Bedreigde burgemeester moet ‘24 uur per dag’ op zijn hoede zijn

https://www.nrc.nl/nieuws(...)taal-verrot-a1595963

Het leven leek zo mooi in de Limburgse gemeente Voerendaal. Maar er was 25 jaar „weggekeken, gedoogd en aangemodderd”, zegt burgemeester Houben. De criminaliteit onder woonwagenbewoners was schrikbarend groot.



Zomaar op een ochtend een gemaskerde man voor je auto krijgen die een pistool op je richt, dat doet wat met een mens. Het was een bijna surreële ervaring, vertelt burgemeester Wil Houben (VVD) van de Zuid-Limburgse gemeente Voerendaal. „Het duurde niet langer dan een paar seconden, maar daarover vertellen kost al gauw een paar minuten. Het lichaam schakelt over op het overlevingsmechanisme. Er zijn dan drie reacties mogelijk: vechten, vluchten of verstarren. Ik vluchtte door zo hard mogelijk weg te rijden. Maar stel dat ik wel een verleden bij de mariniers had of elders skills had aangeleerd, dan was misschien wel iemand doodgereden.”

Kort na het incident van drie weken geleden had Houben (63) moeite om „hoofd en hart weer op één lijn te krijgen. Het hoofd zegt: nu leiderschap tonen, niet door de hoeven zakken. Maar het hart zegt iets anders.”

De burgemeester zal niet wijken voor terreur. Zijn gemeente heeft ook enige ervaring met bedreigingen. Het meest extreme geval – voor het pistool van onlangs – vond vorig jaar juni plaats. De auto van toenmalig wethouder Patrick Leunissen werd in brand gestoken voor zijn woning. „Ik ben gaan kijken. De vlammen sloegen over het huis heen. Het had weinig gescheeld of de wethouder en zijn vriendin hadden niet naar buiten kunnen komen.”

De situatie was daarna zo gespannen dat de gemeenteraadsleden op politieadvies afzagen van een motie van steun aan de wethouder, omdat zij anders wellicht ook mikpunt zouden worden. Het werd daarom een minder in het oog lopende brief aan de bestuurder.

Houben: „Tijdens de bewuste vergadering reden de mensen die in beeld waren als mogelijke daders van de brandstichting met de auto rond het gemeentehuis, met de middelvinger omhoog. Op advies van de bewaking, die dat zag, is toen ook maar afgezien van een borrel van de raadsleden in de kroeg na afloop van de bijeenkomst.” Er liggen inmiddels grote stenen voor het stadhuis. „Zodat iemand niet met een Hummer de raadszaal kan binnenrijden. Ondertussen hebben beveiligingsexperts de huizen van gemeentebestuurders en een aantal ambtenaren bekeken en die zijn op hun advies aangepast.



Zowel voor de brand als voor het vuurwapenincident heeft justitie wel een verdachte in het vizier gehad, maar bij gebrek aan bewijs is niemand gearresteerd of vervolgd. Velen leggen wel een verband met de manier waarop de gemeente de afgelopen tijd heeft doorgepakt tegen criminaliteit binnen haar grenzen.

Houben koos begin 2016 in samenspraak met zijn bestuursadviseur voor die lijn. „Twee jaar daarvoor werd ik burgemeester in Voerendaal, een gemeente waar op het eerste gezicht alles lijkt te kloppen: welvaart, lage werkloosheid, goede sociale cohesie, een bloeiend verenigingsleven en dat alles in een schitterende omgeving. Maar na verloop van tijd begon me op te vallen, dat we hier bijvoorbeeld nooit een pand sloten vanwege drugshandel. Speelde iedereen niet gewoon mooi weer?”

Mooi weer spelen
„Na wat onderzoek en doorvragen kwam ik erachter dat er zeker 25 jaar was weggekeken, gedoogd en aangemodderd. Dat had ook alles te maken met de manier van opereren van een kleine groep mensen, met name een aantal bewoners van twee woonwagenkampjes. Die waren met een vocabulaire van hooguit 250 woorden heel erg mondig. Als ze zich op het stadhuis meldden, eisten ze onmiddellijk iemand te spreken. Ze dreigden. Als dit of dat niet gebeurt, weten we je te vinden! We schieten je kapot! Soms grepen ze ambtenaren letterlijk naar de keel. Uit angst werd er meestal geen aangifte gedaan. Sommige medewerkers zijn getraumatiseerd. Als iets op de kampjes niet naar hun zin was, betaalden de bewoners onmiddellijk geen huur meer. In het verleden is daarna weleens een schuld van 60.000 euro kwijtgescholden. Bij een verplaatsing van een aantal woonwagens twintig jaar geleden is er ook een aflossingsvrije en renteloze hypotheek verstrekt voor de aanschaf van een bedrijfspand. Een chalet, eigendom van de gemeente, stond na het overlijden van de vader van twee broers zeven jaar leeg. Zij dwongen af dat er niemand anders in mocht. Het moest een Gedächtniskapelle voor vader worden, anders ging de hens erin. Eenmaal met andere organisaties om tafel bleek iedereen dit soort verhalen te hebben en ontstond er ook een compleet beeld van wat er allemaal aan de hand kon zijn.”

