omtovering luistert Meneses er naar het geluk en de zorgen van zwervers en ondernemers. Hij is hoogleraar sociale economie en was destijds de rechterhand van Costa.

‘De eerste weken’, zegt Meneses, ‘bedreigde de onderwereld de burgemeester met de dood. De handel liep terug doordat Costa de cafés vroeger liet dichtgaan. Hij waagde zich in de taveernes en tapperijen, ging naar de lokale wasserette, zwierf door de buurt en bracht zo de ommezwaai teweeg. In de loop van drie jaar veranderde Intendente van gedaante.’

António Costa, zoon van een dichter-­communist met Indiaas bloed, maakte vlug naam in linkse kring. Bij zijn inwijding als minister was hij 36 jaar, en hij kreeg veel waardering voor het injecteren van een vrijzinnig socialisme in Lissabons geplaagde wijken. ‘Zijn pragmatisme en idealisme vloeiden erin samen’, vertelt Meneses, lopend naar het aanpalende Mouraria.

Nadat koning Afonso in de twaalfde eeuw de hoofdstad had heroverd op de Moren liet hij één wijk als getto aan de moslims: Mouraria. Later is daar de fado geboren, het ‘lied van Lissabon’, dat de droeve ziel bezingt. Vandaag hoor je de klank van Chinezen en Pakistanen in het labyrint van steegjes, je ruikt hun keukens, en je ziet er het oude Portugal van waslijnen en tegeltjes en van armoede, inmiddels vermengd met toeristen en de nouveaux riches.

‘Met veertien miljoen euro’, zegt Meneses, ‘gingen Costa en ik hier het verval en de uitsluiting tegen. Zie dat restaurantje: na een subsidie om de boel op te fleuren draait het viermaal meer omzet. De baas begon onlangs een tweede zaak, in Miami. Dit is in het klein de denkwijze van Costa: zwengel alles aan, dan kom je vooruit.’

Allereerst hingen Meneses en Costa de duistere straatjes van Mouraria vol kleurrijke lampen, ook binnen in vuilnisbakken. En lampen gingen over in kunst, in een buitenbioscoop en een opera op een plein, met koortjes op balkons. Een bibliotheek en een galerie, en dertig sociale bedrijfjes. Na lange tijd van lichte anarchie vertrouwt men hier geen permanente politie – en zo vroeg Meneses aan de bejaarde dames, die schilderachtig maar eenzaam uit het raam hangen, om bij rumoer het noodnummer te bellen. Nu noemen zij zich senhoras de segurança.

Mouraria veranderde zodanig dat op uitnodiging van Costa in 2012 voor het eerst in de historie een president de wijk in liep. Het was Aníbal Cavaco Silva, de man die Costa drie jaar later verbood de politiek volkomen om te gooien.

‘Het liefst gaat Costa heel Portugal te lijf zoals in Mouraria’, zegt Meneses, ‘maar dat is moeilijk. Hij verhoogt pensioen en minimumloon, en als keynesiaan wil Costa nu veel investeren, maar hij kon niet sparen in goede tijden. Dit is een lastige periode: de banken wankelen weer, Brazilië en Angola verkeren in recessie en de trojka zint op wraak… Niccolò Machiavelli raadde politici aan: voer pijnlijke zaken in één keer door en breng mooi nieuws in delen. Maar bij Costa is het andersom, ben ik bang. Víer jaar zal hij niet overleven.’

Ook in Mouraria is het onheil niet volledig verdwenen. Als Meneses een vintageboetiekje binnenloopt, langs grammofoons en retro­kleding, zit de eigenares in een hoek te huilen. Zo-even zei ze de dronkaards die aldoor op haar drempel zitten dat ze weg moesten wezen, geen klant durfde nog de winkel in. Nu zitten ze onder een boom bij de crèmewitte kerk, in de schaduw, rustig hasjiesj rokend. Maar ze zullen terugkeren om ‘alles te vernielen’.

‘Door de vaart van de vooruitgang’, zegt Meneses, ‘voelen zij zich gekleineerd, achtergebleven. Ook veel ouderen spraken van hun “kleine, minderwaardige leventjes” die niemand zou missen. Daarom namen we foto’s van hen, die we groot op buitenmuren plaatsten, als wijk­iconen. Zij, die mensen, zijn de spil van verandering.’ Ook figureren ze in het stripverhaal van de nieuwe buurtkrant Rosa Maria. De tekenaar dreef licht de spot met de alcoholici, die kwaad verhaal kwamen halen, maar inmiddels trouwe lezers zijn.

