'Nederlanders zijn altijd bot en lomp geweest'

quote:

Historicus: 'Nederlanders zijn altijd bot en lomp geweest'

Deze zomer interviewen we ieder weekend een prominente uit de wetenschap in de rubriek 'Zomeruniversiteit'. Historicus Piet de Rooij is de grondlegger van het Nederlandse geschiedenisonderwijs. Hij wordt niet vrolijk van de discussie over zeehelden of de bemoeienis van de politiek met geschiedenis op scholen. 'We oordelen zonder te begrijpen'.

Hans van Soest 15-07-18, 08:39 Laatste update: 10:43

Zijn vader zat tijdens de oorlog in het verzet in Rotterdam. ,,Ik ben geboren omdat mijn ouders het risico van het verzet hoog inschatten. Mijn moeder wilde daarom per se zwanger worden. Ze zei tegen mij: je bent geboren omdat ik nog iets van je vader wilde hebben voor het geval hij het niet zou overleven. Toen mijn moeder zwanger was van mij, waren de Duitsers naar mijn vader op zoek en zetten een pistool op haar buik om haar te dwingen te vertellen waar hij was.’’

De vader van historicus Piet de Rooij (1944) overleefde de oorlog en werd leraar. Toen hij in 1962 overleed aan een hartkwaal, was dat volgens zijn moeder het
gevolg van de spanningen in de oorlog. Door het verleden van zijn ouders is De
Rooij bovenmatig geïnteresseerd in de Tweede Wereldoorlog.

Hij is verantwoordelijk voor de geschiedenisboeken van alle leerlingen op basis- en middelbare scholen. Hoewel de hoogleraar Nederlandse geschiedenis alweer een aantal jaren met emeritaat is, vult hij zijn dagen nog met onderzoek en het schrijven van boeken. Publicaties die overigens altijd verschijnen onder de naam De Rooy (een zetfoutje ooit bij zijn eerste boek dat daarna is gehandhaafd). Maar over de oorlog schreef hij nooit.

,,Misschien omdat het voor mij te dichtbij komt. Maar ik schreef wel veel over hoe de democratie en rechtsstaat zich ontwikkelden. Ik ben in mijn onderzoeken op zoek naar hoe mensen zich een oordeel vormen. Dat is vaak niet op rationele gronden. Je moet accepteren dat mensen soms irrationeel zijn, om te begrijpen hoe de geschiedenis vaak is gelopen zoals ze is gelopen. Die wordt vaak gevormd door gekkigheid.’’

Kunnen we door het kennen van onze geschiedenis leren van fouten uit het verleden?

,,Was dat maar zo. Want dat zou betekenen dat we nooit meer dezelfde fouten maken. Dat is niet zo. Nee, geschiedenis is slechts een manier om te begrijpen hoe de huidige wereld eruit ziet. De wereld is geen toneel waarvan elke dag het doek opnieuw opgaat. Je kunt niet begrijpen hoe de EU werkt als je niet weet dat er twee wereldoorlogen overheen zijn gegaan. Maar die kennis is geen garantie dat er nooit meer een nieuwe oorlog komt. De geschiedenis leert juist dat vrede vooral een periode is tussen twee oorlogen.’’
Zijn we dan onverbeterlijk?

,,Voor Nederlanders is de Tweede Wereldoorlog een moreel ijkpunt. Daar wordt veel waarde aan gehecht in het onderwijs. Vanuit de overheid worden herdenkingen georganiseerd. Men hoopt dat we daar van leren. Maar als ik op 5 mei naar een bevrijdingsfestival ga, opent dat altijd met een stichtelijk woord over de waarde van vrijheid. En het publiek wacht dan ongeïnteresseerd totdat de muziek begint. Voor een deel van het publiek werkt het misschien: lessen trekken uit het verleden. Maar voor een deel zeker niet.’’
De staatscommissie parlementair stelsel stelt voor om geschiedenis een verplicht vak te maken op middelbare scholen om zo burgerschap te bevorderen.

,,Ik hou enorm van mijn vak en zou het toejuichen als meer mensen daar plezier aan konden beleven, maar het heeft geen zin als je denkt dat je daar burgerschap
mee kweekt. Kinderen worden geen betere burgers als je ze maar veel over geschiedenis leert. Het geschiedenisonderwijs in de jaren ’30 in Duitsland was het beste ooit. En toch ging het er verschrikkelijk mis. Heb er dus niet al te hoge verwachtingen van. In 1878 is geschiedenis verplicht gesteld in het lager onderwijs. Multatuli zei toen al: verwacht niet dat dit betere burgers oplevert, mensen denken nog steeds de meest stomme dingen.’’

Waarom verplichtte de overheid het destijds?

,,Om ons als volk te binden. Maar tegelijkertijd dat geschiedenis een verplicht schoolvak werd, kwam de verzuiling op in Nederland. Elke zuil had zijn eigen interpretatie van de geschiedenis. Neem de Tachtigjarige Oorlog, de wording van ons land. De liberalen zagen het vooral als een vrijheidsstrijd, omdat de Spaanse koning belastingen oplegde en alle macht naar zich toe trok. De protestanten hadden het over een strijd om geloofsvrijheid. Terwijl de katholieken Willem van Oranje beschouwden als een ketter, een opstandeling. Dus alleen al ons nationale verhaal heeft drie varianten. De geschiedenis bond ons dus niet als natie, maar versterkte vooral de identiteit van de eigen zuil.’’

Wie had er gelijk?

