quote:
Hoe gentrificatie het straatbeeld in Utrechtse wijk Lombok kentert
Komst van de yup zet eensgezindheid in volkswijk onder druk
Lombok is van oudsher het meest exotische stukje Utrecht. Maar van veel hoogopgeleide blanke bewoners die er recentelijk zijn komen wonen, mag het wel wat minder. Dat zet de eensgezindheid in de volkswijk onder druk. De gemeente zoekt intussen naar een oplossing: Lombok 2032.
Door: Charlotte Huisman 30 maart 2017, 02:00
De kratten met tomaten, paprika's en granaatappels staan uitnodigend op de stoep gestald, in het Turkse eethuis Yunak zijn de meeste tafeltjes bezet. Het Moskeeplein stroomt vol na het middaggebed in de grote, nieuwe Turkse moskee. Voor de Turkse, Marokkaanse, Surinaamse, Afghaanse, Iraanse, Somalische en Nederlandse winkels staat her en der een auto dubbelgeparkeerd midden op straat, soms voor een lege parkeerplaats. Een fietser manoeuvreert eromheen. Er klinkt getoeter.
Een vrijdagmiddag als alle andere, kortom, in de Kanaalstraat, de bekendste multiculturele straat van Utrecht. Een straat die als een ontmoetingsplek wordt gezien, door mensen van allerlei komaf. En die ze tot in Turkije van naam kennen.
Sinds de tweede helft van de jaren negentig kopen hoogopgeleide overwegend blanke twintigers en dertigers de (destijds nog betaalbare) arbeidershuisjes
Maar hoe lang nog?
Lombok, eens een beruchte achterstandswijk, zit al twee decennia in de lift. Sinds de tweede helft van de jaren negentig kopen hoogopgeleide overwegend blanke twintigers en dertigers de (destijds nog betaalbare) arbeidershuisjes uit het begin van de vorige eeuw, in het knusse buurtje vlak achter het Centraal Station. Met hun komst verandert de wijk van sfeer. Een proces dat zich in meer volkswijken in Nederland voltrekt.
Toekomstvisie
Terwijl het percentage 'bewoners met een migratieachtergrond' in de rest van Utrecht gemiddeld is toegenomen, daalt dat juist in Lombok, tot inmiddels iets meer dan eenderde van de bewoners - nauwelijks meer dan het stadsgemiddelde. De vraag van de gemeente aan de nieuwe én aan de oude bewoners hoe de wijk er in de toekomst moet uitzien, levert dan ook geen eenduidig antwoord op. Hoewel er begin april een gezamenlijke toekomstvisie moet liggen, blijken de meningen sterk te verschillen.
Op een discussieavond in de wijk over 'gentrificatie' wordt de botsing zichtbaar. Blijft Lombok een buurt voor iedereen?, luidt de centrale vraag. 'Gentrificatie betekent dat mensen met hogere inkomens instromen in een wijk waar eerst voornamelijk inwoners met lagere inkomens wonen, die dan vertrekken', legt gastspreker Brian Doucet uit, universitair docent stedelijke ontwikkeling aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en 'gentrificatiedeskundige'.
Het fenomeen speelt in alle grote steden. Gentrificatie roept bij de zaal gemengde associaties op, met bakfietsen en stijgende huizenprijzen. Sigarenboer Ronnie Stomp, sinds 1960 een vaste waarde in de wijk, heeft het allemaal zien gebeuren. De rustige Nederlandse volkswijk met fabrieksarbeiders verkleurde vanaf eind jaren zestig met de komst van de gastarbeiders en in de jaren zeventig met hun gezinshereniging. 'Toen woonden er opeens drie keer meer mensen in de wijk, met al die grote Turkse gezinnen in die huisjes. En nu verandert het weer.'
De eerste lichting hoogopgeleide nieuwkomers was gecharmeerd van de exotische sfeer van de Kanaalstraat; onder de nieuwe bewoners van de pas gebouwde appartementencomplexen in de wijk zijn er steeds meer die weinig op hebben met die on-Nederlands aandoende sfeer. Die bewoners vinden de Kanaalstraat maar een zootje. Onveilig bovendien, door de hangjongeren en drugsdealers op straat. Met name 's nachts is de weg een racebaan. Sommigen willen er het liefst de auto's weren. Wat het eind zou betekenen van de multiculturele winkelstraat, betogen de ondernemers. De nieuwe bewoners klagen op hun beurt dat de ondernemers niet bereid zijn zich aan te passen.