HET VERTROUWDE panorama: de oude binnenstad, heuvels aan weerszijden en de Taag grijzig in de verte – van vijftig meter hoogte kijkt José Vieira da Silva er door de immense glaswand over uit. Vóór de entree van de trojka was dit zijn ministerssalon, en nu is hij teruggekeerd bij Arbeid, Sociale Zaken en Solidariteit. ‘Terug in de tijd, dat is de bedoeling’, zegt Vieira da Silva, een timide man. ‘Maar Passos Coelho’s hand is nog voelbaar.’ In de tussentijd verdween een kwart van de ambtenaren uit het ministerie, ‘met een hiaat in het beleid tot gevolg’. Costa bracht de privatiseringen ten einde, maar die van vroeger tenietdoen gaat niet. De energievoorziening blijft bij een Chinees staatsbedrijf. En Portugal Telecom belandde in handen van de Altice-groep. ‘Ik betaal zo min mogelijk salaris’, zei topman Patrick Drahi, die zeven miljard euro bezit. Sindsdien vreest men voor uitbesteding naar Azië.

‘Het diepste litteken’, zegt de minister, ‘is de uittocht van een half miljoen Portugezen, veelal jonge academici, naar Noord-Europa, naar de oude koloniën. Hier keek Passos Coelho niet naar hen om.’ Onder het trojka-akkoord steeg de werkloosheid naar achttien procent, en hoewel de daling onder Costa versnelt – minus 1,6 procent in één kwartaal – is officieus nog altijd een kwart zonder baan.

De oplossing verdeelt de linkse alliantie: de gedoogpartijen pleiten voor verlaging van de staatsschuld (die 130 bedraagt), wat het imf bepleit maar wat in Berlijn een doodzonde is. Costa zwijgt erover. Vieira da Silva: ‘Ach, de communisten weten hoe de Griekse stand van zaken is, ná Syriza’s poging. Eén land is in Brussel domweg alleen, en Portugal is dat nu. Wij willen eerst tonen dat onze werkwijze duurzaam is, betere kaarten krijgen. En ja, wie is niet bang voor de tucht van de markten? We zijn omzichtig, zeker na de bijna-boete.’

De Europese Commissie wilde Portugal in de zomer bestraffen voor een te hoog tekort (van 4,4 procent) op de begroting in een van Passos Coelho’s jaren. Die had met staatsgeld de bank Espírito Santo van omvallen gered (anders was het tekort maar 3,2 procent). ‘Krijgt Portugal de boete’, zei Passos Coelho, ‘dan is dat Costa’s schuld’, hem een ‘diplomatiek gebrek’ verwijtend. Zowel Commissie-chef Jean-Claude Juncker als Noord-Europese politici waren vóór beboeting.

De gedoogpartijen in Lissabon noemden het een ‘oorlogsverklaring’ en ‘chantage’, om de linkse politiek te ondermijnen, en zelfs Costa dreigde met een rechtszaak. Ten slotte zag Juncker ervan af: Wolfgang Schäuble, de Duitse minister van Financiën, belde eurocommissarissen op, bespeelde ze en haalde ze over om ertegen te stemmen, blijkt uit speurwerk van de Brusselse krant Politico. Geenszins uit genade met Costa, maar ook Spanje had een tekort, en hij wilde de Partido Popular, een rechtse bondgenoot, niet verzwakken. ‘We zijn niet roomser dan de paus’, zei Juncker binnenskamers. ‘En de paus verkiest een boete van nul euro.’ Die paus is Schäuble, en een symbolische boete is óók een boete. Tegelijk dreigde Schäuble met een tweede trojka-programma, als Costa van ‘de regels’ blijft afwijken.

In zijn kamer aan de Universiteit van Lissabon vertelt econoom João Ferreira do Amaral over deze zaak: ‘Wie de geschiedenis van deze jaren schrijft, zal de Commissie tot grootste zondaar dopen. In 2010 ving de verduitsing daar aan, ineens ademde alles het neoliberalisme; in respons op de Griekse zaak greep Berlijn stilletjes de macht in Brussel. De werkgroepen van de Commissie zijn nu strenger dan het imf. Zij horen het algemeen Europees belang voor te staan maar zijn hun onafhankelijkheid verloren.’