,,Zoals zo vaak: het is een combinatie van waarheden. Het is maar net waar je de nadruk op legt. Ja, de koning probeerde de macht van steden en lokale adel in te perken. Ja, er was strijd om gewetensvrijheid. En ja, Willem van Oranje was natuurlijk gewoon een opstandige edelman die ook eigen belangen had. Maar de nuance gaat vaak verloren in het grote verhaal dat verteld wordt om het eigen gelijk te benadrukken.’’
De vaderlandse geschiedenis…

,,…Weet je dat dat alleen bij ons vaderlandse geschiedenis heet? In andere landen is het Engelse geschiedenis, Franse, Amerikaanse, maar wij hebben het nooit over
Nederlandse geschiedenis. Dat is omdat wij het gebruikt hebben om van kinderen goede vaderlanders te maken.’’

Geschiedenis heeft het imago van een dode wetenschap. Worden er nog wel eens nieuwe ontdekkingen gedaan?

,,Je ontdekt niet zozeer grote nieuwe dingen, maar onze blik op gebeurtenissen verandert. Een historicus doet zo objectief mogelijk onderzoek en maakt daar een verhaal van voor het publiek. Maar een historicus is nooit helemaal onbevooroordeeld. Je hebt je eigen gevoelens, waarheden, opvattingen. En die veranderen. Ik denk anders over de samenleving dan iemand uit 1800. Daardoor kijk ik anders tegen het verleden aan. Je ziet andere verbanden, vindt andere dingen belangrijk.’’ Zo kijken we nu anders aan tegen onze nationale zeehelden dan honderd jaar geleden.

,,Dat is niet alleen een Nederlandse discussie, je ziet het ook in de Verenigde Staten. Mogen generaals uit het zuidelijke leger nog wel geëerd worden met een standbeeld? Ik ben er geen voorstander van beelden of straatnamen te verwijderen. Het verleden is het verleden. Wat je in deze discussie ziet, is dat die snel polariseert. De ene groep reduceert zeehelden tot absolute schurken, terwijl de andere groep het louter helden vindt. Het is natuurlijk allebei niet waar. We moeten de verschillende facetten van historische personages proberen te begrijpen. Die zeeheldendiscussie gaat niet over begrijpen, maar over oordelen. Daar heb ik als historicus niets mee. Je kunt wel zeggen dat Jan Pieterszoon Coen niet meer vereerd moet worden, maar we begrijpen een stuk van de 19de eeuw niet als we zijn standbeeld weghalen. Toen zagen we hem als iemand die de bijgedragen had aan onze welvaart: ‘waar een klein land groot in kan zijn’. Dat je dat probeert te begrijpen, wil niet zeggen dat je al zijn gedrag accepteert.’’

Wat zegt het over onze Nederlandse identiteit dat we zo veel discussie hebben over onze geschiedenis?

,,Er is eigenlijk maar één kern in de zogenaamde identiteit van Nederlanders die
buitenlanders al eeuwenlang in ons herkennen: we zijn bot en lomp. Dat zeggen
buitenlanders al sinds de tijd van Erasmus. Die hele zeeheldendiscussie is pure
identiteitspolitiek. Men probeert de cohesie in de eigen groep te versterken
door zich af te zetten tegen de rest. Net als in de tijd van de verzuiling gebruiken groepen daar geschiedenis voor. Onze samenleving is eigenlijk opnieuw aan het verzuilen. Alleen respecteerden groepen elkaar vroeger. Men was het absoluut oneens, maar accepteerde de onderlinge verschillen. In de huidige verzuiling is dat niet zo. Men polariseert liever dan naar een gemeenschappelijke basis te zoeken. Dat is zorgelijk. Iedereen sluit zich op in de eigen bubbel en veracht de andere bubbel ten diepste.’’

Er is eigenlijk maar één kern in de zogenaamde identiteit van Nederlan­ders die buiten­lan­ders al eeuwenlang in ons herkennen: we zijn bot en lomp.

Gaan wij anders om met onze geschiedenis dan andere Europeanen?

,,Dat Nederlanders niet zo geïnteresseerd zijn in geschiedenis is een kenmerk van onze beschaving. Waarschijnlijk komt het doordat Nederland door de verzuiling geen gedeeld nationaal idee had.’’

De Tweede Kamer wil de canon van de vaderlandse geschiedenis herzien.

,,Het is niet erg dat na verloop van tijd de canon wordt aangepast, maar de politiek moet zich daar vooral niet mee bemoeien. De minister kan wel stellen dat er meer aandacht in moet voor vrouwen, maar daar gaat ze niet over. Kijk hoe het uit de hand loopt in de verenigde Staten waar ze proberen iets soortgelijks op te zetten. Die hele discussie wordt gedomineerd door identiteitspolitiek. En als de politiek kennis van geschiedenis zo belangrijk vindt, waarom worden historische argumenten dan nooit gebruikt in Kamerdebatten? De vergeetachtigheid van politici is opmerkelijk.’’

Uit onderzoek van het Historisch Nieuwsblad blijkt dat onze kennis van geschiedenis niet is verbeterd sinds invoering van de canon.

,,Kennis is wat anders dan inzicht. Het is leuk als mensen weten dat Hugo de Groot ontsnapte in een boekenkist, maar krijg je een onvoldoende als je niet weet dat dat uit slot Loevestein was? Dat is toch irrelevant? Het is belangrijker dat mensen weten waarom hij gevangen zat. Het gaat niet om schoolse weetjes. Het gaat om de verbanden. Ik haal altijd een onvoldoende bij de Nationale Geschiedenisquiz.’’

https://www.ad.nl/wetensc(...)p-geweest~a05c99d71/