Eigenaar Ramazan Ergün van het Turkse eethuis Yunak spreekt er namens de ruim honderd ondernemers in de wijk. 'Ik hou van deze straat', zegt hij. 'De Kanaalstraat is de Knalstraat, de straat waar je moet zijn, de levendigste van Utrecht. Het is een merk. In Utrecht ga je naar de Dom en naar de Kanaalstraat.'
Dat ziet bewoner Laurens anders. Sinds tweeënhalf jaar woont de dertiger in Buenos Aires, een nieuw grijs appartementencomplex vlak naast de grote nieuwe Turkse moskee. Laurens, werkzaam in de financiële sector, spreekt op de inspraakavond namens de bewoners van zijn complex; maar zijn achternaam wil hij niet terugzien in de krant. Omdat het zo dicht bij het station ligt, heeft Laurens het appartement gekocht, hij is vanaf daar bovendien zo op de snelweg naar Amsterdam, vertelt hij. Zijn boodschappen doet hij voornamelijk in de Albert Heijn. 'Op de Kanaalstraat zitten niet meteen etablissementen die bij mijn smaak passen', zegt hij. 'Dat mag wat mij betreft wat gevarieerder.'
'Het is ook onze wijk'
Van ons mag het een beetje chaos blijven. Maar geen asociale chaos zoals het nu is
bewoner Laurens
Bewoners als Laurens zien de gentrificatie als een kans om de buurt meer naar hun smaak te maken. Dat er terrasjes komen voor zijn doelgroep 'waar je een biertje kan drinken'. 'Nu wij hier zijn komen wonen, is het ook onze wijk. Ik wil heus niet dat het hier wordt als de Twijnstraat, met alleen chique delicatessenzaken', zegt een stel, hij (34), zzp'er in de muziek, zij (40) psychologe, dat een huis heeft gekocht in een zijstraat van de Kanaalstraat. 'Alles lijkt hier nu te mogen, met dat dubbelparkeren, de drugsdealers en dat gehang op straat. Van ons mag het een beetje chaos blijven. Maar geen asociale chaos zoals het nu is.'
Ondernemer Ergün vraag zich hardop af wat de komst van die nieuwe bewoners betekent voor de Turkse ondernemers en de andere met wortels buiten Nederland. 'Veel van die nieuwe bewoners kopen niet bij ons. Ik moest integreren in Nederland. Als je als Nederlander in een wijk komt wonen met veel buitenlanders, zou je toch ook een beetje moeten integreren?' Hij nodigt de aanwezigen uit. 'Voor 10 euro kun je bij mij zo veel eten als je wilt.'
De botsing van culturen in de buurt is het zichtbaarst als het gaat over het plan om de Kanaalstraat autoluw te maken. Bewoner Iwan Zwanenbeek (34), die ruim tien jaar geleden een huis kocht in een van de zijstraten ervan, lanceerde dit plan vorig jaar in een opiniestuk in een lokale krant. Daarin beschrijft hij hoe hij bij het oversteken van de Kanaalstraat bijna ondersteboven werd gereden door een auto die veel te hard rijdt. De enige oplossing om 'de lijpe met lachgas gevulde verkeerscowboys aan te pakken' is de auto te weren en de fiets ruim baan te geven, luidt zijn conclusie.
Maar in Lombok bewegen 'mensen met een migratieachtergrond' zich aanmerkelijk minder vaak op de fiets voort dan de hoogopgeleide bewoners met Nederlandse wortels. Met name deze groep zegt vaker dat ze graag met de auto naar de Kanaalstraat komen. 'Wij hebben veel klanten van buiten de stad', zegt eigenaar Ismael Akbulut van Helal Shoarma. 'Als mensen te ver hiervandaan moeten parkeren, kunnen we de winkels sluiten. Iemand die rust wil, moet niet zo vlak bij het centrum komen wonen.'
