De functie van slaap?

De Recuperation Theories hebben als hoofdkenmerk de achterliggende gedachte dat men door het wakker zijn, het lichaam uit balans haalt. Slaap zou nodig zijn om het lichaam weer in balans te brengen, en men zou moe worden wanneer de gedane schade een bepaald niveau bereikt. De verschillende Recuperatie-theorien zijn het er niet over eens in welke vorm deze schade optreed, maar een van de meest bekende theorien in deze groep is dat het wakker zijn energie verbruikt, en dat die energieniveaus door het slapen weer bijgetankt worden.
De Circadian Theories of Sleep beweren in essentie dat de slaap tijdens de evolutie ontwikkelt is om de mens veilig te houden. Een slapend persoon heeft immers meer overlevingskans dan iemand die heel de nacht wakker blijft, en allerlei potentiele gevaarlijke dingen doet. Blijkbaar had de mens maar een bepaalde tijd per dag nodig om te overleven, en had de vroege mens te veel tijd over. De meest veilige manier om die tijd door te brengen is volgens de Circadian Theories slapen. Volgens de Circadian Theories heeft slapen dan ook geen enkele rol in het functioneren van het lichaam.

Wanneer we de verschillende zoogdieren en vogels bekijken aan de hand van hun slaapgedrag, kunnen we een aantal conclusies trekken. Alle vogels en zoogdieren slapen, en hun slaap is veel opzichten (zoals bijvoorbeeld in EEG golven) min of meer gelijk aan die van de mens. Zelfs vissen, reptielen en insecten hebben periodes van inactiviteit die op onze slaap lijken.
Als we de slaap van verschillende dieren vergelijken, kunnen we een aantal conclusies trekken over de functie van slaap.
In de eerste plaats lijkt het feit dat alle zoogdieren en vogels slapen al aan te geven dat er een fysiologische reden moet zijn voor slaap. Besparing van energie en het beschermen van roofdieren kan haast niet de enige reden zijn voor zulk wijdversprijd gedrag. Bovendien is het bij het ene dier opzetten van een complex systeem waarbij het toch nog risico loopt, om toch te kunnen slapen (zoals bijvoorbeeld bij de dolfijn), onlogisch wanneer er geen andere reden voor slaap zou zijn dan bescherming van het dier.
Anderzijds lijkt slaap geen specifieke vereiste zijn om de door de mens ontstane psyschische druk op te lossen. Ook dieren die bepaald geen complexe hersenen en gedrag hebben, slapen op min of meer dezelfde manier als wij. Ook het idee dat REM-slaap als functie het herstellen van het geheugen of de link tussen REM-slaap en hogere cognitieve functies lijkt niet op te gaan. Zo spendeert het vogelbekdier zon 8 uur per dag in REM-slaap, vergeleken met de 2 uur die de mens gemiddeld per dag in REM-slaap doorbrengt.
Bovendien lijkt er aan de hand van de Recuperation Theories, die slapen uitlegt als herstel van de energievoorraad, geen verband gelegd te kunnen worden tussen de tijdsduur die verschillende dieren slapend doorbrengen, en hun gemiddeld energieverbruik op een dag. Zo slaapt een kat gemiddeld zon 15 uur per dag, en een paard gemiddeld maar twee uur.
Aan de hand van de Circadian Theories of Sleep blijken dit soort verbanden makkelijker te leggen. Zo heeft de zebra bijna de hele dag nodig om voldoende eten te verzamelen, en is ze tijdens het slapen bovendien erg kwetsbaar voor eventuele roofdieren. De leeuw daarintegen, die van roofdieren niets te vrezen heeft, slaapt na het eten soms wel dagen achter elkaar. Dit gaat ook bij andere dieren op, en men kan als algemene regel stellen dat dieren die laag in de voedselketen staan, en dus veel risico lopen om opgejaagd en opgegeten te worden, minder slapen dan dieren die niets te vrezen hebben.

Er zijn kortom, een aantal goede argumenten voor beide theorien, maar aangezien beide theorien nogal vaag zijn, zijn er nog steeds vrij weinig concrete redenen voor het slaapproces. Een theorie die onlangs gesuggereerd is door ene Rechtschaffen, is dat REM-slaap een functie heeft in de ontwikkeling van de hersenen. Zo slapen kleine kinderen een stuk meer dan volwassenen en oude mensen, maar ook bij dieren die relatief weinig ontwikkeld geboren worden (en dus nog het een en ander moeten goedmaken), is er sprake van meer REM slaap dan bij dieren die al ver ontwikkeld geboren worden.

Er wordt al een paar keer verwezen naar een experiment waarbij ratten van slaap onthouden werden, en dat ze daaraan uiteindelijk stierven, maar de uitkomst van dat experiment is niet zo eenvoudig. De ratten werden wakker gehouden door ze, zodra hun EEG tekenen van slaap (de zgn. 'alpha waves') vertoonden, in een bakje water te schuiven (door het bewegen van een plankje in hun kooi). Een mogelijke uitkomst is dus ook dat niet het slaapgebrek, maar de schok van iedere keer in het water vallen ze de spreekwoordelijke das om deed.

Trouwens een interessant weetje: het wereldrecord slaapgebrek zit momenteel zo op ongeveer 18 dagen (als ik me niet vergis). Na deze 18-dagen zonder slaap, viel de recordhouder dan toch in slaap, sliep een uurtje of 20 en kon daarna weer perfect functioneren. Weer een argument tegen de Recuperation Theories?

Trouwens even een bronvermelding van het door mij geschreven stukje: het betreft hier een opdracht die ik voor mijn studie psychologie (aan de UM) moest doen, en is aan de hand van het boek van Pinel geschreven. Dit boek is erg recent, en dit moet ook wel in een snel ontwikkelend vakgebied als de biopsychologie, en van zeer goede kwaliteit. Op internet circuleren HEEL veel ouderwetse en soms gewoonweg gare theorien over de functie van slaap, en je moet een beetje voorzichtig zijn met wat je daarvan voor waar aanneemt.

Of het nu door mijn gebrek aan energie ligt, of dat mijn genen vinden dat ik al veel te lang wakker ben, en dus maar eens moet stoppen met al dat nutteloze en potentieel gevaarlijke wakker zijn, ik ga nu slapen. Welterusten

[Dit bericht is gewijzigd door Mas op 12-12-2003 00:44]