Onder de glimlach van Ferreira do Amaral, een dwarse denker in het debat, schuilt verbittering. En oprecht onbegrip. ‘Al binnen een jaar kromp de economie vier procent meer dan de Commissie voorspelde’, zegt hij, ‘en nooit stelde zij de verwachtingen bij. Terwijl de krimp doorging. Het rekenmodel, de intenties – het is onnavolgbaar. Niet eenmaal overlegde Passos Coelho goede cijfers, wat logisch is: wie zó vlug zó veel versobert, creëert hoe dan ook een recessie. Vanwaar die haast? Investering lokte dit beleid niet aan. En de staatsbedrijven werkten naar behoren, hun privatisering is domweg dogmatisch. Alles draait om politiek, niet om economie.’ Alleen de handelsbalans is onder Passos Coelho rechtgetrokken; omdat de binnenlandse vraag wegviel, niet door meer uitvoer. De economie krabbelt op, maar alleen een afscheid van de euro brengt echte voorspoed, vermoedt de hoogleraar. De centrale bank verlaagde vroeger de escudo, nu moest de trojka de lonen verlagen om Portugal ‘goedkoper’ te maken. ‘Op onze noden is de euro niet toegesneden’, zegt Ferreira do Amaral, ‘hij dient het Noorden. Voor ons en de Grieken is een veertig procent zwakkere munt gewenst. Tot het zo ver is, wint de Commissie.’

EVEN NA MIDDERNACHT, op 25 april 1974, klonk het wachtwoord op de radio. Een verboden lied, Grândola, Vila Morena van Zeca Afonso, dreef de linkse soldaten de straat op, klaar voor de staatsgreep, en de burgers volgden vlug. In de geweerlopen deden ze anjers, als bajonet van de vrede. Het fascisme van António Salazar, dat veertig jaar duurde, bezweek na zes uur. Op de vibrato van Zeca Afonso ruilde Portugal de Estado Novo in voor democratie.

Februari 2013. In het parlement houdt premier Passos Coelho een toespraak, als de burgergroep Que se Lixe a Troika – ‘Sodemieter op, Trojka’ – vanaf de publieke tribune de beroemde regels aanheft: ‘Grândola, zonverbrand oord,/ land van broederschap./ Het volk heeft de leiding/ binnen jouw grenzen, o stad.// Op iedere hoek, een vriend./ In ieder gelaat, gelijkheid’. Het lied klonk vaak in de trojkatijd, bij elke betoging, de woorden ontlokten tranen aan de ouderen. In dat stadje Grândola, symbool van verzet, is in 2013 weer een communist tot burgemeester verkozen. En nu geeft hij tien miljoen euro méér uit, ‘voor onze waardigheid’, zal hij erover zeggen.

De rode hangbrug over de Taag heette de Salazarbrug, is omgedoopt tot de Ponte 25 de Abril, en voert de trein uit Lissabon naar de Alentejo, het domein van de communisten. Bij het hoge Christusbeeld op de zuidoever ligt de oude industrie, roestig en verlaten, en land­inwaarts vind je de landerijen waarop na de Anjerrevolutie de ‘collectieve boerderij’ verrees. Voorbij de diepgroene weides, overlopend in dorre bossen, is daar het zonverbrande oord Grândola dat in een middagslaap is verzonken.

Op het stadhuis hing de burgemeester drie wandportretten tegenover zijn bureau: van de schrijvers Fernando Pessoa en José Saramago en, jawel, van de troubadour. In de donkere dagen van de dictatuur reisde Zeca Afonso het land door, zong zijn verboden muziek, belandde in de cel, maar in Grândola stond de politieke politie bevreesd toe te luisteren. De lofzang op het ‘dappere stadje’ volgde. ‘Het is een vrijheidshymne’, zegt de 73-jarige Figueira Mendes, ‘zowel tegen het fascisme als tegen de trojka.’

In de voorbije jaren liep het tekort aan dokters in deze regio op tot 86; de bouw van hotels kwam stil te liggen, wat de werkloosheid opjoeg; de koopkracht zakte in en zo ook de lokale economie. ‘De beleidslijn van de trojka’, zegt de burgemeester, ‘was gebaseerd op onrecht en afbraak.’