Het blijkt een bekend fenomeen. Gentrificatiedeskundige Brian Doucet haalt tijdens de discussieavond een citaat aan van een Amerikaanse vakgenoot: 'Bike lanes are white lanes.'
'Hoezo wordt fietsen gezien als iets voor de upper class, een fiets is toch voor iedereen bereikbaar?', reageert Zwanenbeek. Hij beklemtoont dat hij onder modaal verdient; hij is kortom geen 'yup' die af wil van het multiculturele karakter van de Kanaalstraat. 'De auto neemt hier gewoon te veel ruimte in. De luchtkwaliteit is hier beroerd.'
Fietskalifaat
De vrees is dat een deel van de huidige doelgroep zich minder welkom voelt als de Kanaalstraat een fietsstraat wordt. 'Lombok moet geen fietskalifaat worden', zegt kunstenares Else Huisman, een actieve bewoonster van het laatste grote complex met sociale woningbouw in de wijk. Zij organiseert er onder meer huiswerklessen en ontmoetingsgroepen voor Turkse ouderen. 'Mensen komen in een multiculturele wijk wonen, dan moet die groep hier wel kunnen komen.'
Dat de gemeente meer moet handhaven om de euvels van de Kanaalstraat te bestrijden, als het dubbelparkeren en de telkens opduikende dealers, daar is iedereen het over eens. Het aantal meldingen van overlast van dealers en hangjongeren in Lombok is sinds 2014 toegenomen (zie kader). Bijna de helft van de bewoners voelt zich weleens onveilig, meer dan het stedelijke gemiddelde.
Een man verleent een hondje voorrang, ook dat is Lombok
Een man verleent een hondje voorrang, ook dat is Lombok © Marcel van den Bergh
Ook de ondernemers willen dat de politie meer optreedt als mensen te hard rijden of hun auto midden op straat zetten. Maar ze vinden meer cameratoezicht een betere oplossing dan de auto verbannen. Sinds dit jaar zijn er meer gemeentelijke handhavers en politiemensen in de wijk die strenger optreden. Ook is er meer cameratoezicht.
Maar Lombok moet niet helemaal worden schoongeveegd, betogen sommige bewoners, die het rommelige van de straat juist gezellig vinden. Ze vrezen dat de unieke sfeer van de Kanaalstraat daarmee verloren kan gaan.
Overlast studenten
Ik heb nu trouwens meer last van de studenten dan ik ooit van de Turkse families heb gehad
sigarenboer Stomp
Bewoner van het eerste uur sigarenboer Stomp windt zich op na afloop van de avond. 'Als je hier komt wonen, ga je toch eerst kijken hoe het hier is? Dan kan je niet, als je hier eenmaal woont, gaan klagen dat het hier zo druk is en zeggen dat de Kanaalstraat een puinhoop is. Het is altijd zo geweest. Ik heb nu trouwens meer last van de studenten dan ik ooit van de Turkse families heb gehad.'
Vanuit hun zaak Vlaai & Ko op de hoek van de Kanaalstraat kijken John Regter (50) en zijn vrouw Natasja (46) deze vrijdagmiddag naar de uitloop van de moskee aan de overkant van de straat. In de lunchroom kan je zowel Marokkaanse thee als een tosti ham-kaas bestellen of een broodje Utrechtse vockingworst. Ook hun klandizie is van allerlei afkomst. Vraag deze in Lombok geboren ondernemers niet naar de nieuwe bewoners die in het appartementencomplex naast de moskee zijn neergestreken. 'We hebben bij de oplevering briefjes in hun bus gedaan om een gratis kopje koffie te komen drinken', zegt John. Twee van de negentig nieuwe bewoners kwamen opdagen. John: 'Misschien dat ze niet tussen de buitenlandse mensen willen zitten. Die nieuwe bewoners willen dat het hier net wordt als in het chique Utrecht-Oost. Laat ze daar gaan wonen.'
Natasja: 'Maar dat kunnen ze niet betalen.'
Uit de volkskrant.
Enerzijds snap ik de veryupping, maar ik zou het erg jammer vinden als Utrecht de komende jaren zijn ziel kwijtraakt op deze wijze...