Luis Buñuel - De Excentrieke Surrealist

_{Als de plaatjes het niet doen, dan staat mijn pc uit}

* Luis Buñuel (1900-1983)



Biografie
In 1900 werd Luis Buñuel geboren in Calanda, Spanje. Z'n ouders waren rijke grondbezitters en zij geven hem een Joodse opvoeding. In 1925 verhuisde hij naar Madrid om daar te gaan studeren. Hij kwam daar in culturele kringen terecht en ontmoette daar Salvador Dalí. In deze culturele smeltkroes probeerde hij vanalles uit; schrijven, acteren in theaterstukken, lezen van poëzie, verkleden als een non en blinde mensen omver stoten. Inderdaad, toen al excentriek.

Zijn werk
Samen met Salvador Dalí zette hij z'n eerste stappen in de filmwereld. Inmiddels was hij verhuisd naar Parijs. In 1929 maakten ze samen de meest geanalyseerde 17 minuten die ooit op film vastgelegd zijn, Un chien Andalou en introduceerde zo het surrealisme in de filmwereld. De tongen kwamen nog meer los bij hun tweede film, de eerste van feature-length, L'âge d'or. In 1932 besloot Buñuel zijn puur surrealistische periode met de korte documentaire Las hurdes (Land Without Bread).
In 1932 brak hij met de surrealistische groepering en stopte voor lange tijd met het maken van films. Hij zei de filmwereld niet geheel gedag. Tot de Spaanse burgeroorlog werkte hij bij een Spaanse maatschappij als producer en daarna vertrok hij naar Hollywood. Daar kreeg hij echter geen voet aan de grond. Hij vertrok naar Mexico, waar hij z'n tweede carrière als regisseur zou beginnen. Zijn eerste film daar, Gran Casino, flopte evenals de film die er op zou volgen. Daarna zou hij zijn belangrijkste film uit deze periode maken, Los olvidados (The Young and the Damned), waarmee hij weer voet op internationale bodem kreeg. De film is een stuk conventioneler dan die uit z'n surrealistische periode, maar zoals in al z'n films zit er een typisch Buñuel moment in, de droomsequentie waar hij zijn surrealistische hart kan luchten. Tot 1964 zou hij 20 films maken in Mexico, varierend van kwaliteit. Naast Los olvidados zijn El, Nazarín, Viridiana en El ángel exterminador aanraders.
Nadat het Mexicaanse studio-systeem in elkaar zakte en hij geen geld meer kreeg voor nieuwe projecten trok hij terug naar Europa en ging voornamelijk in Frankrijk films maken. Zijn focus kwam te liggen op de bourgeoisie en vooral de hypocrietheid daarvan. Het leverde fantastische satires met name zijn drie laatste films zijn daar treffende voorbeelden van, waarin ook het surrealisme weer prominenter aanwezig is. In deze periode werden drie van z'n films, Tristana, Le charme descret de la bourgeoisie en Cet obscur object du désire, genomineerd voor een Oscar, waarvan de tweede hem ook in de wachtsleepte. Deze periode vestigde dan ook definitief de naam Luis Buñuel in de filmgeschiedenis.
Door zijn gehele oeuvre vormen een aantal thema's een rode draad. Religie is er één van. Hij was een overtuigd atheist. Opvallend is wel dat hij zich in sommige films vrij ontvankelijk op weet te stellen en meer open films rondom dit vraagstuk weet te maken, zoals Nazarín, terwijl hij op andere moment duidelijk het shock-effect hanteert, o.a. Viridiana waar verkrachting, necrofilie en de Katholieke Kerk nauw samen gaan. Andere thema's zijn mannelijk verlangen en de bourgeoisie.



Filmografie
1. Un chien andalou (1929) *
2. L'âge d'or (1930) *
3. Las hurdes (Land Without Bread) (1933)
4. Gran Casino (1947)
5. El gran calavera (The Great Madcap) (1949)
6. Los olvidados (The Young and the Damned) (1950) *
7. Susana (1951)
8. La hija del engaño (Daughter of Deceit) (1951)
9. Subido al cielo (Ascent to Heaven) (1952)
10. Una mujer sin amor (A Woman without Love) (1952)
11. El bruto (The Brute) (1953)
12. El (This Strange Passion) (1953) *
13. La ilusión viaja en tranviá (Illusion Travels by Streetcar) (1954)
14. Abismuos de pasión (Wuthering Heights) (1954)
15. Las aventuras de Robinson Crusoe (The Adventures of Robinson Crusoe) (1954)
16. Cela s'appelle l'aurore (That is the Dawn) (1955)
17. Ensayo de un crimen (Rehearsal for a Crime) (1955)
18. El río y la muerte (The River and Death) (1955)
19. La mort en ce jardin (Death in the Garden) (1956)
20. Nazarín (1959)
21. La fièvre monte à El Pao (Fever Rises in El Pao) (1959)
22. La joven (The Young One) (1960)
23. Viridiana (1961) *
24. El ángel extermindor (The Exterminating Angel) (1962) *
25. Le journal d'une femme de chambre (The Diary of a Chambermaid) (1964)
26. Simón del desierto (Simon of the Desert) (1965)
27. Belle de jour (1967) *
28. La voie lactée (The Milky Way) (1969)
29. Tristana (1970) *
30. Le charme discret de la bourgeoisie (The Discreet Charm of the Bourgeoisie) (1972) *
31. Le fantôme de la liberté (The Phantom of Liberty) (1974)
32. Cet obscut objet du désir (That Obscur Object of Desire) (1977) *
^{De met een * gemarkeerde films zijn z'n belangrijkste}

Interessante links
Senses of Cinema

"A paranoiac... like a poet, is born, not made."

