10-01-2013
De hologram-projector komt eraan. Chip vol nano-antennes verstuurt beeld.
Met lenzen kun je licht aardig manipuleren, maar het golfaspect - de fase – is niet tot in detail beheersbaar. Met een chip vol nano-antennes lukt dat nu wel voor infrarood licht.
Links de chip met 64x64 antennes, rechts een beeld - het logo van MIT - dat ermee verstuurd is. Het beeld ontstaat niet op de chip door pixels aan of uit te zetten; alle pixels staan aan, met precies zulke faseverschillen, dat ze verderop dit beeld projecteren. Dat het beeld zich herhaalt is een artefact van deze interferentie-techniek.
Fysici zoeken al lang naar een praktische methode om een optische phased array te maken, een 'zendantenne' voor zichtbaar licht met veel pixels en volledige controle over de fase van het licht dat elke pixel uitzendt. Optisch lukt het nog niet, maar met infraroodlicht nu wel.
Met veel langere elektromagnetische golven, zoals gebruikt in radar, kan dat al lang. Een phased array radar bestaat uit een regelmatig patroon van vele antennes die elk een radiosignaal met dezelfde golflengte maar met een iets verschillende fase uitzenden.
Faseverschil
De fase is een getal tussen 0 en 360 graden dat aangeeft in welk stadium van zijn periode een golf zit. Faseverschillen tussen twee golven zorgen voor uitdoving (180 graden verschil) of juist versterking (0 of 360 graden) van de lichtgolven. Door de faseverschillen tussen de antennes slim te kiezen, kun je ervoor zorgen dat de golven elkaar bijna overal uitdoven, behalve in een smalle, intense bundel in een gewenste richting, precies wat je met een radar wilt. Door de faseverschilen te variëren, verander je de richting van de bundel.
De afstand tussen de antennes moet van dezelfde grootte-orde zijn als de golflengte, 1,5 micrometer (0,0015 mm) voor dit infraroodlicht. In Nature presenteren fysici van het Massachusetts Institute of Technology nu een phased array met 64x64 (4096) infrarood zendantennes (pixels) die met standaard technieken uit de halfgeleiderindustrie zijn aangelegd. Elke antenne is ongeveer 3 micrometer groot, en ze passen met z'n allen op een chip van iets meer dan een halve millimeter in het vierkant.
Instelbaar
In dit prototype is het faseverschil tussen de antennes nog hardwired (bij de fabricage ingebakken). In de praktijk wil je een razendsnel instelbaar faseverschil, omdat je dan elk gewenst golffront (de combinatie van alle afzonderlijk uitgezonden lichtgolven) met de chip kunt uitzenden. Zo kun je in principe holografische afbeeldingen uitzenden.
Een hologram is een twee-dimensionale weergave van een driedimensionaal beeld (dat wil zeggen, een beeld met diepte). Een gewone foto legt in elke pixel alleen de intensiteit en kleur van het licht vast, terwijl een hologram ook informatie bevat over de fase van de lichtgolven afkomstig uit elk punt.
Daarvoor hebben de onderzoekers tot nu toe alleen een kleiner prototype van 8 x8 pixels gemaakt, waarbij het faseverschil van elke pixel met een stroompje aan te sturen is. De fabricagetechniek is schaalbaar, meerdere modules zijn zonder principiële problemen samen te voegen. Om dit ook met zichtbaar licht te realiseren, moeten de antennetjes nog verder geminiaturiseerd worden, en kunnen ze ook niet meer uit het traditionele chipmateriaal silicium gemaakt worden.
Wat kan je met zo'n (bijna) optisch phased array? De onderzoekers denken aan toepassingen waarbij je met een nauwkeurig fasegestuurde lichtbron door matglas of troebele levende weefsels heen toch een helder beeld kunt krijgen, aan het projecteren van bewegende hologrammen of het razendsnel aansturen van grote sensor-netwerken.
Large-scale nanophotonic phased array, J. Sun e.a., Nature, 10 januari 2013
(wetenschap24)