In dit stadje van vijftienduizend zielen wakkert Figueira Mendes de kentering aan. Nu heerst er de stilte van de middag, één cement­molen maalt, de oude heren dagdieven bij hun witgekalkte huisjes, maar al gauw begint de grote bouw. Voor tien miljoen euro verschijnt er een museum, worden de school en het park gereno­veerd, en de cafés en restaurants, de biblio­theek en de Romeinse ruïnes, wordt de watertoevoer verbeterd, et cetera. Figueira Mendes leent ervoor en spreekt het Portugal 2020-fonds aan. De Europese Commissie steekt het land 25 miljard euro toe voor ‘groei en banen’, wat je als mea culpa kunt opvatten, maar Figueira Mendes weet wel beter: ‘De stadsbegroting is zozeer verlaagd dat we van dat fonds afhankelijk zijn. Brussel neemt en geeft, maar kan haar hand ook terugtrekken; ze dreigt met boetes en korting op subsidies. Het is ondoenlijk.’

In de jaren zestig zat Figueira Mendes acht maanden gevangen vanwege zijn strijd tegen ‘uitbuiting, misère en repressie’. De politie hield hem steeds nachtenlang wakker, als slaap­marteling. Zo diep drong de trojka niet door in het leven, dat weet hij, maar de analogie houdt hij aan. Na de omwenteling van 1974 was hij Grândola’s eerste burgemeester, tot ’89. ‘In die vroege dagen moesten we de democratie weer “leren”, onszelf en de stad opvijzelen. Nu trad ik opnieuw aan in een kritieke tijd, en het procédé is hetzelfde.’

TOCH BLIJFT VENIJN vrijwel buiten het debat. ‘Portugal kent geen type Varoufakis’, zegt econoom Ferreira do Amaral. ‘Niemand onderzocht de trojka hier, die boeken zijn niet geschreven.’ Liever grijpt Portugal terug op de kunsten, op de música de intervenção. Niet alleen Grândola weerklinkt weer, ook subtiele liederen tegen de trojka. In een fadohuis in Lissabon, vier jaar geleden, vertelde Cristina Branco hoe ze zwoegde op een album vol ‘financieel-sociale vragen’. Ze is een van ’s lands allermooiste stemmen, die Slauerhoffs poëzie in het Portugees vertaalde. ‘Maar nu dringt de politiek mijn fado binnen.’

Ze vroeg veertien dichters om een leven te schetsen in crisistijd. ‘De verhalen zijn zo duister’, zegt Branco bij een cafezinho, ‘dat ik er eentje niet zing, maar opzeg.’ Dat is De werkloze met kinderen. De man gaf zijn linkerhand voor een baan, werd ontslagen, gaf zijn rechterhand, kreeg weer zijn congé, en gaf ten slotte zijn hoofd. In een ander lied zoekt een jongen emplooi over de grens, en in wanhoop schrijft hij zijn meisje brieven op zakdoekjes. ‘Het is een liefdesvers’, vertelt de zangeres, ‘maar de essentie is tragisch.’

In culturele kring kreeg Branco’s verzet veel navolging. De groep Que se Lixe a Troika is gevormd door regisseurs en schilders en schrijvers en de tweede gedoogpartij in het parlement staat onder leiding van een actrice en letterkundige, Catarina Martins, die de alliantie met premier Costa aanblies. ‘Ik ben opgevoed met de samenhang van kunst én politiek’, vertelt Martins, de 43-jarige voorvrouw van Bloco de Esquerda, dat verwant is aan Syriza. Ze las hoe António Lobo Antunes in zijn romans de koloniale oorlog uitploos, hoe José Saramago de polemiek met het imf, de EU en de kerk aanging. In 1992 censureerde premier Cavaco Silva een ‘blasfemisch’ boek van Saramago – waarna de Nobelprijs-laureaat in ballingschap ging.