Een boksring met bar
De gemeente Voerendaal nam daarna de regie bij de aanpak van ondermijning. Houben: „Als bestuurders niet voor de veiligheid van de gemeente en de mensen gaan staan, wie dan wel? Een overheid die volhoudt, wint altijd. Met afdelingen van de gemeente, de belastingdienst, energiebedrijf Enexis en de Waterleiding Maatschappij Limburg zijn we vorig jaar een kampje [met drie chalets] en het aanpalende bedrijf in Voerendaal binnengevallen. In totaal 25 mensen, ondersteund door veertig agenten, zijn van zes uur ’s ochtends tot acht uur ’s avonds bezig geweest. De politie, die vooraf geen informatiepositie had, zou ook gaan doorzoeken zodra de anderen strafbare zaken aantroffen. Dat bleek het geval.”

„We stuitten op gestolen voertuigen, een boksring met bar, illegale bouwwerken, een kelder klaar voor hennepteelt, ringleidingen voor illegaal afgetapt gas en elektra. In de Gedächtniskapelle voor pa vond de politie nog het meeste. Na een ruzie in de familie van de broers en een gijzeling door hen van een van hun dochters en haar partner vanwege verdwenen geld, is een speciale eenheid van de landmacht nog eens gaan zoeken. Die vond meer dan een ton aan contant geld onder een badkuip en een paar kilo hennep verborgen in een scootmobiel.”

Bij een soortgelijke actie bij een woonwagenkampje in het plaatsje Klimmen (35 mensen, ondersteund door zestig agenten) bleek nog veel meer aan de hand. In alle negen chalets werd illegaal stroom, gas en water afgetapt. Verder bleek er sprake van vier wietplantages, de vondst van vuurwapens en grondstoffen voor chemische drugs, gestolen voer- en vaartuigen, illegale bouwsels, toegeëigende gronden, een illegale autosloperij en uitkeringsfraude.

Ook buiten de kampjes troffen de instanties in de gemeente grootschalige criminaliteit aan: een wietfabriek en een doorvoerhaven voor in het buitenland gestolen auto’s, waar ook synthetische drugs werden geproduceerd. „Verdachten worden aangepakt via justitie, maar ook bestuursrechtelijk. We hebben alles tot nog toe nog gewonnen. Bij het kampje in Voerendaal zijn de chalets verwijderd.” Het bedrijfspand met grond zou woensdag op last van de fiscus per opbod worden verkocht. Het ging de nacht ervoor in vlammen op. De oorzaak is nog onbekend.

Lang kreeg de Voerendaalse benadering weinig navolging in Limburg. Bij collega-bestuurders merkte Houben een zeker ongemak. „Ik stelde meermalen een regiobrede evaluatie voor, maar dat is nooit echt opgepakt. Terwijl iedereen jaren geleden al wel een convenant heeft ondertekend om criminaliteit zo integraal aan te pakken als wij nu doen. Dat is echter nooit in de praktijk gebracht. Als gemeenten in onze politiebasiseenheid (Brunssum, Landgraaf, Onderbanken, Nuth, Simpelveld en Voerendaal) kijken we er nu wel gezamenlijk naar. Misschien ook wel omdat mensen, die het hier lastig is gemaakt, nu opduiken in Brunssum en Landgraaf.”

Het geweldsniveau groeit
Houben pleit voor meer capaciteit voor de recherche en het Openbaar Ministerie. „Dat heb ik deze week ook gezegd tegen minister-president Rutte. Het kan niet zo zijn dat de aanpak van een crimineel vereist is en dat de basiseenheid en de regio-eenheid van de politie zeggen dat de persoon in kwestie een maatje te groot voor hen is en dat op nationaal niveau wordt gezegd dat dezelfde boef een maatje te klein is. Dan gaat het gewoon om een capaciteitsprobleem dat tot gevolg heeft dat van de topvijftig van criminelen alleen de hoogste noteringen worden aangepakt en de anderen goede sier maken en wegkomen met hun activiteiten. Vroeger had je in deze regio te maken met kruimeldieven en smokkelaars. Nu gaat het om enorme, uitdijende criminele netwerken. Het geweldsniveau groeit mee. Dat er nog nooit een burgemeester is doodgeschoten, betekent niet dat er nooit een burgemeester zal worden doodgeschoten.”

Houben moet ondertussen „24 uur per dag, zeven dagen per week” op zijn hoede zijn. „Deskundigen beoordelen voortdurend het dreigingsbeeld. Ik zit net onder het allerergste profiel. Als het zover komt, ga je in een geblindeerde auto naar het vliegveld om naar een onbekende bestemming te vliegen waar je dan een paar weken op een hotelkamer mag zitten. Maar ik ben zelf ook bij dat soort beslissingen. Ik wil dat niet. Eigenlijk zou ik nu ook elders moeten logeren, maar ik slaap gewoon thuis. ’s Nachts is daar bewaking. Dat geeft een veilig gevoel.”