* Un chien Andalou (1930)



Een surrealistische verzameling scenes met een hoge shockeerwaarde.



Naar het schijnt vormen deze 17 minuten het meest geanalyseerde stukje film ooit. Zoiets kun je verwachten als dit je uitgangspunt voor de film is: "We wrote the script in less than a week, following a very simple idea, adopted by common agreement: not to accept any idea or image that might give rise to a rational, psychological or cultural explanation.". "We" slaat op Luis Buñuel en kunstenaar Salvador Dalí, die verantwoordelijk zijn voor dit stukje onbegrijpelijk surrealisme, wat de eerste surrealistische uiting van importantie in de filmwereld was.



Na dik 75 jaar is het nog steeds shockerend. Het beroemde stuk waarin het oog met een scheermes doorgesneden wordt is nog altijd niet prettig om naar te kijken. De film voelt aan als een nachtmerrie en zit vol met symboliek. Vooral de editing is opmerkelijk.





#204 in de Greatest Films Top 1000 samengesteld door critici en regisseurs

IMDb

"Give me two hours a day of activity, and I'll take the other twenty-two in dreams."

* L'Âge d'Or (1930)



Een man en een vrouw zijn hevig verliefd op elkaar. Ze kunnen er alleen weinig van genieten, gehinderd door hun families, de kerk en de burgerlijke samenleving.



Waarom deze tweede samenwerking tussen Luis Buñuel en Salvador Dalí tot in de jaren '70 geband geweest is niet moeilijk te achterhalen. Sexuele handelingen, suggesties naar masturbatie en als klap op de vuurpijl een als Jezus verklede man die zojuist met drie "apostelen" een orgie achter de rug heeft met acht tieners en vier oudere vrouwen die met hun verhalen de mannen moesten stimuleren en waar al die vrouwen het niet overleefden. Men miste destijds de satirische toon waarop dit alles werd gebracht totaal en dat leverde nogal wat consternatie op.



Het is een puur surrealistische film, die de thema's van Un chien andalou, hun vorige samenwerking, verder exploreert. De film bevat al meer een doorlopend plot, maar nog steeds hangt de film vooral van losse scenes aan elkaar. Stuk voor stuk memorabel, stuk voor stuk typisch Buñuel. Wie anders laat koeien op sofa's liggen zonder enige aanleiding daartoe, mensen aan het plafond plakken en vrouwen aan de tenen van een standbeeld zuigen?





#68 in de Greatest Films Top 1000 samengesteld door critici en regisseurs

IMDb

"Salvador Dali seduced many ladies, particularly American ladies, but these seductions usually consisted of stripping them naked in his apartment, frying a couple of eggs, putting them on the woman's shoulders and, without a word, showing them the door."

* Nazarín (1959)



Nazarín is een priester die een puur en eerlijk leven tracht te leiden volgens de Christelijke grondbeginselen. Zijn omgeving echter schenkt hem vooral wantrouwen en haat, afgezien van de plaatselijke prostituée dan.



Nazarín is één van z'n subtielste films over het door hem zo verfoeide Christelijke geloof. Vader Nazario probeert geheel volgens de geloofsregels van het Christendom te gaan leven nadat hij iemand vermoord heeft. Op deze wijze legt Buñuel de hypocrisie van het Christendom bloot. Tevens laat hij ook bewondering doorschemeren voor de priester z'n rebelse instelling, waardoor de film een genuanceerd karakter krijgt.



Mede daardoor is dit één van de zijn beste films uit z'n Mexicaanse periode. Uiteraard kan hij het niet nalaten om een excentriek element toe te voegen, zodat de hand van de meester herkenbaar wordt. Het levert een aantal memorabele scenes op, die de film meerwaarde geeft. Het was overigens één van de favoriete films van Andrei Tarkovsky.





Cannes Film Festival 1959
Winnaar International Prize

IMDb

"God and Country are an unbeatable team; they break all records for oppression and bloodshed."

* El ángel exterminador (1962)



Een groep mensen arriveert, netjes gekleed, op een formeel etentje. Wanneer het diner is afgelopen, blijkt dat de bedienden weg zijn en de gasten niet meer weg kunnen. Er is dan wel niets op slot, maar ze zijn ervan overtuigd dat ze opgesloten zijn. Wat volgt is dat iedereen langzamerhand verandert in een wilde. Moord, kannibalisme, agressie, hekserij en meer van dat soort zaken volgen elkaar snel op.