Dat de overheid in trojkatijd haar verzameling van Joan Miró’s schilderijen wilde verkopen, voor 35 miljoen euro, wekte dan ook de woede van Catarina Martins en de bevolking – en veilinghuis Christie’s stuurde de 85 doeken terug. ‘Het is waanzinnig’, zegt Martins in haar parlementskamer. ‘Dreigt er een bank te bezwijken, dan tovert men vier miljard euro te voorschijn, vanuit het niets. Maar wil je investeren in werk of onderwijs of zorg, dan is dat “onmogelijk”, daarvoor “bestaat” geen geld. De trojka is thatcheriaans, ze blijft beweren dat er geen alternatief is. Helaas weigert Costa het finan­ciële stelsel om te gooien; écht links is hij niet.’

Ze zet haar poging voort de premier te overreden om de schuldvraag in Brussel ter tafel te brengen: ‘Nu gaat bijna vijf procent van ons geld naar rentebetaling, terwijl het tijd is voor staatsinvesteringen. Daarna volgen de bedrijven vanzelf, die dynamiek is bekend.’

Vorig jaar sloot Costa een verbond met Alexis Tsipras, getweeën riepen ze op tot ‘groei in Europa’, en de Griekse premier ontving in de nazomer politici uit Frankrijk, Italië, Spanje, Portugal, Cyprus en Malta in Athene: de ‘zuidelijke zeven’ als gevechtslinie. Catarina Martins verwacht geen getijde-wisseling; de socialisten in Parijs en Rome vindt ze evenmin links. ‘François Hollande en, tot voor kort, Matteo Renzi bewandelen de “derde weg”, ze zijn sociaal-liberaal, de markt is heilig. Anders mag je in Europa niet regeren.’

Volgens Yanis Varoufakis, de Griekse oud-­minister, is Syriza’s revolte grof gesmoord door Berlijn om vooral Rome en Parijs te intimideren. ‘Wie in Europa gelooft, lijdt nu het meest’, zegt Martins. ‘De les van Syriza: als je de Brusselse besparingen bestrijdt, moet je op uittreding zijn voorbereid. De euro verlaten, de banken en de industrie nationaliseren – dat is de voorwaarde. Syriza wilde dat niet en werd verwoest. Het is de dood van de democratie als de lente van Lissabon uitmondt in een tweede deceptie.’

https://www.groene.nl/artikel/de-lente-van-lissabon

quote:

Links blijft aan de macht in Portugal, socialisten de grootste partij

De Socialistische Partij van premier Antonio Costa heeft de Portugese verkiezingen gewonnen. Zijn partij kreeg 36,6 procent van de stemmen en dat betekent dat Costa door kan regeren met twee communistische partijen, die bij elkaar 16 procent van de stemmen kregen.

"We hebben een grote overwinning geboekt en accepteren de opdracht om Portugal ook de komende vier jaar met toewijding en verantwoordelijkheid te regeren", zei Costa tegen zijn aanhangers na het bekend worden van de uitslag.

Dierenpartij
Costa kon met hulp van de Communistische Partij en het Links Blok de afgelopen jaren regeren. Vermoedelijk zal de premier voor een nieuwe termijn die samenwerking voortzetten.

De grootste rechtse partij in Portugal, de PSD, bleef steken op 27,9 procent van de stemmen. De Portugese variant van de Partij voor de Dieren gaat van 1 naar 4 zetels in het 230 zetels tellende parlement. Opvallend is verder dat, in tegenstelling tot andere Europese landen, rechts-populistische partijen in Portugal niet populair zijn.

Toerisme
De Portugese economie doet het Europees gezien bovengemiddeld goed. Onder premier Costa daalde de werkloosheid en het begrotingstekort, na jaren van maatregelen om de crisis te boven te komen. De export en het toerisme zijn grote aanjagers van het herstel.

https://nos.nl/artikel/23(...)grootste-partij.html

quote:

Het linkse succes in Portugal wrijft het Europese falen in Griekenland er extra hard in

Rutger van der Hoeven

9 oktober 2019


Sinds staatsmannen en schrijvers anderhalve eeuw geleden begonnen te klagen over ‘leugens, verdomde leugens en statistieken’, hebben cijferlijstjes niet overal een goede naam. Toch helpen droge cijfers soms prima als perspectief bij alle wilde verhalen over volkswoede en onvrede om ons heen. Na jaren van verkiezingen waarbij opgewonden populisten de grootste aandacht trokken, kijkt niemand meer op van de bewering dat ‘in Europa’ burgers het vertrouwen in hun overheid en de Europese Unie hebben verloren. De Britse stem voor Brexit en de gilets jaunes in Frankrijk hebben die indruk misschien versterkt. Maar het nuchtere feit is dat zeven op de tien Europeanen willen dat hun land in de EU blijft. Evengoed zijn Brexit en de gele hesjes ontnuchterende voorbeelden, want beide spelen in landen waar het publieke vertrouwen in de eigen politiek en de EU bijzonder laag is. In Frankrijk denken negen op de tien inwoners dat of hun land of de EU ‘kapot’ is, of zelfs allebei. In Groot-Brittannië is dat dertien op de veertien.

Een overzicht van het vertrouwen dat Europeanen hebben in hun eigen staat en de EU, onder meer gegeven door denktank ECFR, is als een soort staalkaart van vertrouwen en wanhoop in de EU. Mooi aan die cijfers is bijvoorbeeld dat Portugal bij de landen hoort waar het vertrouwen het hoogst is, met name in de EU. Een paar jaar geleden werd Portugal in de Brusselse wandelgangen nog een van de ‘PIIGS’ genoemd, de Zuid-Europese landen plus Ierland die bankroet dreigden te gaan. In Londen en andere financiële centra werd flink gespeculeerd dat Portugal monetair ‘om zou vallen’. Nog in 2012 voorspelde Nouriel Roubini, het economische orakel van destijds, dat Portugal ‘het nieuwe Griekenland’ zou worden.

Maar Portugal viel niet om en het kreeg, volledig tegen de heersende windrichting in, een linkse regering. Die hing in 2015 de bezuinigingspolitiek aan de wilgen die de EU en IMF aan Portugal hadden opgelegd in ruil voor leningen. De Portugese regering ging discreter en minder militant tegen de EU in dan Griekenland, waar het linkse Syriza en minister Varoufakis op hetzelfde moment aan de monetaire wurging probeerden te ontkomen. Portugal schrapte de hardste bezuinigingsmaatregelen en verhoogde overheidslonen, minimumloon en pensioenen. Sindsdien is Portugal economisch onafgebroken aan het groeien en is het een baken van stabiliteit in een aangeslagen Europa. ‘Wat er in Portugal gebeurde toont dat austerity een recessie verdiept, en een vicieuze cirkel creëert’, zei de sociaal-democratische premier Costa. Afgelopen zondag won zijn partij met een straatlengte voorsprong de Portugese verkiezingen.

Nee, dan Griekenland. Daar heeft een op de zestien mensen vertrouwen in de eigen overheid en de EU – nergens is dat zo laag. Maar deze wanhoop is met mensenhanden gemaakt. Vorige week werd ook in Griekenland een ‘mijlpaal’ gevierd, zoals elk stapje wordt genoemd richting ‘financiële normaliteit’. Er werden beperkingen op betaalverkeer opgeheven, die ook in 2015 werden ingevoerd, toen een maandenlange confrontatie tussen de EU en Griekenland uitliep op een sluiting van de Griekse banken en een draconisch bezuinigingspakket dat de Griekse regering pedant door de strot werd geduwd door Eurogroep-voorzitter Jeroen Dijsselbloem. Toevallig ook vorige week vertelde Poul Thomsen, directeur van de Europese afdeling van het Internationaal Monetair Fonds, tijdens een lezing hoe onvoorstelbaar fout die ingreep toch verlopen is. Het IMF schat nu dat Griekenland in 2034 pas terug is op hetzelfde inkomen per hoofd van de bevolking als in 2007. Daarmee is het veruit de ergste economische crisis van deze tijd.

Nederland is hier medeverantwoordelijk voor, maar zelfreflectie is in Den Haag nog altijd niet begonnen. Deze zomer probeerde de regering-Rutte nog om Dijsselbloem aan het hoofd van het IMF te krijgen, met als argument dat hij tijdens de eurocrisis iets heel ergs had voorkomen in Griekenland – kennelijk het wapenfeit dat wij een ander Europees land 25 jaar tegenspoed hebben opgedrongen om te zorgen dat onze banken geen verlies nemen op onverantwoordelijke leningen. Het ompraten daarvan door Rutte cum suis is het witwassen van een economische misdaad, en het Portugese succes wrijft die waarheid er alleen maar harder in. We moeten daar ten minste tot 2034 iedereen aan blijven herinneren die het niet wil weten.

https://www.groene.nl/artikel/vertrouwen-en-wanhoop