Wanneer de film begint met de volgende tekst, The best explanation of this film is that, from the standpoint of pure reason, there is no explanation, weet je meteen waar je aan toe bent, weer een surrealistisch meesterwerk van Luis Buñuel. Op het absurde af bekritiseert hij met deze bijtende satire de bourgeoisie. Dat levert grappige momenten op, maar wekt ook zeker een verontrustend gevoel op.



Zonder dat er enige aanleiding toe is gelooft opeens iedereen van het pas nog uitermate gezellige etentje dat ze de kamer niet meer kunnen verlaten. Vanuit deze extreme situatie legt Buñuel bloot hoe dicht die omhooggevallen types van de bourgeoisie van de oermens afliggen als het even tegenzit. Dit alles maakt hij duidelijk door middel van symboliek die hij met behulp van rijke visuele middelen aan de kijker voorlegt, toewerkend naar een climax die nog overklaarbaarder is dan de vorige 90 minuten.





#127 in de Greatest Films Top 1000 samengesteld door critici en regisseurs

IMDb

"Fortunately, somewhere between chance and mystery lies imagination, the only thing that protects our freedom, despite the fact that people keep trying to reduce it or kill it off altogether."

* Le charme discret de la bourgeoisie (1972)



Een complexe, voortdurend veranderend web van dromen, binnen dromen, zonder een echt plot, gecentreerd rond een groep van zes zeer respectabele en hooggeplaatste personen in de samenleving en hun voortdurende pogingen om samen een etenje te houden. De interrupties rond dat etentje worden steeds surrealistischer als de film voortschrijdt.



In feite is Le charme discret de la bourgeoisie de omgekeerde situatie van El ángel exterminador. Waar de upper class in die andere film niet meer van de eettafel weg kon komen, komen de protagonisten hier nooit aan eten toe, ondanks verwoede pogingen. Altijd worden ze weer gestoord. Dan weer door de politie, dan weer door het leger, zelfs door dromen worden ze van eten weerhouden.



Het geeft Buñuel de perfecte aangelegenheid om de bourgeoisie op zijn cynische wijze te kijk te zetten. De sterkste scene is ongetwijfeld het decadente diner midden op het podium van een theater, terwijl ze uitgejoeld worden door het toekijkende publiek. Deze film is Buñuel op z'n best; surrealistisch, scherp kritisch en regelmatig grappig. Overigens was het ook zijn meest succesvolle film. De film won een Oscar, een lading aan andere prijzen en haalde het meest geld op.





Academy Awards 1973
Winnaar Best Foreign Language Film
Nominatie Best Writing, Story and Screenplay Based on Factual Material or Material Not Previously Published or Produced

BAFTA Awards 1974
Winnaar Best Actress (Stéphane Audran)
Winnaar Best Screenplay
Nominatie Best Film
Nominatie Best Direction
Nominatie Best Sound Track

Golden Globes 1973
Nominatie Best Foreign-Language Foreign Film

#118 in de Greatest Films Top 1000 samengesteld door critici en regisseurs

IMDb

"Nothing would disgust me more morally than winning an Oscar."

Bijzondere films die van Luis Buñuel. Het is onmogelijk om lang naar één van z'n films te kijken zonder te weten dat hij de regisseur is. In elk film zit wel die Buñuel-touche die onmiskenbaar is, zelfs in zijn meest conservatieve films. Zijn films kijk je over het algemeen niet voor het verhaal, dat is er vaak niet. Ze staan wel garant voor verrassingen, humor en zijn vaak confronterend. Hij kan als vader van het filmische surrealisme beschouwd worden. Onder andere Jean Cocteau, David Lynch en Pedro Almodóvar zijn ongetwijfeld beïnvloed door Buñuel en fans van deze regisseurs raad ik dan ook zeker aan wat van Buñuel te proberen met name uit zijn latere periode.

Enkele DVD-tips:

Criterion Collection
Le charme discret de la bourgeoisie
Le journal d'un femme de chambre
Cet obscur objet du desir
Le fantôme de la liberté

Verder zijn er een flink aantal van zijn film uit de vroege en late periode door BFI op uitstekende uitgaves verkrijgbaar. Veel films uit zijn Mexicaanse periode zijn echter niet verkrijgbaar, zelfs niet op VHS.

De komende tijd zullen waarschijnlijk nog 5 reviews volgen van films die ik van hem gezien heb (Los olvidados, El, Viridiana, Belle de jour en Cet obscur object du desir).

[ Bericht 0% gewijzigd door Gorro op 13-07-2005 00:23:36 ]

Vandaag stond er nog een stukje over Los Olvidados in de Volkskrant. Toentertijd in eigen land verguisd door alles en iederen, omdat het een kant van Mexico laat zien die niemand wilde zien. Buñuel was er bijna het land voor uitgezet. Afgelopen week is hij opnieuw in Mexico gaan draaien, zowel in filmhuizen en commerciële bioscopen en iedereen is er lyrisch over. Inmiddels door Uneco ook uitgeroepen als Cultureel Erfgoed van de Mensheid.